Med. Weter. 2012, 68 (7) 426
Praca oryginalna Original paper
Kopyto konia jest tworem chroni¹cym palec pod-czas kontaktu z pod³o¿em. Ulega nieustannemu cie-raniu w tempie zale¿nym od intensywnoci porusza-nia siê oraz twardoci i chropowatoci pod³o¿a. Równoczenie w obrêbie wa³u koronowego nastêpuje nieustanne narastanie ciany puszki kopytowej, która zsuwa siê w dó³ zgodnie z uk³adem blaszek skóry w³a-ciwej znajduj¹cej siê na powierzchni ciennej koci kopytowej. Skomplikowana budowa I- i II-rzêdowych blaszek tworzywa ciennego i rogu kopytowego po-zwala utrzymaæ bardzo mocne po³¹czenie pomiêdzy koci¹ a puszk¹ kopytow¹ (5).
W dawniejszych podrêcznikach (10) wskazywano na ró¿ne okresy ca³kowitego zrastania cian kopyta: przednia 11 miesiêcy, boczna 7 miesiêcy, przed-k¹tna 4 miesi¹ce. Autorzy amerykañscy (1, 4) w ba-daniach nad kopytami dzikich koni wyznaczyli pomiar ciany przedniej kopyta, uwzglêdniaj¹c zarówno przy-rost rogu, jak i jego cieranie na ró¿nych pod³o¿ach. Sasimowski i wsp. (6) ustalili wskaniki pomiarowe kopyt przednich (w tym d³ugoci cian) koni ma³ych (kn, ak, kf). U koników polskich w Roztoczañskim Parku Narodowym Kolstrung i wsp. (2) stwierdzili
ró¿nice miêdzy przyrostem rogu kopytowego w sezo-nach letnim i zimowym.
Szybkoæ narastania rogu kopytowego zale¿na jest od wielu czynników. Mo¿na przyj¹æ, ¿e w pewnym zakresie ma pod³o¿e genetyczne jest odmienna u ró¿nych typów koni (7) oraz zale¿na od indywidual-nych cech konia i warunków jego utrzymania. Miêdzy innymi zale¿y od iloci i jakoci spo¿ywanej paszy, a przede wszystkim zawartoci niezbêdnych sk³adni-ków budulcowych (biotyny, wybranych aminokwasów) i katalizatorów przemian w postaci witamin i mikro-elementów (3). Na budowê rogu kopytowego zasad-niczy wp³yw ma tak¿e intensywnoæ poruszania siê konia w czasie ruchu swobodnego i podczas pracy. Wi¹¿e siê z prawid³owoci¹ i intensywnoci¹ ukrwie-nia palca, co ma bezporedni wp³yw na dostarczanie materia³u do budowy rogu kopytowego. Przy ka¿dym cyklicznym obci¹¿eniu kopyta nastêpuje ciskanie i rozprê¿anie naczyñ krwiononych znajduj¹cych siê w tworzywie kopytowym, co daje efekt pompy na-czyniowej (5).
Niezwykle istotne znaczenie w tym zakresie ma rów-nie¿ podkuwanie kopyt i jego jakoæ (9). Wed³ug
da-Tempo przyrastania cian kopyt koni ma³opolskich
w sezonie wiosenno-letnim
RYSZARD KOLSTRUNG, KAMIL CIESIELCZUK, PIOTR SILMANOWICZ*
Katedra Hodowli i U¿ytkowania Koni Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t UP, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin *Katedra i Klinika Chirurgii Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin
Kolstrung R., Ciesielczuk K., Silmanowicz P.
Rate of hoof growth in the Malopolski horse during spring and summer Summary
The main objective of the study was to determine a rate of hoof capsule growth. In order to achieve this goal the research was conducted on a group of Malopolski horses under the same usage and feeding conditions.
All horses were kept in the same stable. The food basis consisted of hay with ad libitum access. The grain was given as a nutritive fodder. From mid-April horses were kept on pasture for approximately 8 hours a day. Horses were saddled and ridden for training and recreation purposes for at least 2 hours a day. All mares were barefoot.
Measurements were made at 6-week intervals on newly trimmed hoofs of left forelimbs and hindlimbs in the group of 7 mares of the Malopolski breed. Firstly a groove was created in the hoof wall which was parallel to the coronary band. Next, during a hoof growth, the rate of groove descent was measured in 7 points with 1 mm accuracy. Statistics were obtained on a hoof growth at weekly and 6-week intervals.
The results show that the hoof horn grows at a rate of approximately 13 mm during 6-week intervals and 2.1 mm weekly. The growth was equal on the whole hoof circumference. There are no differences between growth rates in forelimbs and hindlimbs.
Med. Weter. 2012, 68 (7) 427 nych pimiennictwa (3), redni przyrost miesiêczny
rogu kopytowego wynosi 8 mm. Podkrela siê przy tym jednak du¿¹ zmiennoæ osobnicz¹ wynosz¹c¹ od 4 do 14 mm.
Celem przeprowadzonych badañ by³o okrelenie szybkoci narastania rogu cian kopyta od krawêdzi koronowej do brzegu podeszwowego w wyznaczonych przedzia³ach czasowych u klaczy ma³opolskich w wa-runkach standardowego ¿ywienia i u¿ytkowania w se-zonie wiosenno-letnim.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono na 7 doros³ych klaczach rasy ma³opolskiej (licencjonowane, zapisane do Ksiêgi G³ów-nej Koni Ma³opolskich), utrzymywanych w orodku ho-dowlano-jedzieckim w Hrubieszowie.
Konie utrzymywano w stajni boksowej, umo¿liwiaj¹c im codziennie ruch na wybiegu przez okres od 2 do 6 go-dzin. Podstawê ¿ywienia stanowi³o siano ³¹kowe dostêpne ad libitum. Jako paszê treciw¹ podawano mieszankê zbo-¿ow¹ (owies i jêczmieñ). Po 24 kwietnia codziennie przez ok. 8 godzin klacze korzysta³y z pastwiska. Woda w stajni dostêpna by³a do woli z poide³ automatycznych, za na pastwiskach konie pobiera³y j¹ z rzeki.
Klacze poddane badaniom by³y u¿ytkowane pod siod³em w szkó³ce jedzieckiej i do rekreacyjnych wyjazdów w
te-ren, na drogach gruntowych, 1-2 godziny dziennie. Nie by³y podkute.
Wszystkie kopyta, na których wykonywano pomiary, by³y prawid³owo ukszta³towane, a ich róg dobrej jakoci. W okresie wykonywania pomiarów nie stwierdzono ropni kopyt, chorób linii bia³ej i kulawizny. Pielêgnacyjn¹ ko-rektê kopyt w odstêpie 6 tygodni wykonywa³a ta sama oso-ba, t¹ sam¹ technik¹ i narzêdziami.
W dniach 18 i 19 marca 2010 r. dokonano rozczyszcze-nia kopyt wszystkich badanych koni. Na kopytach lewych (przednim i tylnym) ka¿dej z klaczy dokonano obrysu na poziomie 10 mm poni¿ej krawêdzi koronowej puszki ko-pytowej, na ca³ym jej obwodzie. Nastêpnie w miejscu ob-rysowanej linii wyciêto no¿em do kopyt rowek równoleg³y do krawêdzi koronowej (ryc. 1). Rowek mia³ g³êbokoæ ok. 2 mm, szerokoæ ok. 3 mm i nie wywiera³ negatywnego wp³ywu na wartoæ u¿ytkow¹ badanych koni.
Umiejscowienie rowka pomiarowego 10 mm poni¿ej krawêdzi koronowej spowodowane by³o ostro¿noci¹ przed mo¿liwoci¹ uszkodzenia skóry w³aciwej korony, które mog³oby spowodowaæ ból zwierzêciu i zaburzenia w kr¹-¿eniu krwi w górnych partiach kopyta odpowiedzialnych za tworzenie ciany puszki kopytowej (8).
Do pomiarów wytypowano 7 punktów na obwodzie pusz-ki kopytowej, ka¿demu przypisuj¹c oznaczenie literowe (ryc. 2).
Objanienia: A rodek ciany przedniej puszki kopytowej; B przejcie ciany przedniej w cianê boczn¹ (strona zewnêtrzna); przedni wewnêtrzny punkt podparcia (4); C przejcie ciany przedniej w cianê boczn¹ (strona wewnêtrzna); przedni zewnêtrzny punkt podparcia (4); D przejcie ciany bocznej w cianê przedk¹tn¹ puszki kopytowej (strona zewnêtrzna); w najszerszym miejscu kopyta; E przejcie ciany bocznej w cianê przedk¹tn¹ puszki kopytowej (strona wewnêtrzna); w najszerszym miejscu kopyta; F ciana przedk¹tna na wysokoci k¹ta wsporowego (strona zewnêtrzna); G ciana przedk¹tna na wysokoci k¹ta wsporowe-go (strona wewnêtrzna)
Ryc. 1. Kopyto lewe przednie po wykonaniu rowka pomiaro-wego i jego wybarwieniu dla lepszej widocznoci, z zaznaczo-nymi (bia³e linie) odcinkami pomiarowymi
Ryc. 2. Umiejscowienie punktów pomiarowych na obwodzie puszki kopytowej na przyk³adzie kopyta lewego tylnego
Med. Weter. 2012, 68 (7) 428
Kontrolny pomiar zerowy (ca 10 mm) przeprowadzo-no po wykonaniu rowka. Przy u¿yciu suwmiarki elektro-nicznej mierzono odleg³oæ od krawêdzi koronowej do gór-nej krawêdzi rowka i zapisywano w zaokr¹gleniu do 1 mm. Kolejne pomiary przeprowadzano po ka¿dym rozczysz-czeniu w odstêpie 6 tygodni:
I po 6 tygodniach (29, 30 kwietnia), II po 12 tygod-niach (9, 10 czerwca), III po 18 tygodtygod-niach (15, 16 lipca), IV po 24 tygodniach (19, 20 sierpnia). Po kilkunastu ty-godniach rowek na kopycie zsun¹³ siê do krawêdzi po-deszwowej i pocz¹wszy od cian przedk¹tnych ulega³ cie-raniu. Pomiar by³ niemo¿liwy do wykonania w punktach F i G po 18 tygodniach oraz D i E po 24 tygodniach. Badania zakoñczono na tym etapie.
Na podstawie uzyskanych pomiarów ustalono dla ka¿-dego okresu przyrost rogu kopytowego w ka¿dym punkcie pomiarowym oraz obliczono tempo przyrostu indywidual-nie dla ka¿dego konia. Obliczono, z wykorzystaindywidual-niem pro-gramu Statistica, podstawowe charakterystyki statystycz-ne: rednie arytmetyczne, odchylenia standardowe. Istot-noci ró¿nic miêdzy rednimi dla okresów pomiarowych i dla punktów na kopycie oszacowano testem Duncana.
Wyniki i omówienie
Pomiary wykonane po pierwszych 6 tygodniach wykaza³y, ¿e tempo budowy rogu kopytowego cian puszki by³o niemal takie samo na ca³ym obwodzie
korony. Ró¿nice pomiarów w kolejnych punktach u poszczególnych klaczy wynosi³y 1 mm. Doæ du¿e ró¿nice odnotowano natomiast miêdzy badanymi kla-czami (8-14 mm), z których u jednej redni przyrost rogu kopytowego by³ znacz¹co mniejszy ni¿ u pozo-sta³ych, we wszystkich okresach.
Obliczony redni przyrost w I okresie dla wszyst-kich klaczy wynosi³ 12,5 mm (tab. 1 i 2). Ustalone rednie przyrostów w poszczególnych punktach (A-G), obliczone dla wszystkich klaczy nie ró¿ni³y siê istot-nie statystyczistot-nie i wynosi³y 12,14 do 13,14 mm w ko-pycie przednim oraz 12,29 do 13,86 mm w koko-pycie tylnym.
W kolejnych terminach pomiarowych II, III, obser-wowane przyrosty w ci¹gu 6 tygodni by³y u poszcze-gólnych klaczy podobne jak w poprzednich okresach. Ustalona rednia dla wszystkich klaczy by³a nieznacz-nie wy¿sza 13,2 mm. Po 18 tygodniach od rozpo-czêcia badañ w III terminie pomiarowym, zaobser-wowano u wszystkich klaczy, ¿e rowek dotar³ do brze-gu podeszwowego i ulega³ cieraniu, w zwi¹zku z czym nie mo¿na by³o zmierzyæ przyrostu w punktach F i G (na wysokoci k¹tów wyporowych).
W ostatnim, IV terminie pomiarowym (po 24 tygod-niach) rowek obejmowa³ ju¿ tylko przedni¹ czêæ ko-pyta, co uniemo¿liwia³o dokonanie pomiarów
w punk-s e r k O y z c w a d a b e w o r a i m o p y t k n u P A B C D E F G ca³reegdonioakdrelasu I 4 0 . 9 2 -3 0 . 8 1 13,14±2,04 12,43±2,15 12,71±2,21 12,29±1,50 12,43±1,81 12,43±1,62 12,14±1,95 12,51±1,82 II 6 0 . 0 1 -4 0 . 9 2 13,71±0,95 13,29±1,11 13,00±1,15 13,57±1,13 12,29±0,95 13,43±0,98 12,86±1,35 13,16±1,12 II I 7 0 . 5 1 -6 0 . 0 1 14,00±1,00 13,57±0,98 13,43±1,13 12,57±1,27 12,57±1,13 x x 13,23±1,19 V I 8 0 . 9 1 -7 0 . 5 1 13,00±2,83 10,71±2,69 10,86±3,85 x x x x 11,52±3,19 m e ³ ó g O 13,64±2,21 12,29±2,09 12,43±2,35 12,62±1,63 13,19±1,36 12,64±1,82 12,64±1,60 12,79±1,98 Tab. 1. Przyrost rogu cian kopyt przednich (mm) w kolejnych okresach (x ± SD; n = 7)
Objanienie: x brak mo¿liwoci wykonania pomiaru
s e r k O y z c w a d a b e w o r a i m o p y t k n u P A B C D E F G ca³reegdonioakdrelasu I 4 0 . 9 2 -3 0 . 8 1 13,86±2,12 13,00±1,63 13,57±1,72 12,71±1,70 13,29±1,70 12,29±2,29 12,71±2,21 13,06±1,88 II 6 0 . 0 1 -4 0 . 9 2 13,29±1,25 12,43±1,81 12,71±1,89 12,57±1,40 12,71±1,25 13,00±1,29 12,57±0,79 12,76±1,36 II I 7 0 . 5 1 -6 0 . 0 1 14,00±1,83 13,29±1,11 14,00±0,82 12,57±1,99 13,57±1,13 x x 13,49b±1,46 V I 8 0 . 9 1 -7 0 . 5 1 13,43A±3,51 10,43±2,57 9,00A±1,26 x x x x 11,05b±3,15 m e ³ ó g O 13,46±1,82 12,50±2,10 12,50±2,44 12,81±1,36 12,43±1,29 12,93±1,38 12,50±1,65 12,75±1,85 Tab. 2. Przyrost rogu cian kopyt tylnych (mm) w kolejnych okresach (x ± SD; n = 7)
Objanienie: x brak mo¿liwoci wykonania pomiaru; ró¿nice miêdzy rednimi oznaczonymi takimi samymi du¿ymi literami istotne przy p £ 0,01; ma³ymi literami przy p £ 0,05
Med. Weter. 2012, 68 (7) 429 tach D i E (w najszerszym miejscu
kopyta). Zaobserwowano wiêksze ró¿nice miêdzy pomiarami u poszcze-gólnych klaczy ni¿ w okresach wcze-niejszych. Ustalony redni przyrost na cianie przedniej (11,05 mm) w ostat-nim okresie pomiarowym by³ ni¿szy ni¿ w poprzednich okresach. Tylko w tym jednym przypadku stwierdzo-no statystycznie istotn¹ ró¿nicê ze redni¹ w poprzednim III okresie w odniesieniu do kopyt tylnych. Mo¿-na przypuszczaæ, ¿e w czêci ciany najbli¿szej pod³o¿a nastêpuje wiêksze zagêszczenie struktury rogu kopyto-wego, co sugeruje tak¿e Jackson (1) na podstawie badañ nad kopytami mustangów.
Pomiêdzy pozosta³ymi obliczony-mi redniobliczony-mi, zarówno dla ustalonych punktów pomiarowych, jak i miêdzy okresami badawczymi, nie stwierdzo-no ró¿nic istotnych statystycznie.
Analizuj¹c przyrosty w czterech terminach stwierdzono, ¿e najwy¿sze wartoci w ka¿dym z okresów wyst¹-pi³y w punkcie A. Mo¿e mieæ to zwi¹-zek z intensywniejszym masa¿em koronki w wyniku ruchu przedniej ciany pod wp³ywem obci¹¿ania (9).
Nie stwierdzono statystycznie istotnych ró¿nic po-miêdzy rednimi przyrostami rogu cian puszki kopy-towej koñczyn piersiowych i miednicznych. U poszcze-gólnych badanych klaczy przyrost by³ mniejszy u jed-nych na kopytach przednich, u injed-nych na tyljed-nych.
Na podstawie prezentowanych badañ mo¿na przy-j¹æ, ¿e róg cian puszki kopytowej przyrasta³ ok. 12,8 mm w ci¹gu 6 tygodni w okresie wiosenno-letnim. Wartoæ ta jest porównywalna z podawan¹ przez Stras-ser (9), która dla zdrowych, aktywnych koni ustali³a przyrost kopyta od brzegu koronowego na 10 mm w ci¹gu miesi¹ca. Przyrost ten by³ okrelony dla ko-pyt nie podkutych.
W badaniach w³asnych, na podstawie uzyskanych przyrostów w czterech okresach 6-tygodniowych, ob-liczono redni¹ arytmetyczn¹ tempa wzrostu rogu ko-pytowego na tydzieñ (tab. 3 i 4). Wynosi ona zarówno dla kopyt koñczyn piersiowych, jak i miednicznych 2,12 mm.
Podsumowanie
Przyrost rogu cian kopyt klaczy ma³opolskich w sezonie wiosenno-letnim, w warunkach standardo-wego ¿ywienia i u¿ytkowania by³ jednakowy na ca-³ym obwodzie korony i wynosi³ u badanych klaczy rednio 2,12 mm w ci¹gu tygodnia. Brak jest ró¿nic miêdzy tempem przyrostu rogu kopyt koñczyn pier-siowych i miednicznych.
Pimiennictwo
1.Jackson J.: Prawdziwy wiat koni. Galaktyka, £ód 2003.
2.Kolstrung R., Pietrzak S., Pluta M., Flis S.: Analiza sezonowych zmian wymiarów kopyt u koników polskich w Roztoczañskim Parku Narodowym. Materia³y konferencyjne Koniki polskie, kuce konikopochodne i inne kuce w badaniach naukowych, Sieraków 2002.
3.Kolstrung R., Stachurska A., Silmanowicz P.: Pielêgnacja i podkuwanie kopyt koni. PWRiL, Warszawa 2004.
4.Ovnicek G.: New hope for soundness. Seen through the windows of wild horse hoof patterns. Equine Digit Support System, Inc. 1977.
5.Pollit Ch.: The horses foot. Mosby-Wolfe, Barcelona 1995.
6.Sasimowski E., Kolstrung R., Pietrzak S., Stachurska A.: Pomiarowe wska-niki budowy przednich kopyt kuców feliñskich, arabo-koników i koników polskich. Annales UMCS, sec.EE 1994, 21, 143-150.
7.Stachurska A., Kolstrung R., Piêta M., Silmanowicz P.: Hoof size as related to body size in the horse (Equus caballus). Anim. Sci. Pap. Rep. 2011, 29, 213-222.
8.Strasser H.: Ochwat. Przyczyny, zapobieganie, holistyczne leczenie. WWH Strasser, Warszawa 2007.
9.Strasser H.: Rumak piêkny i zdrowy pielêgnacja i leczenie kopyt. Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczego, Poznañ 2009.
10.Szczud³owski K.: Kucie kopyt i racic. Weterynaryjny Instytut Wydawniczy, Lublin 1948.
Adres autora: dr hab. Ryszard Kolstrung prof. nadzw., ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin; e-mail: ryszard.kolstrung@up.l.pl
Tab. 3. rednie tempo przyrostu rogu cian kopyt przednich (w mm/tydzieñ) s e r k O y z c w a d a b e w o r a i m o p y t k n u P a i n d e r A B C D E F G I 4 0 . 9 2 -3 0 . 8 1 2,19 2,07 2,12 2,05 2,07 2,07 2,02 2,09 II 6 0 . 0 1 -4 0 . 9 2 2,29 2,21 2,17 2,26 2,05 2,24 2,14 2,19 II I 7 0 . 5 1 -6 0 . 0 1 2,33 2,26 2,24 2,10 2,10 x x 2,20 V I 8 0 . 9 1 -7 0 . 5 1 2,17 1,79 1,81 x x x x 1,92 m e ³ ó g O 2,24 2,08 2,08 2,13 2,07 2,15 2,08 2,124 Objanienie: jak w tab. 1
Objanienie: jak w tab. 1
Tab. 4. rednie tempo przyrostu rogu cian kopyta tylnego (w mm/tydzieñ) s e r k O y z c w a d a b e w o r a i m o p y t k n u P a i n d e r A B C D E F G I 4 0 . 9 2 -3 0 . 8 1 2,31 2,17 2,26 2,12 2,21 2,05 2,12 2,18 II 6 0 . 0 1 -4 0 . 9 2 2,21 2,07 2,12 2,10 2,12 2,17 2,10 2,13 II I 7 0 . 5 1 -6 0 . 0 1 2,33 2,21 2,33 2,10 2,26 x x 2,25 V I 8 0 . 9 1 -7 0 . 5 1 2,24 1,74 1,50 x x x x 1,83 m e ³ ó g O 2,27 2,05 2,05 2,10 2,20 2,11 2,11 2,129
