PROFILAKTYKA NAWRACAJĄCYCH INFEKCJI GÓRNYCH DRÓG
ODDECHOWYCH U DZIECI. CZY POTRAFIMY ROZWIĄZAĆ PROBLEM?
PREVENTION OF RECURRENT UPPER RESPIRATORY TRACT INFECTIONS IN CHILDREN. CAN WE SOLVE
THE PROBLEM?
STRESZCZENIE: Nawracające infekcje górnych dróg oddechowych (ang. upper respiratory tract infections – URTIs) występują powszechnie na całym świecie, głównie w populacji dzie-cięcej. Stanowią istotny problem kliniczny z powodu częstości występowania oraz zwiększo-nego ryzyka powikłań bakteryjnych. Ze względu na koszty leczenia, częste przerwy w edu-kacji przedszkolnej lub szkolnej dziecka oraz absencję rodziców chorych pacjentów w pracy, są także istotnym problemem socjoekonomicznym. W profilaktyce infekcji górnych dróg od-dechowych stosuje się wiele preparatów. W pracy przedstawiono wyniki badań klinicznych oceniających skuteczność najczęściej stosowanych metod profilaktyki nawracających URTIs, z uwzględnieniem najnowszych doniesień dotyczących probiotycznego szczepu Streptococ-cus salivarius K12.
SŁOWA KLUCZOWE: cynk, immunostymulatory, nawracające infekcje górnych dróg odde-chowych, pleuran, probiotyki, witamina D
ABSTRACT: Recurrent upper respiratory tract infections (URTIs) are common worldwide and represent very important problem in daily clinical practice especially in children, because of their frequency and possibility of bacterial complication. They are also socioeconomic problem because of cost, interrupted child’s education and parents’ work absence. Several drugs have been used in the prevention of recurrent upper respiratory tract infections. The paper presents data of clinical trials that evaluate the efficacy of this prevention methods with the last data of probiotic strain Streptococcus salivarius K12.
KEY WORDS: immunostimulators, pleuran, probiotics, recurrent upper respiratory tract infec-tions, vitamin D, zinc
Oddział Otolaryngologii,
Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie,
al. Dzieci Polskich 20, 04-730 Warszawa, Tel.: (22) 815 70 92, e-mail: teresa.oleniacz@wp.pl Wpłynęło: 20.03.2015 Zaakceptowano: 13.04.2015 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2015018
WSTĘP
Infekcje górnych dróg oddechowych (ang. upper respi-ratory tract infections – URTIs) są najczęściej wywoływane przez zakażenia wirusowe. Występują powszechnie na ca-łym świecie, a ich częstotliwość jest uzależniona od wie-ku chorego. W skali rowie-ku dzieci chorują średnio sześć razy, młodzież i dorośli – trzy razy, a seniorzy – raz na rok. Czyn-nikami sprzyjającymi wystąpieniu URTIs w populacji dzie-cięcej są: uczęszczanie do żłobka lub przedszkola, sztucz-ne karmienie oraz narażenie na dym tytoniowy, natomiast u starszych pacjentów: stres, zaburzenia snu oraz intensyw-ny trening fizyczintensyw-ny. Źródłem zakażenia jest chory człowiek, a infekcja jest przenoszona drogą kropelkową lub przez
ręce stykające się z wydzielinami chorej osoby [1]. Obja-wy związane są głównie ze stanem zapalnym błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, gardła i krtani; obejmują: wy-ciek z nosa oraz zaburzenia jego drożności, kaszel, ból gar-dła, chrypkę. Gorączka szczególnie często występuje u dzie-ci. Infekcji mogą towarzyszyć bóle głowy i mięśni oraz złe samopoczucie. Największe nasilenie objawów występu-je w pierwszych trzech dniach choroby. URTIs ma charak-ter samowygasający, trwa 7–10 dni [2]. Jednak w popula-cji dziecięcej infekcja często przeciąga się nawet do trzech tygodni.
Definicja nawracających infekcji górnych dróg oddecho-wych nie jest ścisła, ale uważa się, że można je zdiagnozo-wać, jeśli w ciągu roku u dziecka występuje powyżej sześciu
epizodów. W krajach rozwiniętych nawracające URTIs rozpoznaje się u ponad 25% populacji dziecięcej poniżej 1. roku życia i u 18% między 1. a 4. rokiem życia [3]. Wi-rusowe infekcje górnych dróg oddechowych sprzyjają wy-stąpieniu ostrego zapalenia ucha środkowego oraz ostrego bakteryjnego zapalenia zatok przynosowych, które są efek-tem zakażenia przez patogeny kolonizujące górne drogi od-dechowe (Streptococcus pneumoniae, Haemophilus
influen-zae i Moraxella catharrhalis). Warto pamiętać, że według
de-finicji EPOS (ang. European Position Paper on Rhinosinu-sitis and Nasal Polyps) z 2012 roku, infekcja górnych dróg oddechowych jest określana jako wirusowe rhinosinusitis, którego objawy nie trwają dłużej niż 10 dni [4]. Listę wiru-sów wywołujących URTIs otwiera rinowirus, odpowiedzial-ny za 24–52% przypadków zachorowań [5]. W dalszej ko-lejności do infekcji przyczyniają się: RSV (ang. respirato-ry syncytial virus) odpowiedzialny za 25% zakażeń u dzie-ci do 2. roku żyu dzie-cia, wirusy grypy i paragrypy, koronawiru-sy oraz adenowirukoronawiru-sy. Rzadziej spotykane są infekcje: ente-rowirusowe (wirusy coxackie i ECHO), bokawirusowe, wi-rusem Epsteina-Barr (EBV) lub ludzkim metapneumo-wirusem (ang. human metapneumovirus – hMPV) [6, 7]. W 31–57% przypadków nie udaje się zidentyfikować drob-noustroju wywołującego zakażenie [5]. Około 5% infekcji górnych dróg oddechowych jest wywoływanych pierwot-nie przez bakterie. W przypadku, gdy pierwszym objawem chorobowym jest ból gardła, bardzo ważne jest przeprowa-dzenie różnicowania między zapaleniem wirusowym gar-dła i anginą bakteryjną, aby zastosować prawidłowe lecze-nie i uniknąć lecze-niepotrzebnej antybiotykoterapii. W tym celu może być pomocna skala Centora/McIsaaca [8].
Infekcje górnych dróg oddechowych, mimo że najczę-ściej ustępują w ciągu kilku–kilkunastu dni, stanowią istotny problem kliniczny i socjoekonomiczny. W nawracających URTIs częstotliwość zachorowań w populacji dziecięcej może sięgać jedenastu epizodów w ciągu roku, co przyczy-nia się do częstych przerw w edukacji przedszkolnej i szkol-nej dziecka, a konieczność zapewnienia mu opieki wpływa istotnie na nieobecność rodzica w pracy. Omawiane infek-cje są powodem częstych wizyt w gabinecie lekarza rodzin-nego oraz stosowania dużej ilości leków, wśród których an-tybiotyki są wciąż często zalecane jako leczenie pierwszego wyboru. W badaniach polskich autorów przyczyną wizyt le-karskich w 60–90% przypadków u dzieci do 2. roku życia i 25–40% w populacji do 17. roku życia są właśnie zakaże-nia górnych dróg oddechowych. Antybiotyk jako lek pierw-szego wyboru jest zalecany w około 60–80% przypadków – zarówno w populacji dziecięcej, jak i u dorosłych [9–11]. Nawracające URTIs zwiększają ryzyko wystąpienia ostre-go oraz przewlekłeostre-go wysiękoweostre-go zapalenia ucha środko-wego, a także ostrego bakteryjnego zapalenia zatok. Mimo podejmowanych na całym świecie badań, nie jest znany je-den skuteczny sposób profilaktyki nawracających infekcji
górnych dróg oddechowych. Szczepienia ochronne, które wyeliminowały lub znacznie ograniczyły występowanie wie-lu chorób wirusowych na świecie, mogą jedynie skutecznie chronić przed zachorowaniem na grypę.
ZAPOBIEGANIE INFEKCJOM GÓRNYCH DRÓG
ODDECHOWYCH
METODY FIZYKALNE
Jak wynika z przeglądu piśmiennictwa w Cochrane Libra-ry, metody fizykalne – polegające przede wszystkim na my-ciu rąk – są efektywne w ograniczaniu rozprzestrzeniania się infekcji i zmniejszają ich częstotliwość. Nie stwierdzo-no przewagi stosowania środków dezynfekcyjnych nad zwy-kłym myciem rąk. Dodatkowo używanie rękawiczek jedno-razowych i masek w jednostkach ochrony zdrowia może mieć korzystny wpływ na ograniczanie rozprzestrzeniania się infekcji, a co za tym idzie – na ich częstotliwość [12].
PROFILAKTYCZNE STOSOWANIE CYNKU
Cynk odgrywa rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego, a jego niedobór może upośle-dzać funkcję komórek NK (ang. natural killer) oraz wpły-wać ujemnie na produkcję interleukiny 2. Wykazano rów-nież, że hamuje replikację rinowirusów, stąd zainteresowa-nie wykorzystazainteresowa-niem cynku w profilaktyce URTIs.
Z przeglądu piśmiennictwa Cochrane Database (obej-mującego dwa randomizowane badania) wynika, że profi-laktyczne stosowanie cynku u dzieci w dawce 10 mg i 15 mg na dobę ogranicza częstotliwość występowania URTIs. W grupie dzieci otrzymujących profilaktyczną dawkę cyn-ku odnotowano istotnie mniej infekcji niż w grupie pla-cebo – 1,2 vs. 1,7 (p=0,003) w pierwszym badaniu i 1,7
vs. 3,1 (p<0,001) w drugim. W jednej z prac stwierdzono,
że 33% badanej populacji dziecięcej otrzymującej ten pier-wiastek nie zachorowało w trakcie trwania badania (w sto-sunku do 14% dzieci w grupie placebo). Wykazano rów-nież, że w grupie przyjmującej cynk było znamiennie mniej-sze zużycie antybiotyków w stosunku do grupy kontrolnej – 5 vs. 18 (p=0,009) i 20 vs. 47 (p<0,001) [13].
PROBIOTYKI
Probiotyki to bakterie z rodzaju Lactobacillus i
Bifido-bacterium oraz drożdżaki z rodzaju Saccharomyces
należą-ce do mikroflory jelitowej. Wpływają one na rozwój odpor-ności poprzez oddziaływanie na układ limfatyczny zwią-zany z przewodem pokarmowym, tzw. GALT (ang. gut as-sociated lymphoid tissue). Korzystny wpływ probiotyków
na system immunologiczny, wykorzystywany w ostatnich latach w leczeniu chorób alergicznych i przewlekłych cho-rób zapalnych (wrzodziejące zapalenie jelita grubego i cho-roba Leśniowskiego-Crohna), wpłynął na próby profilak-tycznego ich zastosowania w nawracających URTIs. Prze-gląd literatury z 2011 roku dostarczył danych potwierdza-jących korzystny wpływ probiotyków na zmniejszenie czę-stości infekcji oraz zużycia antybiotyków, jednak heterogen-ność badań skłoniła autorów do ostrożności w formułowa-niu jednoznacznych wniosków na temat roli probiotyków w profilaktyce nawracających infekcji górnych dróg odde-chowych [14]. W 2013 roku ukazała się metaanaliza ran-domizowanych badań, z której wynika, że wpływ profilak-tycznego stosowania probiotyków na występowanie URTIs jest niewielki, nieznamienny statystycznie. Ryzyko względ-ne (ang. relative risk – RR) infekcji górnych dróg oddecho-wych w grupie przyjmującej probiotyk wynosiło 0,92, a naj-korzystniejszy efekt wykazano w badaniach, w których pre-parat podawano nie dłużej niż trzy miesiące (RR – 0,82). Na podstawie uzyskanych wyników autorzy metaanali-zy wnioskują, że probiotyki mogą spełniać marginalną rolę w zapobieganiu infekcjom górnych dróg oddechowych. Ba-dacze podkreślają, że analizowane prace charakteryzowały się znaczą heterogennością i wskazane byłyby dalsze bada-nia nad rolą probiotyków w profilaktyce URTIs, uwzględ-niające różnice między szczepami bakterii probiotycznych, ponieważ każdy szczep tych bakterii w inny sposób wpływa na system immunologiczny [15].
WITAMINA D
Niedobór witaminy D jest od lat kojarzony z zaburzenia-mi gospodarki wapniowo-fosforanowej i krzywicą, jednak występuje także w wielu innych stanach chorobowych, mie-dzy innymi w chorobach alergicznych oraz nawracających infekcjach dróg oddechowych. Korzystny wpływ tej wita-miny na układ immunologiczny spowodował zainteresowa-nie możliwościami jej wykorzystania w profilaktyce URTIs. Z opublikowanych przeglądów piśmiennictwa i metaanali-zy randomizowanych badań wpływu suplementacji witami-ny D na zmniejszenie epizodów infekcji górwitami-nych dróg od-dechowych nie można jednak w jednoznaczny sposób okre-ślić efektywności takiego postępowania. Z pracy Charana i wsp., opublikowanej w 2012 roku i analizującej pięć rando-mizowanych badań, wynika, że suplementacja witaminy D ma korzystny wpływ na zmniejszenie ilości epizodów infek-cji górnych dróg oddechowych, z ilorazem szans (ang. odds ratio – OR) 0,582 [16]. W metaanalizie Mao z 2013 roku, do której włączono siedem randomizowanych badań, nie wykazano istotnego wpływu suplementacji tej witami-ny na częstotliwość URTIs (RR wyniosło 0,98) [17]. W ko-lejnej metaanalizie opublikowanej przez Bergmana i wsp. w 2013 roku, którą objęto jedenaście randomizowanych
badań, stwierdzono korzystny ochronny wpływ suplemen-tacji witaminy D w infekcjach górnych dróg oddechowych (OR – 0,64) [18]. Autorzy wszystkich prac podkreślają jed-nak dużą heterogenność analizowanych badań i w związku z tym zalecają ostrożność w interpretacji wyników. Uważają również, że konieczne są dalsze badania określające skutecz-ność stosowania witaminy D w profilaktyce URTIs.
NIESWOISTE SZCZEPIONKI WIELOBAKTERYJNE
Szczepionki wielobakteryjne zawierają antygeny bakte-rii najczęściej wywołujących zakażenia dróg oddechowych. Są podawane doustnie i mają działać immunostymulacyjnie (poprzez aktywację układu limfatycznego związanego z bło-nami śluzowymi) oraz wzmagać produkcję IgA wydzielni-czej, podnosić poziom surowiczej IgA i IgG, poziom interfe-ronu, a także wzmagać procesy fagocytozy. Szczepionki wie-lobakteryjne są od lat szeroko stosowane, zwłaszcza u dzie-ci z nawracającymi URTIs. Ukazało się wiele randomizo-wanych badań określających skuteczność szczepionek do-ustnych w zapobieganiu nawrotom infekcji górnych dróg oddechowych. W pracy z 2002 roku zaprezentowano wy-niki wieloośrodkowych randomizowanych badań prepara-tu OM-85 BV, który jest mieszaniną liofilizowanych frakcji bakterii: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus
influen-zae, Streptococcus pyogenes, Klebsiella pneumoniae, Klebsiel-la ozaenae, Staphylococcus aureus, Aerococcus viridans oraz Neisseria catarrhalis. Badaniem objęto grupę dzieci
z nawra-cającymi URTIs w wieku od 3. do 8. roku życia, stwierdzając zmniejszenie ilości infekcji w sześciomiesięcznym okresie obserwacji (2,1 vs. 2,5 epizodu w grupie kontrolnej; p<0,05). Nie stwierdzono natomiast statystycznie istotnych różnic w: ilości dzieci leczonych antybiotykami w grupie otrzy-mującej OM-85 i grupie kontrolnej, ilości opuszczonych dni w przedszkolu/szkole oraz w odsetku dzieci w obu gru-pach, u których w ocenie rodziców doszło do poprawy stanu zdrowia. Wyniki przedstawionych badań obrazują wpływ szczepionki doustnej OM-85 BV na niewielką redukcję ilo-ści epizodów infekcji górnych dróg oddechowych w popu-lacji dziecięcej [19]. W 2007 roku ukazał się systematycz-ny przegląd oraz metaanaliza prac dotyczących skuteczno-ści profilaktyki przy użyciu preparatu OM-85 BV, opracowa-ny przez Steurere-Stey’a i wsp., z którego wynika, że skutecz-ność tego rodzaju profilaktyki nie jest mocno udokumento-wana, a w analizowanych badaniach odnotowano tendencje do mniejszej liczby infekcji (RR – 0,82, a w jednym badaniu – 0,42) i skrócenia ich trwania (od 4 do 6 dni) [20].
W przeglądzie piśmiennictwa z 2006 roku, dotyczą-cym skuteczności immunostymulatora zawierającego frak-cję rybosomalną bakterii Klebsiella pneumoniae,
Streptococ-cus pneumoniae, StreptococStreptococ-cus pyogenes i Haemophilus in-fluenzae, analizowano 12 randomizowanych badań
zmniejszenie częstości zachorowań na URTIs: od 27 do 68% mniej infekcji w stosunku do grupy placebo. Odnotowano również tendencję do skrócenia choroby i zmniejszenia na-silenia jej objawów [21].
PLEURAN
Pleuran to polisacharyd, 1,3/1,6-glukan izolowany z grzy-ba Pleurotus ostreatus (boczniak ostrygowaty). Jest jednym z glukanów pochodzenia naturalnego, które mogą mieć zna-czenie w profilaktyce nawracających infekcji górnych dróg oddechowych. Należy do modyfikatorów odpowiedzi bio-logicznej (ang. biological response modifiers – BRM), wpły-wających stymulująco na układ odporności. Działa głów-nie poprzez aktywację receptorów Toll-podobnych (główgłów-nie TLR2). Są to receptory makrofagów i neutrofili, które roz-poznają wiele elementów strukturalnych drobnoustrojów i – ulegając aktywacji – stymulują komórki do produkcji cy-tokin, które pobudzają mechanizmy odpowiedzi immuno-logicznej swoistej i nieswoistej. Pleuran, aktywując TLR2, przyczynia się do zwiększonej produkcji cytokin zapalnych: TNF-α, IL-1β, IL-10, IL-12, GM-CSF. Aktywuje także ko-mórki żerne oraz wzmaga aktywność cytotoksyczną komó-rek NK [21]. W 2013 roku ukazała się praca Jesenak i wsp., oceniająca wpływ pleuranu na nawracające infekcje gór-nych dróg oddechowych u dzieci. W tym randomizowanym badaniu stwierdzono w 12-miesięcznej obserwacji istotne zmniejszenie częstości zachorowań na URTIs: 3,6 vs. 8,9 in-fekcji na dziecko (p<0,05). Ponadto w grupie przyjmującej pleuran stwierdzono wzrost stężenia immunoglobulin IgA, IgM i IgG oraz wyższą liczbę limfocytów T CD8+ i komó-rek NK, co potwierdziło korzystny wpływ na układ odpor-nościowy [22].
STREPTOCOCCUS SALIVARIUS K12
Streptococcus salivarius K12 jest szczepem bakterii
wy-izolowanym z jamy ustnej i gardła nowozelandzkich dzie-ci niechorujących na infekcje górnych dróg oddechowych. Jest pozbawiony potencjalnej patogenności, posiada nato-miast zdolność oddziaływania na wzrost chorobotwórczych bakterii poprzez produkcję przeciwbakteryjnych peptydów, tzw. bakteriocyn BLIS (ang. bacteriocin-like inhibitory sub-stance). Bakteriocyny, na drodze różnych mechanizmów, wywierają toksyczny wpływ na bakterie tego samego gatun-ku lub gatunków pokrewnych. Zjawisko produkcji bakterio-cyn przez drobnoustroje odkrył w 1925 roku belgijski mi-krobiolog Andre Gratia, do czasów obecnych jest ono wyko-rzystywane w przemyśle spożywczym (konserwacja żywno-ści). S. salivarius K12 jest pierwszą opisaną bakterią produ-kującą dwie bakteriocyny należące do klasy lantybiotyków, saliwarycynę A i saliwarycynę B. Oba lantybiotyki są ko-dowane przez dwa sąsiadujące loci 190-kb megaplazmidu.
Udowodniono, że wysoka efektywność S. salivarius K12 w hamowaniu wzrostu bakterii patogennych zależy od pro-dukcji saliwarycyn, ponieważ szczepy nieposiadające me-gaplazmidu nie wykazują żadnej aktywności przeciwbak-teryjnej [23]. Streptococcus salivarius K12 jest szczególnie aktywny w hamowaniu wzrostu Streptococcus pyogenes, ale ten wpływ jest także istotny w odniesieniu do Streptococcus
pneumoniae, Haemophilus influenzae oraz Moraxella catarr-halis, bakterii kolonizujących górne drogi oddechowe
dziec-ka i odpowiedzialnych za bakteryjne powikłania oraz na-stępstwa wirusowych infekcji górnych dróg oddechowych. Profilaktyczne działanie szczepu S. salivarius K12 wynika z kolonizacji jamy ustnej i gardła oraz bezpośredniego wpły-wu saliwarycyn na redukcję szczepów chorobotwórczych kolonizujących gardło i nosogardło dziecka – jest zupełnie odmienne od działania bakterii probiotycznych kolonizują-cych przewód pokarmowy. Prace z poprzednich lat wykaza-ły znaczący spadek zachorowalności na anginę paciorkow-cową i ostre zapalenie ucha środkowego w okresie trzymie-sięcznej terapii oraz sześciomietrzymie-sięcznej obserwacji. W pra-cy Di Pierro i wsp. redukcja zachorowań na paciorkowcowe zapalenie gardła wynosiła powyżej 90%, a na ostre zapalenie ucha środkowego – 40% w stosunku do roku wcześniejsze-go [24]. W jednej z najnowszych prac oceniono wpływ sto-sowania S. salivarius K12 nie tylko na nawroty paciorkow-cowych zapaleń migdałków u dzieci, lecz także wirusowych infekcji gardła. W badaniu, które objęło 30 dzieci w wieku 3.–13. rok życia, stwierdzono powyżej 90% redukcję pacior-kowcowych zapaleń gardła oraz 80% redukcję wirusowych infekcji gardła w stosunku do roku poprzedniego w okresie trzymiesięcznej kuracji. W grupie kontrolnej nie odnotowa-no żadnych różnic. Autorzy uważają, że efekt przeciwwiru-sowy S. salivarius K12 może być związany z faktem wzrostu poziomu interferonu w ślinie (obserwowanym po podaniu tego szczepu bakterii bez modyfikacji poziomu IL-1β oraz TNF-α) oraz obniżeniem uwalniania IL-8 [25]. Dotychczas opublikowane wyniki badań S. salivarius K12 i jego zastoso-wania w profilaktyce wirusowych oraz bakteryjnych zakażeń górnych dróg oddechowych są niezwykle optymistyczne. Autorzy badania przeprowadzili także analizę korzyści so-cjoekonomicznych, wynikających z tak istotnego obniżenia częstości zachorowań na powszechnie występujące w wieku dziecięcym infekcje gardła, wykazując – w stosunku do gru-py kontrolnej – 97% redukcję liczby dni stosowania anty-biotyków oraz 93% redukcję nieobecności dziecka w przed-szkolu/szkole oraz rodzica w pracy. Potwierdzenie tych do-niesień wymaga dalszych randomizowanych badań na du-żych grupach pacjentów. Należy podkreślić, że terapia z uży-ciem Streptococcus salivarius K12 jest całkowicie bezpieczna, a leczenie jest bardzo dobrze tolerowane. Warto także za-znaczyć, że ukazuje się również coraz więcej doniesień o ko-rzystnym wpływie S. salivarius K12 w zwalczaniu hialitosis. Saliwarycyny A i B hamują proliferację Micrococcus luteus,
Streptococcus anginosus, Eubacterium saburreum i Micromo-nas micros, bakterii kolonizujących jamę ustną,
produkują-cych lotne związki siarki odpowiedzialne za hialitosis [26]. Korzystne działanie Streptococcus salivarius K12 zauważono już po dwóch tygodniach stosowania. Inne prace donoszą natomiast o pozytywnym wpływie szczepu K12 w profilak-tyce próchnicy, ponieważ hamuje on rozwój biofilmu
Strep-tococcus mutans [27].
PODSUMOWANIE
Nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, nieza-leżnie od zazwyczaj łagodnego i samoograniczającego cha-rakteru, wpływają znacząco na jakość życia dziecka i jego opiekunów w związku z częstością występowania oraz du-żym ryzykiem powikłań (w postaci zakażeń bakteryjnych przestrzeni ucha środkowego czy zatok przynosowych). Mimo że URTIs są wywoływane głównie przez wirusy, w te-rapii dochodzi do nadmiernego zalecania antybiotyków, co sprzyja selekcji szczepów opornych i może mieć nieko-rzystne następstwa dla danego pacjenta oraz całej populacji. W leczeniu ostrych infekcji górnych dróg oddechowych sto-suje się ogromną liczbę różnorodnych leków o różnej sku-teczności, co z jednej strony niesie ze sobą ryzyko skutków niepożądanych, natomiast z drugiej – niepotrzebne kosz-ty. Poszukiwanie skutecznych metod profilaktyki nawraca-jących URTIs ma więc zarówno uzasadnienie kliniczne, jak i socjoekonomiczne. Jak wynika z metaanalizy opublikowa-nych wyników badań, stosowane do tej pory metody pro-filaktyki potwierdzają niewielką ich skuteczność w zmniej-szaniu częstości zachorowań albo nie pozwalają na jedno-znaczną ocenę ich profilaktycznej roli. W tej sytuacji opu-blikowane w ostatnich latach wyniki badań probiotycznego szczepu Streptococcus salivarius K12 mogą budzić nadzieję na przełom w profilaktyce zarówno infekcji wirusowych, jak i bakteryjnych. Należy ufać, że dalsze randomizowane bada-nia na dużych grupach pacjentów potwierdzą pierwsze do-niesienia i pozwolą odpowiedzieć twierdząco na pytanie za-warte w tytule niniejszej pracy.
KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.
PIŚMIENNICTWO
1. Heikkinen T, Järvinen A. The common cold. Lancet 2003;361(9351):51– 59. 2. Lessler J, Reich NG, Brookmeyer R, Perl TM, Nelson KE, Cummings DA.
Incu-bation periods of acute respiratory viral infections: a systematic review. Lan-cet Infect Dis 2009;9(5):291– 300.
3. de Martino M, Ballotti S. The child with recurrent respiratory infections: nor-mal or not? Pediatr Allergy Immunol 2007;18(Suppl. 18):S13– S18.
and nasal polyps 2012. Rhinol Suppl 2012;3(23):1– 298.
5. Monto AS. Epidemiology of viral infections. Am J Med 2002;112(Suppl. 6A):4S– 12S.
6. Mäkelä MJ, Puhakka T, Ruuskanen O et al. Viruses and bacteria in the etiology of the common cold. J Clin Microbiol 1998;36(2):539– 542.
7. Tranda I, Wilczyński J, Wróblewska-Kałużewska M, Torbicka E. Retrospektyw-na oceRetrospektyw-na sytuacji epidemioogicznej ostrych zakażeń układu oddechowe-go u dzieci w pierwszych dwóch latach życia. Pediatr Pol 2000;75:619– 623. 8. McIsaac WJ, White D, Tannenbaum D, Low DE. A clinical score to reduce
unne-cessary antibiotic use in patients with sore throat. CMAJ 1998;158(1):75– 83. 9. Kuchar E, Miśkiewicz K, Szenborn L, Kurpas D. Respiratory tract infections in
children in primary healthcare in Poland. Adv Exp Med Biol 2015;835:53– 59. 10. Panasiuk L, Lukas W, Paprzycki P, Verheij T, Godycki-Ćwirko M, Chlabicz S. An-tibiotics in the treatment of upper respiratory tract infections in Poland. Is there any improvement? J Clin Pharm Ther 2010;35(6):665– 669.
11. Chlabicz S, Ołtarzewska M, Pytel-Krolczuk B. Respiratory tract infections: dia-gnosis and use of antibiotics by family physicians in north-eastern Poland. Int J Antimicrob Agents 2004;23(5):446– 450.
12. Jefferson T, Del Mar CB, Dooley L et al. Physical interventions to interrupt or reduce the spread of respiratory viruses. Cochrane Database Syst Rev 2011;7:CD006207.
13. Singh M, Das RR. Zinc for the common cold. Cochrane Database Syst Rev 2011;2:CD001364.
14. Hao Q, Lu Z, Dong BR, Huang Q, Wu T. Probiotics for preventing acute upper respiratory tract infections. Cochrane Database Syst Rev 2011;9:CD006895. 15. Kang EJ, Kim SY, Hwang IH, Ji YJ. The effect of probiotics on prevention of
common cold: a meta-analysis of randomized controlled trial studies. Kore-an J Fam Med 2013;34(1):2– 10.
16. Charan J, Goyal JP, Saxena D, Yadav P. Vitamin D for prevention of respiratory tract infections: a systematic review and meta-analysis. J Pharmacol Pharma-cother 2012;3(4):300– 303.
17. Mao S, Huang S. Vitamin D supplementation and risk of respiratory tract infections: a meta-analysis of randomized controlled trials. Scand J Inf Dis 2013;45(9):696– 702.
18. Bergman P, Lindh AU, Björkhem-Bergman L, Lindh JD. Vitamin D and respi-ratory tract infections: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. PLoS One 2013;8(6):e65835.
19. Schaad UB, Mütterlein R, Goffin H; BV-Child Study Group. Immunostimu-lation with OM-85 in children with recurrent infections of the upper respi-ratory tract: a double-blind, placebo-controlled multicenter study. Chest 2002;122(6):2042– 2049.
20. Steurer-Stey C, Lagler L, Straub DA, Steurer J, Bachmann LM. Oral purified bacterial extracts in acute respiratory tract infections in childhood: a syste-matic quantitative review. Eur J Pediatr 2007;166(4):365– 376.
21. Bosquet J, Fiocchi A. Prevention of recurrent respiratory tract infections in children using a ribosomal immunotherapeutic agent: a clinical review. Pa-ediatr Drugs 2006;8(4):235– 243.
22. Rapaka RR, Goetzman ES, Zheng M et al. Enhanced defense against
Pneumo-cystis carinii mediated by a novel dectin-1 receptor Fc fusion protein. J
Immu-nol 2007;178(6):3702– 3712.
23. Hyink O, Wescombe PA, Upton M, Ragland N, Burton JP, Tagg JR. Salivari-cin A2 and the novel lantibiotic salivariSalivari-cin B are encoded at adjacent loci on a 190-kilobase transmissible megaplazmid in the oral probiotic strain
Strep-tococcus salivarius K12. Appl Environ Microbiol 2007;73(4):1107– 1113.
24. Di Pierro F, Donato G, Fomia F et al. Preliminary pediatric clinical evaluation of the oral probiotic Streptococcus salivarius K12 in preventing recurrent pha-ryngitis and/or tonsillitis caused by Streptococcus pyogenes and recurrent acute otitis media. Int J Gen Med 2012;5:991– 997.
25. Di Pierro F, Colombo M, Zanvit A, Risso P, Rottoli AS. Use of Streptococcus
sa-livarius K12 in the prevention of streptococcal and viral pharyngotonsillitis in
children. Drug Healthc Patient Saf 2014;6:15– 20.
26. Burton JP, Chilcott CN, Moore CJ, Speiser G, Tagg JR. A preliminary study of the effect of probiotic Streptococcus salivarius K12 on oral malodour parame-ters. J Appl Microbiol 2006;100(4):754– 764.
27. Tamura S, Yonezawa H, Motegi M et al. Inhibiting effect of Streptococcus
sa-livarius on competence-stimulating peptide-dependent biofilm formation
