Marek Wójtowicz1, Andrzej Wójtowicz2
1 Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB, Oddział w Poznaniu 2 Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu
Adres korespondencyjny autora – e-mail: marekw@nico.ihar.poznan.pl DOI: 10.5604/12338273.1195345
Skuteczność chwastobójcza herbicydów
w ochronie odmian maku siewnego
(Papaver somniferum L.)
Efficacy of herbicides in protection of poppy (Papaver somniferum L.)
cultivars against weeds
Słowa kluczowe: mak, wrażliwość na herbicydy, skuteczność zwalczania chwastów, plon nasion
Streszczenie
Przeprowadzone w latach 2013 i 2014 badania nad oceną oddziaływania pielęgnacji chemicznej na rozwój i plon maku potwierdziły skuteczność ochrony tej rośliny uprawnej za pomocą następujących herbicydów: Lentipur FloTM
500 SC (Chlorotoluron 500 g·l-1), CallistoTM 100 SC (Mezotrion 100 g·l-1), LaudisTM 44 OD (Tembotrion 44 g·l-1), StaraneTM 250 EC (Fluroksypyr 250 g·l-1). Najgroźniejsze chwasty w uprawie maku: chwastnica jednostronna – Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv, komosa biała – Chenopodium album L. i rdest powojowaty – Polygonum convolvulus L., były efektywnie zwalczane herbicydami LaudisTM
44 OD lub CallistoTM 100 SC w mieszaninie z herbicydem StaraneTM 250 EC zastosowanymi w fazie 4 liści maku. Mieszaniny te równie efektywnie zwalczały mniej groźne w uprawie maku chwasty takie jak: fiołek i tobołki. Oceniane odmiany maku dobrze zniosły zabieg chemicznej pielęgnacji roślin. Nie obserwowano przerzedzenia roślin pod wpływem działania zastosowanych w doświadczeniu herbicydów. Fitotoksyczne oddziaływanie herbicydu CallistoTM
100 SC w mieszaninie ze StaraneTM 250 EC uwidoczniło się tylko w postaci chlorozy liści i niewielkim przytłumieniu wzrostu. Herbicyd LaudisTM
44 OD stosowany pojedynczo lub w mieszaninie z herbicydem StaraneTM250 EC w fazie 4 liści maku nie oddziaływał fitotoksycznie na roślinę uprawną. W przeprowadzonym doświadczeniu najwyższe plony maku uzyskano na obiektach traktowanych herbicydem bezpośrednio po siewie oraz w fazie 4 liści rośliny uprawnej. Plony zależały także od odmiany maku. Wyżej plonowały odmiany wysoko-morfinowe: Opal i Morfeusz w porównaniu z odmianą nisko morfinową.
Key words: poppy, sensitivity to herbicides, efficacy of weed control, seed yield
Abstract
The experiment, carried out in years 2013 and 2014 to determine the effect of chemical weed control on the development and yield of opium poppy, confirmed the efficacy of crop protection by the following herbicides: Lentipur FloTM 500 SC (Chlorotoluron 500 g·l-1), CallistoTM 100 SC (Mezotrion 100 g·l-1), LaudisTM 44 OD (Tembotrion 44 g·l-1), StaraneTM 250 EC (Fluroksypyr 250 g·l
-1). The most harmful weeds for poppy: cockspur grass – Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv,
effectively controlled by LaudisTM 44 OD or CallistoTM 100 SC herbicides in the mixture with StaraneTM 250 EC, applied at the stage of 4 leaves of opium poppy. These herbicide mixtures effectively controlled also less harmful weeds such as field pansy (Viola arvensis Murr.) and field penny-cress (Thlaspi arvense L.). Opium poppy cultivars endured well the chemical treatments. The applied herbicides did not limit the number of poppy plants per area. The phytotoxic effect of herbicide CallistoTM 100 SC, applied as the mixture with StaraneTM 250 EC caused chlorosis of leaves and insignificant inhibition of plant height. Herbicide LaudisTM 44 OD applied alone or in the mixture with StaraneTM 250 EC at the stage of 4 leaves did not affect phytotoxically opium poppy plants. In the experiment the highest poppy yield was achieved on plots where weed control was carried out both preemergence and at the 4 leaves stage of opium poppy. The yield of opium poppy differed significantly among the tested cultivars. The highest yield was noted for cultivars with a high content of morphine: cv. Opal and cv. Morfeusz.
Wstęp
Mak w początkowym okresie ontogenezy – fazy siewki i rozety liściowej rośnie wolno i dlatego plantacje tej rośliny uprawnej łatwo ulegają zachwaszczeniu zwłaszcza przez ekspansywne gatunki chwastów, takie jak komosa biała –Cheno-podium album L., chwastnica jednostronna – Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv.
i rdest powojowaty – Polygonum convolvulus (L.) Á. Löve. Na powolny wzrost młodocianych roślin maku zwracają uwagę w swoich badaniach Kosek i Pšenička (2010) oraz Cihlář i in. (2010). Słabe zdolności maku do konkurowania o światło i składniki pokarmowe uniemożliwiają uzyskanie wysokich plonów na plantacjach niedostatecznie chronionych przed chwastami, co wskazuje na istotne znaczenie zabiegów pielęgnacyjnych w uprawie tej rośliny. Niestety pielęgnacja oparta na pracy ręcznej jest bardzo pracochłonna, bowiem jak podają Fulara i Dobrzański (1973), nakłady pracy na pielenie maku stanowią około 50% czasu wydatko-wanego na jego uprawę. Obecnie w Polsce nie ma zarejestrowydatko-wanego herbicydu do ochrony maku przed chwastami, dlatego próbuje się zaadoptować do technologii produkcji maku herbicydy stosowane w ochronie innych roślin uprawnych. Dotych-czas przeprowadzone badania w Polsce wykazały pozytywne rezultaty zwalczania w uprawie maku komosy białej herbicydem CallistoTM
100 SC (Wójtowicz i Wój-towicz 2009, WójWój-towicz 2011). Niestety efektywność tego herbicydu nie jest wystarczająca w stosunku do innego bardzo groźnego dla maku chwastu jakim jest rdest powojowaty (Wójtowicz 2011). Ponadto herbicyd ten oddziałuje toksycznie na roślinę uprawną powodując chlorozę liści i ograniczenie tempa wzrostu maku bezpośrednio po zastosowaniu (Wójtowicz 2011). Z tego powodu uzasadnione jest kontynuowanie badań ukierunkowanych na poszukiwanie herbicydów zapewniających efektywne zwalczanie chwastów i charakteryzujących się mniejszą fitotoksycznością w stosunku do maku. Z powodu niejednakowej reakcji odmian na herbicydy (Cihlář i in. 2003, Wójtowicz i Wójtowicz 2006, 2009) istotne jest także określenie fitotoksyczności herbicydów w stosunku do nowo zarejestrowanych odmian. O słusz-ności prowadzenia badań nad odmianami przekonuje także ich zróżnicowana
wrażliwość na stresy abiotyczne (Wójtowicz 2007, 2013), co w konsekwencji decyduje o wierności plonowania odmian maku.
Celem podjętych badań jest ocena przydatności herbicydów do ochrony maku przed chwastami. Wprowadzenie do technologii produkcji maku herbicydu efektywnie zwalczającego chwasty i jednocześnie nie fitotoksycznego w stosunku do rośliny uprawnej umożliwiłoby zastąpienie pracochłonnej pielęgnacji ręcznej pielęgnacją chemiczną, co pozwoliłoby uprawiać mak na większych plantacjach i w konsekwencji przyczyniłoby się do zwiększenia powierzchni uprawy maku w Polsce. W prezentowanej pracy zamierza się również określić znaczenie terminu przeprowadzenia chemicznych zabiegów pielęgnacyjnych dla efektywnej ochrony roślin maku przed chwastami. Dotychczasowe doświadczenie autorów dotyczące tego zagadnienia pozwala na sformułowanie hipotezy o konieczności stosowania herbicydów dwukrotnie w okresie wegetacji tej rośliny uprawnej. Kolejnym celem prowadzonego doświadczenia jest ocena reakcji odmian maku na zastosowane w doświadczeniu herbicydy, a także obserwacja rozwoju i wysokości plonowania tej rośliny uprawnej w zależności od sposobu ochrony.
Materiał i metody
Doświadczenie przeprowadzono w latach 2013 i 2014 na polach Gospo-darstwa Łagiewniki, które znajduje się w południowo-zachodniej części Wyso-czyzny Kaliskiej (51o46’ N, 17o14’ E) na glebie brunatnej właściwej należącej do kom-pleksu pszennego dobrego, klasy bonitacyjnej IIIa. Jesienią zastosowano: 15 kg·ha-1N, 50 kg·ha-1 P2O5, 90 kg·ha
-1
K2O, a wiosną 40 kg N po siewie i 30 kg N w fazie
6 liści rośliny uprawnej w postaci saletry amonowej. W obu latach doświadczenia przedplonem maku był groch. Mak wysiano w rozstawie 15 cm na poletkach o powierzchni 7,2 m2. Ilość wysiewu wynosiła 1 kg·ha-1, co odpowiada obsadzie 200 nasion na 1 m2. Siew nasion w roku 2013 przeprowadzono 18 kwietnia, a w roku 2014 – 1 kwietnia. Obiektami badawczymi była: jedna odmiana niskomorfi-nowa: Borowski Biały oraz dwie odmiany wysokomorfinowe – Opal i Morfeusz.
Ochronę chemiczną maku zaplanowano w oparciu o herbicydy: Lentipur FloTM 500 SC (Chlorotoluron 500 g·l-1), CallistoTM 100 SC (Mezotrion 100 g·l-1), LaudisTM 44 OD (Tembotrion 44 g·l-1), StaraneTM 250 EC (Fluroksypyr 250 g·l-1). Ochrona chemiczna przed chwastami polegała na zastosowaniu po siewie herbicydu Lentipur FloTM 500 SC w dawce 1,0 l·ha-1 (Chlorotoluron 500 g·ha-1) lub CallistoTM 100 SC w dawce 0,5 l·ha-1 (Mezotrion 50 g·ha-1), a w fazie 4 liści maku – herbicydu LaudisTM 44 OD i mieszanin preparatów CallistoTM 100 SC lub LaudisTM 44 OD ze StaraneTM 250 EC (0,30 l·ha-1) (Fluroksypyr 75 g·ha-1). Herbicyd CallistoTM 100 SC zastosowano w dawce 0,5 l·ha-1 (Mezotrion 50 g·ha-1), a LaudisTM 44 OD w dawkach: 1,5; 1,8 i 2,0 l·ha-1 (Tembotrion 66, 79, 88 g·ha-1)
(tab. 1). Zabiegi wykonano opryskiwaczem ciśnieniowym (rowerowym) na sprężone powietrze, przy ciśnieniu 0,12 MPa i ilości wody 196 l·ha-1. Kontrolę stanowiły
poletka pielęgnowane ręcznie, na których, w fazie 6 liści maku, przeprowadzono przerywkę i pielenie międzyrzędzi.
Skuteczność zwalczania chwastów herbicydami stosowanymi przed wschodami oceniono po pięciu tygodniach od ich zastosowania, a herbicydami stosowanymi po wschodach po dwóch tygodniach od ich aplikacji licząc chwasty na powierzchni 4×0,25 m2 na każdym poletku i określając procent zniszczenia poszczególnych Tabela 1 Porównywane sposoby pielęgnacji i odmiany maku — Compared weed treatments and poppy
cultivars
Objekt
Treatment
Porównywane sposoby pielęgnacji odmian maku
Compared weed treatments of poppy cultivars
herbicydy przedwschodowe preemergence herbicides dawka dose (l·ha-1/g·ha-1) herbicydy powschodowe postemergence herbicides dawka dose (l·ha-1/g·ha-1) 1 Lentipur Flo 500 SC (Chlorotoluron 500 g·l-1) 1,0 (500) nietraktowany not treated – 2 nietraktowany not treated – Laudis 44 OD (Tembotrion 44 g·l-1) 2,0 (88) 3 Lentipur Flo 500 SC (Chlorotoluron 500 g·l-1) 1,0 (500) Callisto 100 SC + Starane 250 EC (Mezotrion 100 g·l-1 + Fluroksypyr 250 g·l-1) 0,5 + 0,3 (50 + 75) 4 Lentipur Flo 500 SC (Chlorotoluron 500 g·l-1) 1,0 (500) Laudis 44 OD + Starane 250 EC (Tembotrion 44 g·l-1 + Fluroksypyr 250 g·l-1) 1,5 + 0,3 (66 + 75) 5 Lentipur Flo 500 SC (Chlorotoluron 500 g·l-1) 1,0 (500) Laudis 44 OD + Starane 250 EC (Tembotrion 44 g·l-1 + Fluroksypyr 250 g·l-1) 1,8 + 0,3 (79 + 75) 6 Callisto 100 SC (Mezotrion 100 g·l-1) 0,5 (50) Laudis 44 OD + Starane 250 EC (Tembotrion 44 g·l-1 + Fluroksypyr 250 g·l-1) 2,0 + 0,3 (88 + 75) 7 Kontrola – pielęgnacja ręczna — Control – hand weeding
Porównywane odmiany i ich charakterystyczne cechy
Compared cultivars and their characteristic features
odmiana cultivar zawartość morfiny morphine content barwa nasion colour of seeds kształt makówek capsule shape
8 Opal wysoka — high niebieska — blue okrągłe — globose 9 Morfeusz wysoka — high niebieska — blue okrągłe — globose 10 Borowski Biały niska — low biała — white okrągłe — globose
gatunków chwastów w stosunku do obiektów kontrolnych. Selektywność herbicy-dów w stosunku do rośliny uprawnej oceniono dwa i pięć tygodni od zastosowania herbicydów nalistnych metodą bonitacyjną zalecaną przez EWRC (European Weed Research Council), gdzie 1 oznacza brak uszkodzeń, 2 – nikłe objawy, 3 – słabe ale dobrze widoczne objawy, 4 – silne objawy, które nie koniecznie muszą odbić się na plonie, 5 – przerzedzenie, silna chloroza lub mocne przytłumienie, spodziewana silna obniżka plonów, 6, 7, 8, 9 – duże szkody, zamieranie roślin. Zanotowano daty siewu, kwitnienia i zbioru. Policzono liczbę roślin maku na poletku przed i po zastosowaniu herbicydów. Przed zbiorem policzono liczbę roślin na m2, liczbę
torebek na roślinie oraz liczbę torebek na m2. Plon nasion określono w dt·ha-1
oraz w g·m-2, g na roślinę, g na torebkę.
Doświadczenie założono w układzie bloków losowanych w czterech powtórze-niach. Czynnikiem pierwszym były sposoby zwalczania chwastów, a czynnikiem drugim odmiany.
Uzyskane wyniki oszacowano analizą wariancji, a istotność różnic określono na poziomie ufności P≤0,05.
Wyniki
Lata, w których prowadzono doświadczenie różniły się znacząco warunkami pogody na przedwiośniu i początku wiosny (rys. 1). W 2013 r. po długiej zimie wznowienie wegetacji odnotowano dopiero pod koniec pierwszej dekady kwietnia. Następstwem takich warunków były późne siewy. Siew maku przeprowadzono 18 kwietnia, a wschody odnotowano 5 maja. W 2014 r. wznowienie wegetacji, obserwowano już 15 marca. Konsekwencją wczesnego nastania wiosny była możli-wość przeprowadzenia siewu w pierwszych dniach kwietnia. Ciepła i umiarko-wanie wilgotna pogoda w tym miesiącu sprzyjała wschodom, które obserwowano 18 kwietnia. W obu latach intensywne opady deszczu we wczesnych fazach roz-woju maku nie mogły być wykorzystane przez roślinę uprawną i przyczyniły się do gnicia i przerzedzenia roślin. Szczególnie niekorzystne warunki odnotowano w 2014 r., gdy po deszczowym maju nastał suchy czerwiec, co skutkowało niedosta-tecznym zaopatrzeniem roślin w wodę w krytycznym okresie od pąkowania do kwitnienia. Także wysokie temperatury i niewystarczająca ilość opadów w lipcu 2013 r., oraz bardzo wysokie temperatury w lipcu 2014 r. nie były korzystne dla rozwoju roślin.Rys. 1. Miesięczne sumy opadów i średnie temperatury powietrza od kwietnia do sierpnia 2013 i 2014 r. na tle wielolecia — One month precipitation sum and mean air temperature
from April to August 2013 and 2014 against the background of many years data 1957–2014
Termin rozpoczęcia wegetacji, uprawy pola i siewu maku był istotny także dla udziału gatunków chwastów w zbiorowisku. W 2013 r. charakteryzującym się późną wiosną chwastem najliczniej występującym była chwastnica jednostronna – Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv (tab. 2.). Na powierzchni 1 m2 odnotowano średnio ponad 100 chwastów tego gatunku. Chwastnica stanowiła prawie 80% monitorowanego zbiorowiska chwastów. Na drugim miejscu pod względem liczebności znalazła się komosa biała – Chenopodium album L., która występowała w nasileniu ponad 20 sztuk na 1 m2, co stanowiło około 15% zbiorowiska chwastów. W mniejszym nasileniu występował rdest powojowaty – Polygonum
convolvulus (L.) Á. Löve, rdest kolankowaty – Polygonum lapathifolium L. ssp
lapathifolium, fiołek polny – Viola arvensis Murr. i tobołki polne – Thlaspi arvense L.
W 2014 r. dominującym chwastem był rdest powojowaty – Polygonum
convol-vulus (L.) Á. Löve. Na powierzchni 1 m2 odnotowano średnio około 130 chwastów
tego gatunku. Rdest powojowaty stanowił prawie 100% monitorowanego zbioro-wiska chwastów. W niewielkim nasileniu występowała komosa biała – Chenopodium
album L. (1,3 sztuk na 1 m2, co stanowiło 1% zbiorowiska chwastów) i tobołki
polne – Thlaspi arvense L. (0,3 sztuk na 1 m2, co stanowiło 0,2% zbiorowiska chwastów).
Tabela 2 Obsada i udział poszczególnych gatunków chwastów – Density and percentage of a given
species of weeds in total weed infestation
Miernik oceny zachwaszczenia
Measure of weed infestation
Rok
Year ECHCG CHEAL POLCO POLLA VIOAR THLAR
Suma Total Obsada Density 2013 104,6 21,4 6,7 1,4 0,4 0,3 134,9 2014 0,0 1,3 128,9 0,0 0,0 0,3 130,5 Udział Percentage 2013 77,6 15,9 5,0 1,0 0,3 0,2 100,0 2014 0,0 1,0 98,8 0,0 0,0 0,2 100,0
ECHCG – chwastnica jednostronna — cockspur grass, Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv. CHEAL – komosa biała — lambsquarter, Chenopodium album L.
POLCO – rdest powojowaty — black bindweed, Polygonum convolvulus L.
POLLA – rdest kolankowy — pale persicaria, Polygonum lapathifolium L. ssp lapathifolium VIOAR – fiołek polny — field pansy, Viola arvensis Murr.
THLAR – tobołki polne — field penny-cress, Thlaspi arvense L.
W obu latach prowadzenia doświadczenia skuteczność działania herbicydów stosowanych przed wschodami rośliny uprawnej była niewystarczająca. Ogranicze-nie występowania gatunku dominującego w zbiorowisku w 2013 r. nie przekroczyło 50%, a w 2014 r. – 25% (tab. 3). Również chwasty występujące w mniejszym nasileniu nie były efektywnie zwalczane przez herbicydy stosowane przed wschodami. Tabela 3 Skuteczność działania herbicydów stosowanych przed wschodami maku w regulacji zachwaszczenia maku gatunkami jedno- i dwuliściennymi — Efficacy of herbicides applied
pre-emergently in poppy protection against monocotyledonous and dicotyledonous weed species
Herbicydy Herbicides Rok Year Dawka Dose (l·ha-1)
ECHCG CHEAL POLCO POLLA VIOAR THLAR Lentipur Flo 500 SC 2013 1,0 47 73 21 55 44 40
2014 1,0 – 66 20 – – 38
Callisto 100 SC 2013 0,5 30 81 42 66 78 40
2014 0,5 – 75 23 – – 35
Objaśnienie jak pod tabelą 2 — Explanations see Table 2
Wykazano natomiast skuteczność ochrony maku przed chwastami mieszani-nami herbicydów stosowanymi w fazie 4 liści rośliny uprawnej (tab. 4). W 2013 r. mieszanina herbicydów CallistoTM 100 SC i StaraneTM 250 EC (0,5+0,30 l·ha-1) zastosowana na obiektach chronionych bezpośrednio po siewie herbicydem Lentipur Flo 500 SC w dawce 1,0 l·ha-1 skutecznie zwalczała chwastnicę, komosę,
rdest powojowaty i kolankowaty oraz tobołki i fiołka. Herbicyd LaudisTM
44 OD zastosowany w dawkach 1,5 lub 1,8 l·ha-1 w mieszaninie z herbicydem StaraneTM 250 EC w dawce 0,30 l·ha-1 na obiektach chronionych bezpośrednio po siewie her-bicydem Lentipur Flo 500 SC w dawce 1,0 l·ha-1 skutecznie zwalczał chwastnicę, komosę, rdest powojowaty i kolankowaty oraz tobołki. Niewystarczający poziom skuteczności tych mieszanin odnotowano tylko dla fiołka (83,3%).
Tabela 4 Skuteczność działania herbicydów powschodowych stosowanych w fazie 4 liści maku w regulacji zachwaszczenia maku gatunkami jedno- i dwuliściennymi — Efficacy of herbicides
applied post-emergently in poppy protection against monocotyledonous and dicotyledonous weed species Herbicydy Herbicides Rok Year Dawka Dose (l·ha-1)
ECHCG CHEAL POLCO POLLA VIOAR THLAR
Laudis 44 OD 2013 2,0 100 52 0 0 67 90 2014 2,0 – 100 0 – – 100 Callisto 100 SC + Starane 250 EC 2013 0,5 + 0,30 100 100 93 100 100 100 2014 0,5 + 0,30 – 100 100 – – 100 Laudis 44 OD + Starane 250 EC 2013 1,5 + 0,30 100 100 98 100 83 100 2014 1,5 + 0,30 – 100 100 – – 100 Laudis 44 OD + Starane 250 EC 2013 1,8 + 0,30 100 100 100 100 83 100 2014 1,8 + 0,30 – 100 100 – – 100 Laudis 44 OD + Starane 250 EC 2013 2,0 + 0,30 100 100 96 100 100 100 2014 2,0 + 0,30 – 100 100 – – 100
Objaśnienie jak pod tabelą 2 — Explanations see Table 2
Mieszanina herbicydów LaudisTM 44 OD i StaraneTM 250 EC (2,0+0,30 l·ha-1) skutecznie zwalczała chwastnicę, komosę, rdest powojowaty i kolankowaty oraz tobołki i fiołka na obiektach chronionych bezpośrednio po siewie herbicydem CallistoTM 100 SC zastosowanym w dawce 0,5 l·ha-1. Natomiast herbicyd LaudisTM 44 OD stosowany w dawce 2,0 l·ha-1 na obiektach nie chronionych chemicznie bezpośrednio po siewie efektywnie zwalczałchwastnicę oraz tobołki, ale okazał się niewystarczająco skuteczny dla ochrony maku przed komosą, rdestem powojo-watym, kolankowatym i fiołkiem. Z kolei w 2014 r. herbicyd ten nie zwalczał skutecznie rdestu powojowatego. Chwast ten skutecznie był zwalczany miesza-ninami herbicydów, w których znajdował się herbicyd StaraneTM
250 EC zasto-sowany w dawce 0,30 l·ha-1.
W obu latach prowadzenia doświadczenia oceniane odmiany maku dobrze zniosły zabieg chemicznej pielęgnacji roślin. Nie obserwowano przerzedzenia
roślin pod wpływem działania zastosowanych w doświadczeniu herbicydów. Podobna reakcja odmian w obu latach doświadczenia umożliwiła przedstawienie wyników bez wyodrębniania odmian i lat (tab. 5).
Tabela 5 Wrażliwość roślin maku na zastosowane herbicydy – Sensitivity of poppy plants to applied
herbicides Herbicydy Herbicides Dawka Dose (l·ha-1) Przerzedzenie roślin Plant losess Chloroza Chlorosis Przytłumienie wzrostu
Supression of plant growth
termin oceny po zabiegu (liczba tygodni)
estimation time after herbicide application (number of weeks)
2 5 2 5 2 5 Laudis 44 OD 2,0 1 1 1 1 1 1 Callisto 100 SC + Starane 250 EC 0,5 + 0,30 1 1 4 2 3 2 Laudis 44 OD + Starane 250 EC 1,5 + 0,30 1 1 1 1 1 1 Laudis 44 OD + Starane 250 EC 1,8 + 0,30 1 1 1 1 1 1 Laudis 44 OD + Starane 250 EC 2,0 + 0,30 1 1 1 1 1 1
Skala bonitacyjna EWRS, gdzie 1 oznacza brak objawów – rośliny zdrowe, natomiast 6, 7, 8, 9 duże szkody, zamieranie roślin — EWRS scale where 1 means no symptoms – healthy plants, while 6, 7, 8, 9
great damage, dying plants
Na obiektach, na których zastosowano herbicyd CallistoTM 100 SC w miesza-ninie z herbicydem StaraneTM 250 EC dwa tygodnie po zabiegu obserwowano objawy chlorozy liści (Nota EWRS = 4). Po następnych trzech tygodniach objawy żółknięcia liści były mniejsze (Nota EWRS = 2). Na tych obiektach zaobserwo-wano również niewielkie przytłumienie wzrostu roślin (Nota EWRS = 3 – dwa tygodnie po zastosowaniu herbicydu; nota EWRS = 2 – pięć tygodni od zastoso-wania herbicydu). Nie zaobserwowano negatywnego oddziałyzastoso-wania na roślinę uprawną herbicydu LaudisTM
44 OD stosowanego pojedynczo lub w mieszaninach. Obsada oraz rozwój roślin były zależne od sposobu pielęgnacji (tab. 6). W 2013 r. najmniejszą obsadę roślin oraz liczbę torebek na roślinie i na jednostce powierzchni odnotowano na obiektach pielęgnowanych wyłącznie herbicydem stoso-wanym przed wschodami rośliny uprawnej. W 2014 r. najmniejszą obsadą oraz liczbą torebek na roślinie i jednostce powierzchni charakteryzowały się rośliny na obiektach, na których nie zastosowano herbicydu StaraneTM 250 EC. Wspomniane cechy zależały także od odmiany maku. W obu latach prowadzenia doświadczenia najmniejszą obsadą roślin oraz torebek na jednostce powierzchni charakteryzowała się niskomorfinowa odmiana Borowski Biały.
T W pł yw czy nn ik ów d oś w ia dc zen ia na liczb ę ro śl in n a je dn os tce po w ier zc hn i, licz bę to re bek n a ro śl in ie i j ed no st ce po w ier zc hn pl o n na si on — E ff ec t o f ex p er im en tal f ac tor s on the n u mbe r of pl ant s pe r a re a u ni t, n um b er of c aps ul es pe r pl ant a n d ar ea u yi el d o f s ee d s O bi ekt O b ject Li cz ba roś lin na 1 m 2 Num be r of pl an ts pe r 1 m 2 L ic zb a t o reb ek na roś lin ie Num be r of c aps u le s pe r pl a nt L ic zb a t o reb ek na 1 m 2 Num be r of c aps ul es pe r 1 m 2 P lon na si on — S eed yi el d (dt ·ha -1 ) (g· m -2 ) (g na r oś linę g pe r pl an t) (g z t ore g pe r p opp y c 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013 1 17, 7c 17, 3b 1, 0c 1, 0b 17, 7b 17, 3b 2, 98b 0, 29c 29, 8b 2, 9c 1, 68d 0, 16c 1, 68b 2 32, 2a b 13, 5b 1, 3bc 1, 0b 40, 8a 13, 5b 6, 98a 0, 26c 69, 8a 2, 6c 2, 17bc 0, 19c 1, 71b 3 26, 9a bc 44, 1a 1, 8a b 1, 3a b 45, 5a 58, 7a 8, 18a 5, 46b 81, 8a 54, 6b 3, 04a b 1, 24b 1, 80b 4 29, 9a bc 38, 1a 1, 9a 1, 3a b 50, 2a 48, 8a 7, 75a 5, 40b 77, 5a 54, 0b 2, 59a b 1, 42b 1, 54b 5 25, 4bc 44, 1a 1, 7a b 1, 4a b 40, 3a 60, 0a 7, 19a 5, 55b 71, 0a 55, 5b 2 ,8 3a bc 1, 26b 1, 78b 6 39, 4a 38, 8a 1, 5a bc 1, 2a b 51, 9a 49, 0a 8, 19a 5, 53b 81, 9a 55, 3b 2, 08c 1, 43b 1, 58b 7 25, 9bc 38, 8a 1, 5a bc 1, 6a 35, 5a b 64, 1a 8, 32a 7, 50a 83, 2a 75, 0a 3, 21a 1, 93a 2, 34a 8 32, 1a 33, 8b 1, 5b 1, 4a 46, 4a 51, 8a 8, 38a 5, 22a 83, 8a 52, 2a 2, 61a 1, 54a 1, 81a 9 34, 4a 39, 0a 1, 4b 1, 3a b 45, 1a 50, 6a 8, 77a 5, 62a 87, 7a 56, 2a 2, 55a 1, 44a 1, 94a 10 18, 1b 27, 7b 1, 7a 1, 1b 29, 3b 30, 9b 4, 07b 2, 01b 40, 7a 20, 1b 2, 25b 0, 73b 1, 39b
Plon nasion istotnie zależał od sposobu pielęgnacji maku (tab. 6). W 2013 r. istotnie wyższe plony zapewniło ograniczenie liczby chwastów przez pielenie ręczne oraz stosowanie herbicydów w fazie 4 liści rośliny uprawnej. Wysokie plony – na poziomie obiektu chronionego ręcznie – zapewniło stosowanie herbicydów CallistoTM 100 SC (0,5 l·ha-1) lub LaudisTM 44 OD (1,5; 1,8 l·ha-1) w mieszaninie z herbicydem StaraneTM 250 EC (0,30 l·ha-1) w fazie 4 liści rośliny uprawnej na obiektach chronionych bezpośrednio po siewie herbicydem Lentipur Flo 500 SC (1,0 l·ha-1). Jeszcze wyższe plony uzyskano gdy mak w fazie 4 liści chroniono mieszaniną herbicydów LaudisTM
44 OD i StaraneTM 250 EC (2,0+0,30 l·ha-1) na obiektach chronionych bezpośrednio po siewie herbicydem CallistoTM
100 SC (0,5 l·ha-1). Nawet jednokrotny zabieg herbicydem LaudisTM 44 OD (2,0 l·ha-1) w fazie 4 liści rośliny uprawnej pozwolił na osiągnięcie plonów nie różniących się istotnie od zebranych z obiektów kontrolnych. Również plony z rośliny i torebki były najwyższe na obiektach pielęgnowanych ręcznie. Z kolei najniższe plony zebrano z obiektów, na których nie stosowano ochrony w fazie 4 liści maku. Także na tych obiektach plony z rośliny i torebki były najniższe.
W 2014 r. najwyższe plony zapewniło ograniczenie liczby chwastów przez pielenie ręczne. Najwyższe plony z obiektów pielęgnowanych chemicznie zebrano, gdy do ochrony maku przed chwastami zastosowano mieszaninę herbicydów, w której był herbicyd StaraneTM
250 EC. Najniższe plony z jednostki powierzchni, 1 rośliny i 1 torebki zebrano z obiektów pielęgnowanych chemicznie tylko jeden raz w czasie wegetacji. W obu latach odnotowano także istotne różnice pomiędzy odmianami (tab. 6). Istotnie wyżej od niskomorfinowej odmiany Borowski Biały plonowały odmiany Morfeusz i Opal, które odznaczały się zarówno wyższym plonem z rośliny, jak i z torebki.
Dyskusja
Prezentowane wyniki wykazały istotne znaczenie zarówno dawek herbicydów, jak i terminów wykonania zabiegów herbicydowych na efektywność zwalczania chwastów w uprawie maku siewnego. Herbicydy stosowane przed wschodami rośliny uprawnej – Lentipur FloTM500 SC w dawce 1,0 l·ha-1 i CallistoTM 100 SC w dawce 0,5 l·ha-1 – nie zwalczały chwastów wystarczająco skutecznie. Ograni-czenie występowania gatunku dominującego w zbiorowisku chwastów – chwastnicy jednostronnej w 2013 r. i rdestu powojowatego w 2014 r. było niewystarczające, bowiem nie przekroczyło odpowiednio 50 i 25%. Niezadowalającą skuteczność zwalczania chwastów za pomocą herbicydu Lentipur FloTM 500 SC stosowanego przed wschodami maku zaprezentowano także we wcześniejszej pracy autorów (Wójtowicz i Wójtowicz 2009). Mała skuteczność herbicydów stosowanych przed wschodami rośliny uprawnej utrudnia ochronę maku przed chwastami w
począt-kowym okresie ontogenezy, gdy jak zauważa Cihlář i in. (2010) wolno rozwijające się rośliny są mało konkurencyjne w stosunku do chwastów. Niemniej jednak wyniki prezentowanej pracy wskazują, że stosowanie herbicydów przed wschodami rośliny uprawnej zwiększa efektywność zwalczania chwastów przez herbicydy nalistne. W celu spotęgowania tego efektu oraz zwiększenia spektrum zwalczanych gatunków chwastów w prezentowanym doświadczeniu zastosowano mieszaniny herbicydów. W 2013 r. efektywność zwalczania komosy białej była większa na obiektach, na których herbicyd LaudisTM 44 OD zastosowano w mieszaninie z herbicydem StaraneTM 250 EC po uprzedniej aplikacji herbicydu Lentipur FloTM 500 SC niż na obiektach, na których zastosowano wyłącznie herbicyd LaudisTM
44 OD. Większa skuteczność zwalczania komosy na obiektach chronionych przed wschodami i w fazie 4 liści rośliny uprawnej wynikała z zahamowania rozwoju komosy białej przez herbicyd Lentipur FloTM 500 SC lub była efektem
oddziały-wania herbicydu StaraneTM 250 EC, który również może ograniczyć nasilenie występowania tego chwastu. Za tą pierwszą hipotezą przemawiają wyniki pracy Wójtowicza i Wójtowicza (2009), w której wykazano zwiększenie efektywności herbicydu nalistnego, jakim był herbicyd CallistoTM 100 SC po uprzedniej aplikacji herbicydu Lentipur FloTM500 SC stosowanego przed wschodami rośliny uprawnej. Przydatność herbicydu StaraneTM 250 EC polegała niewątpliwie na skutecznym
ograniczeniu występowania rdestu powojowatego, co miało szczególne znaczenie w roku 2014 r. gdy rdest powojowaty dominował w zbiorowisku chwastów.
Obok skuteczności zwalczania chwastów istotną cechą herbicydów jest od-działywanie na roślinę uprawną. Wielu autorów (Adamczewski i Kawczyński 1980, Horodyski i in. 1990, Bartoška 2002, Jakubiak 2005, Wójtowicz i Wójtowicz 2006) zwraca uwagę na fitotoksyczność herbicydów stosowanych w uprawie maku. W przeprowadzonym doświadczeniu wszystkie odmiany maku dobrze zniosły zabieg chemicznej pielęgnacji. Nie obserwowano przerzedzenia roślin pod wpływem działania zastosowanych w doświadczeniu herbicydów. Jedynymi objawami wrażliwości roślin na herbicydy była chloroza liści i nieznaczne przytłumienie wzrostu po zastosowaniu mieszaniny zawierającej herbicyd CallistoTM
100 SC. Na istotny postęp w poszukiwaniu herbicydu przydatnego do zwalczania chwastów w uprawach maku świadczy wprowadzenie do badań herbicydu LaudisTM
44 OD, charakteryzującego się szerokim spektrum zwalczania chwastów oraz brakiem fitotoksycznego oddziaływania na mak. Wyniki prezentowanego doświadczenia wskazują, że wprowadzenie do technologii produkcji maku herbicydu o takich właściwościach zapewniłoby skuteczną ochronę tej rośliny uprawnej przed chwas-tami. Obecnie w Polsce nie ma herbicydu zarejestrowanego do ochrony maku i rolnicy są zmuszeni do stosowania wyłącznie pielęgnacji ręcznej. Według autorów niniejszej publikacji wprowadzenie herbicydów do ochrony maku jest jednym z koniecznych warunków umożliwiających zwiększenie powierzchni uprawy maku w Polsce.
Sposób pielęgnacji wpływając na rozwój roślin oddziaływał istotnie na wyso-kość plonu nasion. Niskie plony maku, w obu latach prowadzenia doświadczenia, na obiektach chronionych wyłącznie przed wschodami maku wskazują, że ten sposób ochrony nie zabezpiecza dostatecznie rośliny uprawnej przed konkurencją chwastów. Również zawodne okazało się stosowanie herbicydów tylko w fazie 4 liści maku. W 2013 r. niższe, choć nie istotnie, plony na obiektach chronionych tylko w fazie 4 liści maku wskazują na słabszą efektywność tego sposobu w porów-naniu z dwukrotną aplikacją herbicydów w okresie wegetacji tj. przed wschodami i w fazie 4 liści rośliny uprawnej. Natomiast bardzo niskie plony na obiektach chronionych tylko w fazie 4 liści maku w 2014 r. są wynikiem słabej skuteczności herbicydu LaudisTM 44 w stosunku do rdestu powojowatego. Ta różna reakcja w obu latach prowadzenie doświadczenia zdecydowała o konieczności przedsta-wienia wyników dla każdego roku oddzielnie. W obu latach najwyższe plony zebrano z obiektów pielęgnowanych ręcznie. Na obiektach pielęgnowanych che-micznie najwyższe plony zapewniło stosowanie herbicydów skuteczne zwalczają-cych najgroźniejsze chwasty maku: chwastnicę, komosę i rdest powojowaty. Doświadczenie wykazało przydatność mieszanin herbicydu CallistoTM
100 SC lub LaudisTM 44 OD ze StaraneTM 250 EC. W 2013 r. gdy w największym nasileniu występowały chwastnica i komosa wysokie plony uzyskano na obiektach, na których zastosowano w fazie 4 liści rośliny uprawnej herbicyd CallistoTM
100 SC lub LaudisTM44 OD. W 2014 r. gdy dominującym chwastem był rdest powojowaty wysokie plony zapewniło stosowanie w mieszaninie herbicydu StaraneTM
250 EC. Plon nasion zależał także od odmiany maku. Odmiany wysokomorfinowe Morfeusz i Opal plonowały istotnie wyżej od niskomorfinowej odmiany Borowski Biały. Potwierdza to wcześniejsze badania Cihlářa i in. (2003), który obserwował wyższe plony odmian wysokomorfinowych od niskomorfinowej odmiany Mieszko. Niskie plony niskomorfinowej odmiany Borowski Biały także na obiektach pielęg-nowanych ręcznie wskazują na jej mały potencjał plonotwórczy lub na dużą wrażliwość na niesprzyjające warunki pogody. Intensywne deszcze odnotowane w obu latach prowadzenia doświadczenia we wczesnym stadium rozwoju maku, gdy mała masa roślin uniemożliwiała wykorzystanie nadmiaru wody, przyczyniły się do gnicia, a w konsekwencji do zahamowania rozwoju oraz przerzedzenia roślin przede wszystkim niskomorfinowej odmiany Borowski Biały. Niski plon tej odmiany w porównaniu z plonami odmian wysokomorfinowych wynikał nie tylko z małej ob-sady roślin, ale także z istotnie niższych plonów z rośliny. Również plon z torebki tej odmiany był istotnie niższy od plonu odmian wysokomorfinowych. Mimo, że odmiany niskomorfinowe kompensują małą obsadę roślin większą produkcją torebek przez pojedynczą roślinę (Zając i in. 2011) to jak pokazują wyniki z 2014 r. w przypadku przedłużających się niesprzyjających warunków dla rozwoju roślin wspomniana zdolność maku niskomorfinowego nie zabezpiecza skutecznie przed spadkiem plonu nasion. Również niewystarczającą zdolność odmian
niskomorfi-nowych do kompensowania znacznych ubytków roślin przez większą liczbę torebek potwierdza praca Zająca i in. (2010) opisująca reakcję odmiany Mieszko na terminy siewu. Te obserwacje są zgodne z wcześniejszymi wynikami badań Wójtowicza (2007), który zauważył, że na obiektach pielęgnowanych ręcznie odmiany nisko-morfinowe plonowały na poziomie odmian wysokomorfinowych tylko w warun-kach sprzyjających rozwojowi roślin maku. Niesprzyjające warunki pogody w obu latach prowadzenia doświadczenia sprawiły, że wartości komponentów plonu wszyst-kich odmian ocenianych w doświadczeniu znacznie odbiegały od wartości zakładanych dla ideotypu maku. Obecnie uważa się, że dla uzyskania plonu 2 t·ha-1
przy zagęszczeniu 65–70 roślin na m2
torebka maku powinna zawierać 2,2–2,5 g nasion (Nováka i in 2010). Według Zająca i in. (2010), który prowadził badania z odmianą Mieszko trudno się spodziewać uzyskania takiej struktury produkcyjnej przez mak niskomorfinowy. Powyższe zależności wskazują na konieczność zinten-syfikowania prac nad wytworzeniem niskomorfinowej odmiany maku wysoko i wier-nie plonującej. Na oczekiwania poprawy produkcyjności niskomorfinowych odmian maku przez polskich producentów zwrócił uwagę Zając i in. (2010). Autor ten uważa również, że spadek areału uprawy maku w Polsce jest wynikiem reakcji rolników na poziom plonowania odmian niskomorfonowych.Zając i Oleksy (2010) podkreślają, że tylko znaczne podniesienie plonowania maku niskomorfinowego może spowodować wzrost powierzchni uprawy maku w Polsce. Głosem w dyskusji nad przyszłością uprawy maku w Polsce jest także prezentowany artykuł, bowiem przedstawione wyniki kierują uwagę na istotne zagadnienie dotyczące możliwości powszechnej uprawy odmian wysokomorfinowych w naszym kraju. W przekona-niu autorów powrót do uprawy wysoko i wiernie plonujących odmian wysoko-morfinowych zwiększyłby zainteresowanie praktyki rolniczej tą obecnie nisko-obszarową uprawą. Spełnienie tego warunku obok proponowanych przez autorów zmian w technologii produkcji ułatwiających ochronę maku przed chwastami przy-czyni się do wzrostu zainteresowania rodzimych producentów uprawą tej ważnej, a dzisiaj niestety trochę zapomnianej w naszym kraju rośliny oleistej.
Wnioski
1. Herbicydy CallistoTM 100 SC (0,5 l·ha-1) lub LaudisTM 44 OD (1,5; 1,8 i 2,0 l·ha-1) w mieszaninie ze StaraneTM 250 EC (0,30 l·ha-1) zastosowane w fazie 4 liści maku skuteczne ograniczały występowanie najgroźniejszych chwastów tej rośliny uprawnej: chwastnicy, komosy, rdestu powojowatego.2. Szerokie spektrum zwalczania chwastów oraz brak fitotoksycznego oddziały-wania na mak predysponuje herbicyd LaudisTM 44 OD do chemicznej ochrony tej rośliny uprawnej.
3. Najwyższe plony zapewniało stosowanie mieszanin herbicydów CallistoTM 100 SC (0,5 l·ha-1) lub LaudisTM 44 OD (1,5 1,8 i 2,0 l·ha-1) ze StaraneTM 250 EC (0,30 l·ha-1) po uprzedniej aplikacji herbicydu przedwschodowego jakim był Lentipur FloTM
500 SC w dawce 1,0 l·ha-1 lub CallistoTM 100 SC w dawce 0,5 l·ha-1. Zatem dla zapewnienia najwyższych plonów ochronę chemiczną należy przeprowadzić dwukrotnie w okresie wegetacji maku. 4. Plon nasion był zależny od odmiany maku. Odmiany wysokomorfinowe
Morfeusz i Opal plonowały istotnie wyżej od niskomorfinowej odmiany Borowski Biały.
5. Brak interakcji pomiędzy odmianą a sposobem pielęgnacji wskazuje, że odmiana Borowski Biały plonowała nisko również na obiektach pielęgnowanych ręcznie, co z kolei dowodzi jej słabej odporności na niesprzyjające warunki pogody jakie były obserwowane w latach prowadzenia doświadczenia lub może potwierdzać jej niski potencjał plonotwórczy.
6. Najlepsze kombinacje herbicydów skutecznie chroniące mak przed chwastami nie mogą zostać wykorzystane przez plantatorów maku w Polsce ponieważ herbicydy te nie są zarejestrowane do ochrony P. somniferum w naszym kraju.
Literatura
Adamczewski K., Kawczyński J. 1980. Einfluss einiger agrotechnischer Faktoren auf die toxische Wirkung von Dicuran 80 WP gegen Mohn. [Influence of several agrotechnical factors on Dicuran 80 WP toxicity to poppy]. Tag. – Ber. Akad. Landwirtsch. – Wiss., 182: 163-168. Bartoška J. 2002. Poznatky k ošetření máku proti plevelům. [Study on weed control in poppy
cultivation]. Sdružení český mak informuje. 1. Makový občasník. Praha Únor, 53 pp.
Cihlář P., Vašák J., Kosek Z. 2003. Technologie máku setého pro dvoutunové výnosy semen. Paper presented at: Repka, mák, hořčice. Sbornik konference s mezinárodni účasti Praha, 19.2.2003, 193 pp.
Cihlář P., Fišer F., Klem K. 2010. Ochrana maku proti plevelum. W: Mak, praca zbiorowa (red. J. Vašák). Powerprint, Praha: 159-184.
Fulara A., Dobrzański A. 1973. Wstępne badania nad chemicznym zwalczaniem chwastów w uprawie maku. Materiały ogólnopolskiego zjazdu warzywniczego. Sesja naukowa z zakresu ochrony roślin warzywnych. Skierniewice, 14-15.VI.1973.
Horodyski A., Adamczewski K., Załęcki R. 1990. Ocena przydatności herbicydów w uprawie maku. [Evaluation of herdicide use in poppy-growing]. Zesz. Probl. IHAR, Rośliny Oleiste, 2: 67-74. Jakubiak S. 2005. Znaczenie wykorzystania i ochrona przed chwastami małoobszarowych upraw
rolniczych. [Importance and advantages and weed control in minor crops]. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin, 45 (1): 185-195.
Kosek Z., Pšenička P. 2010. Osivo maku. W: Mak, praca zbiorowa (red. J. Vašák). Powerprint, Praha: 103-116.
Novák J., Vašák J., Zukalová H. 2010. Biologie maku, pozadavky na prostredi, ideotyp, alkaloidy. W: Mak, praca zbiorowa (red. J. Vašák). Powerprint, Praha: 33-64.
Wójtowicz M., Wójtowicz A. 2006. Wpływ pielęgnacji chemicznej na plonowanie odmian maku. [The effect of chemical weed control practices on yield of poppy cultivars]. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin, 46 (2): 699-702.
Wójtowicz M. 2007. Wpływ warunków środowiskowych i agrotechnicznych na plonowanie odmian maku (Papaver somniferum L.). Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXVIII/2: 261-270.
Wójtowicz M., Wójtowicz A. 2009. Effectiveness of chemical protection against weeds applied to poppy (Papaver somniferum L.). Journal of Plant Protection Research, Vol. 49, No. 2: 209-215. Wójtowicz M. 2011. Wpływ terminu stosowania i dawki herbicydu CallistoTM
100 SC na rozwój i plon maku siewnego (Papaver somniferum L.). Sborník conference s mezinarodní učasti “Prosperující oleiny”, Praga: 99-102.
Wójtowicz M. 2013. Skuteczność chwastobójcza herbicydów w ochronie maku siewnego (Papaver
somniferum L.). Efficacy of herbicides in poppy protection against weeds. Sborník conference
s mezinarodní učasti “Prosperující oleiny”, Praga: 101-104.
Zając T., Oleksy A. 2010. Mak siewny. W: Rośliny oleiste – uprawa i zastosowanie (red. W. Budzyński i T. Zając). PWRiL, Poznań: 143-167.
Zając T., Oleksy A., Klimek-Kopyra A. 2010. Wpływ terminu siewu na plonowanie i cechy roślin maku niskomorfinowego odm. Mieszko (Papaver somniferum L.). Rośliny Oleiste – Oilseed Crop, XXXI: 333-350.
Zając T., Oleksy A., Klimek-Kopyra A. 2011. Comparizon of growth and productivity of the low morphine poppy. Wpływ terminu siewu na plonowanie i cechy roślin maku niskomorfinowego
Papaver somniferum L. cv. Mieszko depending on the swing date. Acta Agrobotanica, Vol. 64
