Stronnictwo Pracy w województwie olsztyńskim w latach 1946-1950

Sławiński, Roman

Stronnictwo Pracy w województwie

olsztyńskim w latach 1946-1950

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 467-478

1979

Roman Sławiński

STRONNICTWO PRACY W WOJEWÓDZTWIE OLSZTYŃSKIM

W LATACH 1946 — 1950

1. W STĘP

S tro nnictw o P ra c y pow stało 10 p aźd ziernika 1937 ro k u n a kong resie w a r ­ szaw skim z połączenia C hrześcijańskiej D em okracji i N arodow ej P a r tii Ro­ botniczej. P rzez cały okres II w o jn y św iatow ej S tro n n ictw o P r a c y wchodziło w sk ład obozu londyńskiego. P od koniec w o jn y część dem o k raty czn y ch dzia­ łaczy S tro n n ictw a z Z ygm u n tem Felczakiem u tw o rzy ła g ru p ę S tro nnictw o P ra c y „Z ry w ” . P o p a rła ona polityczny p ro g ra m Polskiego K o m itetu W yzw o­ len ia N arodow ego i częściowo w łączyła się w jego realizację 1 T ak więc S tro n n ictw o sk ładało się z dwóch, różniących się od siebie zarów no pod w zglę­ dem politycznym , ja k i d o k try n aln y m , g ru p : chadeckiej, k iero w an e j przez K a ro la Popiela, k tó ry pow rócił do k r a ju z L ondynu, i ra d y k aln ej z Felczakiem n a czele. Wobec konieczności politycznej (gdyby obie g r u p y n ie doszły do po­ rozum ienia w ładze państw o w e odm ów iłyby legalizacji S tro n n ictw a) rozłam w S tro n n ictw ie zlikw idow ano, co nastąpiło ostatecznie 14 listo p ad a 1945 ro k u na mocy tzw. um ow y t o r u ń s k i e j 2.

Mimo form alnego zlik w idow ania rozłam u, w rzeczyw istości istn ia ły w S tro n n ictw ie n ad al dw ie g ru p y polityczne. J e d n a p rak ty czn ie pozostaw ała w opozycji do w ładz państw ow ych, d ru g a n a to m ias t u siłow ała n a drodze p o zytyw nej w spó łp racy z inn y m i p a rtia m i politycznym i w łączać się do k o n ­ k re tn y c h zadań politycznych i g o sp o d a rcz y c h 3. G ru p a P opiela w znacznej m ierze d u b low ała m ikołajczykow skie P olskie S tro n n ictw o L udow e, skup iając w S tro n n ictw ie P ra c y elem en ty opozycyjne, n a to m ias t g ru p a F elczaka nie znajd o w ała właściw ego p oparcia w chadeckich „dołach” 4. Istn ienie dw óch obozów rozbijało S tro nnictw o od w e w n ą trz i ham ow ało jego rozw ój o rgani­ zacyjny.

Z aw iązująca się w e w n ą trz S tro n n ictw a w a lk a fra k c y jn a b y ła skrzętn ie u k ry w a n a przez jego w ładze naczelne. N a w szystkich zjazd ach w ojew ódzkich, zw oływ anych przed m ający m się odbyć w d n iach 19 i 20 m arc a 1946 ro k u K ongresem , członkowie Z arządu Głównego, a szczególnie sam Popiel, pod­ k reślali, że w S tro n n ictw ie nie m a zasadniczych różnic, a w y stęp u jące sprze­ 1 Z . K o w a l s k i , K s z t a ł t o w a n i e s i ę s y s t e m u p a r t y j n e g o P R L , w : R e f e r a t y n a k o n f e r e n c j ą p o p u l a r n o n a u k o w ą n a t e m a t „ P e r s p e k t y w y r o z w o j u d e m o k r a c j i s o c j a l i s t y c z n e j w P o l s c e ” , O p o l e 1974, s . 19. 2 J . M a j c h r o w s k l , N a d r o d z e d o z j e d n o c z e n i a S t r o n n i c t w a P r a c y i S t r o n n i c t w a D e m o ­ k r a t y c z n e g o p o I I w o j n i e ś w i a t o w e j , w : G e n e z a K l u b ó w D e m o k r a t y c z n y c h i S t r o n n i c t w a D e ­ m o k r a t y c z n e g o n a z i e m i k r a k o w s k i e j , W a r s z a w a 1978, s . 62. 3 i b i d e m . 4 i b i d e m . K o m u n i k a t y M a i u r s k o - W a r m i ń s k i o , 1979, n r 4 (146)

4 6 8 R o m a n S ł a w i ń s k i

czności dotyczą m ało w ażnych sp raw 5. Między innym i na zjeździe w ojew ódz­ k im S tro n n ictw a P ra c y w Rzeszowie, k tó ry odbył się 14 k w ie tn ia 1946 roku, K arol Popiel w sw ym w y stąpieniu w yraźn ie stw ierdził, że „nie m a żadnych różnic w p ro gram ie S tro nnictw a, a nieporozum ienia, jak ie czasem zachodzą, nie stanow ią żadnego niebezpieczeństw a dla ideologii, k ie ru n k u i działalności S tro n ictw a ” 6. Mimo w ew n ętrzn y ch sporów, trw a ły przygotow ania do K on­ gresu, ja k i do uczczenia trzeciej rocznicy tragicznej śm ierci gen. W ładysła­ w a Sikorskiego 7.

Do pow ażnej k o n frontacji m iędzy g ru p ą „ Z ry w ”, a g ru p ą P opiela doszło w lipcu 1946 roku. G ru p a „ Z ry w ” zw ołała 13 lipca 1946 ro k u posiedzenie K om itetu W ykonawczego Z arządu Głównego S tro n n ictw a P racy, n a któ ry m podjęto uchw ałę o odroczeniu K o n g r e s u 8. W odpowiedzi n a to zw olennicy K arola P opiela zwołali na dzień 18 lipca 1946 ro k u posiedzenie Z arządu Głównego, n a k tó ry m potępiono decyzję działaczy lew icowych, dążących do odroczenia K ongresu, a jednocześnie postanow iono zawiesić działalność S tro n ­ nictw a, aż do zm iany stanow iska rząd u w sp raw ie m ającego się odbyć K on­ gresu. W ładze państw ow e p rzychyliły się bow iem do u ch w ały K om itetu W y­ konawczego z 13 lipca 1946 roku, odw ołującej K ongres ". W zaistniałej s y tu ­ acji spór w S tro n nictw ie op arł się o czynniki rządow e, p rzy czym bezpośred­ nią przyczyną był fakt, że obie ry w alizujące ze sobą g ru p y w ystosow ały listy do w iceprem iera rządu, W ładysław a Gom ułki, i p re zy d e n ta K rajo w ej Rady N arodow ej, B olesław a B ieruta. W ładze państw ow e u w ażały n adal, że S tro n ­ nictw o P ra c y może być uzn an e jedynie w w a ru n k ac h zgody w ew n ętrzn ej i nie zaangażow ały się w zaistniały spór. W tej sytu acji lew ica S tro nnictw a, na kolejn y m posiedzeniu K om itetu W ykonawczego pod koniec lipca 1946 roku, ośw iadczyła, że stanow isko k ilk u byłych członków K om itetu W ykonawczego Z arządu Głównego S tro n n ictw a (chodziło o P opiela i jego zwolenników), k tó ­ rzy nie podporządkow ali się K om itetow i w spraw ie odroczenia K o ngresu i w e­ ry fik acji delegatów na K ongres, było k o n sekw entnie d y w ersy jn e i zmierzało św iadom ie do rozbicia S tro n n ictw a 10. P raw ico w a g ru p a S tronnictw a, widząc sw oją p rzegraną, p ró bow ała utw orzyć oddzielną organizację pod nazw ą „C hrześcijańskie S tro nnictw o P ra c y ” , ale n ie o trzym ała n a to zezwolenia w ładz państw ow ych “ .

N ajw iększą porażką dla g ru p y P opiela było pow ołanie w końcu sierpnia 1946 ro k u now ej R ady Naczelnej S tro nnictw a, k tó ra na sw oim pierw szym po­ siedzeniu pow ołała P re z y d iu m R ad y Naczelnej, w skład k tó rej weszli: M i­ chejda jako przewodniczący, M ańkow ski, G ra jek i Celica jak o zastępcy p rze­ wodniczącego. S e k re ta rze m został w y b ra n y Sobol, a w icesek retarzam i M oj- siewicz i Małolepszy. Poza ty m uzupełniono skład K om itetu W ykonawczego, do którego dokooptowano Goszczyńskiego, M ałachowskiego, Sukiennickiego,

5 Ś w i a d c z ą o t y m p r z e m ó w i e n i a K . P o p i e l a i i n n y c h c z ł o n k ó w w ł a d z n a c z e l n y c h S t r o n ­ n i c t w a , w y g ł o s z o n e n a z j a z d a c h w o j e w ó d z k i c h , a z a m i e s z c z o n e n a ł a m a c h ,. O d n o w y ” — o r ­ g a n u p r a s o w e g o S P ( p o r . n p . O d n o w a , 1946, n r l z 3 I I I , s. 8; i b i d e m , 1946, n r 8 z 7 IV , s. 10; i b i d e m , 1946, n r 9 z 21 I V , s. 1 i i n .) . 6 I b i d e m , 1946, n r 10 z 5 V , s . 15. 7 I b i d e m , 1946, n r 16 z 16 V I , s . 1; i b i d e m , 1946, n r 18 z 30 V I , s . l ; J . P a n n e n k o w a , Ż o ł­ nierz — m ą ż sta n u i czło w iek, i b i d e m , 1946, n r 19 z 7 V I I , s s . 1—3.

8 J . B u l i c k a , S tr o n n ic tw o Pracy w o b ec w ęz ło w y ch p ro b lem ó w gospo darczo-społeczno-po- lityc zn y ch w latach 1945—1948, M a s z y n o p i s w B i b l i o t e c e W S N S p r z y К С P Z P R , s. 63.

9 I b i d e m . 10 I b i d e m , s. 64.

11 J . M a j c h r o w s k i , o p . c i t . , s . 63. 30*

S t r o n n i c t w o P ra cy w w o j e w ó d z t w i e olszty ń skim 4 6 9

Trzebińskiego i U rbańskiego. P o n ad to R ada N aczelna pow ołała now ą K om i­ sją R ew izyjną i C e n tra ln y Sąd H onorow y ” . N a zakończenie obrad R ad a N a­ czelna u ch w aliła rezolucję, w k tó rej udzieliła całkow itego p o p arcia linii po­ litycznej lew icow ych działaczy S tro n n ictw a, a jednocześnie p o tępiła tych członków, któ rzy n aw oływ ali do zaw ieszenia jego d z ia ła ln o ś c i” . W końcowej części rezolucji zobowiązano w szystkich rad y k aln iejszy ch członków do podję­ cia p racy o rg an izacyjnej i politycznej, o pierającej się n a linii politycznej, w y ­ tyczonej przez now e w ładze Stronnictw a.

T ak w ięc p ierw sze pow ojenne posiedzenie R ady N aczelnej S tro n n ictw a P ra c y zam y k a w zasadzie okres w alki, jak a toczyła się m iędzy g ru p ą p ra w i­ cową a lew icow ą w łonie S tro n n ictw a, zakończonej pełn y m zw ycięstw em te j ostatniej. W tej sy tu acji P opiel jesienią 1946 ro k u opuścił k r a j lt.

P o ra ż k a polityczna praw ico w ej g ru p y S tro n n ictw a spow odow ała, że E pi­ s k o p at w ycofał sw e poparcie dla tej p artii, uznając, że nie re p re z en tu je ona r u c h u katolickiego, chociaż w ładze S tro n n ictw a podkreślały n a d a l jego k a to ­ licki c h a ra k te r 1S.

2. SPRAW Y ORGANIZACYJNE

W w ojew ództw ie olsztyńskim S tro n n ictw o P ra c y rozpoczęło działalność najpóźniej ze w szystkich p a rtii i stro n n ictw politycznych, gdyż dopiero pod koniec w rześnia 1946 r o k u 16. Zasadniczą przyczyną b y ł b ra k a k ty w u w w o­ jew ództw ie oraz sp o ry w e w ładzach naczelnych S tro nnictw a. J e d n y m z o rga­ n izatorów S tro n n ictw a P ra c y w w ojew ództw ie olsztyńskim był Józef S zy r- m er, k tó ry na polecenie Z arząd u G łównego tej p a rtii zorganizow ał Z arząd W ojewódzki, o b ejm ując w nim stanow isko prezesa ” . W skład nowo zorga­ nizow anego Z arząd u weszli ponadto: B olesław G órn ik — wiceprezes, Józef C hrabąszczew icz — sekretarz, S tefan O rłowski — s k a rb n ik o raz Zdzisław Brochocki, d r Z y g m u n t Robel, F elik s Soboczyński, S tan isław Szewczyk i W ik­ to r W ilkoszew ski jak o członkowie 18.

Z arząd W ojew ódzki S tro n n ictw a P racy , zgodnie z nak reślo n y m plan em 12 J . B u l i c k a , o p . c i t . , s . 66. A u t o r k a p r z y n a z w i s k a c h n i e p o d a j e i m i o n . 13 I b i d e m . 14 I b i d e m , s . 65. 15 J . M a j c h r o w s k i , o p . c i t . , s. 63. 16 A r c h i w u m A k t N o w y c h , M i n i s t e r s t w o Z i e m O d z y s k a n y c h ( d a l e j A A N , M Z O ) , s y g n . 188, S p r a w o z d a n i e W y d z i a ł u S p o ł e c z n o - P o l i t y c z n e g o U r z ę d u W o j e w ó d z k i e g o w O l s z t y n i e z a I X 1946, s . 45. T r u d n o u s t a l i ć d a t ę d z i e n n ą u t w o r z e n i a Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y ­ n i e , g d y ż n i e z a c h o w a ł s i ę p r o t o k ó ł z z e b r a n i a o r g a n i z a c y j n e g o . W i a d o m o j e d n a k , ż e p o d k o ­ n i e c w r z e ś n i a 1946 r . p r z e d s t a w i c i e l Z a r z ą d u G ł ó w n e g o S P p o w i a d o m i ł W y d z i a ł S p o ł e c z n o - P o ­ l i t y c z n y U W o o r g a n i z o w a n i u k o m ó r e k p a r t y j n y c h n a t e r e n i e w o j e w ó d z t w a . 17 A r c h i w u m W o j e w ó d z k i e g o K o m i t e t u S t r o n n i c t w a D e m o k r a t y c z n e g o w O l s z t y n i e ( d a ­ l e j A W K S D ) , w s p o m n i e n i a J . S z y r m e r a , s . 1. J ó z e f S z y r m e r u r o d z i ł s i ę 17 1 1907 r . w z i e m i ł o m ż y ń s k i e j . W o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m s t u d i o w a ł p r z e z d w a l a t a p r a w o i t r z y l a t a h i s t o r i ę n a U n i w e r s y t e c i e W a r s z a w s k i m . P o n a d t o u k o ń c z y ł W y ż s z ą S z k o ł ę W o j e n n ą . B r a ł u d z i a ł w k a m ­ p a n i i w r z e ś n i o w e j , a p o j e j z a k o ń c z e n i u p r z e b y w a ł w o b o z i e j e n i e c k i m d o r . 1945. D o O l s z t y n a J . S z y r m e r p r z y b y ł 13 V I 1945 г . ; d o 1950 b y ł n a c z e l n i k i e m W y d z i a ł u W o j s k o w e g o U r z ę d u W o ­ j e w ó d z k i e g o . W l a t a c h 1952— 1973 b y ł d y r e k t o r e m W o j e w ó d z k i e g o Z r z e s z e n i a P r y w a t n e g o H a n ­ d l u i U s ł u g w O l s z t y n i e . P o p r z e j ś c i u n a e m e r y t u r ę w 1973 r . n a d a l a k t y w n i e p r a c u j e s p o ­ ł e c z n i e . 18 C e n t r a l n e A r c h i w u m H i s t o r y c z n e S t r o n n i c t w a D e m o k r a t y c z n e g o ( d a l e j C A H S D ) , Z a ­ r z ą d W o j e w ó d z k i S P w O l s z t y n i e ( d a l e j Z W S P w O l s z t y n i e ) , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e z d z i a ­ ł a l n o ś c i Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z a o k r e s 5 X 1948 — 20 X 1 1946, s . 1.

4 7 0 R o m a n S t a w i ń s k i

p racy organizacyjnej, p rzystąpił do tw o rzen ia zarządów pow iatow ych. Do listo­ pada 1946 ro k u powołano zarządy pow iatow e S tro n n ictw a w Biskupcu, B ra ­ niew ie i Koło M iejskie w O lsz ty n ie 19. Do końca 1946 ro k u zorganizow ano in ­ stan cje pow iatow e w K ętrzynie, Iław ie, L id zb ark u W arm ińskim , M orągu, P iszu i W ęgorzew ie 20.

Na czele zarządów pow iatow ych stan ęli m iędzy innym i: J a n M ajdecki w Biskupcu, Leopold R ein er w B raniew ie, Józef Z azem blow ski w Iław ie, zaś prezesem K oła M iejskiego w Olsztynie został d r S tan isław K ubczak 21.

W 1947 ro k u pow stały zarządy pow iatow e w Olsztynie, Ostródzie i Szczy­ tnie 22.

P ierw szy Z jazd W ojewódzki S tro n n ictw a P racy , k tó ry odbył się 19 paź­ dziern ik a 1947 roku, zam knął w zasadzie okres tw o rzen ia pow iatow ych in ­ sta n cji S tro n n ictw a n a teren ie w ojew ództw a olsztyńskiego. Nie zachow ały się, niestety, m a te ria ły źródłow e n a tem a t tego zjazdu. O m aw iano na n im zapew ­ ne zagadnienia organizacyjne, oceniono działalność S tro n n ictw a i wytyczono k ieru n k i p ra c y n a przyszłość oraz w y b ra n o now e w ładze wojewódzkie. W skład Z arząd u Wojewódzkiego weszli: prezes — Józef S zyrm er, I w iceprezes — B olesław G órnik, II w iceprezes — S tan isław K ubczak, se k reta rz — L u d w ik Zieliński, zastępca se k reta rza — Zdzisław Bielecki, sk a rb n ik — S te fan O rłow ­ ski, zastępca s k a rb n ik a — A ntoni P ronobis i członkowie — A polonia B ienie- wicz, Józef Chrabąszczewicz, Józef Ł ukiew ski, J a n M ajdecki, Z y g m u n t M ierz­ w iński, Z y g m u n t Paw łow ski, F elik s Soboczyński i Józef Zazem blowski. Oprócz Z arząd u W ojewódzkiego w y b ran o n a zjeździe W ojew ódzką Kom isję R ew izyjną i W ojewódzki Sąd P a rty jn y . Przew odniczącym K om isji R ew izyj­ nej został S tefan Smoliński, a członkam i — Zofia C hrabąszczew iczow a i Leo­ pold Reiner. Sąd P a r ty jn y w y b ra n o w składzie: prezes — A le k sa n d er Z ubele- wicz, członkowie: J a n Balicki, Leon D rzew iński, W acław Górski, Bolesław Jasiński, A ntoni Misiewicz i F ranciszek Sosin 33.

Zarząd W ojewódzki, K om isja R ew izyjna i S ąd P a r ty jn y b yły n ajw y ż­ szymi in stan cjam i p a rty jn y m i S tro n n ictw a P ra c y w w ojew ództw ie 2i.

N a z eb ran iu w ojew ódzkim S tro n n ictw a 27 października 1947 ro k u do­ konano w y b o ru K om isji K o ntroli P a rty jn e j (przewodniczący — B olesław G ór­ nik) i P ro pagandow ej, n a czele k tó rej sta n ął Józef Chrabąszczew icz 25. W koń­ cu 1947 ro k u Z arząd W ojewódzki dokonał jeszcze w y b o ru K om isji In te rw e n ­ cyjnej (przew odniczący — B. G ó r n ik ) 2e.

N ajw ażniejszym o rg anem S tro n n ictw a n a szczeblu pow iatow ym b y ł Zjazd P o w iatow y Delegatów , zw oływ any przez Z arząd P o w iato w y S tro n n ictw a P r a ­ cy. Zjazd oceniał i zatw ierdzał sp raw ozdania z działalności Z arządu P o w ia ­

1S I b i d e m . 20 I b i d e m . 21 I b i d e m o r a z S p r a w o z d a n i e Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z a I I I 1947, s . l . 22 C A H S D , Z W S P O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l - • s z t y n i e z a I I I 1947, s . 1. 23 I b i d e m , S p r a w o z d a n i e Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z 8 1 1948, s . 1. 24 J . B u l i c k a , o p . c i t . , s . 16. 25 C A H S D , Z W S P O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l ­ s z t y n i e z 8 1 1948, s . 1. C z ł o n k a m i K o m i s j i K o n t r o l i P a r t y j n e j z o s t a l i w y b r a n i : S t a n i s ł a w G a r - l i ń s k i , J ó z e f C h r a b ą s z c z e w i c z , J a n C h m i e l i ń s k i , S t a n i s ł a w K u b c z a k i S t e f a n M a l e s a , a P r o p a ­ g a n d o w e j — Z d z i s ł a w B i e l e c k i , J a n M a j d e c k i , Z y g m u n t M i e r z w i ń s k i , L u d w i k Z i e l i ń s k i . 26 I b i d e m , s . 2. N a c z ł o n k ó w K o m i s j i I n t e r w e n c y j n e j w y b r a n o : S t a n i s ł a w a K u b c z a k a , F e l i k s a S o b o c z y ń s k i e g o i L u d w i k a Z i e l i ń s k i e g o .

S t r o n n i c t w o P ra c y w w o j e w ó d z t w i e o l sz ty ń skim 4 7 1

towego oraz w y b ie rał now e w ładze Z arząd u i P o w iato w ą K om isję R ew i­ zyjną ” .

Z arządy pow iatow e podlegały bezpośrednio Z arządow i W ojew ódzkiem u S tro n n ictw a Pracy.

P ow ażne b ra k i źródłow e nie pozw alają n a pełne p rzed staw ienie w e w n ę trz ­ nej s tr u k tu r y o rg an izacyjnej Z arząd u W ojew ódzkiego i zarządów p o w iato­ w y ch 2S. Z ty ch sam y ch w zględów nie sposób p rzedstaw ić cało kształtu dzia­ łalności in stan c ji pow iatow ych S tro n n ictw a w lata ch 1946— 1950. W sp raw o ­ zdaniach m iesięcznych Z arząd u W ojewódzkiego działalność zarządów p ow ia­ tow ych b yła om aw ian a bardzo ogólnikowo. Z in stan c ji tere n o w y c h n ajlepiej praco w ał Z arząd P o w iato w y w Biskupcu, k tó ry do k w ie tn ia 1947 ro k u zw er­ bow ał p raw ie 100 członków. P row ad ził on ożywioną działalność p ro p ag an d o ­ w ą poprzez w ygłaszanie re fe ra tó w n a te m a t histo rii i p ro g ram u działan ia S tro n n ictw a oraz organizacyjną, tw orząc koła m iejskie w B iskupcu i Reszlu oraz gm in n e w R ydlew ie s0.

Do dobrze p racu jący ch in stan cji terenow ych należało rów nież Koło M iej­ skie w O lsztynie 30.

Słabo praco w ały n ato m iast Z arządy P ow iato w e w Ostródzie, P a słę k u i Piszu, poniew aż nieliczny a k ty w S tro n n ictw a n a teren ie ty c h pow iatów m iał trudności z w erb o w an iem now ych członków 31.

W p racy o rg an izacyjnej pom agał zarządom pow iatow ym w m iarę sw ych możliwości Z arząd W ojewódzki, udzielając in s tru k ta ż u organizacyjnego, p rz y ­ syłając okólniki i zarządzenia w ładz c en traln y c h i w ojew ódzkich S tro n n ictw a oraz lite ra tu rę ideologiczną. Mimo to zarządy pow iatow e często odczuw ały b ra k ty ch ostatnich. Z tego w zględu Z arząd W ojewódzki n iejed n o k ro tn ie zw racał się do Z arządu G łównego z prośbą o p rzy słanie w iększej liczby egzem plarzy okólników i publikacji, dotyczących histo rii S tr o n n ic tw a 32. W ro k u 1949 n a stąp iła zm ian a s tr u k tu r y o rganizacyjnej S tro n n ictw a. Do­ tychczasow y Z arząd W ojewódzki został p rzekształcony w W ojew ódzki K om i­ tet, zaś zarządy pow iatow e — w pow iatow e k o m itety 3S.

Stanow isko prezesa Z arząd u W ojewódzkiego, a następ n ie przew odniczą­ cego W ojewódzkiego K om itetu S tro n n ictw a P ra c y Józef S z y rm er p ełnił do 7 stycznia 1950 ro k u 34. Po nim stanow isko to objął d r S ta n is ła w K ubczak, k tó ­ r y p ełn ił tę fu n k cję do lipca 1950 roku, tj. do m o m en tu połączenia się S tro n ­ n ictw a P ra c y ze S tro n n ictw em D e m o k ra ty c z n y m 35.

27 J . K o z i k , SD i S P w w o je w ó d ztw ie ś lą s k o -d ą b ro w sk im t u l a t a c h 19i5—1950. K o m ite ty w o je w ó d zk ie. In fo r m a to r , w : S tu d ia i m a te r ia ły z d z ie jó w w o je w ó d z tw a k a to w ick ieg o w P o l ­ s c e L u d o w e j, t . 8, 1973, s . 349. 28 C A H S D , Z W S P O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l ­ s z t y n i e z a I V 1947, s . 2 o r a z S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l ­ s z t y n i e z a o k r e s 21 X I I 1946 — 20 1 1947, s . 1. 29 I b i d e m . 30 I b i d e m . 31 I b i d e m , S p r a w o z d a n i e Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z a V I 1947, s. 1. 32 I b i d e m , S p r a w o z d a n i e Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z a I I I 1947 r . , s . 2 i S p r a ­ w o z d a n i e Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z a I V 1947 r . , s . 2. 33 A W K S D , R e l a c j a J . S z y r m e r a , s . 2 o r a z J . K o z i k , o p . c i t . , s . 350. 34 J . S z y r m e r 7 1 1950 r . o t r z y m a ł n a w ł a s n ą p r o ś b ę , z a z g o d ą w ł a d z n a c z e l n y c h S P , u r l o p o r g a n i z a c y j n y ( C A H S D , K o m i t e t W o j e w ó d z k i S P w O l s z t y n i e ( d a l e j K W S P O l s z t y n ) , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e z p o s i e d z e n i a P r e z y d i u m K o m i t e t u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z 15 I I I 1950, s. 1). 35 A W K S D , W s p o m n i e n i a J . S z y r m e r a , s . 2.

4 7 2 Roman S ł a w i ń s k i

N a posiedzeniu P rezy d iu m W ojewódzkiego K o m itetu S tro n n ictw a Demo­ kratycznego w Olsztynie 11 lipca 1950 ro k u k ilk u działaczy S tro n n ictw a P r a ­ cy w im ien iu sw ojej organizacji zgłosiło akces do S tro n n ictw a D em okratycz­ nego. Byli to: Józef Ł ukiew ski — Prezes Izby Rzem ieślniczej w Olsztynie i A n drzej W enda — in sp e k to r S tro n n ictw a P racy, a w skład kom isji powo­ łan ej przez P rezy d iu m W ojewódzkiego K om itetu S tro n n ictw a D em okratycz­ nego, k tó ra m iała przejąć in stan cję S tro n n ictw a P racy, weszli: R yszard Gnoiński, Ja n u sz Jagusiew icz i J. T r a w iń s k i3t. 30 lipca 1950 ro k u na p le n a r­ n y m posiedzeniu Wojewódzkiego K om itetu S tro n n ictw a D em okratycznego w Olsztynie dokooptował do swego kiero w n ictw a były ch członków S tro n n ictw a P racy: na II w iceprezesa W ojewódzkiego K om itetu powołano A ntoniego Mi­ chalskiego, a n a III w iceprezesa K ubczaka, zaś n a członków — M a rian a H a- de ra i J a n a Chm ielińskiego ” . N ie wszyscy byli członkowie S tro n n ictw a P ra c y z te re n u w ojew ództw a olsztyńskiego zgłosili chęć w stąp ien ia do S tro n n ictw a Dem okratycznego, poniew aż n iektórzy nie zgadzali się z założeniam i p ro g ra ­ m ow ym i S tro n n ictw a D em okratycznego i f a k t połączenia S tro n n ictw a P ra c y ze S tro n n ictw em D em okratycznym tra k to w a li jako lik w idację tego pierw sze­ go 38. Takie stanow isko, zajęte przez w ielu członków S tro nnictw a, w ynikało w dużej m ierze z niepodjęcia przez w ojew ódzkie k ierow nictw o S tro n n ictw a P ra c y akcji w y jaśn iającej cel i znaczenie połączenia się ze S tro n n ictw e m De­ m okratycznym .

W p racy o rganizacyjnej i społeczno-politycznej w w ojew ództw ie olsztyń­ skim Stronnictw o P ra c y — podobnie ja k S tro n n ictw o D em okratyczne — opierało się n a w a rstw a ch pośrednich: inteligencji, rzem ieślnikach i kupcach, spośród k tó ry ch re k ru to w a ło się n ajw ięcej członków tej p artii. M iało ono ambicję rozszerzenia sw ych w pływ ów n a robotników , ale udało się to w n ie­ w ielkim stopniu.

S ta n m ate ria łó w źródłow ych n ie pozwala na p rzed staw ienie dokładnego sk ład u socjalno-zaw odow ego S tro n n ictw a P ra c y w w ojew ództw ie olsztyńskim w o m aw ianym okresie, um ożliw ia jed y n ie p rzedstaw ienie ogólnego s ta n u licz­ bowego. W edług dan y ch źródłow ych sta n liczbowy obu ty ch p a rtii p rzed sta­ w iał się n astępująco (pierwsza liczba to członkowie S tro n n ictw a P racy , d r u ­ ga — członkowie S tro n n ictw a Demokratycznego): 31 gru d zień 1946 ro k u — 114 i 260; 31 g ru d n ia 1947 ro k u — 266 i 376; 31 g ru d n ia 1948 ro k u — 266 i 456; 31 g ru d n ia 1949 ro k u — 200 i 604; 15 m arca 1950 ro k u — 200 i 630 M. Liczba członków S tro n n ictw a P ra c y w w ojew ództw ie olsztyńskim w sto­ s u n k u do ogólnej liczby członków w k r a ju b y ła nieduża, n a p rzy k ład w 1948 ro k u stanow iła 1,04% ogółu członków S tro n n ictw a w skali ogólnokrajow ej J°, gdy liczba ludności woj. olsztyńskiego stan o w iła 2,4% ogółu ludności k ra ju .

36 C A H S D , W o j e w ó d z k i K o m i t e t S D O l s z t y n ( d a l e j W K S D O l s z t y n ) , s y g n . V III/1 0 /A /4 8 , P r o t o k ó ł z p o s i e d z e n i a P r e z y d i u m W K S D w O l s z t y n i e z 11 V I I I 1950, s . 1. 37 C A H S D , W K S D O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e W y d z i a ł u O r g a n i z a c y j n e g o W K S D w O l s z t y n i e z a I I I k w a r t a ł 1950 r . , s . 1. 38 W ź r ó d ł a c h a k t o w y c h b r a k i n f o r m a c j i c o d o l i c z b y b y ł y c h c z ł o n k ó w S P , k t ó r z y w s t ą ­ p i l i d o S D , 39 C A K S D , Z W S P O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i Z W S P w O l s z t y n i e z a o k r e s 21 X I I 1946 — 20 1 1947, s s . 1—2. W y k a z s t a n u l i c z b o w e g o c z ł o n k ó w S P w 1947, s. 1; S p r a ­ w o z d a n i e Z W S P w O l s z t y n i e z a I I 1948, s . 1; K W S P O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e z d z i a ­ ł a l n o ś c i K W i s e k r e t a r i a t u S P w O l s z t y n i e z a o k r e s I I —15 I I I 1950, s . 1; C A H S D , W K S D O l ­ s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e W K S D w O l s z t y n i e z a l a t a 1947—1948, s. 1; S p r a w o z d a n i e W K S D w O l s z t y n i e z a I k w a r t a ł 1950 r . , s . 3. 40 B i u l e t y n I n f o r m a c y j n y Z a r z ą d u G ł ó w n e g o S P n r 3 z 1948 r . , s. 5.

S t r o n n i c t w o P ra c y w w o j e w ó d z t w i e o l s z ty ń s k im 4 7 3

3. DZIAŁALNOŚĆ

Założenia program ow e S tro n n ictw a P ra c y w yraźn ie różniły się w zagad­ n ien iach społeczno-gospodarczych od p ro g ram u Polskiej P a rtii Robotniczej czy Polskiej P a r tii Socjalistycznej Tezy p ro g ram ow e w y p o w iad ają się za uspołecznieniem tylko kluczow ych gałęzi gospodarki narodow ej, tak ich jak: górnictw o, h u tn ictw o i in n e działy przem ysłu ciężkiego, energ ety k a, banki, p o stulując jednocześnie konieczność rozw iązania in icjaty w y p ry w a tn e j w h a n ­ dlu, rzemiośle oraz w przem yśle lekkim 42.

S tosunek S tro n n ictw a P ra c y do zagadnienia refo rm y ro ln ej był zbliżony do stanow iska Polskiego S tro n n ictw a Ludowego w te j spraw ie. Twierdzono, że parcelacja w iększych m ają tk ó w ro ln y ch nie rozw iąże zagad n ien ia reform y rolnej. P ostulow ano tw orzenie sam odzielnych, silnych ekonom icznie gospo­ d a rs tw in d y w id u aln y ch 4S.

W odniesieniu do o św iaty S tronnictw o P ra c y opow iadało się za w p ro ­ w adzeniem powszechnego i bezpłatnego nauczania, p rz y czym jednocześnie podkreślało, że Kościół katolicki pow inien m ieć duży w pły w na w ychow anie re lig ijn e m łodzieży i kształto w an ie podstaw życia rodzinnego 44.

W polityce zagranicznej S tro n n ictw o P racy, podobnie ja k in n e stro n n ic ­ tw a dem okratyczne, w ystępow ało za ścisłą w spółpracą i sojuszem z ZSRR i in n y m i p ań stw am i oraz za szybkim uzn an iem gran icy polskiej n a Odrze i Nysie Ł użyckiej przez m o carstw a zachodnie 45.

S tro nnictw o P ra c y w ysuw ało p o stu lat pełnego zagospodarow ania ziem za­ chodnich i północnych, w idząc w ty m dużą rolę se k to ra pryw atnego.

Z chw ilą p o w stania S tro n n ictw a w w ojew ództw ie olsztyńskim jego człon­ kow ie w łączyli się w proces tw orzen ia nowego życia społeczno-politycznego i gospodarczego, w spółpracując, pomimo pew nych różnic program ow ych, z członkam i Polskiej P a r tii Robotniczej, Polskiej P a r tii Socjalistycznej, S tro n ­ n ictw a Ludow ego i S tro n n ictw a D em okratycznego. Płaszczyzną wspólnego d ziałania była W ojewódzka K om isja Porozum iew aw cza S tro n n ictw D em o k ra­ tycznych, w p racach k tó rej b ra li udział przedstaw iciele S tro n n ictw a P ra c y — B olesław G órn ik i Józef S z y rm er " .

Zgodnie z u chw ałą Z arządu G łów nego i P rezy d iu m R ady Naczelnej S tro n ­ n ictw a P ra c y z października 1946 roku, p a rtia ta w ra m a ch S tro n n ictw a Blo­ k u D em okratycznego w łączyła się ak ty w n ie w przygotow anie w yborów do S ejm u Ustaw odaw czego w 1947 ro k u " . Z działaczy tere n o w y c h w yróżnił się szczególnie J a n M ajdecki, prezes Z arządu P ow iatow ego S tro n n ictw a P ra c y w B iskupcu 48.

Także w obchodach 1 M aja i w uroczystościach rocznicow ych z okazji pow ołania Polskiego K o m itetu W yzw olenia N arodow ego nie zab rak ło człon­ 41 P o r . n p . W . G ó r a , Z jed n o c ze n ie ru ch u robotnic zego w Polsce, w : H u c / i r o b o t n i c z y

w Polsce L u d o w e j, W a r s z a w a 1975, s s . 124— 126. 42 C z y m je s t SP i do czego d ą ż y , K a t o w i c e J947, s s . 15, 18. 43 I b i d e m , s . 19. 44 I b i d e m , s s . 21—22. 45 I b i d e m , s . 24. 46 C A H S D , K o m i s j a P o r o z u m i e w a w c z a S t r o n n i c t w D e m o k r a t y c z n y c h w O l s z t y n i e ( d a r e j K P S D ) , b e z s y g n . , P r o t o k ó ł z p o s i e d z e n i a K o m i s j i P o r o z u m i e w a w c z e j S t r o n n i c t w D e m o k r a ­ t y c z n y c h w O l s z t y n i e z 12 V I 1947, s . 1. 47 W i a d o m o ś c i M a z u r s k i e , 1946, n r 247 z 25 X , s . 1. 48 C A H S D , Z W S P O l s z t y n , b e z s y g n . . S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i Z a r z ą d u W o j e w ó d z ­ k i e g o S P w O l s z t y n i e z a o k r e s 21 X11 1946—20 1 1947, s. l .

4 7 4 Roman S ł a w i ń s k i

ków S tro n n ictw a P r a c y 45. Rów nież w akcji zbieran ia podpisów pod sztok­ holm skim apelem Ś w iatow ej R ad y P ok o ju wziął udział a k ty w S tro n n ictw a P ra c y 50.

W spółpraca S tro n n ictw a P ra c y z ruch em zaw odow ym była m in im aln a i ograniczała się do udziału w pracach Z w iązku Zaw odowego P racow n ik ó w Sam orządu T erytorialnego i Użyteczności Publicznej.

Jednocześnie niek tó rzy członkowie tej p a rtii ak ty w n ie uczestniczyli w p racach tak ich organizacji społecznych jak: Tow arzystw o P rzy jaźn i Polsko- -Radzieckiej, Polski Czerw ony K rzyż, L ig a Kobiet, T ow arzystw o P rzy jació ł Żołnierza S1 i Liga Morska.

Stronnictw o P ra c y w woj. olsztyńskim zwróciło szczególną uw agę na roz­ wój rzem iosła, słusznie uw ażając, że dobrze rozw ijające się rzemiosło będzie stanow iło w ażn y czynnik w rozw oju gospodarczym regionu. S p ra w y te om a­ w iano na zw ołanym przez W ojewódzki K o m itet S tro n n ictw a 30 października

1949 ro k u zjeździe rzem ieślników — członków i sy m p atyków tej partii. W d y skusji omówiono a k tu a ln ą sy tuację rzem iosła w woj. olsztyńskim z uw zględnieniem tak ich zagadnień jak: spółdzielczość rzem ieślnicza, zaopa­ trzenie w arsztató w rzem ieślniczych w surow ce, w y m ia r p o datków i czynszu za w y n ajm o w an e n a w a rsz ta ty pomieszczenia. N a zakończenie zjazdu u c h w a ­ lono rezolucję, w k tó rej udzielono S tro n n ictw u poparcia w sp raw ach polityki rzem ieślniczej, w y rażając przy ty m nadzieję, że n a stąp i p o p raw a zaopatrze­ n ia rzem ieślników w surow ce, zaś w ładze adm in istracy jn o -sk arb o w e zm ienią zasadę w y m iaru p o datku i czynszu, gdyż ponoszone z tego ty tu łu w ysokie o p łaty doprow adziły do likw idacji w ielu w a rsz ta tó w rzem ieślniczych. W rezo­ lucji podkreślono rów nież, że rzemiosło może odegrać pozytyw ną rolę w r e ­ alizacji p lan u 6-letniego 5S.

W celu u a k ty w n ie n ia rzem ieślników K om itet W ojewódzki S tro n n ictw a P ra c y w O lsztynie postanow ił zwrócić w iększą u w agę n a propagow anie spół­ dzielczości ss.

W dziedzinie gospodarczej istn iała ścisła w spółpraca m iędzy in stan cją w ojew ódzką S tro n n ictw a P ra c y i S tro n n ictw a Dem okratycznego. O d b yw ały się w spólne posiedzenia k ierow nictw obu S tronnictw , na k tó ry ch om aw iano s p ra w y rzem iosła, udział w akcji likw idacji odłogów i objęcia p a tro n a tó w n a d ośrodkam i m aszynow ym i przez koła rzem ieślnicze 54.

Do w alk i z rozw iniętą na szeroką skalę spek u lacją arty k u łam i żywnościo­ w ym i i sam ow olnym podnoszeniem cen W ojewódzki Z arząd S tro n n ictw a P ra c y w Olsztynie w ydelegow ał dw óch sw oich członków: M ichała Ł u k iew

-49 I b i d e m , S p r a w o z d a n i e z p r z e b i e g u u r o c z y s t o ś c i 1 - m a j o w y c h w 1947 r . , s . l o r a z K P S D O l s z t y n , b e z s y g n . , P r o t o k ó ł z p o s i e d z e n i a K o m i s j i P o r o z u m i e w a w c z e j S t r o n n i c t w D e m o k r a ­ t y c z n y c h z 7 V I I 1947, s . 1. 50 C A H S D , K W S P O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i K o m i t e t u W o j e w ó d z ­ k i e g o S P w O l s z t y n i e z a V 1950, s . 2. D o a k c j i z b i e r a n i a p o d p i s ó w o d d e l e g o w a n i z o s t a l i n a ­ s t ę p u j ą c y c z ł o n k o w i e S P ; O l g i e r d D o n i m i r s k i — c z ł o n e k W o j e w ó d z k i e g o K o m i t e t u O b r o ń c ó w P o k o j u , G a j d a , L e s z c z y ń s k i , A n t o n i M i c h a l s k i , H e n r y k S z a f n a g e l i H a l i n a S z y r m e r o w a . 51 A W K S D , W s p o m n i e n i a J . S z y r m e r a , s . 2 o r a z C A H S D , K W S P O l s z t y n , b e z s y g n . . S p r a ­ w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i K o m i t e t u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z a V 1950, s . 2. D o p r a c y w L i d z e M o r s k i e j z o s t a ł d e l e g o w a n y Z d z i s ł a w B i e l e c k i . 52 B i u l e t y n I n f o r m a c y j n y S P n r 11 z 1946 г ., s s . 23— 24. 53 C A H S D , K W S P O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i K o m i t e t u W o j e w ó d z ­ k i e g o S P w O l s z t y n i e z a o k r e s 1 1— 15 I I I 1950, s . 2. 54 C A H S D , W K S D O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e W y d z i a ł u E k o n o m i c z n e g o W o j e ­ w ó d z k i e g o K o m i t e t u S D w O l s z t y n i e z a I k w a r t a ł 1950 r . , s . 2 o r a z A W K S D , W s p o m n i e n i a J . S z y r m e r a , s . 2.

S t r o n n i c t w o P ra cy w w o j e w ó d z t w i e o ls z ty ń s k im 4 7 5

skiego i A ntoniego M ichalskiego. Podjęli oni pracę w ra m a ch utw orzonego w ty m celu 12 czerw ca 1947 ro k u W ojewódzkiego K o m itetu Społecznego do W alki z D rożyzną 55.

Członkow ie S tro n n ictw a P ra c y zasiadali także we w ład zach ad m in istra ­ cji państw ow ej. A czkolw iek było ich niew ielu w p o ró w n a n iu z liczbą p rzed­ staw icieli Polskiej P a r tii Robotniczej i Polskiej P a r tii Socjalstycznej, a póź­ n iej Polskiej Zjednoczonej P a rtii Robotniczej, to jed n a k w nieśli pew ien w k ład w jej rozwój.

Stanow isko w ojew ody p ełnił d r Z y g m u n t Robel — członek Z arząd u Wo­ jew ódzkiego S tro n n ictw a P racy , a w ieestarostą p o w iatu biskupieckiego był Ja n M ajdecki 5‘.

Również w tere n o w y c h ra d a c h naro d o w y ch zasiadali przedstaw iciele S tro nnictw a. Ich w p ły w y w ap aracie w ładzy b y ły jed n a k niew ielkie, co w y ­ nikało w dużej m ierze ze spóźnionego s ta r tu organizacyjnego S tro n n ictw a na tere n ie woj. olsztyńskiego. Ogółem w W ojew ódzkiej R adzie N arodow ej zasia­ dało czterech przedstaw icieli S tro n n ictw a P racy.

P ierw szy m a n d a t w M azurskiej W ojew ódzkiej R adzie N arodow ej p rzy­ znano S tro n n ictw u decyzją P re z y d iu m R a d y z 15 p aźd ziernika 1946 roku. De­ cyzją Z arządu W ojewódzkiego S tro n n ictw a P ra c y w O lsztynie m a n d a t ten powierzono Józefow i S z y rm e ro w i5!. N astęp n y m a n d a t o trzym ało S tro n n ic ­ two w listopadzie 1946 ro k u — przyznano go Feliksow i S o b o c z y ń sk iem u s8. W piśm ie z 9 k w ie tn ia 1947 ro k u do P re z y d iu m M azurskiej W ojew ódzkiej R ady N arodow ej w O lsztynie Z arząd W ojew ódzki S tro n n ictw a p rosił o p rz y ­ znanie dodatkow o jeszcze dw óch m andatów , u zasadniając sw oje stanow isko liczebnym w zrostem S tro n n ictw a i jego zw iększoną działalnością I9. P o now nie w tej sam ej sp raw ie pisano 8 m a ja 1947 r o k u 6°. P rz y ch y lając się do prośby Z arządu W ojewódzkiego w O lsztynie P re z y d iu m M azurskiej W ojew ódzkiej Rady N arodow ej w Olsztynie postanow iło przyznać S tro n n ictw u dodatkow o dw a m an d aty . O trzym ali je B olesław G órn ik i J a n M a jd e c k i6I. w Z w iązku z rezygnacją 19 m arca 1948 ro k u przez F elik sa Soboczyńskiego z fu n k c ji ra d ­ nego W ojew ódzkiej R ady N arodow ej, Z arząd W ojew ódzki S tro n n ictw a na jego m iejsce oddelegow ał L u d w ik a Zielińskiego — se k reta rza Z arząd u W ojewódz­ kiego "2. 55 C A H S D , K P S D O l s z t y n , b e z s y g n . , P r o t o k ó ł z p o s i e d z e n i a K o m i s j i P o r o z u m i e w a w c z e j S t r o n n i c t w D e m o k r a t y c z n y c h w O l s z t y n i e z d n i a 12 V I 1947. s . 1. 56 C A H S D , Z W S P O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e ­ g o S P w O l s z t y n i e z a o k r e s 21 X I I 1946 — 20 1 1947, s . 1. 57 W o j e w ó d z k i e A r c h i w u m P a ń s t w o w e w O l s z t y n i e ( d a l e j W A P O ) , O l s z t y ń s k a W o j e w ó d z ­ k a R a d a N a r o d o w a ( d a l e j O W R N ) , s y g n . 19, s . 159, P i s m o B i u r a P r e z y d i a l n e g o M a z u r s k i e j W R N z 1 7 X 1 9 4 6 d o Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e , s . 160 o r a z p i s m o Z a r z ą d u W o j e ­ w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z 23 X 1946 d o P r e z y d i u m M a z u r s k i e j W R N w O l s z t y n i e . 58 I b i d e m , s . 176, P i s m o B i u r a P r e z y d i a l n e g o M a z u r s k i e j W R N z 13 X I 1946 d o S P , S D i P S L „ N o w e W y z w o l e n i e ” w O l s z t y n i e ; s . 171, P i s m o Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y ­ n i e z 16 X I 1946 d o P r e z y d i u m M a z u r s k i e j W R N w O l s z t y n i e . 59 I b i d e m , s. 260, P i s m o Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z 9 I V 1947 d o P r e z y d i u m M a z u r s k i e j W R N w O l s z t y n i e . 60 I b i d e m , s . 203, P i s m o Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z 8 V 1947 d o P r e z y d i u m M a z u r s k i e j W R N w O l s z t y n i e . 61 I b i d e m , s. 201, P i s m o Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z 3 V 1947 d o P r e z y d i u m M a z u r s k i e j W R N w O l s z t y n i e ; s y g n . 21, s . 68, K a r t a p e r s o n a l n a B . G ó r n i k a . 62 I b i d e m , s y g n . 19, s. 361, P i s m o F . S o b o c z y ń s k i e g o z 19 I I I 1948 d o P r e z y d i u m O l s z t y ń ­ s k i e j W R N ; s . 359, P i s m o Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z 24 I I I 1948 d o P r e z y d i u m O l s z t y ń s k i e j W R N ; s. 359, P i s m o Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w . O l s z t y n i e z 24 I I I 1948 d o P r e ­ z y d i u m O l s z t y ń s k i e j W R N .

4 7 6 R o m a n S ł a w i ń s k i

W p racach poszczególnych kom isji W ojew ódzkiej R ady N arodow ej brali u dział wszyscy ra d n i — członkowie S tro n n ictw a P racy. G órn ik był przew o­ dniczącym K om isji D yscyplinarnej i członkiem K om isji Finansow o-B udżeto­ wej, K ulturaln o -O św iato w ej i Praw niezo-R egulam inow ej, a M ajdecki człon­ kiem K om isji Praw niezo-R egulam inow ej i Osiedleńczo-Rolnej. Prezes Z arzą­ d u Wojewódzkiego S tro n n ictw a P racy, Szyrm er, był członkiem K om isji Odznaczeniowej i K om isji dla S p ra w Ludności Polskiej Pochodzenia M iejsco­ wego, a Soboczyński członkiem K om isji K o ntroli Społecznej, K w alifik acy j­ nej, G ospodarczej i O d b u d o w y 63. W ro k u 1948 członkiem K om isji K ontroli Społecznej, K w alifikacyjnej, Gospodarczej i O dbudow y w m iejsce Soboczyń- skiego m ianow ano Zielińskiego t4.

W lu ty m 1950 ro k u w W ojew ódzkiej Radzie N arodow ej w m iejsce ra d ­ nych: G órnika, Majdeckiego, S zy rm era i Zielińskiego zasiedli inni p rz ed sta ­ wiciele S tro n nictw a: M a rian H ader, J a n C hm ieliński, d r S tan isław K ubczak i W ładysław R adek 6S.

N iew ielki b y ł udział członków S tro n n ictw a P ra c y w p ra ca ch pow iatow ych ra d narodow ych. W ynikało to nie tylko ze słabej p racy o rg an izacyjnej części in stancji pow iatow ych S tro nnictw a, ale także z niedoceniania S tro n n ictw a przez teren o w e in stan cje Polskiej P a r tii Robotniczej, Polskiej P a r tii Socja­ listycznej czy S tro n n ictw a Ludowego. S tro nnictw o P ra c y n a jle p ie j było r e ­ p rezentow ane w pow iatow ych ra d ac h n aro dow ych w Biskupcu, B raniew ie i w Iław ie

B ardzo znikom y był udział S tro n n ictw a w działalności m iejskich ra d n a ­ rodowych. S tronnictw o posiadało swego przedstaw iciela jedynie w M iejskiej R adzie N arodow ej m iasta Olsztyna. M an d at radnego w M iejskiej R adzie N a­ rodow ej m iasta O lsztyna otrzym ało S tro nnictw o n a podstaw ie decyzji P r e ­ zydium R ady z 10 g ru d n ia 1946 r o k u 67. Stanow iło to 0,4% ogółu ra d n y ch M iejskiej R ad y N arodow ej (ogółem w 1946 ro k u M iejska R ad a N arodow a m ia ­ s ta O lsztyna liczyła 40 członków).

W g m innych ra d ach n aro dow ych n a teren ie woj. olsztyńskiego S tro n ­ nictw o nie było reprezentow ane.

Liczbę ra d n y ch S tro n n ictw a P ra c y w W ojew ódzkiej R adzie N arodow ej i pow iatow ych ra d ach n arodow ych oraz p ro c en t ra d n y ch S tro n n ictw a w sto­ su n k u do ogółu ra d n y ch w la ta c h 1946— 1950 ilu s tru je tab ela 1.

P ro cen t ra d n y ch — członków S tro n n ictw a P ra c y w O lsztyńskiej W oje­ w ódzkiej R adzie N arodow ej w ynosił 3,4 i cały czas u trzy m y w a ł się n a tym sam y m poziomie, z w y ją tk ie m 1946 roku, w k tó ry m w ynosił 3,3. W ra d ach pow iatow ych pro cen t te n b y ł niższy i w a h ał się od 1,0 do 1,5.

N iektórzy członkowie S tro n n ictw a pośw ięcali w sw ej działalności spo­ łecznej nieco u w agi spraw o m ludności miejscowego pochodzenia. Roztoczyli 63 I b i d e m , s y g n . 21, s. 68, K a r t a p e r s o n a l n a B . G ó r n i k a ; s y g n , 22, s . 18, K a r t a p e r s o n a l n a J . M a j d e c k i e g o ; s . 134, K a r t a p e r s o n a l n a F . S o b o c z y ń s k i e g o ; s. 177, K a r t a p e r s o n a l n a J . S z y r ­ m e r a . 64 I b i d e m , s y g n . 19, s . 359, P i s m o Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z 2 4 1 П 1948 d o P r e z y d i u m O l s z t y ń s k i e j W R N . 65 C A H S D , K W S P O l s z t y n , b e z s y g n . . S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i K o m i t e t u W o j e w ó d z ­ k i e g o i S e k r e t a r i a t u S P w O l s z t y n i e z a o k r e s I I — I I 1950, s . 1. 66 C A H S D , Z W S P O l s z t y n , b e z s y g n . , S p r a w o z d a n i e Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l ­ s z t y n i e z a I I 1947, s. 1 o r a z W A P O , P o w i a t o w a R a d a N a r o d o w a w I ł a w i e , s y g n . 13, S p r a w o z d a ­ n i e z d z i a ł a l n o ś c i P W R N w I ł a w i e z a I I 1947, s . 24. 67 W A P O , M i e j s k a R a d a N a r o d o w a w O l s z t y n i e , s y g n . 9, P r o t o k ó ł z p o s i e d z e n i a M i e j ­ s k i e j R a d y N a r o d o w e j w O l s z t y n i e z 1 0 X I I I 9 4 6 , s . 109.

S t r o n n i c t w o P ra c y w w o j e w ó d z t w i e o l szty ń skim 4 7 7 T A B E L A 1. R a d n i S P w W o j e w ó d z k i e j R a d z i e N a r o d o w e j i p o w i a t o w y c h r a d a c h n a r o d o w y c h w l a t a c h 1946— 1950 X i l 1946 1947 Х П 1948 15 Ш 1950 p i e ń o r g a n i -o g ó l n a l i c z b a % o g ó l n a l i c z b a % o g ó l n a l i c z b a % o g ó l n a l i c z b a % l i c z b a r a d ­ r a d ­ l i c z b a r a d ­ r a d ­ l i c z b a r a d ­ r a d ­ l i c z b a r a d ­ r a d ­ r a d ­ n y c h n y c h r a d ­ n y c h n y c h r a d ­ n y c h n y c h r a d ­ n y c h n y c h r o d o ­ n y c h S P S P n y c h S P S P n y c h S P S P n y c h S P S P w e j W R N 60 2 3,3 116 4 3,4 116 4 3,4 116 4 3,4 P R N • - 8 9 5 13 1, 5 908 9 1, 0 . . . Ź r ó d ł o : C A K C P Z P R , W y d z i a ł O r g a n i z a c y j n y K W P P R O l s z t y n , s y g n . 295Л Х-248, s s . 27, A n k i e t a s p r a w o z d a w c z a K W P P R o o r g a n i z a c j a c h s p o ł e c z n y c h w w o j e w ó d z t w i e o l s z t y ń s k i m z a X I I 1947 i z a X I 1948, s . 68; C A H S D , Z W S P O l s z t y n , b e z s y g n . , s . 1, S p r a w o z d a n i e z d z i a ­ ł a l n o ś c i Z a r z ą d u W o j e w ó d z k i e g o S P w O l s z t y n i e z a o k r e s 21 X I I 1946 — 2 0 1 1947; K W S P O l ­ s z t y n , b e z s y g n . , s . 1, S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i K o m i t e t u W o j e w ó d z k i e g o i S e k r e t a r i a t u S P w O l s z t y n i e z a o k r e s I I — 15 i i i 1950, s . 1. U w a g a : d l a r o k u 1949 b r a k i n f o r m a c j i .

opieką nad niek tó ry m i w siam i, w k tó ry ch m ieszkała ludność m iejscow a, ja k np. G ietrzw ałd, Ł ęgajny, Pluski. W miejscowościach ty ch organizow ano ze­ b ran ia, n a k tó ry ch uczono języka polskiego, zapoznaw ano z histo rią W arm ii i M azur, a k tu a ln ą p ro b lem aty k ą społeczno-polityczną k r a ju i reg io n u o ra z propagow ano ideę zbliżenia ludności m iejscow ej z n ap ły w o w ą 68.

Udział S tro n n ictw a w rozw oju ośw iaty b y ł znikom y i ograniczał się do sporadycznego organizow ania ku rsó w czytania i pisan ia d la a n a lf a b e tó w 69. P rzep ro w ad zo n a analiza działalności S tro n n ictw a P ra c y w woj. olsztyń­ skim od ro k u 1946 do połowy 1950 pokazała, że S tro nnictw o P racy , u stęp u jąc liczebnie in n y m p a rtio m i stron n ictw o m politycznym , w m iarę sw ych m ożli­ wości o rg an izacyjnych i k ad ro w y ch włączyło się w kształto w an ie now ych stosunków społeczno-politycznych. 68 A W K S D , W s p o m n i e n i a J . S z y r m e r a , s . 2. O ż y w i o n ą p r a c ą w ś r ó d l u d n o ś c i a u t o c h t o ­ n i c z n e j p r o w a d z i l i t a c y c z ł o n k o w i e S t r o n n i c t w a j a k : J ó z e f i H a l i n a S z y r m e r o w i e , B o l e s ł a w G ó r n i k i J a n M a j d e c k i . 69 I b i d e m . D I E A R B E I T S P A R T E I I N D E R W O J E W O D S C H A F T O L S Z T Y N I N D E N J A H R E N 194&—1950 Z u s a m m e n f a s s u n g I n d e m A r t i k e l w u r d e d e r U r s p r u n g , d i e O r g a n i s a t i o n s e n t w i c k l u n g , d i e s o z i a l p o l i t i s c h e u n d w i r t s c h a f t l i c h e T ä t i g k e i t d e r A r b e i t s p a r t e i ( S t r o n n i c t w o P r a c y ) a u f d e m G e b i e t d e r W o ­ j e w o d s c h a f t O l s z t y n i n d e n J a h r e n 1946— 1950 d a r g e s t e l l t . D i e s e P a r t e i s t a n d n a c h i h r e r M i - g l i e d e r z a h l u n d n a c h i h r e m O r g a n i s a t i o n s b e r e i c h w e i t h i n t e r a n d e r e n p o l i t i s c h e n P a r t e i e n z u r ü c k , d i e i n d e r W o j e w o d s c h a f t O l s z t y n w i r k t e n . D i e M i t g l i e d e r d e r A r b e i t s p a r t e i s t a m m ­ t e n v o r w i e g e n d a u s d e r I n t e l l i g e n z , d e n H a n d w e r k e r n u n d d e r K a u f m a n n s c h a f t . D i e M i t ­ g l i e d e r z a h l b e t r u g i m J a h r e 1946: 114, u n d i m J a h r e 1948: 266 P e r s o n e n . D a s P r o g r a m m d e r A r b e i t s p a r t e i w a r i n v i e l e n s o z i a l ö k o n o m i s c h e n F r a g e n v e r s c h i e d e n v o n d e n P r o g r a m m e n a n d e r e r P a r t e i e n d e s D e m o k r a t i s c h e n B l o c k s , d i e P a r t e i h a t s i c h a b e r d e s s e n u n g e a c h t e t i n

4 7 8 R o m a n S ta w i ń s k i d e n P r o z e s s d e s W i e d e r a u f b a u s u n d d e r B e w i r t s c h a f t u n g d e r W o j e w o d s c h a f t O l s z t y n e i n g e ­ s c h a l t e t u n d m i t d e r P o l n i s c h e n A r b e i t e r p a r t e i ( P o l s k a P a r t i a R o b o t n i c z a ) , d e r P o l n i s c h e n S o z i a l i s t i s c h e n P a r t e i ( P o l s k a P a r t i a S o c j a l i s t y c z n a ) , d e r B a u e r n p a r t e i ( S t r o n n i c t w o L u d o w e ) u n d d e r D e m o k r a t i s c h e n P a r t e i ( S t r o n n i c t w o D e m o k r a t y c z n e ) z u s a m m e n g e a r b e i t e t . E s w a r e i n B e w e i s d a f ü r , d a s s s i c h d i e A r b e i t s p a r t e i a n d e r I n t e g r a t i o n E r m l a n d s u n d M a s u r e n s m i t d e m p o l n i s c h e n M u t t e r l a n d a k t i v b e t e i l i g t h a t . Ü b e r s . J . S e r c z y k