© Evereth Publishing, 2017
WPŁYW WIEKU, ZAKAŻENIA HIV I STOSOWANYCH LEKÓW
ANTYRETROWIRUSOWYCH NA RYZYKO WYSTĄPIENIA ZABURZEŃ
KOSTNYCH U PACJENTÓW ŻYJĄCYCH Z HIV
AGE, HIV INFECTION AND ANTIRETROVIRAL MEDICATION AS RISK FACTORS FOR BONE
METABOLISM DISORDERS IN PATIENTS SUFFERING FROM HIV
Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odpornościowych, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, ul. Wszystkich Świętych 2, 50-136 Wrocław, Tel.: 71 356 07 80, Fax: 71 356 07 80,
e-mail: bartoszetela@gmail.com
Wpłynęło: 20.12.2017 Zaakceptowano: 25.01.2018 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2017075
STRESZCZENIE: Zakażenie HIV dotyczy zarówno osób w młodym wieku (jeszcze przed osią-gnięciem szczytowej masy kostnej), jak i w wieku późniejszym, gdy dochodzi już do fizjologicz-nego spadku gęstości mineralnej kości. Wirus HIV oraz stosowane przez wiele lat leki antyretro-wirusowe mogą zwiększać ryzyko wystąpienia osteoporozy i złamań kości, a w efekcie obniżać jakość życia pacjentów, których średnia długość życia niemal zrównała się z długością życia po-pulacji niezakażonej HIV. W niniejszej pracy omówiono wpływ wieku, leków antyretrowiruso-wych i samego zakażenia HIV na gęstość mineralną kości i ryzyko złamań. Przedstawiono rów-nież dostępne dla tej grupy metody profilaktyki. Zaburzenia hormonalne w przebiegu zakażeń oportunistycznych narządów wydzielania wewnętrznego i wtórne zaburzenia gospodarki mi-neralnej nie zostały omówione w niniejszej pracy z uwagi na rzadkość występowania. SŁOWA KLUCZOWE: BMD, cART, gęstość mineralna kości, HAART, osteoporoza, szczytowa masa kostna
ABSTRACT: HIV affects both young individuals before achieving peak bone mass and older pa-tients already physiologically losing bone mineral density. Antiretroviral treatment used chro-nically for many years, as well as the HIV infection itself can increase the risk of developing oste-oporosis and bone fractures which eventually decrease the quality of life of patients whose life span now almost equals that of their HIV negative counterparts. This article covers the influence of age, antiretroviral treatment and the HIV infection itself on bone mineral density and the risk of fractures. Prophylactic measures available for these patients are also discussed. Endocrine di-sorders secondary to opportunistic infections of endocrine glands and secondary mineral im-balances have not been discussed due to their infrequent nature.
KEY WORDS: BMD, bone mineral density, cART, HAART, osteoporosis, peak bone mass
WSTĘP
'R QDMZDĪQLHMV]\FK F]\QQLNyZ ZSá\ZDMąF\FK QD X]\-VNDQLHLXWU]\PDQLHSUDZLGáRZHMJĊVWRĞFLPLQHUDOQHMNRĞFL DQJERQHPLQHUDOGHQVLW\±%0' QDOHĪą GLHWDUXFKJR-VSRGDUNDKRUPRQDOQD ZW\PVWĊĪHQLHZLWDPLQ\'3 DWDN-ĪHZLHOHF]\QQLNyZJHQHW\F]Q\FKRUyĪQHMSHQHWUDFML>@ 6]F]HJyOQLH LVWRWQH MHVW RVLąJQLĊFLH SUDZLGáRZHM V]F]\-WRZHM PDV\ NRVWQHM ]Z\NOH RNRáR ± URNX Ī\FLD 2GSRZLHGQLD V]F]\WRZD %0' JZDUDQWXMH RGSRUQRĞü NR- ĞFLQDREFLąĪHQLD¿]\F]QHZRNUHVLH¿]MRORJLF]QHJRL]ZLą-]DQHJR]ZLHNLHP]PQLHMV]DQLDVLĊJĊVWRĞFL&KURQLWDNĪH SU]HGSU]HGZF]HVQ\PZ\VWąSLHQLHPRVWHRSRUR]\L]áDPDĔ SDWRORJLF]Q\FKXRVyEQDUDĪRQ\FKQDZ\VWąSLHQLHF]\QQL-NyZ SU]\VSLHV]DMąF\FK VSDGHN %0' 3R]D UXFKHP L GLH-Wą ]DZLHUDMąFą ]ZLĊNV]RQą LORĞü ZDSQLD QLH]Z\NOH LVWRW-QDMHVWURODZLWDPLQ\'3 :NUDMDFKSyáQRFQ\FKJG]LHHNV-SR]\FMD QD VáRĔFH MHVW RJUDQLF]RQD SUREOHP QLHGRERUX© Evereth Publishing, 2017
RPDZLDQHMZLWDPLQ\XUyVáMXĪGRUDQJLHSLGHPLL:HGáXJ GDQ\FKSRFKRG]ąF\FK]DPHU\NDĔVNLHMNRKRUW\1+$1(6 ,,, DQJ 1DWLRQDO +HDOWK DQG 1XWULWLRQ ([DPLQDWLRQ 6X-UYH\ QLHGREyUZLWDPLQ\'3 GH¿QLRZDQ\MDNRVWĊĪHQLHSR- QLĪHMQJPORSLV\ZDQRX±GRURVá\FK>@3RGRE- QHREVHUZDFMHPLDá\PLHMVFHWDNĪHZLQQ\FKNUDMDFK(XUR-S\ ]ZáDV]F]D Z SRSXODFMDFK XQLNDMąF\FK VáRĔFD L ] PDáą LORĞFLąZLWDPLQ\'ZGLHFLH>@=W\FKSRZRGyZRSUDFR- ZDQH]RVWDá\]DOHFHQLDZ]DNUHVLHVXSOHPHQWDFMLZSRSXOD-FMLRJyOQHMPLQGOD(XURS\ĝURGNRZHM=DOHFDVLĊZQLFK DE\ZV]\VWNLHRVRE\ZZLHNX±ODWSU]\MPRZDá\ZL-WDPLQĊ '3 Z GDZFH ± MP QD GREĊ Z RNUHVLH RG ZU]HĞQLDGRNZLHWQLDDRVRE\SRZ\ĪHMURNXĪ\FLDSU]H] FDá\URN>@
: HXURSHMVNLFK L DPHU\NDĔVNLFK NRKRUWDFK RVyE Ī\Mą-F\FK]+,9SUREOHPQLHGRERUXZLWDPLQ\'3 VLĊJDáLGR- W\F]\áNDĪGHMJUXS\ZLHNRZHM>@3U]\F]\QąWHJRVWDQXU]H- F]\Z\GDMHVLĊE\üVDPROHF]HQLHDQW\UHWURZLUXVRZHDWDN-ĪH ]DEXU]HQLD VLHFL F\WRNLQ X RVyE ] PDáą OLF]Eą OLPIRF\-WyZ&'6XSOHPHQWDFMDZLWDPLQ\'3 ZWHMJUXSLHSDFMHQ- WyZSRZLQQDVWDQRZLüHOHPHQWNRPSOHNVRZHMRSLHNLVSHFMD-OLVW\F]QHM]ZáDV]F]DZNUDMDFKRNOLPDFLHXPLDUNRZDQ\P
ZABURZENIA KOSTNE
2EHFQLH GR QDMZDĪQLHMV]\FK SU]\F]\Q REQLĪHQLD %0' ZJUXSLHRVyEĪ\MąF\FK]+,9QDOHĪą VDPR]DNDĪHQLH+,9 PáRG\ ZLHN Z FKZLOL ]DNDĪHQLD +,9 MHV]F]H SU]HG RVLąJQLĊFLHPV]F]\WRZHMPDV\NRVWQHM QDWXUDOQHVWDU]HQLHVLĊSRSXODFMLRVyEĪ\MąF\FK]+,9 SyĨQHZ\NU\FLH]DNDĪHQLD+,9 PDáDOLF]EDOLPIRF\-WyZ&' VNRMDU]RQDWHUDSLDDQW\UHWURZLUXVRZD DQJFRPELQHG DQWLUHWURYLUDOWKHUDS\±F$57 XĪ\ZDQLHVXEVWDQFMLSV\FKRDNW\ZQ\FK>@ %H]SRĞUHGQLZSá\ZUHSOLNDFML+,9QDJRVSRGDUNĊNRVW- QąMHVWZLHORNLHUXQNRZ\3RVWXOXMHVLĊXSRĞOHG]HQLHSUROL- IHUDFMLPH]HQFK\PDOQ\FKNRPyUHNSQLDKDPRZDQLHDNW\-ZDFML RVWHREODVWyZ SU]H] ZLUXVRZą JS JOLNRSURWHLQD DWDNĪH]DEXU]HQLHXNáDGX5$1.5$1./SU]H]9S5 DQJ+,9YLUDOSURWHLQ5 LZHIHNFLHQDVLOHQLHDNW\ZDFML RVWHRNODVWyZ>@
1D VNXWHN RGG]LDá\ZDQLD Z\PLHQLRQ\FK Z\ĪHM F]\Q-QLNyZ Z JUXSLH RVyE Ī\MąF\FK ] +,9 SUDZGRSRGRELHĔ- VWZRZ\VWąSLHQLDQLVNLHMJĊVWRĞFLPLQHUDOQHMNRĞFLMHVWSR- QDGNURWQLHZLĊNV]HZVWRVXQNXGRSRSXODFMLQLH]DNDĪR-QHMDU\]\NR]áDPDĔNUĊJRVáXSDELRGUDLQDGJDUVWNDPRĪH E\üZ\ĪV]HQDZHWR> @:MHGQHM]JUXSREVHUZD-F\MQ\FK Z 6WDQDFK =MHGQRF]RQ\FK U\]\NR ]áDPDĔ ELRGUD XSDFMHQWyZ]+,9ZZLHNX±ODWE\áRQDZHWGRUD]\ ZLĊNV]H QLĪ Z SRSXODFML QLH]DNDĪRQHM +,9 L ZLą]DáR VLĊ ]Z\VWąSLHQLHPRVWHRSRUR]\5yĪQLFDWDSR]RVWDZDáDLVWRW- QDVWDW\VW\F]QLHUyZQLHĪSRXZ]JOĊGQLHQLXSáFLZLHNXLSD-OHQLDW\WRQLX>@
: EDGDQLDFK SU]HNURMRZ\FK OXE NRKRUWRZ\FK QLH ]D- ZV]HXGDMHVLĊU]HWHOQLHRNUHĞOLüZMDNLPVWRSQLXNRQNUHW-Q\ F]\QQLN ZSá\ZD QD REQLĪHQLH %0' OXE LVWRWQH ] NOL-QLF]QHJR SXQNWX ZLG]HQLD U\]\NR ]áDPDĔ NRĞFL : SUDN-W\FH NOLQLF]QHM NRQLHF]QH MHVW ]DWHP NRPSOHNVRZH SRGHM-ĞFLHGR]DJDGQLHQLD]DEXU]HĔJRVSRGDUNLPLQHUDOQHMNRĞFL ] ]DVWRVRZDQLHP LQG\ZLGXDOQHM RFHQ\ F]\QQLNyZ U\]\ND Z\VWąSLHQLD RVWHRSRUR]\ X NDĪGHJR SDFMHQWD: SU]\SDG-NXRVyE]JáDV]DMąF\FKVLĊZVWDGLXP$,'6NRQLHF]QLHMHVW XZ]JOĊGQLHQLHUyZQLHĪ]DNDĪHĔRSRUWXQLVW\F]Q\FKJUXF]R-áyZZ\G]LHODQLDZHZQĊWU]QHJR
6]F]HJyOQą JUXSĊ SDFMHQWyZ VWDQRZLą RVRE\ ]DNDĪRQH +,9ZPáRG\PZLHNXMHV]F]HSU]HGRVLąJQLĊFLHPV]F]\- WRZHMPDV\NRVWQHMQLHU]DGNRSDOąFHSDSLHURV\LOXEXĪ\-ZDMąFH VXEVWDQFML SV\FKRDNW\ZQ\FK NWyUH EĊGą PXVLD-á\ VWRVRZDü F$57 SU]H] NLONDG]LHVLąW ODW QDMSUDZGRSR-GREQLHMGRNRĔFDVZRMHJRĪ\FLD:WHMJUXSLHV]F]HJyOQą ZDJĊ SR]D PRW\ZRZDQLHP GR UH]\JQDFML ] XĪ\ZHN RG- JU\ZDRGSRZLHGQLGREyUVNRMDU]RQHMWHUDSLLDQW\UHWURZLUX-VRZHM±WDNDE\QLHVWDQRZLáDRQDGRGDWNRZHJRLVWRWQHJR F]\QQLNDREFLąĪDMąFHJR
LECZENIE ANTYRETROWIRUSOWE
: SU]HV]áRĞFL QDMZDĪQLHMV]ą FHFKą WHUDSLL DQW\UHWURZL-UXVRZHM E\áD MHM VNXWHF]QRĞü F]\OL ]DSHZQLHQLH WUZDáH- JR]DKDPRZDQLDUHSOLNDFML+,9LRFKURQDSU]HGZ\VWąSLH- QLHP$,'6'RSLHURZSyĨQLHMV]\PRNUHVLHSRRJUDQLF]H- QLXĞPLHUWHOQRĞFLL]QDF]Q\PZ\GáXĪHQLXĪ\FLDRVyE]DND- ĪRQ\FK+,9QDSLHUZV]\SODQZ\VXQĊá\VLĊRGOHJáHEH]SLH-F]HĔVWZRWHUDSLLLMHMZ\JRGDF]\OL]DSHZQLHQLHSDFMHQWRP MDNQDMZ\ĪV]HMMDNRĞFLĪ\FLD
:VSyáF]HĞQLH Z\ELHUDMąF OHNL GR ]HVWDZX F$57 QDM-ZDĪQLHMV]\P F]\QQLNLHP MHVW ZLHOROHWQLH EH]SLHF]HĔ-VWZR WHUDSLL GRSDVRZDQHM GR LQG\ZLGXDOQHJR SDFMHQWD ]XZ]JOĊGQLHQLHP VFKRU]HĔGRGDWNRZ\FKREFLąĪHQLDUR-G]LQQHJRLPRĪOLZ\FKLQWHUDNFML=XZDJLQDVWDU]HQLHVLĊ SRSXODFMLRVyEĪ\MąF\FK]+,9ZSU]\SDGNXGRELHUDQLDOH-NyZ GR VNRMDU]RQHM WHUDSLL DQW\UHWURZLUXVRZHM FRUD] F]Ċ- ĞFLHMQDOHĪ\EUDüSRGXZDJĊEH]SLHF]HĔVWZRNRVWQHLU\]\- NR]áDPDĔ:\ELHUDMąFF$57WU]HEDSDPLĊWDüRNLONXRJyO-Q\FK]DVDGDFK]ZLą]DQ\FK]RFKURQąNRĞFL]DZV]HMHGQDN GRSLHURSR]DSHZQLHQLXRGSRZLHGQLHMVNXWHF]QRĞFLZLUXVR-ZHMLLPPXQRORJLF]QHMWHUDSLL
WHUDSLD DQW\UHWURZLUXVRZD ]DZV]H SURZDG]L GR ]PQLHMV]HQLDJĊVWRĞFLPLQHUDOQHMNRĞFLL]ZLĊNV]HQLD U\]\ND]áDPDĔ UyZQLHĪRVWHRSRURW\F]Q\FK ]ZáDV]- F]DXRVyESRZ\ĪHMURNXĪ\FLD=áDPDQLDRVWHRSR-URW\F]QH Z RGUyĪQLHQLX RG SRXUD]RZ\FK GH¿QLXMH
© Evereth Publishing, 2017
VLĊMDNR]áDPDQLDQLVNRHQHUJHW\F]QHGRNWyU\FKGR-FKRG]LQSSRXSDGNX]Z\VRNRĞFLFLDáD>@
LQKLELWRU\LQWHJUD]\LQLHQXNOHR]\GRZHLQKLELWRU\RG-ZURWQHM WUDQVNU\SWD]\ SU]\F]\QLDMą VLĊ GR REQLĪH- QLD%0'ZVWRSQLXLVWRWQLHPQLHMV]\PQLĪLQKLELWR- U\SURWHD]\%UDNXMHMHGQDNEH]SRĞUHGQLFKEDGDĔSR- UyZQDZF]\FKDGDQHSRFKRG]ąJáyZQLH]EDGDĔUH- MHVWUDF\MQ\FKPLQ $66(571($7.R-ĞFLRJXEQ\ ZSá\Z LQKLELWRUyZ SURWHD]\ RGE\ZD VLĊ QDMSHZQLHM SRSU]H] DNW\ZDFMĊ RVWHRNODVWyZ L KDPR-ZDQLHIXQNFMLRVWHREODVWyZ>@
QXNOHR]\GRZHQXNOHRW\GRZH LQKLELWRU\ RGZURWQHM WUDQVNU\SWD]\ 157,1W57, PRJąSURZDG]LüGRRE- QLĪHQLD%0'ZSRGREQ\PPHFKDQL]PLHMDNZSU]\-SDGNXLQKLELWRUyZSURWHD]\>@ 3RZDĪQLHMV]HMDQDOL]\Z]DNUHVLHZSá\ZXQDJĊVWRĞüPL- QHUDOQąNRĞFLLU\]\NR]áDPDĔZ\PDJDF]ĊVWRSRGHMPRZD-QDZOLWHUDWXU]HNZHVWLDIXPDUDQXGL]RSURNV\OXWHQRIRZLUX DQJWHQRIRYLUGLVRSUR[LOIXPDUDWH±7') LMHJRQRZV]HJR RGSRZLHGQLND±IXPDUDQXDODIHQDPLGXWHQRIRZLUX DQJWH-QRIRYLUDODIHQDPLGHIXPDUDWH±7$) :ZLĊNV]RĞFLEDGDĔ UHMHVWUDF\MQ\FK L REVHUZDF\MQ\FK ZVND]XMH VLĊ QD ]ZLĊN-V]RQH U\]\NR REQLĪHQLD %0' SRGF]DV WHUDSLL 7') Z\Ī-V]HQLĪSRGF]DVOHF]HQLD]XĪ\FLHPLQQ\FK157,>@-HĞOL MHGQDNSRGGDüDQDOL]LHNOLQLF]QHSXQNW\NRĔFRZHF]\OLGR-ZROQH]áDPDQLDNRĞFLOXE]áDPDQLDRVWHRSRURW\F]QHZ\QLNL RND]XMąVLĊQLHFRLQQH:NRKRUFLH(XUR6,'$SURVSHNW\Z- QHMDQDOL]LHZDVSHNFLHU\]\NDZ\VWĊSRZDQLD]áDPDĔSRG- GDQRSDFMHQWyZ]DNDĪRQ\FK+,9LOHF]RQ\FKDQW\- UHWURZLUXVRZR,VWRWQLHVWDW\VW\F]QLHZLĊNV]HZ]JOĊGQHU\- ]\NR]áDPDĔVWZLHUG]RQRMHG\QLHZSU]\SDGNX]áDPDĔRJy- áHPZJUXSLHSU]\MPXMąFHM7')ZSRUyZQDQLX]JUXSąQLH- VWRVXMąFą7') 55±± &,ZDQDOL]LHZLHOR- F]\QQLNRZHM $QDOL]DUyĪQLFU\]\NDZ]JOĊGQHJRZ\VWąSLH-QLD]áDPDĔRVWHRSRURW\F]Q\FKE\áDQLHLVWRWQDVWDW\VW\F]QLH 1DMFLHNDZV]HE\áRMHGQDNVWZLHUG]HQLHĪHZ]JOĊGQHU\]\- NRZ\VWąSLHQLD]áDPDĔ ]DUyZQRRJyáHPMDNL]áDPDĔRVWH-RSRURW\F]Q\FK SR ODWDFK VWRVRZDQLD 7') QLH Z]UDVWD- áR 55± ± &, >@6NąGWDNLHZ\QL- NL":\GDMHVLĊĪHSHZQHZ\MDĞQLHQLHPRJąVWDQRZLüZ\- QLNLEDGDĔUHMHVWUDF\MQ\FKIXPDUDQXGL]RSURNV\OXWHQRIR- ZLUXLIXPDUDQXDODIHQDPLGXWHQRIRZLUXZNWyU\FKSRUyZ-Q\ZDQR PLĊG]\ LQQ\PL ]PLDQ\ JĊVWRĞFL PLQHUDOQHM NRĞFL Z UDPLHQLX VWRVXMąF\P 7') ZREHF UDPLHQLD VWRVXMąFHJR 7$):EDGDQLDFKW\FKSRGREQLHMDNZEDGDQLDFK7')vs. SODFHERZODWDFKZF]HĞQLHMV]\FK%0'XSDFMHQWyZVWRVX- MąF\FKIXPDUDQGL]RSURNV\OXWHQRIRZLUXXOHJDáDFKDUDNWH-U\VW\F]Q\P ]PLDQRP 1DMZLĊNV]H MHM ]PQLHMV]HQLH ]Z\- NOHR±QRWRZDQRZFLąJXSLHUZV]\FKW\JRGQLWH-UDSLLSRF]\PQDVWĊSRZDáDVWDELOL]DFMD,GHQW\F]QH]PLDQ\ DOH R SU]HFLZQ\P NLHUXQNX RSLV\ZDQR Z SU]\SDGNX RG-VWDZLHQLD7')OXE]PLDQ\7')QD7$)>@:\QLNL WHPRĪQDSUyERZDüLQWHUSUHWRZDüQDVWĊSXMąFR VWRVRZDQLH
IXPDUDQX GL]RSURNV\OX WHQRIRZLUX ± SRSU]H] ]DEXU]HQLH IXQNFMLRVWHRNODVWyZ ]ZLĊNV]HQLHLFKDNW\ZQRĞFL LRVWH-REODVWyZ ]PQLHMV]HQLH LFK DNW\ZQRĞFL ± SURZDG]L GR SU]HMĞFLRZHJR]ZLĊNV]HQLDUHVRUSFMLNRĞFLNWyUDRVWDWHF]- QLHVWDELOL]XMHVLĊQDZ\ĪV]\PSR]LRPLHDNW\ZQRĞFLRVWH-RNODVWyZLZWyUQLHRVWHREODVWyZ2GZURWQ\PHFKDQL]PPD PLHMVFHZSU]\SDGNXRGVWDZLHQLD7')OXEMHJR]DPLDQ\QD 7$)>@=DWHPZJUXSLHRVyE]QLVNą%0'LV]F]HJyOQLH ]DJURĪRQ\FKZ\VWąSLHQLHP]áDPDĔREQLĪHQLHJĊVWRĞFLPL- QHUDOQHMNRĞFLQDZHWR±PRĪHSU]\F]\QLüVLĊGRZ\-VWąSLHQLD]áDPDĔ:yZF]DVQLH]Z\NOHLVWRWQ\VWDMHVLĊWDNL GREyU]HVWDZXF$57DE\ZPLQLPDOQ\PVWRSQLXZSá\ZDá QDJRVSRGDUNĊNRVWQą
3UREOHP WHQ MHVW V]F]HJyOQLH LVWRWQ\ Z RNUHVLH EXGR- ZDQLDV]F]\WRZHMPDV\NRVWQHMJG\NDĪGHMHM]PQLHMV]H- QLHPRĪHSURZDG]LüGRSU]HGZF]HVQHJRZ\VWąSLHQLDRVWH- RSRUR]\ZF]DVLHSyĨQLHMV]\P:MHGQ\P]EDGDĔ EDGD-QLH REHMPXMąF\P QDVWROHWQLFK SDFMHQWyZ UR]SRF]\-QDMąF\FK SLHUZV]ą WHUDSLĊ DQW\UHWURZLUXVRZą ]DZLHUDMąFą 7$) SRGDZDQ\ Z MHGQHM WDEOHWFH ] HPWU\F\WDELQą HOZL- WHJUDZLUHPLNRELF\VWDWHP RFHQLDQRPLĊG]\LQQ\PLZáD-ĞQLH]PLDQ\Z%0'2ND]DáRVLĊĪHE\á\RQHWDNLHVDPH MDN Z JUXSLH NRQWUROQHM QDVWRODWNyZ QLH]DNDĪRQ\FK +,9 UyZQLHĪSRXZ]JOĊGQLHQLXNRUHNW\Z]URVWX>@:\QLNLWH ZVND]XMąĪHLVWQLHMHPRĪOLZRĞüZ\ERUXF$57NWyU\SUDN-W\F]QLHQLH]DEXU]DRVLąJQLĊFLDV]F]\WRZHMPDV\NRVWQHM 6WRVRZDQLH7')]ZáDV]F]DZVNRMDU]HQLX]LQKLELWRUD- PLSURWHD]\PRĪHQLHNLHG\SURZDG]LüGRZ\VWąSLHQLD]H-VSRáX )DQFRQLHJR : MHJR SU]HELHJX GRFKRG]L GR XV]NR- G]HQLDFHZHNEOLĪV]\FKLPLQQDGPLHUQHMXWUDW\IRVIRUD-QyZ]PRF]HP KLSHUIRVIDWXULD :WyUQLHQDVWĊSXMHZ]URVW VWĊĪHQLDSDUDWKRUPRQXDZHIHNFLHQDVLORQDUHVRUSFMDWNDQ-NL NRVWQHM L RVWHRPDODFML 3R RGVWDZLHQLX7') ]D]Z\F]DM GRFKRG]LGRXVWąSLHQLDREMDZyZ
INNE CZYNNIKI
:VSRPQLDQH MXĪ SDOHQLH W\WRQLX VWDQRZL ZVSyáF]HĞQLH MHGHQ]QDMSRZDĪQLHMV]\FKF]\QQLNyZFKRURERZRĞFLRVyE Ī\MąF\FK ] +,9 L RGSRZLDGD ]D VNUyFHQLH GáXJRĞFL Ī\FLD RĞUHGQLRODW=DNDĪHQL+,9QLHW\ONRF]ĊĞFLHMSDOąW\- WRĔOHF]WDNĪHU]DG]LHMSRGHMPXMąVNXWHF]QHSUyE\]HUZD-QLD]QDáRJLHP> @3DOHQLHW\WRQLXZWHMJUXSLHSDFMHQWyZ ±]DUyZQRZSU]HV]áRĞFLMDNLREHFQLH±QDOHĪ\GRZDĪQ\FK F]\QQLNyZU\]\NDZ\VWąSLHQLD]áDPDĔNRĞFL:]JOĊGQHU\-]\NR]áDPDĔMHVW UD]DZLĊNV]H ± &, QLĪ XRVyEQLHSDOąF\FK>@&]\QQLNWHQMHVWVWRVXQNRZRáDWZR PRG\¿NRZDOQ\Z\PDJDMHGQDNZ\WUZDáRĞFL]HVWURQ\OH- NDU]DLUHJXODUQHJRZVSLHUDQLDSDFMHQWDZRSDUFLXRPHWR-GĊGLDORJXPRW\ZXMąFHJR7UXGQLHMV]\P ]DGDQLHP MHVW SUDFD ] RVREą X]DOHĪQLR-Qą RG PHIHGURQX PHWDPIHWDPLQ\ OXE LQQ\FK NOXERZ\FK
© Evereth Publishing, 2017 ĞURGNyZ SV\FKRDNW\ZQ\FK D ]ZáDV]F]D ]ZLą]DQ\FK ]FKHPVHNVHP:W\PSU]\SDGNXNRQLHF]QDMHVWZVSyáSUD-FD]WHUDSHXWąX]DOHĪQLHĔJG\ĪSU]\F]\Q\X]DOHĪQLHQLDVą ]D]Z\F]DMJáĊEV]HLZ\PDJDMąSV\FKRWHUDSLL-DNSRND]XMą EDGDQLDREVHUZDF\MQHVXEVWDQFMHWHPRJą]ZLĊNV]DüUyZ- QLHĪU\]\NRZ\VWąSLHQLDRVWHRSRUR]\:LĊNV]RĞüSUDFDQD-OL]XMąF\FK WHQ SUREOHP SRFKRG]L ] -DSRQLL L .RUHL 3RáX-GQLRZHM-DNRĪHVąWREDGDQLDREVHUZDF\MQH]GXĪąOLF]Eą QLHSRGGDQ\FKDQDOL]LHF]\QQLNyZ]DEXU]DMąF\FK GLHWDSD-OHQLH %0, XVWDOHQLH ]ZLą]NX SU]\F]\QRZRVNXWNRZHJR PLĊG]\QLPLDJĊVWRĞFLąPLQHUDOQąNRĞFLMHVWWUXGQH=SUDF Z\QLND MHGQDN ĪH ZĞUyG VWRVXMąF\FK PHWDPIHWDPLQĊ JĊ- VWRĞüNRĞFLZVWRVXQNXGODJUXS\NRQWUROQHME\áDPQLHM- V]DR p 8EDGDQ\FKZDUWRĞü%0'PLH-ĞFLáDVLĊZSU]HG]LDOHFKDUDNWHU\VW\F]Q\PGODRVWHRSRUR]\ QLH]DOHĪQLHRGSU]HG]LDáXZLHNRZHJRQDWRPLDVWXSD- FMHQWyZ%0'PLHU]RQDZREUĊELHNUĊJRVáXSDOĊGĨZLRZH- JR]DZLHUDáDVLĊZSU]HG]LDOHFKDUDNWHU\VW\F]Q\PGODRVWH- RSHQLL>@%LRUąFSRGXZDJĊGXĪąF]ĊVWRĞüXĪ\ZDQLDNOX-ERZ\FKĞURGNyZSV\FKRDNW\ZQ\FKZSRSXODFMLSDFMHQWyZ OHF]RQ\FKDQW\UHWURZLUXVRZRZ3ROVFHLQDĞZLHFLHSUREOH-PXWHJRQLHPRĪQDOHNFHZDĪ\ü]ZáDV]F]DZĞZLHWOHFRUD] GáXĪV]HJRF]DVXĪ\FLDWHMJUXS\FKRU\FK
PODSUMOWANIE WYTYCZNE PTN AIDS
2SLHUDMąF VLĊ PLQ QD Z\QLNDFK SU]HGVWDZLRQ\FK Z\-ĪHMREVHUZDFML3ROVNLH7RZDU]\VWZR1DXNRZH$,'6 371 $,'6 ]DOHFDGODZV]\VWNLFKRVyE]DNDĪRQ\FK+,9UHJX-ODUQHSURZDG]HQLHRFHQ\U\]\NDZ\VWąSLHQLD]áDPDĔNRĞFL DZJUXSLHRVyESRZ\ĪHMURNXĪ\FLDNRU]\VWDQLH]NDO-NXODWRUD)5$;® 3RQLHZDĪZSá\Z+,9QDU\]\NRZ\VWą-SLHQLD RVWHRSRUR]\ ]RVWDá SRWZLHUG]RQ\ MHGQDN QLH ]RVWDá RNUHĞORQ\LORĞFLRZR]DOHFDVLĊDE\ZPRGHOX)5$;® ]D- NDĪHQLH+,9WUDNWRZDüMDNRZWyUQąSU]\F]\QĊRVWHRSRUR-]\:SU]\SDGNXXWU]\P\ZDQLDVLĊGXĪHJRU\]\ND]áDPDĔ RFHQĊQDOHĪ\SU]HSURZDG]DüFRODWD]HZHQWXDOQąNRQWUR-OąEDGDQLD'(;$ 8RVyE]MXĪUR]ZLQLĊWąRVWHRSRUR]ąOXE]áDPDQLDPLSD-WRORJLF]Q\PL QDOHĪ\ VWRVRZDü ± Z SRUR]XPLHQLX ] HQGR-NU\QRORJLHP±OHNLWDNLHMDNZSRSXODFMLRJyOQHM/HNDPL SLHUZV]HJRU]XWXSRZLQQ\E\ü]DWHPELVIRVIRQLDQ\ZVNR- MDU]HQLX]SUHSDUDWDPLZDSQLDLZLWDPLQ\'.RQWUROQHED-GDQLH'(;$QDOHĪ\Z\NRQDüSRODWDFKWHUDSLL 3DFMHQFLSRZDĪQLH]DJURĪHQLZ\VWąSLHQLHPRVWHRSRUR]\ OXE]áDPDĔSDWRORJLF]Q\FKSRZLQQLRWU]\P\ZDüF$57]D-ZLHUDMąF\ LQKLELWRU LQWHJUD]\ :\NRU]\VWDQLH QRZV]HM SR-VWDFL WHQRIRZLUX 7$) ]DPLDVW 7') UyZQLHĪ Z\GDMH VLĊ E\üNRU]\VWQLHMV]HLZPQLHMV]\PVWRSQLX]DEXU]DJRVSR-GDUNĊPLQHUDOQąNRĞFL>@
,VWRWQ\ QDFLVN SRáRĪRQR UyZQLHĪ QD OHF]HQLH X]DOHĪ-QLHQLD RG W\WRQLX FR PD ]PQLHMV]Dü FKRURERZRĞü RVyE Ī\MąF\FK]+,9PLĊG]\LQQ\PLPLQLPDOL]RZDüU\]\NRZ\-VWąSLHQLD]áDPDĔNRĞFL 3UR¿ODNW\NDRVWHRSRUR]\L]áDPDĔNRĞFLZ\PDJD]DWHP SRGHMĞFLDVNRMDU]RQHJRLZLHORVSHFMDOLVW\F]QHJRXZ]JOĊG-QLDMąFHJR ZLHN WU\E Ī\FLD GLHWĊ VFKRU]HQLD GRGDWNRZH DWDNĪHHZHQWXDOQHXĪ\ZDQLHVXEVWDQFMLSV\FKRDNW\ZQ\FK 1LHNLHG\NRQLHF]QDPRĪHE\üUyZQLHĪPRG\¿NDFMDWHUDSLL DQW\UHWURZLUXVRZHMLGREyUOHNyZZQDMPQLHMV]\PVWRSQLX ]DEXU]DMąF\FKJRVSRGDUNĊPLQHUDOQą
KONFLIKT INTERESÓW: Artykuł jest sponsorowany przez firmę Gilead Scien-ces Poland Sp. z o.o., jednakże prezentowana w nim problematyka ma charak-ter obiektywny.
PIŚMIENNICTWO
1. Rabijewski M. Czynniki ryzyka osteoporozy, ze szczególnym uwzględnie-niem prawidłowego rozwoju i metabolizmu tkanki kostnej. Forum Zakażeń 2017;8(5):383–388.
2. Martins D, Wolf M, Pan D et al. Prevalence of cardiovascular risk factors and the serum levels of 25-hydroxyvitamin D in the United States. Data from the Third National Health and Nutrition Examination Survey. Arch Intern Med 2007;167(11):1159–1165.
3. Hilger J, Friedel A, Herr R et al. A systematic review of vitamin D status in popu-lations worldwide. Br J Nutr 2014;111(1):23–45.
4. Płudowski P, Karczmarewicz E, Chlebna-Sokół D et al. Witamina D: rekomenda-cje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r. Stand Med Pediatr 2013;10:573–578. 5. Conesa-Botella A, Florence E, Lynen L, Colebunders R, Menten J, Moreno-Rey-es R. Decrease of vitamin D concentration in patients with HIV infection on a nonnucleoside reverse transcriptase inhibitor-containing regimen. AIDS Res Ther 2010;7:40.
6. Grigsby IF, Pham L, Mansky L, Gopalakrishnan R, Mansky KC. Tenofovir- -associated bone density loss. Ther Clin Risk Manag 2010;6:41–47.
7. Pan G, Yang Z, Ballinger S, McDonald J. Pathogenesis of osteopenia/osteopo-rosis induced by highly active anti-retroviral therapy for AIDS. Ann NY Acad Sci 2006;1068:297–308.
8. Brown TT, Qaqish RB. Antiretroviral therapy and the prevalence of osteope-nia and osteoporosis: a meta-analytic review. AIDS 2006;20(17):2165–2174. 9. Triant VA, Brown TT, Lee H, Grinspoon SK. Fracture prevalence among human
immunodeficiency virus (HIV)-infected versus non-HIV-infected patients in a large U.S. healthcare system. J Clin Endocrinol Metab 2008;93(9):3499–3504. 10. Güerri-Fernandez R, Vestergaard P, Carbonell C et al. HIV infection is strongly as-sociated with hip fracture risk, independently of age, gender, and comorbidi-ties: a population-based cohort study. J Bone Miner Res 2013;28(6):1259–1263. 11. Gonciulea A, Wang R, Althoff KN et al. An increased rate of fracture occurs a de-cade earlier in HIV+ compared with HIV-men. AIDS 2017;31(10):1435–1443. 12. McComsey GA, Kitch D, Daar ES et al. Bone mineral density and fractures in
an-tiretroviral-naive persons randomized to receive abacavir-lamivudine or teno-fovir disoproxil fumarate-emtricitabine along with efavirenz or atazanavir-rito-navir: Aids Clinical Trials Group A5224s, a substudy of ACTG A5202. J Infect Dis 2011;203(12):1791–1801.
13. Stellbrink HJ, Orkin C, Arribas JR et al. Comparison of changes in bone den-sity and turnover with abacavir-lamivudine versus tenofovir-emtricitabine in HIV-infected adults: 48-week results from the ASSERT study. Clin Infect Dis 2010;51(8):963–972.
14. Borges ÁH, Hoy J, Florence E et al. Antiretrovirals, fractures, and osteonecro-sis in a large international HIV cohort. Clin Infect Dis 2017;64(10):1413–1421. 15. Mulligan K, Glidden DV, Anderson PL et al. Effects of emtricitabine/tenofovir
on bone mineral density in HIV-negative persons in a randomized, double- -blind, placebo-controlled trial. Clin Infect Dis 2015;61(4):572–580.
16. Pozniak A, Arribas JR, Gathe J et al. Switching to tenofovir alafenamide, co-formulated with elvitegravir, cobicistat, and emtricitabine, in HIV-infected pa-tients with renal impairment: 48-week results from a single-arm, multicenter, open-label phase 3 study. J Acquir Immune Defic Syndr 2016;71(5):530–537.
© Evereth Publishing, 2017
nofovir alafenamide vs. tenofovir disoproxil fumarate, each coformulated with elvitegravir, cobicistat, and emtricitabine, for initial HIV-1 treatment: week 96 results. 15th European AIDS Conference EACS 2015, 21–24 October 2015,
Bar-celona, Spain. Abstract no. #LBBPD1/1.
18. Gaur AH, Kizito H, Prasitsueubsai W et al. Safety, efficacy, and pharmacokine-tics of a single-tablet regimen containing elvitegravir, cobicistat, emtricitabi-ne, and tenofovir alafenamide in treatment-naive, HIV-infected adolescents: a single-arm, open-label trial. Lancet HIV 2016;3(12):e561–e568.
19. Mdodo R, Frazier EL, Dube SR et al. Cigarette smoking prevalence among adults with HIV compared with the general adult population in the United States: cross-sectional surveys. Ann Intern Med 2015;162(5):335–344.
cident fracture in HIV-infected adults. Antivir Ther 2016;21(1):45–54. 21. Kim EY, Kwon DH, Lee BD et al. Frequency of osteoporosis in 46 men with
methamphetamine abuse hospitalized in a National Hospital. Forensic Sci Int 2009;188(1–3):75–80.
22. Horban A, Podlasin R, Cholewińska G et al. Zasady opieki nad osobami zakażo-nymi HIV. Zalecenia PTN AIDS 2017. Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS, War-szawa–Wrocław, 2017.
