Krystyna Zinczuk
Bezrobocie absolwentów na tle ogółu
bezrobotnych w latach 1996-2000
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 35, 75-87
2001
A N N A L E S
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
VOL. X X X V SECTIO H 2001
Instytut Zarządzania i M arketingu W ydziału E konom icznego U M CS
K R Y ST Y N A Z IN C Z U K
Bezrobocie absolwentów na tle ogółu bezrobotnych
w latach 1996-2000
U nem p loym ent o f graduates against the background o f the w hole o f the unemployed in the years 1996-2000
Bezrobocie w Polsce jest uwarunkowane szeregiem czynników, z których część stanow ią pozostałości systemu gospodarki centralnie sterowanej, część zaś wynika z przem ian struktury gospodarczej.
Kiedy w roku 1989 podejm owano proces transform acji ustrojowej, za kładano możliwość pojawienia się bezrobocia, ale miało ono być konsekwencją przekształceń strukturalnych, racjonalizacji zatrudnienia i eliminacji zatrud nienia nadm iernego. M iało ono sprzyjać efektywności gospodarow ania i pod niesienia konkurencyjności polskiej gospodarki. Jednakże w w arunkach niewy dolnego rynku pracy (brak odpowiedniej struktury organizacyjnej) i braku ubezpieczeń n a wypadek utraty pracy bezrobocie stało się najważniejszym problem em społeczno-gospodarczym .1
Zjawisko bezrobocia w Polsce, występujące poprzednio przede wszystkim w formie ukrytej, wraz z tworzeniem nowego ładu ekonomicznego zaczęło się gwałtownie ujawniać od początku reformowania systemu gospodarczego, tj. od 1 stycznia 1990 ro k u .2
Jednak najbardziej zagrożona bezrobociem jest młodzież. Przymusowa bezczynność u progu aktywności zawodowej uniemożliwia młodzieży praw id łowy rozwój społeczny i utru dn ia rozpoczęcie dorosłego życia. Bezrobocie stało
1 S. D zięcielska-M achnik ow sk a, O sobliwości polskiego bezrobocia, „Rynek Pracy” 1995, nr 1, s. 13.
2 R ynek p ra cy w okresie transform acji system u gospodarczego, pod red. A. Szatkowskiego, A E , K raków 1992, s. 9 6 -9 7 .
76 K RYSTY N A ZIN C ZU K
się głównym zagrożeniem startu zawodowego młodzieży, barierą, która nie pozwala na zdobycie praktycznych umiejętności zawodowych, sprawdzenie uzyskanych wiadomości i umiejętności, usamodzielnienie się, zdobycie uznania i prestiżu społecznego, założenie rodziny.3 Jednocześnie młodzież jest szcze gólnie narażona na zjawiska patologii społecznej. W yjątkową kategorię bez robotnej młodzieży stanow ią absolwenci,4 czyli osoby, które po zakończeniu nauki w szkole nigdy nie podjęły zatrudnienia. Większość absolwentów nie decyduje się na natychm iastow e podjęcie pracy po ukończeniu szkoły. Fakt ten sprawia, że ich napływ na rynek pracy dokonuje się stopniowo i m a charakter sezonowy.
Strukturalnym czynnikiem bezrobocia absolwentów, decydującym w za sadzie o ich pozycji na rynku pracy, jest niedostosowanie poziomu i struktury kształcenia k adr do potrzeb gospodarki.5 Dlatego zatrudnienie młodych ludzi rozpoczynających życie zawodowe stanowi jeden z najpoważniejszych p ro blemów, jakie musi rozwiązać polityka zatrudnienia oraz polityka społeczna.
W niniejszym artykule zostanie zaprezentowana wielkość, dynam ika i struk tura bezrobocia absolwentów w latach 1996-2000. Do celów analitycznych przytoczono również poziom bezrobocia w latach 1990 i 1995.
POZIOM I D Y N A M IK A BEZROBOCIA
Od roku 1990 w Polsce rozpoczęły się przemiany gospodarcze, które w dużym stopniu wpłynęły na rynek pracy. W kraju w pierwszych latach transform acji liczba bezrobotnych gwałtownie wzrastała. W roku 1990 kształtowała się na poziomie 1126,1 tys. osób i wzrosła aż do 2155,6 tys. osób w roku następnym, czyli o ponad 91% .6
W roku 2000 liczba bezrobotnych wynosiła 2702,6 tys. osób, co w porów naniu do roku 1990 daje wzrost o prawie 140%. Obecny poziom bezrobocia wynika nie tylko z procesów aktualnie zachodzących na rynku pracy. Istotną rolę odgrywają zmiany, jakie dokonały się w Polsce na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia. W ielkość bezrobocia w Polsce w latach 1996-2000 ulegała zmianom , co przedstaw ia tabela 1.
3 K. M lonek, M łodzież na rynku p ra c y ja k o przedm iot badań, „Rynek Pracy” 1995, nr 2, s. 3; B. M akseleon -K ow alska, Psychologiczne aspekty bezrobocia m łodzieży, ’’Polityka Społeczna” 1998, nr 11/12, s. 15.
4 U staw a z dnia 14 grudnia 1994 roku o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (z p ó ź niejszymi zm ianam i), D z .U . 1997, nr 25, poz. 128, art. 2, ust. 1, pkt. 1.
5 J. W ojnarowski, R yn ek pra cy m łodzieży w krajach O E C D . Diagnoza, „Rynek Pracy” 2000, nr 5/6, s. 105.
T a b . 1. Wie lk ość be zrobocia w P o ls ce w la ta ch 1 9 9 6 -2 0 0 0 U n e m p lo y m e n t in P o la n d in 1 9 9 6 -2 0 0 0
BEZR OB O C IE A BSO LW EN TÓ W NA TLE O GÓ ŁU BEZROBOTNYCH W LATACH 1996-2000 77
L a ta 2 0 0 0 o d se te k (% ) 5 5 ,2 4 4 ,8 1 0 0 ,0 li c z b a (w ly s. ) 1 4 9 1 ,6 12 11 ,0 2 7 0 2 ,6 1 9 9 9 o d se te k (% ) 5 5 ,6 4 4 ,4 1 0 0 ,0 li c z b a (w ly s. ) 1 3 0 7 ,3 1 0 4 2 ,5 2 3 4 9 ,8 1 9 98 o d se te k (% ) 5 8 .5 4 1 .5 100,0 li c z b a (w ly s. ) 1 0 7 1 ,3 7 6 0 ,1 1 8 3 1 ,4 1 9 9 7 o d se te k (% ) 6 0 ,4 3 9 ,6 1 0 0 ,0 li c z b a (w ty s. ) 1 1 0 3 ,2 7 2 3 ,2 1 8 2 6 ,4 1 9 9 6 o d se te k (% ) fn r-^ oc r-T Tf 1 0 0 ,0 li c z b a (w ty s. ) 1 3 7 5 ,6 9 8 3 ,9 2 3 5 9 ,5 P łe ć K o b ie ty M ę ż c z y ź n i R a z e m :d 5? 3 IS N m rT N O 3 - d o
r
0 1 'N * *c(Uc3
e <u '5 wC/5 ■8e. cd G <u C t/3 cd * OJ 1 * O o cd Uh a o o3
*3 o o o CMI o o £ § - 1 O l ^ 5cd Os « 2 £ -S o .2 cd u >- C e. 5 r - 6 0 - g cd cd ^ ■ & § S s 3 o* ^ c, •a £ § « ^ s 0 •" 1 ^ 1/3 u .E, w <u 7^ § '§> • •* *-8 ^ > cd — 3 O -T3 5? Cd •§ &b C "SI !
o o, s a V <D 03 c r i p •s H L a ta 20 00 o d se te k (% ) 5 7, 1 4 2 ,9 10 0, 0 cd -r* -O > , N O .. “ ź 9 5 ,9 7 2 ,0 1 6 7 ,9 6 6 6 1 o d se te k (% ) 5 8 ,9 4 1 ,1 o . o' o li c z b a (w L y s. ) 88 ,2 6 1 ,6 30^ CJŃ' 1 9 98 o d se te k (% ) Tt^ \Dn ©" Os sC m 100, 0 li c z b a (w ty s. ) 66 ,8 4 3 ,9 1 1 0 ,7 1 9 97 o d se te k (% ) 6 1 ,4 3 8 ,6 10 0, 0 li c z b a (w ty s. ) 5 2 ,4 3 3 ,0 8 5 ,4 1 9 9 6 o d se te k (% ) 6 6 ,4 3 3 ,6 10 0, 0 li c z b a (w ty s. ) 57, 1 2 8 ,9 86 ,0 P łe ć K o b ie ty M ę ż c z y ź n i R a z e m 1) 'I cd N 73 :d £ o’ cd w CLi 3 ■g. N W D o 50 * o ć? 3 x:0 c? N O >* </2 >> ^d -C 0 >ł § "O <u (/3 ■8a cd G u G 3 * <u1
1
u cd >-i a o o3
<*378 K R Y STY N A ZIN C ZU K
Od roku 1995 występowała w Polsce tendencja spadkowa liczby bezrobotnych.7 W 1996 roku było 2359,5 tys. bezrobotnych, a w roku następnym 1826,4 tys. osób bezrobotnych. W 1997 roku po raz pierwszy w okresie transformacji liczba bezrobotnych zmniejszyła się w sposób znaczący, tj. o prawie 23% w porównaniu do roku poprzedniego. Spowodowane to było zmianą regulacji prawnych i bardziej rygorystycznym sprawdzaniem gotowości do pracy przez urzędy pracy.
Od 1998 roku bezrobocie znowu zaczęło gwałtownie wzrastać. W roku 1999 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 2349,8 tys. osób i wzrosła o 518,4 tys. osób czyli o ponad 28% w stosunku do roku 1998, natom iast w 2000 ro k u było 2702,6 tys. osób bezrobotnych czyli o 15% więcej niż w roku 1999.
W latach 1996-2000 w strukturze bezrobotnych dominowały kobiety, co uznawane jest za cechę charakterystyczną polskiego bezrobocia. W 1996 roku 58,3% ogółu bezrobotnych stanowiły kobiety. W poszczególnych latach udział ten wahał się w granicach 55-61% . Mężczyźni m ają lepszą pozycję na rynku pracy, w roku 1996 stanowili 41,8% bezrobotnych, ale od roku 1998 ich udział w strukturze bezrobotnych według wieku rośnie, osiągając 44,8% w ostatnim roku badanego okresu.
Podobne tendencje zmian w wielkości bezrobocia rejestrowanego zachodziły w badanym okresie w populacji absolwentów (tab. 2). W 1997 roku nastąpił poważny spadek liczby bezrobotnych absolwentów do 85,4 tys. osób, z 86 tys. osób w roku 1995. Istniejąca do m arca 1996 roku możliwość pobierania zasiłku dla bezrobotnych przez absolwentów była niewątpliwie jednym z czynników zachęcających młodzież do rejestrowania się w urzędach pracy. Od dnia 1 m arca 1996 roku obowiązywały nowe przepisy dotyczące absolwentów. Zasadniczą zm ianą w zakresie upraw nień bezrobotnych absolwentów było wprowadzone zam iast zasiłków dla bezrobotnych świadczenie w' postaci stypendium. Bezrobo tni absolwenci, którzy zarejestrowali się w urzędach pracy po dniu 1 m arca 1996 roku nie posiadają praw a do pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Widocznym skutkiem nowelizacji ustawy był spadek liczby absolwentów rejestrujących się w urzędach pracy, k tóra w 1997 roku wynosiła 85,4 tys. osób.
W 1998 roku liczba bezrobotnych absolwentów gwałtownie wzrosła do 110,7 tys. osób. W zrost następow ał także w kolejnych latach analizowanego okresu. W 1999 roku było już 149,8 tys. bezrobotnych absolwentów czyli o ponad 35% więcej niż w roku poprzednim , natom iast w 2000 roku wielkość ta wynosiła 167,9 tys. osób, co daje wzrost o ponad 12% w stosunku do 1999 roku.
Udział kobiet w strukturze bezrobotnych absolwentów w analizowanym okresie wynosił od 66,39% w roku 1996 do 57,12% w 2000 roku, przy czym z roku na rok podlegał tendencji malejącej przy jednoczesnym wzroście liczby bezrobotnych kobiet. W zrostowi ulegała liczba bezrobotnych mężczyzn oraz ich
7 W 1994 roku zarejestrowano 2 838,0 tys. osób bezrobotnych, w 1995 roku - 2 628,8 tys. osób (M ały R ocznik Statystyczny 1996, G U S , W arszawa 1996, s. 110).
B E Z R O B O C IE A B SO LW EN TÓ W NA TLE O GÓ ŁU BEZROBOTNYCH W LATACH 1996-2000 79
udział w strukturze bezrobotnych absolwentów, wynosząc w 1996 roku 33,61% a w roku 2000 - 42,88% .
W latach 1996-2000 bezrobotne kobiety w populacji absolwentów charak teryzowały się większym udziałem niż kobiety w ogólnej liczbie bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy.
W badanym okresie tendencji spadkowej, a następnie wzrostowej podlegała stopa bezrobocia rejestrowanego. W 1996 roku wynosiła 13,2%, a w roku następnym 10,3% co daje spadek o 2,9 punktu procentowego. W kolejnych latach stopa bezrobocia w rastała - w 1998 roku o 0,1 a w 1999 roku o 2,7 punktu procentowego. W ostatnim roku analizowanego okresu wzrosła do 15% czyli o 1,9 punktu procentow ego w stosunku do roku 1999.
Bezrobotni absolwenci stanow ią ważną kategorię bezrobotnych w Polsce ze względu na fakt, iż zjawisko bezrobocia stanowi dla nich zagrożenie startu zawodowego oraz jest barierą uniemożliwiającą zaspokojenie potrzeb młodego pokolenia. Poziom bezrobotnych absolwentów na tle ogółu bezrobocia w anali zowanym okresie przedstaw ia wykres 1.
Źródło: opracow anie własne na podstaw ie danych z tabeli 1 i 2.
Wykres 1. Liczba bezrobotnych ogółem oraz bezrobotnych absolw entów w latach 1996-2000 Total number o f the unem ployed and the number o f unemployed graduates in 1996-2000
Należy również zauważyć, że w wielkościach rejestrowanego bezrobocia absol wentów w poszczególnych kw artałach badanego okresu występują charakterys tyczne tendencje. W pierwszym kw artale każdego roku liczba bezrobotnych absolwentów była wysoka. W drugim kwartale badanych lat obserwuje się spadek liczby absolw entów zarejestrowanych w urzędach pracy. Liczba ta rośnie w trzecim kw artale lat 1996-2000, co jest związane z napływem nowych absolwentów, natom iast w czwartym kwartale liczba bezrobotnych absolwen tów obniżała się nieznacznie w latach 1996-1998, a od roku 1999 była wyższa niż w trzecim kw artale.8
8 Zm iany liczby zarejestrowanych absolw en tów w urzędach pracy w poszczególnych kwartałach lat 1996-2000 zawarte są w cytowanej bibliografii.
80 K R Y STY N A ZIN C ZU K
Analizując wielkości dotyczące nowo zarejestrowanych absolwentów m ożna zauważyć, że najmniej absolwentów w badanym okresie rejestrowało się w pierwszym, a następnie w ostatnim kwartale każdego roku. Najwięcej absolwentów rejestrowało się w urzędach pracy w trzecim kwartale każdego roku, czyli zaraz po zakończeniu nauki w szkołach, co należy uznać za cechę charakterystyczną bezrobocia absolwentów w Polsce. Sezonowość zjawiska przejawia się w tym, iż największa liczba rejestrujących się w urzędach pracy absolwentów przypada na miesiące letnie.
S T R U K T U R A BEZROBOCIA
Bezrobocie w Polsce, podobnie jak inne zjawiska gospodarcze, wykształciło typowe cechy struktury. Najczęściej charakteryzowane jest pod względem wybranych kategorii bezrobotnych: wieku, wykształcenia, stażu pracy oraz płci bezrobotnych. Udział bezrobotnych absolwentów w grupie bezrobotnych ogółem prezentuje tabela 3.
Tab. 3. U dział bezrobotnych absolw entów w bezrobociu ogółem w latach 1996-2000 Percentage o f unem ployed graduates in total unem ploym ent in 1996-2000
Lata U dział bezrobotnych absolw entów (w %)
1996 3,7
1997 4,7
1998 6,1
1999 6,4
2000 6,2
Źródło: opracow anie własne na podstaw ie materiałów źródłow ych (poz. 10, 11, 12, 13, 14 z bibliografii).
Bezrobotni absolwenci w analizowanych latach stanowili od 3% do 7% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w Polsce. W po szczególnych latach wzrastała liczba absolwentów z 86 tys. osób w roku 1996 do 167,9 tys. osób w ostatnim roku badanego okresu. W zrastał także ich udział w strukturze bezrobotnych. W roku 2000 udział bezrobotnych absolwentów zmniejszył się, stanowili 6,2% ogółu bezrobotnych, co należy wyjaśnić większym przyrostem ogólnej liczby bezrobotnych niż kategorii bezrobotnych absolwen tów.
Analizując strukturę bezrobotnych według wieku m ożna zauważyć, że bezrobocie dotyczy przede wszystkim ludzi młodych w wieku do 34 lat, mimo że jest to grupa osób najbardziej m obilnych i aktywnych zawodowo.
W latach 1996-2000 grupą wiekową najbardziej dotkniętą bezrobociem była młodzież, wśród której szczególną kategorię stanowią bezrobotni absolwenci.
B EZR O B O C IE A B SO LW EN TÓ W NA TL E O GÓ ŁU BEZROBOTNYCH W LATACH 1996-2000 81
Udział tej grupy w ogólnej liczbie zarejestrowanych utrzymywał się na stałym poziomie 30-31 %. Ze statystyk wynika, że dom inacja grupy wiekowej do 24 lat wśród ogółu bezrobotnych jest stałą cechą polskiego bezrobocia.
D rugą pod względem liczebności grupą są osoby w przedziale wiekowym 25-34 lata, które stanowiły w badanym okresie 26-28% ogółu bezrobotnych. M ożna zauważyć tutaj niewielki spadek liczebności osób w tej grupie od roku 1997 z 27,9% do 26,4% w 2000 roku.
N astępną liczną grupę stanow ią bezrobotni w wieku 35-44 lata, których udział od roku 1998 m a również tendencję spadkową. Zmalał on z 26,4% w roku
1997 do 24,3% w ostatnim roku badanego okresu.
Tendencje wzrostowe występują wśród bezrobotnych w przedziale wieko wym 45-54 lata. N a koniec roku 1996 stanowili oni 13,3% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy, a w roku 2000 ich udział wzrósł do 17,1%.
Najmniej liczną grupę stanow ią osoby w wieku 55 lat i więcej, których udział w strukturze wiekowej bezrobotnych w analizowanym okresie nie przekraczał 2,5% , a w roku 2000 wynosił 1,8%, co widoczne jest w tabeli 4. Spowodowane to zostało odchodzeniem pracow ników na wcześniejsze emerytury.
Z analizy natężenia bezrobocia wynika, że poziom wykształcenia jest istotnym czynnikiem wpływającym na status osób bezrobotnych. Bezrobocie dotyczy tylko w niewielkim stopniu osób o wysokich kwalifikacjach zaw odo wych. G ru pa osób z wykształceniem wyższym w badanym okresie stanowiła od 1% do 3% ogółu bezrobotnych. W tej grupie m ożna zaobserwować jednocześnie wyraźną tendencję wzrostową.
Kolejną grupą o niskim odsetku bezrobocia są osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym , które stanowiły od 6% do 6,5% ogółu bezrobot nych, przy czym ich udział w latach 1996-2000 wykazywał tendencję malejącą. Bezrobotni z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym stanowili od 19% do 21 % w strukturze bezrobotnych. Sytuacja tej grupy ulegała pogorszeniu w kolejnych latach. Ich udział wzrastał z 20,0% w roku 1996 do 20,8% w ostatnim roku badanego okresu.
W najgorszej sytuacji n a rynku pracy znajdowały się osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym , podstawowym i niepełnym podstawowym. Udział bezrobotnych z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym kształtow ał się na poziom ie 33-34% . N atom iast grupa osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym stanowiła największy udział w strukturze bezrobot nych w każdym roku badanego okresu, który wynosił od 37% do 39%.
Struktura bezrobotnych ze względu na wykształcenie w latach 1996-2000 nie ulegała znacznym zm ianom . W najlepszej sytuacji na rynku pracy znajdowały się osoby o wysokich kwalifikacjach zawodowych, a w najgorszym położeniu byli bezrobotni z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Potwierdzają to dane z ostatniego roku analizow anego okresu, w którym osoby z wykształceniem wyższym stanowiły 2,6% , ze średnim ogólnokształcącym - 6 ,2 % , a policealnym
82 KRYSTY N A ZIN C ZU K o o o _ 7 3o o On r*l ^ O TI ^ -5 £ cd 3 .E * S)C<j - 3 O O) • 5 co ,c co ^5 ^ 8 £ cd -C "O o P > i ir* G O o a ■S eo a>u. c N 5 <u 3 .o u cd S u 3 *3 5 *-» w 3 u * 2 .O « « cd H Id W) O 13 15 N ^T rn of cT N O 3 J3o r o 3 u-'N * " 3 c (U cd e <u cd C/5 "8 a cd C u c C/J cd 1* o a cd * O O cd i-i & o % *N3 -* 1 ,8 w 1 (% ) 30,5 o" Ol 24 ,3 Ol cd -O N I >. *o r<f r-r oT On £ 00 o -f 1 I i o d s e te k (% ) m 26 ,5 2 5 ,0 r-^»o CC ON ON On cd _o N <A v-i On"rn oo" r-t-" o~ O ■r>m > d se te k (% ) 30,9 2 7 ,1 2 5 ,8 1 4 ,4 00^ .2 00<o> -J ON cd X N c/i O NO o" o f ON rn 52,2 £ OJ o d s e te k (% ) 30,8 2 7 ,9 2 6 ,4 1 3 ,3 r-On ON cd N c/i Os oo" m <n Tj- OJ o d s e te k (% ) 31,1 27,3 2 5 ,8 1 3 ,3 o f NO On On cd X N c/ś >> *n »o' oo"inro 5 7 ,6 r- nS NO ro J3O cd i2 £ (U cd 'j? ■<J-OJ O X) rn OJIT)m «n '5 */“> £
B EZ R O B O C IE A BSO LW EN TÓ W NA TL E O G Ó ŁU BEZROBOTNYCH W LATACH 1996-2000 83
i średnim zawodowym - 20,8% ogółu bezrobotnych. N atom iast największym udziałem w strukturze bezrobotnych charakteryzowały się osoby z wykształ ceniem podstawowym i niepełnym podstawowym - 33,4% oraz zasadniczym zawodowym - 37% (tab. 5 i 6).
Istotnym czynnikiem powodującym zagrożenie bezrobociem absolwentów kończących szkoły jest niedostosowanie struktury i rozmiarów kształcenia do potrzeb rynku pracy, co przejawia się w braku ofert pracy odpowiadających kwalifikacjom młodzieży.
Charakterystyczny dla badanego okresu jest wprost udziału bezrobotnych absolwentów z wyższym wykształceniem. W 1996 roku udział ten wynosił 4,3% , a w roku 2000 wzrósł do 11,2% ogółu bezrobotnych absolwentów.
Osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym w 2000 roku stanowiły największą grupę bezrobotnych absolwentów (38,4%), a w badanym okresie ich udział w badanej populacji kształtował się na poziomie 36-46% .
N a drugim miejscu pod względem udziału w strukturze w roku 2000 znajdowali się absolwenci szkół zasadniczych zawodowych (37,6%), których udział w latach 1996-2000 wahał się w przedziale 33-45% ogółu bezrobotnych absolwentów.
Absolwenci szkół średnich ogólnokształcących stanowili w analizowanym okresie od 11 % do 15% populacji bezrobotnych absolwentów. Charakterystycz ny dla tej grupy jest spadek udziału w strukturze, z 14,8% w 1996 roku do 11,1 % w 2000 roku.
Dynam ikę bezrobotnych absolwentów ze względu na rodzaj ukończonych szkół prezentuje tabela 7.
W skaźniki dynamiki pokazują, że w przypadku absolwentów po szkole zasadniczej sytuacja w latach 1996-2000 stała się wręcz dram atyczna, gdyż ich bezrobocie wzrosło ponad dwukrotnie a po szkołach wyższych aż pięciokrotnie. Spowodowane to zostało trud n ą sytuacją gospodarczą kraju i spowolnieniem dynamiki tworzenia nowych miejsc pracy.
Analizując strukturę bezrobotnych ze względu na staż pracy m ożna zauwa żyć, że najliczniejszą grupę w 1996 i 1997 roku stanowiły osoby ze stażem pracy wynoszącym 10-20 lat. W następnych latach grupa ta była drugą pod względem udziału w ogólnej wielkości bezrobotnych, z występującą tendencją m alejącą.
Od roku 1998 najliczniejszą grupą były osoby bez stażu pracy. D użą część tej grupy stanow ią bezrobotni absolwenci, rejestrujący się po ukończeniu szkoły w urzędach pracy. Jednak status absolwenta i związane z nim przywileje obowiązują tylko przez rok od ukończenia szkoły. Jeżeli w tym czasie absolwent nie znajdzie zatrudnienia, to traci swój status i zasila szeregi bezrobotnej młodzieży bez stażu pracy. Udział osób bez stażu pracy w ogólnej wielkości bezrobotnych wzrastał systematycznie od roku 1996 przez wszystkie badane lata, a na dzień 31 grudnia 2000 roku wynosił 23,8% (tab. 8).
T ab . 5. S tr u k tu ra bez rob ot nyc h w ed łu g wyk sz tał cen ia w la ta ch 1 9 9 6 -2 0 0 0 S tru ct u re of th e une mpl oy ed a cc o rd in g to ed u ca tio n in 1 9 9 6 -2 0 0 0 84 K R Y STY N A Z1NCZUK o d se te k 1 (% ) CM 3 8 ,4 nC r~ m n li c z b a (w ty s. oc x" 3 18 ,6 On On -* O 13C/3 *o O (% ) m oc" 38 ,1 1 4 0 ,7 On :d JD N v; *r> of OC •-a £ k ! se te k (% ) 6,6 36,5 12,0 4 4 ,0 i cd 00 On O “' cd -O co r L u o d se te k (% ) 5,2 m 12,1 1 4 4 ,2 r~~~ On On cd X 3 co>> (N o rn m o d se te k (% ) 4,3 4 6 ,0 14,8 33 ,8 sO On On cd _c </3 lO On" n o £ m A b so lw e n c i sz k ó ł W y ż sz y c h Polic ealn yc h i śr e d -ni ch z a w o d o w y c h Ś re d n ic h o g ó ln o -k sz ta łc ą c y c h Zasa dn icz yc h z a w o -d o w y c h L a ta 20 00 V y -s 05 © "3 w 2, 6 20 ,8 6,2 3 7 ,0 3 3 ,4 J 1 N — O - 69 ,4 5 6 1 ,9 1 6 8 .7 9 9 8 .8 9 0 3 .8 6 6 6 1 o d se te k (% ) C O O <N M r f o so' oc' rn' r j m m li c z b a (w ty s. ) i 4 7 ,7 4 8 3 .0 1 4 2 .0 8 9 8 ,2 7 7 8 ,9 1 99 8 o d se te k 1 (% ) 1 ,7 20 ,2 6,0 38,1 34 ,0 li c z b a 1 (w ty s. ) 3 0 ,2 3 6 9 ,3 11 1, 2 6 9 8 ,0 6 2 2 ,8 19 9 7 o d se te k 1 (% ) 1 ,4 20 ,0 6,3 3 8 ,4 3 4 ,0 li c z b a (w ty s. ) 25, 1 3 6 4 .2 1 1 5 .2 7 0 0 ,7 6 2 1 .3 1 9 9 6 o d se te k | (% ) 1.3 20 ,0 6.4 3 8 ,5 3 3 ,8 li c z b a (w ty s. ) 3 1 ,4 4 7 1 ,0 1 5 1 .7 9 0 7 .7 7 9 7 ,6 W y k sz ta łc e n ie W y ż sz e Police alne i śr e d n ie z a w o d o w e Ś re d n ie o g ó ln o k s z ta ł c ą c e Za sad nic ze z a w o d o w e P o d st a w o w e i n ie p e ł ne p o d st a w o w e Ź r ód ło : o p r a c o w a n ie w ła sn e na pod sta wi e m a te ria łó w źr ódłowych (po z. 10 , 11 , 12 , 13 , 14 z b ib li o g r a fi i) g ri! >0 o n On O X o o ^ Ol 3 ^ ■£ L-, sO 2 * 2 o -o c ^ -- ■■£ 3 fi -fi -3 N '-J o 2 ofi = « N m o — *fi -O o ri J* •£ ~ 3 & ^ Ć? £ ^ Nq 0 "8 « — < u O • — 1 f-i CO 9 c c N 3 "O O ^ w a o W_ OD CJNO ■S * 01 z 8 s =s * S ■p - o T3 ‘2 <* - N 1) Sb ^ — ”P •O OP .2 -o _o fc c. ■3 -fi E 6 g j •i cd > I «o ^X2 1 & o O. ca &3 cd ^ w G 3 y « - ^ 2 § 2 55 I * 0 'O 1 -8 £ H o u Cd Ul a o o -1 ^3
T a b . 7. D yn a m ik a bez robotnych ab sol we nt ów ze w zg lę d u na ro d za j u k o ń c zo n yc h szkó ł w la ta c h 1996-2000 (r ok 19 96 = 10 0) G ro w th of th e n u m b er of une mployed gra duates a cc or d in g to th e ki nd ol ' com pl et ed educat ion in 1996-2000 (t he ye ar 19 96 = 10 0)
BEZR O B O C IE A B SO LW EN TÓ W NA TLE O GÓ ŁU BEZR OB O TN Y C H W LA TA CH 1996-2000 85
o tr- °
I 5?
k Os os 2 -C o LIid ^ .2 rrt U —- <u * Ł ^ exi >• c 'O eś '-5 — c , O J5 p * ej -N <u ,2 -c ^ 3 t/5 w & « 2 S o -S I S .« ? ■p i X I O S | i 1I *
« l i c n «> u e e £ E G o J 2 g * 3 „ .2 a 5 S -S 5 C/3 o j> • <u O oc u. £ • 3 ^ -S w a «a 3 o H is b 1/33
*3 1 o d se te k (% ) 17 ,4 18 ,3 12 ,8 17 ,2 9 ,9 0 ,7 2 3 ,8 oi li c z b a (w ty s. ) 4 7 0 .3 4 9 3 .3 3 4 5 .3 4 6 5 .3 2 6 7 ,1 1 8 ,1 6 4 3 .3 L a ta 6 6 6 1 o d se te k (% ) 15.3 17 .3 1 3 .6 1 9 .2 10 .2 0,8 2 3 .7 li c z b a (w ty s. ) 3 5 9 .3 4 0 5 .6 3 1 9 .7 4 5 1 .3 2 3 8 ,6 18, 5 5 5 6 ,9 1 99 8 o d se te k (% ) 14 ,8 1 7 ,1 14 ,4 20 ,6 9,8 0,8 22 ,6 li c z b a (w ty s. ) 2 7 1 .2 3 1 3 .3 2 6 3 .3 3 7 5 ,6 1 7 9 .5 13 ,9 4 1 4 .6 1 9 9 7 o d se te k (% ) i 15 ,9 17 .6 1 5 .0 21 .6 10 .0 0,8 1 9 ,1 li c z b a (w ty s. ) 29 0. 1 3 2 1 ,7 2 7 3 ,9 3 9 5 .3 1 8 2 .2 14 ,9 3 4 8 .3 1 9 9 6 o d se te k (% ) 1 6, 0 18.5 13 ,8 22 ,1 10 ,3 3 ,0 1 6. 6 li c z b a (w ty s. ) 3 7 8 ,1 4 2 8 ,0 3 2 4 ,9 5 2 2 ,3 2 4 2 ,6 7 1 ,8 3 9 1 ,8 S ta ż p r a c y do 1 r o k u 1 -5 5 -1 0 10 -2 0 2 0 -3 0 30 la t i w ię c e j be z st a ż u Ź r ód ło : o p r a c o w a n ie w ła sn e na po d sta wi e d a n y ch źródł owy ch (po z. 10 , 11 , 12 , 13 , 14 z b ib li o g r a fi i) . o o OC c n ' 0 " OC 0 o sO O l ir> O l O* OC O l Os r - r O o C Os ^ r :d m O l ^3 - J OC r n ? o T r n O s o 0 \ o — o - 1—« NO O s ocT O s O s OC OC O l J Z o O ■ 3 ‘ O </5 * cd N u > * & j s 0 >> X ! J J £ U O cd 0 C <L> ' 2 N ■ g * "O<L> t/5 * O c/3 -c/a 0c a X < 0 • 0 CłDM0 >> N O £ j a O "od CJ * 2 N c/J •N >> <u u ’ 5 ■ a * 0 cd C/3 £ 0-, <00*■* 386 K R Y S T Y N A ZIN C ZU K
Najmniej liczną grupą w analizowanym okresie byli bezrobotni ze stażem pracy 30 lat i więcej. N a koniec 2000 roku stanowili oni 0,7% ogółu bezrobotnych. Jest to bardzo m ała grupa, ponieważ osoby m ające 30-letni staż pracy są najczęściej w takim wieku, że nabywają praw a emerytalne. W latach 1996-2000 udział tej grupy wykazywał tendencję malejącą.
D rugą najm niej liczną grupę stanowili bezrobotni posiadający staż pracy 20-30 lat. Ich udział w ahał się w granicach 9-11% a w końcu grudnia 2000 roku wyniósł 9,9% ogółu bezrobotnych.
Staż pracy do 1 ro k u posiadało w badanym okresie od 14% do 18% zarejestrow anych bezrobotnych. Osoby ze stażem pracy 1-5 lat stanowiły 17-19% populacji bezrobotnych w Polsce, a od 12% do 15% bezrobotnych m iało staż pracy 5-10 lat.
N a koniec grudnia 2000 roku najliczniejszą grupę stanowili bezrobotni bez stażu pracy oraz ze stażem nie przekraczającym 5 lat. Najmniej było bezrobot nych ze stażem przekraczającym 20 lat.
W śród absolw entów , podobnie ja k wśród ogółu zarejestrowanych bezrobot nych, dom inow ały kobiety, co prezentuje tabela 2.
Podsum ow ując analizę struktury bezrobotnych w Polsce należy stwierdzić, że najwięcej jest bezrobotnych:
* w wieku do 24 lat,
* z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz podstawowym i niepeł nym podstaw ow ym ,
* bez stażu pracy.
Cechy charakterystyczne bezrobocia absolwentów w Polsce to:
* dom inująca większość absolwentów szkół policealnych i średnich zaw odo wych oraz zasadniczych zawodowych,
* najniższy udział wśród ogółu bezrobotnych absolwentów osób z wykształ ceniem wyższym,
* przew aga kobiet wśród bezrobotnych absolwentów,
* sezonowość bezrobocia absolwentów, to znaczy największy napływ absol wentów do statystyk bezrobocia w miesiącach letnich.
Ź R Ó D Ł A D O TABEL 1. Biuletyn Statystyczny nr 12, G U S , W arszawa 2001. 2. M ały R oczn ik Statystyczny 1996, G U S , Warszawa 1996. 3. M ały R ocznik Statystyczny 1997, G U S , Warszawa 1997. 4. M ały R ocznik Statystyczny 1998, G U S , Warszawa 1998. 5. M ały R ocznik Statystyczny 1999, G U S , Warszawa 1999.
6. Rocznik Statystyczny R zeczpospolitej Polskiej 1996, G U S , Warszawa 1997. 7. Rocznik Statystyczny R zeczpospolitej Polskiej 1997, G U S , Warszawa 1998. 8. Rocznik Statystyczny R zeczpospolitej Polskiej 1998, G U S , Warszawa 1999. 9. Rocznik Statystyczny R zeczpospolitej Polskiej 1999, G U S , Warszawa 2000.
B EZR O B O C IE A B SO LW EN TÓ W NA TLE O GÓ ŁU BEZR OB O TN Y C H W LATACH 1996-2000 87
10. Bezrobocie rejestrowane w Polsce w 1996r. Informacje i opracowanie statystyczne, G U S , Warszawa 1997.
11. Bezrobocie rejestrowane w Polsce w 1997r. Informacje i opracowanie statystyczne, G U S , W arszawa 1998.
12. Bezrobocie rejestrowane w Polsce w 1998r. Informacje i opracowanie statystyczne, G U S , W arszawa 1999.
13. Bezrobocie rejestrowane w Polsce w 1999r. Informacje i opracowanie statystyczne, G U S, Warszawa 2000.
14. Bezrobocie rejestrowane w Polsce w 2000r. Informacje i opracowanie statystyczne, G U S , W arszawa 2001.
S U M M A R Y
U nem ploym ent is a serious social problem. It concerns large social groups, causes accum ulation o f negative features connected with material, social and political position. U nem ploym ent in Poland can be characterised by a large percentage o f young people in total unem ploym ent. A special category o f unem ployed youth are school graduates. The study show s the level and growth o f unem ploym ent in Poland over the last five years, i.e. from 1996 to 2000. T he statistics show a group o f graduates with a view to selected categories o f the unemployed: age, education, working period and gender. The carried out analysis show ing the growth in number and structure o f the unem ployed graduates allow ed to reach the follow ing conclusions:
1) unem ploym ent affects m ost o f the graduates o f post-secondary schools as well as primary and
secondary vocational schools,
2) people with higher education constitute the smallest group o f the unem ployed,
3) am ong the unem ployed graduates wom en prevail,
4) the highest number o f the unem ployed graduates according to statistics is observed in summer m onths (seasonal character o f unem ploym ent).
