Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 65 (4), 262-267, 2009

Praca oryginalna Original paper

Nowotwory gruczo³ów dokrewnych wystêpuj¹ sto-sunkowo rzadko u zwierz¹t. Wed³ug badañ przeprowa-dzonych w 2002 r. na grupie psów w Wielkiej Brytanii wykazano, ¿e standardowy wskaŸnik zachorowalnoœci wynosi 113 przypadków na 100 tys. psów rocznie (8). Proces nowotworowy obejmuj¹cy gruczo³ wydzielania wewnêtrznego w przypadku zniszczenia prawid³owej tkanki gruczo³owej zaburza jego funkcjê, prowadz¹c do zmniejszonej produkcji lub te¿ poprzez autonomicz-n¹ produkcjê hormonów prowadzi do zaburzeñ meta-bolicznych i homeostazy organizmu. Do najczêœciej spotykanych nowotworów gruczo³ów wydzielania we-wnêtrznego stwierdzanych u zwierz¹t nale¿¹ nowotwory tarczycy, nadnerczy, j¹der i jajników. Znacznie rzadziej diagnozowane bywaj¹ w przytarczycach, przysadce, szyszynce czy wysepkach trzustkowych.

Nowotwory tarczycy psów stanowi¹ 10-15% nowo-tworów zlokalizowanych w obrêbie szyi i oprócz ch³o-niaków s¹ to najczêstsze nowotwory tej lokalizacji, cho-cia¿ wœród ogólnej puli guzów stwierdzane s¹ stosun-kowo rzadko, stanowi¹ 1,2-3,8% (1). Retrospektywne

badania czêstoœci wystêpowania nowotworów w latach 1985-1993 przeprowadzone w tutejszym Zak³adzie wykaza³y, ¿e nowotwory tarczycy stanowi³y 3,1% w ogólnej liczbie badanych nowotworów (23). Czêstym powodem doprowadzenia psa do lekarza weterynarii jest widoczne i/lub wyczuwalne powiêkszenie szyi na jej powierzchni brzusznej, gdy¿ du¿e raki tarczycy mog¹ naciekaæ na okoliczne narz¹dy (tchawicê, krtañ, prze-³yk, miêœnie szyjne, okoliczne naczynia i nerwy). Wtór-nie obserwuje siê w ¿y³ach tarczycy zakrzepy z komó-rek nowotworowych, które mog¹ prowadziæ do powsta-wania przerzutów najczêœciej zlokalizowanych w p³u-cach oraz do zespo³u ¿y³y g³ównej przedniej (superior vena cava syndrome, SVCS) (26). Najczêœciej nowo-twory tarczycy psów s¹ nieaktywne hormonalnie, jedy-nie 22% psów wykazuje objawy kliniczne charaktery-styczne dla nadczynnoœci tego gruczo³u, w przeciwieñ-stwie do kotów, u których najwa¿niejszym zaburzeniem endokrynologicznym jest nadczynnoœæ tarczycy wyni-kaj¹ca z guzkowatego rozrostu gruczolakowatego p³a-ta/p³atów tarczycy. Raki tarczycy u kotów s¹ spotykane

Nowotwory wybranych gruczo³ów dokrewnych

u zwierz¹t – przegl¹d przypadków w latach 1996-2007

BARBARA OSIÑSKA, WOJCIECH BIELECKI

Katedra Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159c, 02-776 Warszawa

Dolka I., Sapierzyñski R., Malicka E., Osiñska B., Bielecki W.

Selected endocrine tumors in animals: a review of cases in the years 1996-2007 Summary

The aim of the study was to estimate the prevalence and localization of different type of endocrine tumors in domestic animals in relation to age, sex and the breed of animals. The tissue specimens obtained during surgical procedures and necropsy materials were submitted to the Division of Pathomorphology, Faculty of Veterinary Medicine, Department of Clinical Sciences, Warsaw University of Life Sciences – WULS, from 1996-2007, for histopathological examinations. The tissue samples for histopathology were fixed in 10% buffered formalin, embedded in paraffin, 4 µm-thick sections were stained with haematoxylin and eosin method or others if needed. A total of 97 tumors were evaluated in this retrospective study. Most cases of endocrine tumors were found in dogs (84.5%), less in cats (8.2%), horses, domestic ferrets, goats (2.1% each species) and rats (1.0%). Over 60% of endocrine tumors were localized in the thyroid gland, especially in dogs (91.5% of all thyroid tumors), then in cats, more seldom in horses. They were prevalent in old age and were observed in both sexes. The breed prevalences of canine thyroid tumors were noted in dachshunds (20.4%). Adrenal gland (39.2%) were the second most frequent endocrine tumors predilection site. Adrenal gland tumors often appeared in dogs (34.1% of all canine endocrine tumors), rarely in cats, then in domestic ferrets, goats, rats. Malignant endocrine neoplasms were noted in 62.9% of the cases. More often malignant epithelial neoplasms were found in the thyroid. The majority of nonmalignant epithelial neoplasms (adenomas) were localized in adrenal glands. It is also worth noting rare cases animal tumors: thyroid oncocytoma and medullary thyroid carcinoma.

niezwykle rzadko (1-2% wszystkich nowotworów tar-czycy) (18), lecz s¹ one bardziej inwazyjne ni¿ u psów, a przerzuty czêœciej pojawiaj¹ siê w okolicznych wêz-³ach ch³onnych ni¿ w p³ucach.

Stan wiedzy na temat wystêpowania nowotworów tarczycy koni w porównaniu do innych gatunków jest ubogi. Problem dotyczy zazwyczaj zwierz¹t starszych (œrednia wieku powy¿ej 20 lat). Uwa¿a siê, ¿e wiêk-szoœæ guzów jest pochodzenia nab³onkowego i ma cha-rakter drobnopêcherzykowych gruczolaków, chocia¿ ostatnio wykazano, ¿e czêœciej wystêpuj¹ nieczynne hormonalnie gruczolaki wywodz¹ce siê z komórek C (34). Wydaje siê, ¿e te zmiany s¹ zwi¹zane z wiekiem. Co ciekawe, niektórzy autorzy sugeruj¹, ¿e nowotwory tarczycy koni (a nie jak dotychczas uwa¿ano – nowo-twory tarczycy szczurów) mog¹ byæ dobrym modelem badawczym w terapii raka tarczycy u ludzi (7).

Nowotwory przytarczyc u zwierz¹t s¹ rozpoznawa-ne bardzo rzadko, zazwyczaj maj¹ charakter gruczola-ków czynnych hormonalnie, prowadz¹c do hiperkalce-mii. Wystêpuj¹ u psów, kotów oraz zwierz¹t laborato-ryjnych. Ponadto stwierdzono przypadek raka przytar-czycy u ¿ubra z Puszczy Bia³owieskiej (25).

Nowotwory nadnerczy najczêœciej s¹ przypadkowo odkrywane w czasie sekcji zwierzêcia. Zwykle spotyka siê nowotwory niez³oœliwe – gruczolaki kory nadner-czy u starych psów, sporadycznie u innych gatunków: kotów, koni, byd³a (2, 30). Ponadto istniej¹ doniesienia o wystêpowaniu raka nadnerczy u muflona, gazeli oraz u ¿ubra (6, 31). U psów czynne hormonalnie guzy s¹ przyczyn¹ 15-20% przypadków spontanicznego zespo³u Cushinga (nadczynnoœæ kory nadnerczy; 8). Nowotwo-rom kory nadnerczy mo¿e towarzyszyæ nowotwór rdze-nia nadnerczy – guz z komórek chromoch³onnych – bar-wiak (pheochromocytoma). Czynne barbar-wiaki chromo-ch³onne syntetyzuj¹ i uwalniaj¹ katecholaminy i tym samym prowadz¹ do wtórnego nadciœnienia têtniczego i zaburzeñ rytmu serca. Bywaj¹ stwierdzane u starszych psów, byd³a, koni, owiec. W jednym z badañ retrospek-tywnych obejmuj¹cych 9 lat stwierdzono 50 przypad-ków tego nowotworu u psów, przy czym 48% wykryto poœmiertnie (2).

Nowotwory gruczo³ów dokrewnych stosunkowo czê-sto wystêpuj¹ u tchórzy hodowlanych zwanych fretka-mi. Wed³ug Li i wsp. (19) stanowi¹ one 40% spoœród wszystkich nowotworów stwierdzanych u tego gatun-ku, a nowotwory nadnerczy pod wzglêdem czêstoœci wystêpowania s¹ na drugim miejscu po nowotworach trzustki (insulinoma) i stanowi¹ 16,7% wszystkich no-wotworów u fretek. Przyczyny nie s¹ dok³adnie znane, nie wyklucza siê wp³ywu diety opartej na przetwarza-nej ¿ywnoœci, nienaturalnego cyklu dnia i nocy, steryli-zacji przed osi¹gniêciem dojrza³oœci p³ciowej oraz uwa-runkowañ genetycznych. Co ciekawe, nadczynnoœæ nad-nerczy t³a nowotworowego wynika z podwy¿szonego poziomu hormonów p³ciowych (androgeny, estradiol), nie obserwuje siê podwy¿szonego poziom kortyzolu, co ma miejsce w zespole Cushinga u psów, kotów oraz u ludzi. St¹d te¿ kontrowersje autorów, czy w³aœciwe

jest pos³ugiwanie siê terminem „zespó³ Cushinga” od-noœnie do fretek (16).

Do rzadko spotykanych nowotworów gruczo³ów dokrewnych nale¿¹ nowotwory przysadki i szyszynki. Nowotwory przysadki opisywano g³ównie u psów, rza-dziej u kotów, koni (2). Czêœciej maj¹ charakter gru-czolaków. W jednych z badañ obejmuj¹cych 50 psów zaobserwowano w 40% obecnoœæ gruczolaków w ob-rêbie przysadki gruczo³owej oraz 10% gruczolaków wywodz¹cych siê z czêœci nerwowej przysadki (24). U psów nowotwory przysadki wydzielaj¹ce ACTH s¹ przyczyn¹ 85% przypadków zespo³u Cushinga (9). Z kolei wiadomo, ¿e nowotwory szyszynki (szyszynia-ki; pinealomata) by³y notowane u koni, byd³a, psów, szczurów laboratoryjnych oraz broilerów kurzych i pa-pugi kakadu (2, 37). W badaniu obejmuj¹cym 984 psy z guzami wewn¹trzczaszkowymi wykazano tylko 1 przy-padek szyszyniaka (32).

Szczególnym rodzajem nowotworów hormonalnie czynnych s¹ nowotwory wywodz¹ce siê z komórek neu-roendokrynnych (typu APUD – amine precursor upta-ke and decarboxylation) znajduj¹cych siê w przewo-dzie pokarmowym oraz poza nim np. w: wysepkach trzustkowych, p³ucach, rdzeniu nadnerczy, tarczycy (komórki C) i przysadce. Nowotwory te u zwierz¹t notowane s¹ niezwykle rzadko, a objawy kliniczne w zwi¹zku z ró¿norodn¹ sekrecj¹ s¹ bardzo zró¿nico-wane i czêsto ma³o charakterystyczne. Najczêœciej u starszych psów umiejscawiaj¹ siê w przewodzie po-karmowym, w¹trobie, p³ucach. Przypadki rakowiaka jelit odnotowywano u byd³a i koni, u tych ostatnich rów-nie¿ w zatoce szczêkowej (21). Spoœród nowotworów wysp trzustkowych u zwierz¹t najczêœciej wystêpuje in-sulinoma, nowotwór wywodz¹cy siê z komórek â. Stwierdzano przypadki u psów i rzadziej u kotów, na-tomiast doœæ licznie u fretek (19).

Doniesienia na temat wystêpowania nowotworów gruczo³ów p³ciowych (j¹der i jajników) u zwierz¹t do-mowych s¹ stosunkowo liczne. W praktyce weteryna-ryjnej najczêœciej stwierdza siê wystêpowanie nowo-tworów j¹der u psów. S¹ na drugim miejscu pod wzglê-dem czêstoœci wystêpowania wszystkich zmian nowo-tworowych u osobników p³ci mêskiej (stanowi¹ 5-15%) (4). Opisano przypadki równie¿ u kocurów, ogierów, buhajów. W badaniach retrospektywnych Zak³adu obej-muj¹cych lata 1998-2005 (29) stwierdzono, ¿e nowo-twory j¹der u psów stanowi³y 89% (55/62) spoœród wszystkich nowotworów mêskiego uk³adu rozrodcze-go. Najczêœciej by³y to nasieniaki (62%), natomiast guzy z komórek Sertolego, które zwykle s¹ hormonalnie czynne (zespó³ feminizuj¹cych j¹der) stanowi³y 16% przypadków. W przypadku kocurów nie odnotowano ¿adnych zmian nowotworowych, co mo¿e byæ zwi¹za-ne z wczesn¹ kastracj¹ tych zwierz¹t. Jeszcze rzadziej stwierdzane s¹ nowotwory jajników u suk i kotek, g³ów-nie w wyniku przeprowadzania zabiegu owariohiste-rektomii u m³odych zwierz¹t. Wed³ug piœmiennictwa stanowi¹ one 0,5-1,2% wszystkich nowotworów suk i 0,7-3,6% kotek (22). W œwietle wczeœniej

przytoczo-nych badañ wykazano 1/5 (20%) przypadek nowotwo-ru jajnika u kotki, natomiast u suk stanowi³y one 14/36 (39%) nowotworów uk³adu rozrodczego, w tym 3 guzy z komórek warstwy ziarnistej jajnika o potencjalnej zdolnoœci do syntezy estrogenów (29).

Celem pracy by³a ocena czêstoœci wystêpowania no-wotworów tarczycy i nadnerczy u ró¿nych gatunków zwierz¹t w latach 1996-2007. Uwagi na temat rzadkich nowotworów gruczo³ów dokrewnych maj¹ na celu przy-bli¿enie tych zagadnieñ lekarzom praktykuj¹cym oraz koniecznoœæ uwzglêdnienia takich zmian w diagnosty-ce ró¿nicowej w codziennej praktydiagnosty-ce klinicznej.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono w oparciu o materia³ sekcyjny oraz w postaci operacyjnie usuniêtych guzów lub wycin-ków tkanek nades³anych do Zak³adu Patomorfologii Ka-tedry Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weteryna-ryjnej SGGW w Warszawie. Praca obejmuje wyniki badañ przeprowadzonych w latach 1996-2007. Materia³ do ba-dañ histopatologicznych by³ utrwalany w 4% zbuforowa-nej formalinie, nastêpnie odwodniony w szeregu alkoholi i zatopiony w parafinie. Skrawki parafinowe barwiono me-tod¹ przegl¹dow¹ hematoksylina-eozyna, innymi metoda-mi histochemetoda-micznymetoda-mi (np. PAS, van Giesson, Masson) oraz immunohistochemicznymi w zale¿noœci od potrzeb diagnos-tycznych. W zestawieniach zbiorczych oceniano czêstoœæ wystêpowania nowotworów w zale¿noœci od p³ci, wieku, rasy, lokalizacji. W analizie histogenetycznej uwzglêdnio-no podzia³ na uwzglêdnio-nowotwory pochodzenia nab³onkowego i me-zenchymalnego.

Wyniki i omówienie

Ogó³em w podanym okresie badano 97 nowotwo-rów tarczycy i nadnerczy pochodz¹cych od ró¿nych ga-tunków zwierz¹t; najwiêksz¹ grupê

stanowi³y nowotwory tarczycy (60,8% guzów). Wiêkszoœæ stanowi³y nowo-twory pochodz¹ce od psów w mate-riale pobranym operacyjnie (74,1%). U kotów stwierdzone 3 guzy tarczycy pochodzi³y od zwierz¹t poddanych sekcji, natomiast u koni stwierdzono 2 nowotwory tarczycy (1 przypadek podczas sekcji, 1 – nades³any do ba-dañ do Zak³adu). Nowotwory nadner-czy stanowi¹ 39,2% wszystkich bada-nych nowotworów gruczo³ów dokrew-nych. Z tego 27 przypadków pocho-dzi³o od zwierz¹t poddanych sekcji, a tylko 1 stwierdzony w materiale po-branym operacyjnie i nades³anym do badania histopatologicznego. U kotów 5 guzów nadnerczy stwierdzono pod-czas sekcji zw³ok. U kóz stwierdzono 2 guzy nadnerczy (1 podczas sekcji oraz 1 w materiale nades³anym). Rów-nie¿ w materiale nades³anym rozpo-znano 2 przypadki nowotworów

nad-nerczy u fretek oraz 1 u szczura. Wystêpowanie nowo-tworów gruczo³ów dokrewnych (tarczycy i nadnerczy) u ró¿nych gatunków zwierz¹t ilustruje ryc. 1, natomiast charakter zmian nowotworowych, p³eæ oraz œredni wiek zwierz¹t przedstawiono w tabeli 1 i 2.

W przeprowadzonej analizie nowotworów tarczycy od ró¿nych gatunków zwierz¹t najliczniejsz¹ grupê sta-nowi³y nowotwory tarczycy u psów (60,8% wszystkich zdiagnozowanych nowotworów tarczycy). Stwierdza-no je u psów w przedziale wiekowym od 5 do 15 lat. Œrednia wieku to 10 lat, zwykle nowotwory z³oœliwe diagnozowano u psów starszych (œrednio 10,2 lat). Jest to zgodne ze spostrze¿eniami innych autorów (œrednia wieku wynosi 9-10 lat; 3). Istnieje równie¿ udokumen-towany pogl¹d oparty na badaniach przeprowadzonych na beaglach, ¿e ryzyko raka tarczycy roœnie od 1,1%

k e n u t a G Razem Nab³onkowe Mezenchymalne Œr₍e_pd_rzn_eia_dw_izaie_)³ku Samce/samice Z NZ Z NZ s e i P 54 49 1 3 1 10,0(5-15la)t 24/20 t o K 13 12 1 – – 10,7(3-16la)t 1/2 ñ o K 12 11 1 – – 14,5(1roki28la)t 2/0 k e n u t a G Razem Nab³onkowe Mezenchymalne Œr₍e_pd_rzn_eia_dw_izaie_)³ku Samce/samice Z NZ Z NZ s e i P 28 3 23 1 1 6,5(1mies-.13la)t 10/17 t o K 15 1 14 – – 5,1(1-14la)t 3/1 a z o K 12 – 12 – – 11latibrakdanych 0/2 a k t e r F 12 – 12 – – 3,5(3i4lata) 1/1 r u z c z S 11 – 11 – – 1,5lat 1/0

Objaœnienia: jak w tab. 1

Tab. 2. Wystêpowanie nowotworów nadnerczy u ró¿nych gatunków zwierz¹t na podstawie badañ histopatologicznych wykonanych w latach 1996-2007

Objaœnienia: Z – nowotwory z³oœliwe, NZ – nowotwory niez³oœliwe

Tab. 1. Wystêpowanie nowotworów tarczycy u ró¿nych gatunków zwierz¹t na podstawie badañ histopatologicznych wykonanych w latach 1996-2007

2% 2% 85% 2% 1% 8% pies kot koñ fretka koza szczur

Ryc. 1. Wystêpowanie nowotworów gruczo³ów dokrewnych (tarczycy i nadnerczy) u zwierz¹t

rocznie (u psów w przedziale wiekowym od 8 do 12 lat) do 4% rocznie (u psów w przedziale wiekowym 12-15 lat; 11). Podobnie jak w literaturze (18, 26) nie stwierdzono predylekcji p³ciowych, w przeciwieñstwie do ludzi, gdzie rak tarczycy wystêpuje trzy razy czêœ-ciej u kobiet. Przy rozwa¿aniu czêstoœci wystêpowania tych nowotworów u ró¿nych ras stwierdzono, ¿e naj-wiêcej, bo 20,4% przypadków dotyczy³o jamników. W dalszej kolejnoœci by³y: mieszañce – 16,7%, bokse-ry – 13%, pojedyncze przypadki u innych ras. Wed³ug danych z piœmiennictwa nowotwory tarczycy (z³oœliwe i niez³oœliwe) najczêœciej dotycz¹ bokserów, natomiast nowotwory z³oœliwe zw³aszcza raki czêœciej wystêpuj¹ u beagli, golden retrieverów, labradorów oraz owczar-ków niemieckich, natomiast mniejsze ryzyko dotyczy ras miniaturowych i toy pudli (1, 26). W badaniach w³asnych nowotwory z³oœliwe tarczycy u psów stano-wi³y 96,3% wszystkich zmian nowotworowych tarczy-cy odnotowanych u tego gatunku. Wœród nich nowo-twory pochodzenia nab³onkowego – raki – wystêpo-wa³y najczêœciej (94,2%). Jak wynika z danych z piœ-miennictwa, do 88% diagnozowanych nowotworów tar-czycy psów ma postaæ raka (18, 26). W badaniach do-tycz¹cych psów w Szwecji stwierdzono, ¿e spoœród 440 rozpoznanych raków 22,3% stanowi³y raki tarczycy, a na drugim miejscu pod wzglêdem czêstoœci wystêpo-wania by³y raki gruczo³u sutkowego (15). Za najczêœ-ciej wystêpuj¹ce nowotwory z³oœliwe tarczycy u psów uwa¿a siê raki pêcherzykowe (carcinoma folliculare) rzadziej raki brodawkowate (ryc. 2). W analizowanym materiale najwiêksz¹ grupê stanowi³y raki pêcherzyko-we (55,6%), nieco rzadziej stwierdzano raki brodaw-kowate (9,3%). Wiadomo, ¿e raki tarczycy najczêœciej lokalizuj¹ siê w jednym p³acie tarczycy (67-75% przy-padków), w oko³o 25-33% wystêpuj¹ obustronnie (18). Wed³ug innych autorów ryzyko rozwoju nowotworu zarówno w lewym, jak i w prawym p³acie jest porów-nywalne. Natomiast raki w 40% dotycz¹ obu p³atów (14). W niektórych przypadkach trudno jest okreœliæ, czy guzy powsta³y jednoczeœnie w obu p³atach, czy te¿ jeden jest ogniskiem wtórnym. Uwa¿a siê, ¿e obustron-nie wystêpuj¹cy nowotwór a¿ 16-krotobustron-nie zwiêksza ry-zyko przerzutów odleg³ych w porównaniu do jedno-stronnie wystêpuj¹cych zmian nowotworowych (33). W prezentowanych badaniach w³asnych wiêkszoœæ ra-ków, tj. 82% przypadra-ków, zlokalizowana by³a w obrê-bie lewego p³ata tarczycy.

Gruczolaki tarczycy psów stanowi¹ 30-40% (1, 18) przypadków spoœród nowotworów tego gruczo³u. W ba-daniach w³asnych odnotowano ich znacznie mniej (1,9%) prawdopodobnie dlatego, ¿e gruczolaki najczêœ-ciej osi¹gaj¹ ma³e rozmiary, ponadto wiêkszoœæ z nich jest nieaktywna hormonalnie, st¹d te¿ nie jest wykry-wana w badaniu klinicznym. Ponadto w badanym ma-teriale odnotowano przypadki raka rdzeniastego i raka mieszanego (rak rdzeniasty i pêcherzykowy tarczycy; stanowi³y one 18,5% przypadków), opisanych we wczeœ-niej opublikowanej pracy (5). U ludzi nowotwór ten stanowi 3-12% pierwotnych z³oœliwych guzów tego

na-rz¹du i jest najczêœciej wystêpuj¹c¹ postaci¹ dziedzicz-n¹ raka tarczycy. Wyk³adnikiem tocz¹cego siê procesu chorobowego jest wieloogniskowy rozrost komórek C tarczycy, zaliczanych do uk³adu rozproszonych neuro-ektodermalnych komórek. Do prawid³owego rozpozna-nia niezbêdne s¹ badarozpozna-nia immunohistochemiczne z u¿y-ciem przeciwcia³ dla kalcytoniny, tyreoglobuliny, chro-mograniny A.

Podobnie jak w materiale w³asnym, tak i w danych z piœmiennictwa (2, 26) zauwa¿a siê, ¿e do rzadko spo-tykanych nowotworów nale¿¹ nowotwory pochodze-nia mezenchymalnego. Stanowi³y one 7,4% nowotwo-rów tarczycy psów i wœród nich zdiagnozowano: 1 na-czyniaka krwionoœnego, 2 naczyniaki krwionoœne miê-sakowe oraz, co ciekawe, 1 przypadek kostniakomiê-saka. Wed³ug danych z piœmiennictwa, pozaszkieleto-we kostniakomiêsaki powstaj¹ce w tarczycy stwierdza siê u psów bardzo rzadko (tylko 1,2%; 17).

W œwietle naszych badañ obejmuj¹cych koty stwier-dzono tylko 3 przypadki nowotworów tarczycy (37,5% wszystkich nowotworów gruczo³ów dokrewnych u ko-tów) oraz 2 przypadki rozrostu gruczolakowatego tar-czycy. Œrednia wieku zwierz¹t z nowotworem to 10,7 lat, a wiêc choroba dotyczy kotów starszych i jest to zgodne z danymi z literatury (26). Jednak zaobserwo-wano jeden przypadek raka u kotki w wieku 3 lat. Ba-dany materia³ czêœciej pochodzi³ od samic (2 przypad-ki) i dotyczy³ kotów rasy europejskiej (3 przypadprzypad-ki). Generalnie nie stwierdzono predyspozycji rasowych chocia¿ sugeruje siê, ¿e nowotwory rzadziej wystêpuj¹ u kotów rasy syjamskiej i himalajskiej ni¿ u kotów rasy europejskiej (13). Przyjmuje siê tak¿e brak predylekcji p³ciowej, pomimo tego obserwowano przypadki raka tarczycy u starszych kastrowanych samców. Bior¹c pod uwagê obraz histopatologiczny, najczêœciej wystêpuj¹ raki pêcherzykowo-lite, natomiast formy pêcherzyko-we i brodawkowate s¹ odnotowywane nieco rzadziej. Istniej¹ doniesienia o rakach pêcherzykowych z ró¿-nicowaniem p³askonab³onkowym (18). W badaniach w³asnych, w dwóch przypadkach stwierdzono nowo-twory z³oœliwe (rak pêcherzykowy daj¹cy przerzuty do p³uc oraz rak niezró¿nicowany) i w jednym przypadku Ryc. 2. Rak pêcherzykowy tarczycy psa; barwienie hematok-sylina-eozyna, pow. 200 × (autor: dr Rafa³ Sapierzyñski)

nowotwór niez³oœliwy – gruczolak. Zbyt ma³a liczba przypadków nie pozwala na pe³n¹ ocenê epidemiolo-giczn¹.

Wœród nowotworów gruczo³ów dokrewnych koni badano 2 przypadki nowotworów tarczycy. Pierwszy to rak rdzeniasty zdiagnozowany u 28-letniego ogiera, u którego wystêpowa³ jednoczeœnie rak p³askonab³on-kowy napletka. Raki rdzeniaste tarczycy koni by³y opi-sywane bardzo rzadko w piœmiennictwie. Lucke i wsp. (20) opisali 2 przypadki raka rdzeniastego tarczycy u ku-cyków. Cock i wsp. (3) u 22-letniej klaczy pe³nej krwi angielskiej przedstawili opis jednoczesnego wystêpo-wania gruczolaka tarczycy, barwiaka nadnerczy, wie-loogniskowego rozrostu rdzenia nadnerczy, reprezen-tuj¹ce zespó³ MEN u koni (multiple endocrine neopla-sia – zespó³ mnogiej gruczolakowatoœci wewn¹trz-wydzielniczej). Takich przypadków w opracowanym materiale w³asnym nie by³o. W badaniach retrospek-tywnych obejmuj¹cych lata 1987-1997 przeprowa-dzonych na koniach przez zespó³ Veterinary Medical Teaching Hospital (California, USA), odnotowano 4/72 (5,6%) przypadków raka z komórek C tarczycy oraz 6/72 (8,3%) przypadków zespo³u MEN. Autorzy suge-ruj¹, ¿e ta liczba z pewnoœci¹ mog³aby byæ wy¿sza, gdy-by w ka¿dym przypadku ocena prowadzona gdy-by³a bar-dziej szczegó³owo, np. przy pomocy badañ immuno-histochemicznych. Ponadto stworzono koncepcjê, ¿e zespó³ MEN u koni wysoce przypomina tego typu zmia-ny wystêpuj¹ce u ludzi.

Innym rodzajem nowotworu tarczycy stwierdzonym w materiale w³asnym by³a oncocytoma u konia czystej krwi arabskiej, samca, w wieku 1 roku. Oncocytoma, zwana równie¿ guzem onkocytarnym/oksyfilnym lub guzem z komórek Hürthle’a, zbudowana jest z du¿ych komórek nab³onkowych o wyraŸnej kwasoch³onnej i drobnoziarnistej cytoplazmie, w której dochodzi do nadmiernego gromadzenia mitochondriów. Najczêœciej s¹ to nowotwory niez³oœliwe, jednak ze wzglêdu na swój polimorfizm budz¹ wiele kontrowersji zarówno wœród klinicystów, jak i patologów. Sugeruje siê, ¿e ka¿dy nowotwór oksyfilny tarczycy cz³owieka jest z³oœliwy. Wiadomo, ¿e u ludzi oncocytoma mo¿e lokalizowaæ siê w œliniankach, tarczycy, przytarczycach, nadnerczach i nerkach, gruczole sutkowym, w¹trobie, trzustce. Ist-nieje niewiele danych na temat jego wystêpowania w gruczo³ach dokrewnych zwierz¹t. Obserwowano nie-liczne przypadki u kotów, psów, szczurów (12). Nie-które z nich zosta³y mylnie rozpoznane, gdy¿ w diag-nostyce ró¿nicowej onkocytomy tarczycy nale¿y uwzglêdniæ miêœniaka pr¹¿kowanokomórkowego (rhabdomyoma) oraz zimowiaka (hibernoma). W do-stêpnych opisach brak jest danych dotycz¹cych wystê-powania onkocytomy tarczycy u koni.

W analizowanym materiale obserwowano równie¿ nowotwory nadnerczy – najwiêcej u psów (34,1% wszystkich nowotworów gruczo³ów dokrewnych u psów). Œrednia wieku by³a nieco ni¿sza (6,5 lat) ni¿ podawana w literaturze (10-12 lat; 9), przy czym no-wotwory z³oœliwe stwierdzano u starszych psów

(œred-nia 9,5). Jeœli chodzi o sygnalizowane w piœmiennic-twie predylekcje p³ciowe, to znalaz³y one popiœmiennic-twierdze- potwierdze-nie tak¿e w naszych badaniach, wiêcej przypadków (60,7%) stwierdzono u samic. W materiale predyspo-nowane by³y mieszañce (17,9%), jamniki oraz owczar-ki niemiecowczar-kie (obie rasy – 10,7%). Uwa¿a siê, ¿e psy ras wa¿¹cych powy¿ej 20 kg s¹ bardziej predyspono-wane do wystêpowania nowotworów kory nadnerczy (28). Najczêœciej nowotwory nadnerczy wystêpuj¹ jed-nostronnie, w 10-20% przypadków dotycz¹ obu nad-nerczy (10). W analizowanym materiale z regu³y brak by³o danych odnoœnie do lokalizacji. Najbardziej po-wszechne by³y mikrogruczolaki/gruczolaki kory nad-nerczy (82,1%), zlokalizowane w warstwie k³êbkowa-tej i pasmowak³êbkowa-tej kory (odpowiednio, 34,8% i 17,4% przypadków), w dalszej kolejnoœci stwierdzono wystê-powanie gruczolakoraków kory nadnerczy (10,7%). Obserwowano je g³ównie u starszych zwierz¹t (œrednia 9,3 lat), dwa przypadki dotyczy³y psów rasy owczarek niemiecki. Wed³ug niektórych autorów, gruczolaki i gru-czolakoraki nadnerczy wystêpuj¹ z porównywaln¹ czês-toœci¹. Podobnie jak w materiale w³asnym, tak i w da-nych z piœmiennictwa zauwa¿a siê brak wystêpowania ognisk przerzutowych w uk³adzie kostnym, zmiany przerzutowe badanych guzów dotyczy³y œledziony i ne-rek. Nadnercza tak¿e stosunkowo czêsto bywaj¹ miej-scem przerzutów innych nowotworów z³oœliwych, a zw³aszcza raka p³uc, gruczo³u sutkowego, ¿o³¹dka, ch³oniaka, naczyniakomiêsaka. Analizuj¹c w³asne przy-padki nowotworów nadnerczy, dwa oceniono jako ogni-ska przerzutowe.

Nowotwory nadnerczy u kotów s¹ doœæ rzadkimi guzami (0,2% wszystkich guzów u kotów; 26). W ma-teriale w³asnym odnotowano tylko 5 przypadków, któ-re stanowi³y 62,5% wszystkich nowotworów gruczo-³ów dokrewnych u kotów. Wœród nich zdecydowanie czêœciej stwierdzano gruczolaki kory nadnerczy (4 przy-padki), w tym 2 w warstwie pasmowatej. Rozpoznano tylko 1 przypadek gruczolakoraka. Nowotwory obser-wowano u kotów w wieku od 1 roku do 14 lat (œrednia nieco powy¿ej 5 lat). Zbyt ma³a liczba przypadków utrudnia ocenê czêstoœci wystêpowania nowotworów nadnerczy w zale¿noœci od p³ci czy rasy. Jednak warto wspomnieæ, ¿e w materiale w³asnym wiêkszoœæ przy-padków stwierdzono u samców (60%). Zdecydowanie przewa¿a³y koty rasy europejskiej, co wi¹¿e siê z po-pularnoœci¹ tej rasy w naszym kraju, tylko 1 przypadek dotyczy³ kota perskiego.

W materiale pochodz¹cym od fretek rozpoznano 2 przypadki gruczolaka kory nadnerczy, u 4-letniego samca i 3-letniej samicy. Wed³ug danych z piœmiennic-twa, nowotwory nadnerczy rozwijaj¹ siê u tego gatun-ku powy¿ej 3 rogatun-ku ¿ycia, ale równie¿ mog¹ wystêpo-waæ u m³odszych zwierz¹t. Czêœciej stwierdza siê je u samic. Zmiany maj¹ charakter gruczolaka lub gruczo-lakoraka, niekiedy z komponent¹ œluzow¹. Najczêœciej lokalizuj¹ siê w lewym nadnerczu (27).

W analizowanym materiale stwierdzono równie¿ 3 przypadki gruczolaków nadnerczy, odpowiednio, 2 u kóz

oraz 1 u szczura. Nowotwory nadnerczy u kóz zdarzaj¹ siê bardzo rzadko. Badania przegl¹dowe przeprowadzo-ne na podstawie materia³u zebraprzeprowadzo-nego w ci¹gu 20 lat w New York State College of Veterinary Medicine, wy-kaza³y tylko 4 przypadki gruczolaków nadnerczy (4% wszystkich nowotworów wystêpuj¹cych u kóz; 36).

Wiêkszoœæ nowotworów nadnerczy u szczurów ho-dowlanych to opisy pojedynczych przypadków, co daje wra¿enie, ¿e choroba ta nie jest zbyt czêsta. Sponta-nicznie rozwijaj¹ce siê gruczolaki nadnerczy stwierdza-no u szczurów laboratoryjnych (szczep Wistar). Wyda-je siê, ¿e spoœród nowotworów gruczo³ów dokrewnych doœæ powszechne s¹ guzy przysadki u szczurów hodow-lanych (16-20% u niesterylizowanych samic i 7% u sam-ców) oraz laboratoryjnych (50% u samic Wistar; 35).

Podsumowanie

Przedstawione wyniki badañ w³asnych pozwalaj¹ s¹dziæ, ¿e nowotwory gruczo³ów dokrewnych wystê-puj¹ rzadko u zwierz¹t. Z regu³y stwierdza siê je u zwie-rz¹t starszych. Jak wynika z oceny patomorfologicz-nej, przewa¿a³y nowotwory pochodzenia nab³onkowe-go. Poczynione w niniejszej pracy obserwacje, zw³asz-cza dotycz¹ce psów, pokrywaj¹ siê na ogó³ z danymi z piœmiennictwa. Jednak nie daj¹ pe³nego obrazu sytu-acji epidemiologicznej odnoœnie do wystêpowania no-wotworów gruczo³ów dokrewnych u zwierz¹t, gdy¿ do badañ sekcyjnych nie by³y nadsy³ane wszystkie zwie-rzêta, a tak¿e nie wszystkie zmiany by³y poddawane ba-daniom histopatologicznym. Wynika to prawdopodob-nie rówprawdopodob-nie¿ z trudnoœci przy¿yciowego pobierania ma-teria³u czy te¿ z innych przyczyn (np. trudnoœci w przy-¿yciowej diagnostyce, brak dostêpu do nowoczesnych technik badania obrazowego). Nie bez znaczenia s¹ równie¿ ró¿nice w liczebnoœci poszczególnych gatun-ków zwierz¹t. Pomimo tego przedstawione wyniki daj¹ orientacyjny obraz problemu. Rozpoznanie nowo-tworów gruczo³ów dokrewnych zwierz¹t jest trudne (zw³aszcza nowotworów przysadki, szyszynki). Naj-czêœciej udaje siê zdiagnozowaæ nowotwory tarczycy, ale zwykle s¹ one rozpoznawane w stadium zaawanso-wanym w czasie badania klinicznego, lub nowotwory nadnerczy, jednak g³ównie bywaj¹ one przypadkowym odkryciem podczas sekcji zw³ok. Szczególna uwaga po-winna skupiaæ siê na diagnostyce przy¿yciowej.

Piœmiennictwo

1.Brodey R. S., Kelly D. F.: Thyroid neoplasms in the dog. A clinicopathologic study of fifty seven cases. Cancer 1968, 22, 406-416.

2.Capen C. C.: Tumors of the endocrine glands, [w:] Meuten D. (ed.): Tumors in Domestic Animals. Iowa State Press, Iowa 2002, 638-664.

3.Cock H. E. V., MacLachlan J.: Simultaneous occurrence of multiple neoplasms and hyperplasias in the adrenal and thyroid gland of the horse resembling mul-tiple endocrine neoplasia syndrome: case report and retrospective identification of additional cases. Vet. Pathol. 1999, 36, 633-636.

4.Cooley D. M., Waters D. J.: Tumors of the male reproductive system, [w:] With-row S. J., MacEwen E. G. (ed.): Small animal clinical oncology. Saunders W. B., Philadelphia 2001, 478-489.

5.Czumiñska K., Bielecki W., Krawiec M.: Rak rdzeniasty i rak mieszany rdzenia-sty i pêcherzykowy tarczycy u psów. Mat. XII Kongresu PTNW. Nauka – prak-tyce. SGGW, Warszawa 2004, s. 155-160.

6.Czumiñska K., Bielecki W., Osiñska B.: Badania patomorfologiczne i pato-morfometryczne nadnerczy i tarczycy ¿ubrów. Annales UMCS, sec. DD, LV/A, Lublin 2000, 127.

7.Dalefield R. R., Palmer D. N.: The frequent occurrence of thyroid tumours in aged horses. J. Comp. Pathol. 1994, 110, 57-64.

8.Dobson J. M., Samuel S., Milstein H., Rogers K., Wood J. L.: Canine neoplasia in the UK: estimates of incidence rates from a population of insured dogs. J. Small Anim. Pract. 2002, 43, 240-246.

9.Feldman E. C., Nelson R. W.: Canine and Feline Endocrinology and Reproduc-tion. Saunders W. B., Philadelphia 2004.

10.Ford S. L., Feldman E. C., Nelson R. W.: Hyperadrenocorticism caused by bilateral adrenocortical neoplasia in dogs: four cases (1983-1988). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1993, 202, 789-792.

11.Haley P. J., Hahn F. F., Muggeburg B. A.: Thyroid neoplasms in a colony of beagle dogs. Vet. Pathol. 1989, 26, 438-441.

12.Kanjo M., Mitsumori K., Maita K., Shirasu Y.: Pinnal oncocytoma in a rat. Vet. Pathol. 1990, 27, 292-294.

13.Kass P. H., Peterson M. E., Levy J., James K., Becker D. V., Cowgill L. D.: Evaluation of environmental, nutritional, and host factors in cats with hyper-thyroidism. J. Vet. Intern. Med. 1999, 13, 323-329.

14.Klein M. K., Powers B. E., Withrow S. J.: Treatment of thyroid carcinoma in dogs by surgical resection alone: 20 cases (1980-1992). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1995, 206, 1007-1009.

15.Krook L.: A statistical investigation of carcinoma in the dog. Acta Path. Micro-biol. Scand. 1954, 35, 407-422.

16.Kupersmith D. S., Bauck L.: Hyperadrenocorticism in a ferret: diagnosis (using ultrasound), and treatment. J. Small Exot. Anim. Med. 1991, 1, 66-68. 17.Langenbach A., Anderson M. A., Dambach D. M., Sorenmo K. U., Shofer F. D.:

Extraskeletal osteosarcomas in dogs: a retrospective study of 169 cases (1986--1996). J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 1998, 34, 113-120.

18.Leav I., Shiller A. C., Rijnberk A.: Adenomas and carcinomas of the canine and feline thyroid. Am. J. Pathol. 1976, 83, 61-122.

19.Li X., Fox J. G., Padrid P. A.: Neoplastic diseases in ferrets: 584 cases (1968--1998). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1998, 212, 1402-1406.

20.Lucke V. M., Lane J. G.: C-cell tumours of the thyroid in the horse. Equine Vet. J. 1984, 16, 28-30.

21.Maanen C. van., Klein W. R., Dik K. J., Ingh T. S van den: Three cases of carci-noid in the equine nasal cavity and maxillary sinuses: histologic and immuno-histochemical features. Vet. Pathol. 1996, 33, 92-95.

22.MacLachlan N. J., Kennedy P. C.: Tumors of the genital systems, [w:] Meuten D. (ed.): Tumors in Domestic Animals. Iowa State Press, Iowa 2002, 547-573.

23.Malicka E., Piusiñski W., Sendecka H., Bielecki W., Osiñska B., Lenartowicz--Kubrat Z.: Nowotwory psów stwierdzane w badaniach anatomopatologicznych w latach 1985-1993. Medycyna Wet. 1996, 52, 103-106.

24.Osiñska B., Katkiewicz M.: Screening pituitary microscopic lesions in dog. European Society of Veterinary Pathology. 24th _{Meeting, Edinburgh, Scotland}

2006, s. 219.

25.Osiñska B., Matuszewska M.: Neoplasm of parathyroid glands in European bison from Bia³owie¿a Forest. Proc. Conf. European Bison Conservation, Bia³owie¿a 2004, s. 104.

26.Page R. L.: Tumors of the endocrine system, [w:] Withrow S. J., MacEwen E. G. (ed.) Small animal clinical oncology. Saunders W. B. Company, Philadelphia 2001, 423-427.

27.Peterson II R. A., Kiupel M., Capen C. C.: Adrenal cortical carcinomas with myxoid differentiation in the domestic ferret (Mustela putorius furo). Vet. Pathol. 2003, 40, 136-142.

28.Reusch C. E., Feldman E. C.: Canine hyperadrenocorticism due to adreno-cortical neoplasia. Pretreatment evaluation of 41 dogs. J. Vet. Intern. Med. 1991, 5, 3-10.

29.Sapierzyñski R., Malicka E., Bielecki W., Krawiec M., Osiñska B., Sendecka H., Sobczak-Filipiak M.: Tumors of the urogenital system in dogs and cats. Retrospective review of 138 cases. Pol. J. Vet. Sci. 2007, 10, 97-103. 30.Sapierzyñski R.: Nowotwory gruczo³ów wydzielania wewnêtrznego u psów

i kotów. Czêœæ II. Nowotwory tarczycy i przytarczyc. ¯ycie Wet. 2007, 82, 654-661.

31.Schmidt R. E., Hubbard G. B.: Atlas of Zoo Animal Pathology. CRC Press Boca Raton, Florida 1987.

32.Solleveld H. A.: Brain tumors in man and animals: report of a workshop. Envi-ronmental Health Perspectives 1986, 68, 155-173.

33.Theon A. P., Marks S. L., Feldman E. S.: Prognostic factors and patterns of treatment failure in dogs with unresceptable differentiated thyroid carcinomas treated with megavoltage irradiation. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2000, 216, 1775--1779.

34.Ueki H., Kowatari Y., Oyamada T., Oikawa M., Yoshikawa H.: Non-functional C-cell Adenoma in Aged Horses. J. Comp. Path. 2004, 131, 157-165. 35.Walsh K. M., Poteracki J.: Spontaneous neoplasms in control Wistar rats.

Fundam. Appl. Toxicol. 1994, 22, 65-72.

36.Whitney K. M., Valentine B. A., Schlafer H.: Caprine genital leiomyosarcoma. Vet. Pathol. 2000, 37, 89-94.

37.Wilson R. B., Holscher M. A., Fullerton J. R., Mahlon D. J.: Pinealoblastoma in a cockatiel. Avian Dis. 1988, 32, 591-593.

Adres autora: lek. wet. Izabella Dolka, ul. Nowoursynowska 159c, 02-776 Warszawa; e-mail: izado@interia.pl