Mirosław Kurek
Próba oceny poziomu nowoczesności
licencyjnych maszyn budowlanych
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 24,
319-342
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKLODOW SKA
LUBLIN-POLONIA
VOL.XXIV,29____________ SECTIO H ________________
1990
Zakład Geografii Ekonomicznej i Planowania Przestrzennego Filii UMCS w Rzeszowie
M irosław K U R E K
Próba oceny poziom u nowoczesności licencyjnych m aszyn
budowlanych
An A ttem pt to Evaluate the Level of Modernity of Licensed Building Machines
P ro b le m y now oczesności p ro d u k c ji n ależą obecnie do n a jb a rd z ie j ak tu a ln y c h za g ad n ień realizow anej w świecie rew olucji nau ko w o-tech n iczn ej. P rz e s ą d z a ją n ie jed n o k ro tn ie o ocenie poziom u rozw oju g o sp o d ark i d an eg o k ra ju . P o d e jm u ją c p ro b le m a ty k ę oceny poziom u now oczesności p ro d u k c ji, należy zdaw ać sobie sp raw ę z tru d n o ści i złożoności tego zag ad n ien ia. S am o pojęcie now oczesności je s t w ieloaspektow e. T a w ieloaspektow ość p ow od uje tru d n o śc i w zdefiniow aniu p ojęcia nowoczesności i zm usza do uniw ersalizacji te rm in u oraz p row adzi do w niosku, że ty lk o form a ogólna definicji zd o ln a je s t o d d a ć w łaściw y sens i isto tę zjaw iska. A. K arpińsk i definiuje now oczesność ja k o zasto so w an ie najnow szych osiągnięć n auk o w o -tech n iczn y ch .1 A u to r ten p o d k re śla słowo "zasto so w an ie” , w celu o d ró ż n ie n ia najnow ocześniejszych ro zw iązań w dro żo n y ch do p ro d u k cji od prac badaw czo-rozw ojow ych, p ro w ad zo n y ch n ad ja k im iś przedsięw zięciam i, k tó ry ch efekt końcowy nie je s t jeszcze znany . D la bliższego w y tłu m acz en ia tej różnicy m ożn a się po słu żyć te rm in o lo g ią w p ro w ad zo n ą przez J . S c h u m p e te ra .2 W p ro w ad za on trz y
1 Problemy nowoczesności w gospodarce PRL. Praca zbiorowa pod red. A. Karpińskiego, Warszawa 1974, s. 10.
3 2 0 Mirosław Kurek
pojęcia: w ynalazek, innow ację (przez k tó rą ro zu m ie zn alezienie ek onom icz nego zasto so w an ia d la w ynalazku ) oraz im itac ję (przez k tó rą ro zu m ie u p o w szechnienie innow acji w g o sp odarce). W ty m świecie przez now oczesność rozum ieć będziem y s ta n go sp o d ark i o d p o w ia d a ją c y po jęciu im ita c ji. J e s t to je d n a k pew ne zaw ężenie te m a tu w s to su n k u do szerszego p o jęcia no woczesności ob ejm u jąceg o rów nież fro n t n aukow o-badaw czy. J e s t to zarar zem ujęcie sta ty c z n e , p rz ed staw iając e s ta n ak tu a ln y . W sp o só b d y n am icz n y p rz e d sta w ia now oczesność, po słu g u jąc się po jęciam i J . S c h u m p e te ra , G . F. R ay, k tó ry stw ierd z a, że ” o d stę p czasu pom iędzy ty m i trz e m a k ro kam i (wy nalazek , in no w acja, im ita c ja ) m oże decydow ać, czy je d e n k o n ce rn b ą d ź prze m ysł czy kraj m oże być uw ażany za b ardziej now oczesny w sw oich m e to d ac h od inneg o” .3 Takie ujęcie p ow od uje zdy n am izo w an ie p o jęcia now ocze sności z m ożliw ością u w z g lęd n ian ia te m p a w p ro w a d z a n ia zdob yczy naukow o- techn icznych. U ogólniając, m ożn a now oczesność rozu m ieć ja k o ” zdołność n a d ą ż a n ia i do sto so w y w an ia się g o sp o d ark i i jej elem en tów do zm ien iając y ch się w arunków zew n ętrzn y ch i w ew n ętrzn y ch p o przez a d a p ta c ję inn ow acji w p ro w adzo nych ju ż w o to czen iu b ąd ź sto so w an ie w łasn y ch o ry g in aln y c h rozw iązań tech n ic zn y ch ” .4
P rze d sta w io n e definicje p o zw alają stw ierd zić, że u o g ó ln ia ją c p ro b lem y now oczesności przem ysłu b a d a ć je m o żn a w d w o jak im u ję c iu :5
a) sta ty c z n y m , to je s t p o d k ą te m o d p o w ied zi n a p y ta n ie , ja k i d y s ta n s dzieli kraj lub k ra je b a d a n e z p u n k tu w id zen ia p o zio m u now oczesności od krajów n ajb ard ziej zaaw ansow anych;
b) d y n am icz n y m , to je s t p o d k ą te m o d po w ied zi n a p y ta n ie , ja k zm ie n ia się d y s ta n s w czasie, w ja k im te m p ie w s to su n k u do in n y ch k ra jó w n a s tę p u je u p ow szechn ienie now oczesnych w yrobów i p ro cesów w d an e j go sp o d arce.
W ydaje się, że o b y d w a u jęcia są b a rd z o w ażne, p rzy czy m n iew ą tp liw ie n ajp ierw należy określić s ta n istn ie ją cy i w ykazać, ja k a d zieli d a n ą g o sp o d ark ę ”odległość” od p rz o d u ją c y c h p ro d u c e n tó w św iato w y ch w d an e j d zied z in ie , a d o p iero w pó źniejszy m okresie p row adzić b a d a n ie n a d ty m czy d y s ta n s u leg a sk ró cen iu , czy w y dłużeniu . Aby m o ż n a było p row ad zić p o ró w n a n ia p o zio m u now oczesności zarów no w ujęciu sta ty c z n y m , ja k i d y n a m ic z n y m konieczne są dó tego m iern ik i now oczesności.
3G. F. Ray: The Diffusion o f New Technology. A Study of Ten Processes in Nine
Industries. "N ational Institute Economic Review" 1969, 48, s. 40.
4Metodologia badania zmian w poziomie nowoczesności przemysłu. P raca zbio rowa pod kierunkiem R. Mierzwińskiego. Zeszyty M etodyczne GUS. W arszawa 1981, 47, s. 14.
P ró b a oceny poziomu nowoczesności licencyjnych maszyn budowlanych 3 2 1
W lite ra tu rz e p rz ed m io tu d aje się zauw ażyć dążenie do stw o rz en ia je d n e g o u n iw ersaln eg o m iern ik a now oczesności. Jed n ak że sam a w ieloaspek- tyw nos'ć p o jęcia now oczesności pow oduje tru d n o śc i, k tó re przy o b ecny m p o ziom ie w iedzy w y k lu cz ają m ożliwość sk o n stru o w an ia jed n eg o , uniw ersalnego m ie rn ik a now oczesności.
B rak m ożliwości m ierzen ia nowoczesności za p o m o cą jed n eg o m ier n ik a in te g ra ln e g o p o w o duje sy tu ację , w k tórej poziom now oczesności m ie rz o n y je s t z a p o m o c ą m iern ik a lu b m ierników cząstkow ych, k tó re uw ażane s ą za n a jb a rd z ie j re p re z e n ta ty w n e d la danej branży, gałęzi czy n aw et całego p rzem y słu . P osługiw anie się re p rez en taty w n y m i m iern ik am i now ocze sności ja k o s u b s ty tu ta m i m ierników sy n tetyczny ch (in teg ra ln y ch ), n a p o ty k a rów nież n a pew ne tru d n o śc i. W ybó r jednego spośród m ożliw ych m ierników cząstk o w y ch i u zn a n ie go za re p rez en taty w n y zak łada z góry, że selekcja i o c e n a u ży tec zn o ści, p o p rz ed za ją ce w ybór, b ęd ą o p arte n a sądzie a r b itra ln y m i su b ie k ty w n y m . P o sługiw anie się m iernikam i cząstkow ym i je s t je d n a k ż e na o b ec n y m e ta p ie rozw oju nau k i koniecznością, gdyż b rak d o sko nałych m ier ników sy n te ty c z n y c h zarów no o ceniających nowoczesność, jak i o cen iający ch c a łą d ziałaln o ść g o sp o d arczą (w ty m m ierników efektyw ności g o sp o d aro w a n ia ) p rz e są d z a o ty m fakcie. Z konieczności więc, b a d a n ia poziom u now o czesności przem y słu m u szą być obecnie prow adzone w w aru n k ach koegzy s te n c ji, ciągle dosk o n alo n y ch , zastęp czych form wskaz'ników sy n tety cz n y ch i cz ąstk o w y ch . Te o s ta tn ie , p o d o b n ie zresztą ja k w skaźniki re p re z e n ta ty w n e , m o g ą być b ez p o śred n ie i p o śred n ie, przy czym w an alizach i o cen ach za w sze p o w in n y one w ystępow ać w odpow iednio u sy stem aty zo w an y ch zbio ra c h sta n o w iąc y ch k om b in ację w skaźników jed n eg o i drugiego ro d z aju .
W szy stk ie m iern ik i poziom u now oczesności m ożn a rów nież podzielić n a u n iw ersaln e, tj. ta k ie , k tó re m ogą znaleźć zastosow anie w p o m iara ch w e w szy stk ich d zied zin ach przem ysłu i w skali ogólnoprzem ysłow ej oraz na m ie rn ik i specyficzne d la danego szczebla, n a k tó ry m dokonyw any je s t p o m iar (p rzem y sł ogółem , g ru p a gałęzi, gałąź, b ra n ż a , p rzedsiębiorstw o) b ąd ź d la d a n e j k o n k re tn e j dziedziny w ytw arzan ia.
C h a ra k te ry s ty k ę poziom u nowoczesności przem ysłu m ożn a p rz ep ro w ad zać p o słu g u ją c się m iernikam i w w yrażeniu ab so lu tn y m (np. liczb a o p a te n to w a n y c h w ynalazków i w zorów użytkow ych, liczba zaku p io n y ch licencji) i m ie rn ik a m i w w y rażen iu re la ty w n y m (np. w skaźnik techn iczneg o u z b ro je n ia p ra c y ). M iern ik i ab so lu tn e m ogą dotyczyć różnych aspektów now ocze sności i tr u d n o w te j gru p ie czynić dalsze klasyfikacyjne u p o rz ąd k o w an ia . W y d a je się, że w a rto ść poznaw cza m ierników ab so lu tn y ch je s t m n iejsza o d re la ty w n y c h , bow iem te pierw sze n iejako tru d n ie j s y tu u ją się w ska
3 2 2 Mirosław Kurek
lach porów naw czych. W grupie m ierników re la ty w n y ch m o ż n a o d ró ż n ić co najm niej cztery ich rodzaje. P od staw o w ą część, m o żn a pow iedzieć, w y ra ź n ą w iększość m ierników relaty w n y ch sta n o w ią m iern ik i s tru k tu ra ln e . P ow szech nie uw aża się, pisze J . Lisikiewicz, że w yrazem now oczesności p rzem y słu je s t u dział w p ro d u k cji lub w procesach p ro d u k c y jn y c h w yrobów lu b procesów technologicznych u zn an ych za now oczesne. Tak więc re a liz a c ja p o stę p u no w oczesności prow adzi w p ro st do p rz em ian s tru k tu ra ln y c h .6
D rugim ro d z ajem , w y o d rę b n iający m się w g ru p ie re la ty w n y c h m ier ników poziom u now oczesności, są m iern ik i efektyw nościow e. M iern ik i te n iezb y t p recyzy jnie określa się czasem m ian em jak o ścio w y m , w łąc zając tu rów nież tech n iczn e w spółczynniki p ro d u k cji.
T rzecim ro d z ajem m ierników re la ty w n y ch są m iern ik i w y ra ż a ją c e re lacje pom iędzy w ielkościam i uży ty ch w p ro d u k c ji czy nn ikó w w y tw ó rczy ch . M ierniki te, po za p o sta c ią ogólną, m a ją często sw e sp ec ja ln e m u ta c je gałęziow o-branżow e.
W reszcie cz w arty m ro d zajem m ierników re la ty w n y ch , m o g ący ch m ieć zastosow anie przy b a d a n iu poziom u now oczesności p rz em y słu , s ą m iern ik i p ro d u k c ji uzn an ej za now oczesną, p rz y p a d a ją c e j n a je d n e g o m ieszkańca.
W b a d a n ia c h p oziom u now oczesności, p o d o b n ie z re s z tą ja k w in n y ch b a d a n ia c h ekonom icznych, isto tn e znaczenie m a opis k o n k re tn y c h treśc i sk ład ają cy ch się n a to , co w y o d rę b n ia d an e zjaw isko w śród in n y c h , ich zm ienności w czasie i porów nyw alności w p rz e strz e n i. O czyw iście im b a r dziej opis zjaw isk m ery to ry c zn ie określonych j e s t ilościow o w y m iern y , ty m większe są szanse n a w ierniejsze o dzw ierciedlenie p raw d ziw eg o o b ra z u rze czyw istości, w ty m p rz y p a d k u rzeczyw istego p ozio m u now oczesności.
In teresu jący p o d ział wskaz'ników n a u n iw ersaln e i specyficzne za m ie szczony zo stał w m eto d y ce G U S .7 P rz e d sta w io n y w niej ze sta w w skaźników (z nan ych w lite ra tu rz e p rz e d m io tu ) w y ko rzy sty w an y je s t w ró ż n y ch anali- zach ekonom icznych a tu ta j za ad o p to w an e zostały do p o trz e b m ie rz e n ia n o w oczesności. Za ich p o m o cą m o żn a ocen iać p o ziom now oczesności głównie w skali m akroek o n o m iczn ej. M niej p rz y d a tn e n a to m ia s t są one w ocenic poziom u now oczesności k o n k re tn y c h w yrobów .
Szeroko ro z u m ia n a p ro b le m a ty k a now oczesności p ro d u k c ji b y ła je d n y m z głów nych arg u m en tó w n a rzecz z a k u p u przez P o lsk ę licencji w la ta c h sied em d ziesiąty ch . Licencje m iały sta ć się g łów ny m a k c e le ra to re m p o d n ie sien ia n a wyższy poziom now oczesności p ro d u k c ji realizo w an ej przez p ol 6 Struktura produkcji przemysłowej. Metody badania i kierunki zmian. P raca pod red. J. Lisikiewicza. Warszawa 1977, s. 129-130.
P ró b a oceny potiom u nowocteanoaci licencyjnych maszyn budowlanych
skie p rz e d się b io rstw a ty m b ard ziej, że zakupy licencji w iązały się nie ty lk o z w y ro b a m i czy technolog iam i, ale rów nież z bud ow ą now ych i g ru n to w n ą m o d e rn iz a c ją istn ie ją cy ch przedsiębiorstw . O siągnięcie dzięki licencjom wy sokiego p o zio m u now oczesności m iało spow odow ać rozw inięcie n a d u ż ą skalę e k s p o rtu i p rzy czynić się do s p ła ty zaciągniętych k redy tów . W ty m m iejscu p o w sta je w ięc p y ta n ie czy za p o m o cą licencji u dało się p o d nieść poziom no w oczesności rodzim ego przem ysłu. O dpow iedź nie m oże być je d n o z n a c z n a . W y d a je się je d n a k , że większość argu m entów p rzem aw ia za ty m , iż z a k u p io n e licencje fa k ty c zn ie przyczyniły się w wielu p rz y p ad k ac h d o w zro stu p o zio m u now oczesności p ro d u k c ji w przem yśle zarów no p o d w zględem te c h n iczn y m , ja k i ekonom icznym . W niek tó ry ch bow iem gałęziach g o sp o d ark i zo stały o siąg n ięte p a ra m e try now oczesności, o k tó ry ch jeszcze w końcu la t sze śćd ziesiąty c h nie było mowy. P rzekonyw ający je s t rów nież fa k t, że znacz nie w zrosło za p o trzeb o w an ie społeczne n a w yroby licencyjne. Z chw ilą p o ja w ie n ia się n a przełom ie la t siedem d ziesiątych i osiem dziesiątych zjaw isk
kryzy so w y ch zaczęto d o p a try w a ć się przyczyn ty ch zjaw isk m .in. w nie p raw idło w ościach realizow anej p o lity k i licencyjnej w n aszy m k ra ju w la ta c h sied em d z ie sią ty c h . P rze p ro w ad z o n a ocena zakup u licencji8 u jaw n iła, że w iele um ów licen cy jnych dotyczyło w yrobów i technologii o p rz s ta rz a ły c h p a r a m e tra c h tech n ic zn y ch i ekonom icznych. P rzekreślało to ju ż w m om encie z a k u p u licencji m ożliw ość osiągnięcia w ysokich p a ra m e tró w now oczesności. J e d n a k ż e w w ielu p rz y p ad k ac h o niższym poziom ie now oczesności w yrobów licen cy jn y ch decydow ały inne względy. Do nich należy zaliczyć m .in. b a r d zo długie cykle u ru c h a m ia n ia pro d u k cji licencyjnej. A sp ek t czasu m a bo w iem w p rz y p a d k u cech doty czący ch now oczesności k ap italn e znaczenie. K a ż d a zw łoka we w prow ad zen iu now ych rozw iązań do p ro d u k c ji zm n iejsza szan se n a to , by d a n y w yrób o d p o w iad ał św iatow ym s ta n d a rd o m . W p ro d u k c ji w yrobów licencyjnych często nie stosow ano zalecanych m a te ria łó w i k o m p o n en tó w . P olskie s u b s ty tu ty z reguły po garszały p a ra m e try now ocze sności w yrobów pro d u k o w an y ch w oparciu o licencje. Z jaw iska te nasiliły się zw łaszcza w m om encie w p ro w adzenia przez k raje zach o d n ie w obec P ol sk i re s try k c ji g o sp o d arczy c h . P odkreślić rów nież należy to , że zak u p o w an e licencje ( n a w yroby lu b technologie) były ju ż eksploato w ane wcześniej przez licencjodaw cę. W m om encie sp rzedaży licencji sam licencjodaw ca p o siad ał z reguły now ocześniejsze ro zw iązan ia. S tą d też w ażną k w estią je s t ro zw ijan ie w łasn y c h p ra c badaw czo-rozw ojow ych (postlicen cy jn ych).
W yelim inow anie lu b p rzy n ajm n iej ograniczenie ty ch n eg a ty w n y ch zjaw isk zw iązan y ch z za k u p em licencji i przem ysłow ym ich w y k o rz y sta n ie m
3 2 4 Mirosław Kurek
m ogło się przyczynić do osiągnięcia znacznie w yższego p ozio m u now ocze sności niż to faktycznie osiągn ięto w n aszy m k ra ju . W la ta c h 1971-1979 za kup iono 446 licencji. O d 1980 r. liczba n a b y ty c h licencji, s y ste m a ty c z n ie m aleje. Łącznie w la ta c h 1980-1989 za ku pion o 26 licencji, w ty m 1 licencję w 1989 r .9 W śród n a b y ty ch licencji, końcem la t sześćdziesiątych a zw łaszcza w pierw szej połow ie la t sied em dziesiąty ch były rów nież licencje n a m aszy n y b udow lane. N a p rz estrze n i o sta tn ic h k ilk u n a stu la t w rozw ój p ro d u k c ji licen cyjn y ch m aszy n budow lanych w Polsce zaang ażow an o zn aczn e śro d k i fin an sowe i duży p o te n c ja ł in telek tu aln y . S tą d też p ró b a oceny efektów , zw łaszcza w zakresie poziom u nowoczesności tej p ro d u k c ji, zn a jd u je - ja k się w y d a je - u zasad nienie.
O cena poziom u now oczesności licencyjnych m aszy n bu d o w lan y ch p ro dukow anych w Polsce p rz ep ro w ad zo n a zo stan ie w ujęciu s ta ty c z n y m . Ujęcie to p o d y k to w an e zostało d o stęp n o ścią n iezbędnego m a te ria łu em piry czn ego . W ocenie tej w y k o rz y sta n a zo stan ie m e to d a p o ró w n a ń w skaźników now o czesności oraz p a ra m e tró w i w skaźników k o n stru k c y jn o -e k sp lo a ta c y jn y c h li cencyjnych m aszy n b udow lany ch określonego ro d z a ju i ty p u p ro d u k o w a n y ch w P olsce, z m aszy n am i bud o w lan y m i tego sam ego ro d z a ju i ty p u p ro d u k o w anym i przez p rz o d u ją ce firm y w świecie. Do oceny po zio m u now oczesności p rz y ję to p a ra m e try k o n stru k cy jn o -e k sp lo a tacy jn e, ja k ie p o sia d a ły m aszy n y b ud o w lan e w 1988 i 1989 roku p ro d u k o w an e w ty m czasie w P olsce (n a b azie licencji) i w p rz o d u ją cy ch firm ach św iatow y ch . D zięki te m u o ce n a ta uzyska w alor ak tu aln o śc i, a tak że w sp osób p o śred n i um ożliw i p rz e p ro w ad zenie jej w ujęciu d y n am icz n y m . K ieru ją c się w zględam i u ty lita rn y m i, do oceny poziom u now oczesności m aszy n bu dow lan y ch p rz y ję to te p a ra m e try k o n stru k cy jn o -e k sp lo a tacy jn e, k tó re przez użytko w nikó w ty ch m a szyn uzn an e są za najw ażniejsze. Za p o dstaw ow e k ry te riu m oceny po ziom u now oczesności m aszyn bud ow lan y ch p ro d u k o w an y ch w P o lsce, zaró w n o n a p o d sta w ie n a b y ty c h licencji ja k i przez p rz o d u ją cy ch p ro d u c e n tó w ty ch m a szy n , w św iecie p rz y ję to w skaźniki now oczesności, k tó re w liczn ik u z a w ie ra ją d a n e d o ty czą ce głów nych p a ra m e tró w e k slo a ta c y jn y c h , zaś w m ian o w n ik u d a n e d o ty czące głów nych p a ra m e tró w k o n stru k cy jn y ch . W ob liczen iach ty ch wskaz'ników uw zględniono je d n ą do trz e c h cech e k sp lo a ta c y jn y c h i s ą one zróżnicow ane ze w zględu n a różne funk cje sp ełn ian e przez poszczególne ro d za je m aszy n budow lan y ch oraz dwie cechy k o n s tru k c y jn e , tj. m asę i m oc - d la w szystkich m aszy n b u d o w lan y ch niezależnie od ich ro d z a ju .
F orm uła w skaźnika now oczesności d la poszczeg óln ych ro d z ajó w m a szyn b u dow lanych p rz y jm u je n a s tę p u ją c ą p o stać:
P ró b a oceny poziomu nowoczesności licencyjnych maszyn budowlanych 3*25
1) d la ciągników gąsiennicow ych (bez układaczy ru r):
^ _ u m o w n a pojem ność lem iesza stan d ard o w eg o [w m 3] ni m asa [w Mg] x m oc [w KW]
2) d la ładow arek kołowych i gąsiennicow ych:
m a k sy m a ln a pojem ność m ak sy m aln a wysokość _ łyżki stan d ard o w ej x p o dn oszen ia
” 2 — [w m 3] [w m]
m asa [w Mg] x m oc [w KW] 3) d la żuraw i hydrau liczn y ch i układaczy rur:
m ak sy m aln y udźw ig m ak sy m aln a wysokość W n3 = [w Mg] x p o dn oszen ia [w m]
m asa [w Mg] x m oc [w KW] 4) d la b eto no m ieszarek :
_ po jem ność zasypow a m ieszalnika [w m 3] m a sa [w Mg] x m oc [w KW] 5) d la koparek:
pojem ność łyżki wysokość m ak sy m aln a głębokość w _ stan d ard o w ej x w ysypu x k o p an ia
” 5 [w m 3] [w m] [w m]
m a sa [w Mg] x m oc [w KW] O prócz w skaźników now oczesności, stan ow iących po dstaw ow e k ry te riu m oceny pozio m u now oczesności m aszyn budow lanych oraz p a ra m e tró w i w skaźników k o n stru k cy jn o -e k sp lo a tacy jn y ch , w ocenie tej w y k o rz y stan e z o sta n ą rów nież, ja k o k ry te ria u zu p ełn iające, rodzaj i zakres w y p o sażen ia m aszy n b u d o w lan y c h w d o d atk o w y osprzęt a tak że liczba typów m aszy n w d a n y m ro d z a ju m aszy n budo w lany ch (ty po szereg).
P o ró w n an ie pozio m u now oczesności licencyjnych m aszy n b u d o w la n y ch p ro d u k o w a n y ch w głównej m ierze przez K o m b in a t P rzem ysłow y ” H u ta S ta lo w a W ola” (K P H SW ) i Z akłady K oparek i H y d rau lik i ’’B u m a r - W a ry ń sk i” w W arszaw ie przeprow adzone zostan ie w sto su n k u do an alo gicznych w y ro b ó w ta k ic h p ro d u c en tó w jak : C a te rp illa r (U SA ), C lark M ichi- g en (U S A ), H a rv e s te r (U SA ), D resser (U SA ), Terex (U SA ), T ro jan (U S A ), C ase (U S A ), F ia t - Allis (U SA ), Jo h n D eare (U SA ), K o m atsu (J a p o n ia ), K obe S teel (J a p o n ia ), T ad a n o (Ja p o n ia ), In te rn a tio n a l H ough (R F N ), S te tte r (R F N ), G o ttw a ld P M K (R F N ), K ru p p (R F N ), L ieb h e rr (R F N ), F risch (R F N ), B e n a ti (W ło ch y ), Icom a (W łoch y), Jo n es (W ielka B ry ta n ia ), C oles (W ielk a B ry ta n ia ), R icher (F ra n c ja ), C ase P o clain (F ra n c ja ). Z a p rz o d u ją c y c h św iato w y ch p ro d u c en tó w m aszyn b u d o w lan y c h sp o śró d
326 Mirosław Kurek
w ym ienionych firm u zn aw an e są: C a te rp illa r i K o m a tsu . W y ro b y w szy stk ich w ym ienionych firm c h a ra k te ry z u ją się głów nie: w y sok im p oziom em jakości i now oczesności, szerokim w yposażeniem w d o d atk o w y o sp rz ę t, d u ż ą
liczebnością typoszereg u i serii p ro du k o w an y ch w y ro b ó w .10
Z anim p rz y stą p im y do oceny pozio m u now oczesności m a szy n b u d o w lany ch pro dukow anych w Polsce i w p rz o d u ją cy ch firm ach n a świecie należy w yjaśnić, że p rz ed staw io n e w ta b e li 6 w yniki obliczeń w skaźników now ocze sności m ogą być porów nyw ane je d y n ie w zakresie dan eg o ty p u m aszy n i to 0 zbliżonych p a ra m e tra c h k o n stru k cy jn o -e k sp lo a tacy jn y ch . P o ró w n y w a n ie w yników obliczeń w skaźników now oczesności u sta lo n y c h d la różneg o ro d z a ju m aszyn (np. ciągników gąsienicow ych i k o p arek ) i d la różny ch ty p ó w , czyli o zróżnicow anych znacznie p odstaw o w y ch p a r a m e tra c h w o b rę b ie d a nego ro d z aju m aszyn (n p . ładow arek o p o jem n ości ły żki 3 ,2 m 3, Ł - 35 1 ładow arek o pojem ności łyżki 6 m 3, Ł - 60) prow ad ziło b y do b łęd n y ch w niosków . Z różnicow ane są bow iem - o czym p isan o w cześniej - liczb a i rodzaj cech k o n stru k cy jn o -e k sp lo a tacy jn y ch b ra n y c h p o d uw agę w o bli czeniach w skaźników now oczesności w poszczególnych ro d z a ja c h m aszy n b u dow lany ch oraz podstaw ow e p a ra m e try k o n stru k c y jn o -e k s p lo a ta c y jn e w ob ręb ie d anego ro d z a ju ty c h m aszy n.
D ane źródłow e oraz w yniki obliczeń zam ieszczone w ta b e la c h 1-6 p o zw alają stw ierd zić, że p ro d u k o w an e w P olsce w o p arciu o licencje, m a szyny b u d ow lane c h a ra k te ry z u ją się zróżn ico w an ym p o zio m em now ocze sności. N iektóre ro d zaje i ty p y m aszyn b u d o w lan y ch p ro d u k o w a n y ch w P o l sce re p re z e n tu ją najw yższy w świecie poziom now oczesności, in n e d o ró w n u ją poziom ow i św iatow em u, jeszcze in n e c h a ra k te ry z u ją się n isk im p o zio m em now oczesności. Z ta b e li 6 w ynika, że p ro d u k o w a n e w K P H S W licen cy jne ciągn iki gąsienicow e T D - 15C, T D - 20G , T D - 25G , T D - 40 i u k ła d a c z e ru r SB 85 i T D - 2 5 C /S osiągnęły najw yższy poziom w sk aźn ik a now oczesności w p o ró w n a n iu z tego ro d z a ju m aszy n am i w y tw a rz a n y m i p rzez zn a n e firm y w świecie. W y sokim poziom em w skaźnika now oczesności c h a ra k te r y z u ją się rów nież ciągniki gąsienicow e T D - 15C L G P i T D - 40 B . P o d sta w o w e p a ra m e try i wskaz'niki k o n stru k c y jn o -e k sp lo a ta c y jn e zam ieszczone w ta b e li 1 są rów nież do w o d em n a to , że polskie ciąg nik i gąsienicow e o siągnęły w y soki lu b najw yższy w świecie poziom now oczesności. C iąg n ik i gąsienicow e 10Opracowania wewnętrzne Kom binatu Przemysłowego "H u ta Stalowa Wola” Ka talog podstawowych wyrobów KP HSW z 1990 roku - zawierający podstawowe pa ram etry konstrukcyjno-eksploatacyjne maszyn budowlanych produkowanych przez najlepsze firmy na świecie, Katalog "B um ar Baum aschinen” - 1986, opracowania wewnętrzne Zakładów Koparek i Hydrauliki ” Bum ar - W aryński*.
P ró b a oceny potiom u nowoczesności licencyjnych maszyn budowlanych 3*27
T D - 40 i T d - 40 B z uw agi n a b ard zo now oczesne w alory k o n stru k cy jn o - e k sp lo a ta c y jn e i najw yższy (w p rz y p ad k u T D - 40) poziom w skaźnika no- woczesnos'ci u zn a n e zostały przez firmę D resser (licencyjnego p a r tn e r a K P H S W ) za najlep sze n a świecie. A nalizow ane ciągniki w yposażone są , p o d o b nie ja k teg o ro d z a ju m aszyny p ro duko w ane przez p rz o d u jące firm y w św iecie, w p ełn y za k re s dodatk o w eg o o sp rz ętu zgodnie z życzeniam i odbiorców . P rz y cz y n ia się to do zw iększenia zak resu i rod zaju p ra c, ja k ie m ożna w ykonyw ać p rz y p o m o cy ty c h ciągników , co niew ątpliw ie zw iększa ich poziom now ocze sności.
J e d y n ie w zakresie ty p o szereg u tych m aszyn K P H SW za jm u je d al sze m iejsce w św iecie. P ro d u k c ja 4 p odstaw ow ych typów ty ch ciągników g ąsienicow ych p lasu je te n k o m b in a t n a 8-10 m iejscu w świecie. N ajliczn iej szy m ty p o szereg iem w p ro d u k c ji ty ch m aszyn w y ró ż n iają się ta k ie firm y, ja k K o m a tsu (34 ty p y ciągników gąsienicow ych), H anom ag (14), J o h n De- a re (13), F ia t A llis (12), C a te rp illa r (8), D resser (7), C ase (5). P o d o b n ie ja k K P H SW 4 pod staw o w e ty p y m aszy n p ro d u k u ją firm y: Terex i L ieb h err.
P ro d u k o w a n e do n ied aw n a w naszym k ra ju (przez kilkanaście la t od połow y la t sied em d z ie sią ty c h ) w op arciu o polskie ro zw iązan ia k o n stru k cy jn o - tech n o lo g icz n e ład o w ark i kołowe (w K P HSW - L 34 i w F abryce M aszyn B u d o w lan y ch ” B u m a r - F a d ro m a ” we W rocław iu - Ł 200) odbiegały znacznie p o zio m em now oczesności od najlepszych tego ro d z aju m aszy n w y tw arzan y ch przez p rz o d u ją c e firm y w świecie. P oziom w skaźnika now oczesności był d w u k ro tn ie niższy d la ład ow arek Ł - 200 i o 67% niższy d la ładow arek Ł - 34 w p o ró w n a n iu z poziom em tego w skaźnika najlepszych tego ty p u ład o w a rek p ro d u k o w a n y ch przez p rz o d u ją ce firm y w świecie. D lateg o w 1975 roku z a k u p io n o z firm y H a rw e ste r licencję n a 6 tysięcy ładow arek kołow ych. Li cen cy jn y ch ładow arek kołow ych przez stosunkow o długi okres nie w d ra żan o d o p ro d u k c ji. W K P H SW trw ały je d n a k p race po stlicen cy jn e, w w yniku k tó ry c h p o w sta ła n o w a g en e rac ja tych m aszyn: Ł - 35, Ł - 40 i L - 60. Ł ad o w ark i Ł - 35 p ro d u k o w a n e są od 1985 r., L -60 od 1989 r., zaś Ł - 40 p la n o w a n e s ą do u ru c h o m ie n ia w 1991 roku.
P ro d u k o w a n e sery jn ie ładow arki L - 35 pod w zględem now ocze sności p la s u ją się n a d ru g im m iejscu w świecie, u stę p u ją c je d y n ie i to niezn a czn ie tego ty p u ładow arkom (966 D) p ro d u k o w an y m przez C a- te rp ille ra . U ru ch o m io n e w 1989 r. w seryjnej p ro d u k cji ład o w ark i L-60 c h a ra k te r y z u ją się rów nież stosun ko w o w ysokim poziom em now oczesności (3-5 m iejsce w św iecie). N ajw yższym poziom em nowoczesności w ty m ty p ie w y ró ż n ia ją się ład o w ark i p ro d u k o w an e przez licencjodaw cę D re ssera (560 B) i za c h o d n io n ie m ie c k ą firm ę Frisch (3000 B ). K P HS W w y p ro d u k o w ał serię
3 2 8 Mirosław Kurek
in fo rm ac y jn ą ładow arek 560 B, ale w ysokie koszty n a b y c ia p o d zesp o łó w od licencjodaw cy zmusiły k o m b in at do zrezy gn ow ania z p ro d u k c ji ty c h m aszy n . P o d ję to je d n a k intensyw n e p race k o n stru k cy jn o -te ch n o lo g ic zn e, k tó re p o zwoliły n a skon struow anie i urucho m ienie w łasn ych ład o w arek (Ł-60) o p o jem n ości łyżki ok. Cm3, tej sam ej klasy. Ł adow arki o ta k dużej p ojem n o ści łyżki p ro dukow ane są je d y n ie przez nieliczne firm y w św iecie.
P lanow ane z kolei do u ru c h o m ie n ia w 1991 ro k u ład o w a rk i Ł-40 w y ró ż n iają się najw yższym w świecie poziom em now oczesności. Ł ad ow ark i tej klasy p ro duko w ane przez ta k ie znan e firm y ja k D resser, C a te rp illa r, T ro jan i K o m atsu c h a ra k te ry z u ją się znacznie niższym p o zio m em now ocze sności. Jed y n ie łado w arki (4600 B) p ro d u k o w an e przez firm ę Volvo zbliżone są poziom em now oczesności do ładow arki Ł-40.
O zaliczeniu ładow arek (Ł-35, Ł-40 i Ł-60) do o d p o w ied n ieg o p ozio m u now oczesności św iadczą wskaz'niki now oczesności oraz p a r a m e try i w skaźniki k o n stru k cy jn o -e k sp lo a tacy jn e zam ieszczone w ta b e la c h 2 i 6.
N iższym stosunkow o poziom em now oczesności c h a ra k te r y z u ją się ładow arki gąsienicow e (175 C) p ro d u k o w an e w K P H S W . Św iadczy o ty m stosunkow o ^niższy poziom w skaźnika now oczesności o raz p a ra m e tró w k o n stru k cy jn o -e k sp lo a tacy jn y ch ty ch m aszy n , w p o ró w n a n iu z poziom em ty ch w skaźników i p a ra m e tró w m aszyn tej klasy p ro d u k o w a n y ch przez ta k ie firm y, ja k K o m atsu (D 575-1) i C ase w USA (145 B ). J e d n a k ż e ład o w a rk i gąsienicow e (175 C ), w p o ró w n a n iu z łado w arkam i p ro d u k o w a n y m i przez firm ę C a te rp illa r, są now ocześniejsze (p a trz ta b . 2 i 6). Ł ad o w ark i kołow e i gąsienicow e w yposażone są, p od o b n ie ja k ciągniki gąsienicow e, w p ełn y za kres o sp rz ę tu , co p rz y czy n ia się do p o d n iesien ia p ozio m u now oczesności ty ch m aszyn. W zakresie typoszereg u K P H SW z p ro d u k c ją 4 ty p ó w ład o w arek o p ojem ności łyżki od 3,2 do 6 m 3 z a jm u je d o p iero 10 m iejsce w św iecie. W połow ie la t osiem dziesiąty ch n ajliczn iejszym ty p o szereg iem w p ro d u k c ji ładow arek w yróżniły się n a stę p u ją c e firm y: C lark M ichigen (12 ty p ó w ła d o w arek o pojem n ości łyżki od 1,2 do 9 ,1 8 m 3), T erex (11 ty p ó w - o d 0,57 do 5,7 4m 3), K o m a tsu (10 typó w - od 0,6 do 5 ,7 m 3), K a w asak i (9 ty pów - od 1,2 do 5 ,5m 3), C a te rp illa r (8 typów - od 1,0 do 10,6 m 3), D re sser (8 ty p ó w - od 1,24 do 9 ,2m 3), B e n a ti (8 typów od 1,2 do 6 ,4 m 3), T ro ja n (6 ty p ó w - od 1,8 do 5,7 m 3) i Volvo (6 typów - od 0,8 do 3,8 m 3).
P ro d u k o w an e w K P HSW żuraw ie h y d ra u lic zn e H y d ro s T -351 n a li cencji C olesa c h a ra k te ry z u ją się śre d n im p oziom em now oczesności. Ś w iadczy o ty m śred n i sto su n k o w o poziom w skaźnika now oczesności oraz p a r a m etró w i w skaźników k o n stru k c y jn o -e k sp lo a ta c y jn y c h (ta b . 3 i 6). S to s u n kowo n ajw yższym św iato w y m po ziom em now oczesności c h a ra k te r y z u ją się
Próba oceny poziomu nowoczesności licencyjnych maszyn budowlanych 3 2 9
n a stę p u ją c e żuraw ie h yd rauliczne: A 351 firm y Lokom o w F in la n d ii, 25 G N T firm y K ru p p a w R F N , G T 35 firm y L un a w H iszpanii, T G 350 firm y T a d a n o w J a p o n ii i 55-41 firm y G o ttw a ld AM K z R FN . Stosunkow o zaś n ajn iższy m po zio m em now oczesności charaktery zują, się żuraw ie h y d rau liczn e T 352 firm y R h e in sta ll w R F N i T 1 S 300 firmy G row n w USA.
W y tw a rza n e w K P IISW na licencji S te tte ra b eto n o m ieszark i c h a ra k te ry z u ją się, w p o ró w n a n iu z tego ty p u m aszynam i p ro d u k o w an y m i przez p rz o d u ją c e firm y w świecie niskim poziom em now oczesności (szczególnie b eto n o m iesza rk i BSH 081C; p a trz ta b . 4 i 6). W m om encie za k u p u li cencji i u ru c h o m ie n ia p ro d u k c ji tych m aszyn poziom ich now oczesności o d p o w ia d a ł św iato w y m sta n d a rd o m . W późniejszym okresie nie p ro w a dzono pow ażn iejszych p ra c m o d ernizacyjnych tych m aszyn a p o d ejm o w an e p ró b y zn a lezien ia n ajb ard ziej o p ty m aln y ch podw ozi sam och od ow ych do w y m ag a ń k o n stru k cy jn o -e k sp lo a tacy jn y ch beto no m ieszarek nie przyn iosły pełn y ch efektów .
Z uw agi n a ogran iczony zakres dan y ch k o n stru k cy jn o -e k sp lo a tacy jn y ch c h a ra k te ry z u ją c y c h k opark i h y d rau liczn e prod uk ow ane przez liczące się firm y w św iecie, ocenę poziom u nowoczesności kop arek prod u k o w an y ch n a licencji M enck a przez ZKH ” B u m a r - W aryński” w W arszaw ie p rz ep ro w a dzi się, p o ró w n u ją c p o d staw o w e ich p a ra m e try i w skaźniki z p a ra m e tra m i i w skaźnikam i k o p arek prod uk ow anych przez firm ę C ase P o clain we F ran c ji. O g ran iczy to zak res p rzedm iotow ej oceny ty m b ard ziej, że polski p ro d u c e n t nie rozw in ął p ro d u k c ji ty ch m aszyn n a d u ż ą skalę. W tej sy tu a c ji m ożem y je d y n ie stw ierd z ić , że k o p ark i hyd rau liczn e (M 2 5 0 H L ) p ro d u k o w a n e w ZK H ’’B u m a r - W ary ń sk i” c h a ra k te ry z u ją się w p o ró w n a n iu z k o p ark am i (125 B) p ro d u k o w a n y m i przez firm ę C ase P oclain , nieco niższym poziom em w skaźnika now oczesności oraz nieco gorszym i p a ra m e tra m i i w skaźnikam i k o n stru k c y jn o -e k sp lo a ta c y jn y m i (p a trz ta b . 5 i 6).
P o lsk a o d m ia n a ty ch k o parek (K 1011) c h a ra k te ry z u je się d użo gor szym i p a ra m e tra m i. P o d k reślić należy, że p rz o d u jące firm y n a zachodzie p ro d u k u ją po k ilk anaście typ ów ty ch m aszy n (np. C ase P o clain 15 typów o p o jem n o ści łyżki o d 0,7 do 17,Om3, L iebherr 16 typów o pojem n ości łyżki od 0,6 do 11,5 m 3, F ia t A llis 17 typó w o pojem ności łyżki o d 0,45 do 3,5m 3, Be- n a ti 18 typów o p o jem ności łyżki od 0,55 do 4,Om3), a n aw et po k ilk ad ziesiąt typów (K o m a tsu 24 ty p y o pojem ności łyżki od 0,06 do 14,Om3, H ita c h i 30 ty p ó w o p ojem no ści łyżki od 0,16 do 12,o m 3). W p o ró w n an iu z listą św iato w y c h p ro d u c e n tó w polski b ard zo sk ro m n y ty poszereg i je d n a w m iarę n o w o czesn a k o p a rk a M 2 5 0 H L (o pojem ności łyżki l,5 m 3) p re z e n tu je się b a rd z o sk ro m n ie.
330 Miroalaw Kurek
Z powyższej analizy p rzeprow adzonej w św ietle p rz y ję ty c h t u ta j k ry teriów w ynika, że poszczególne ro d zaje i ty p y licencyjn ych m aszy n bud ow lanych p rodukow anych w Polsce, w po ró w n an iu z analo g iczn y m i ro d z a ja m i i ty p a m i m aszyn budow lanych prod uk ow any ch przez p rz o d u ją c e form y w świecie, osiągnęły n astęp u ją cy poziom now oczesności:
1) ciągniki gąsienicow e T D -40 i ich o d m ia n a T D -4 0 B - n ajlep sze n a świecie;
2) ciągniki gąsienicow e (T d -15 C , T D -2 0 G , T D -2 5 G ), u k ład ac ze ru r (SB-85, TD -25C -S3) i ładow arki kołowe (L-35, L-40) - n ajw yższy św iatow y poziom nowoczesności;
3) ciągniki gąsienicow e T D -1 5 C L G P i ład o w ark i kołowe L-60 - w ysoki św iatow y poziom nowoczesności;
4) k op arki gąsienicow e M 2 5 0 H L, ład o w ark i gąsienicow e 175 C oraz żuraw ie h y d rau liczn e H ydros T-351 - śred n i św iato w y pozio m now oczesności;
5) b eto n o m ieszark i (B SH 061 i BSH 061C ) - niski św iato w y poziom now oczesności.
N ależy p o dkreślić, że poziom now oczesności m aszy n b u d o w lan y c h pro dukow an ych przez po zo stałe firm y w świecie i P olsce (nie u w zg lęd nion e w tej ocenie i klasyfikacji), w p o ró w n an iu z m aszy n a m i b u d o w lan y m i p ro d u k o w anym i przez przo d u jące firm y w świecie i Polsce (uw zględ nion e wr tej ocenie i klasyfikacji) je s t niższy. W obec tego uzyskanie b a rd zo w ysokiego pozio m u now oczesności w iększości licencyjnych m aszy n b u d o w lan y ch p ro d u k o w a n y ch w naszym k raju uznać należy za du że osiągnięcie. N a o siągnięcie ta k w yso kiego poziom u now oczesności głównie ciągników gąsienn icow ych , u k ład ac zy ru r i większości typów ładow arek kołow ych złożyło się szereg p rzy czy n .
P ierw sza um ow a licencyjn a n a p ro d u k c ję w P olsce ciągników gąsienico w ych i ład ow arek gąsienicow ych z a w a rta zo sta ła w 1972 ro k u . P rzez cały czas trw a n ia um ów licencyjnych (n a jp ie rw z H a rw esterem a o d 1984 ro k u z D resserem ) ko ntyn uow an o in te n sy w n ą w sp ó łp ra cę n au k o w o -te c h n ic z n ą i k o n stru k cy jn o -te ch n o lo g ic zn ą m iędzy licen cjo d aw cą a licen cjo b io rcą. P ie r w o tn a um ow a b y ła k ilk ak ro tn ie ro z szerz an a o now e p ro b lem y tech n ic zn e i p rz e d łu ż a n a (o s ta tn ia um ow a z 1984 r. ob ow iązu je do 1994 r.). P rz e p ro w a dzone głównie przez k o n stru k to ró w z O śro d k a B ad aw czo-R ozw ojow ego M a szyn Z iem nych i T ra n sp o rto w y ch K P H SW w ra m a c h ty c h um ów po stlicen - cyjne p race k o n stru k cy jn o -tech n o lo g iczn e pozw oliły m .in . n a o p ra co w an ie now oczesnego ciąg n ik a gąsienicow ego T D -40, k tó ry n a d a l je s t m o d ern iz o w any i od 1988 roku p ro du k o w an y w ulepszonej w ersji (T D -4 0 B ), oraz n a ulepszenie k o n stru k cji i technologii p o zo stały c h ciągników gąsienicow ych i ładow arek.
P róba oceny poziomu nowoczesności licencyjnych maszyn budowlanych
P rze zn ac zen ie odpo w iednich środków finansow ych n a p o stlicency jn e p ra c e naukow o-badaw cze i konstru kcyjno-techno log iczn e, w zrost liczby kw a lifikow anych k ad r in żynieryjno-technicznych oraz w yposażenie O śro d k a B a d a w czo-R ozw ojow ego M aszyn Ziem nych i T ra n sp o rto w y ch w a p a ra tu rę k o n tro ln o - p o m ia ro w ą i w ydziałów pro d u k cy jn y ch w now oczesne m aszyny (w ty m rów nież w o b ra b ia rk i n um erycznie stero w an e), to rów nież w ażny zespół czynników m ający ch w pływ n a uzyskanie św iatow ego poziom u now ocze sności ciągników gąsienicow ych i ładow arek kołowych. W ynika z tego, że głów ny w ysiłek in telek tu aln y , finansow y i tech n iczn o-organ izacyjn y skiero w an y b ył n a ciągniki gąsienicow e i ładow arki. W tej sy tu a c ji m niej uwagi p ośw ięcono m o d ern iz acji po zostałych licencyjnych m aszyn b u d o w lan y ch , zeszły one n iejak o n a dalszy p lan . W p raw dzie podejm ow ano pew ne p race m .in . zm ierzając e do sto so w an ia podw ozi sam ochodow ych do w y m agań k o n stru k cy jn o -e k sp lo a tacy jn y ch beton o m ieszarek , ate nie przyniosły one w p ełn i spod ziew an y ch efektów z uwagi n a pow ażne tru d n o ści w p ozy sk an iu o d p o w ied n iej ilości podw ozi jed n eg o , n ajb ard ziej o p ty m aln eg o ty p u . Z ko nieczności m o n to w an o b eto n o m ieszark i n a różnych, nie zawsze d o sto so w a n y ch , ale d o stę p n y c h podw oziach sam ochodów ciężarow ych (Jelcz, K a m a z, T a tr a , L iaz, S te y er i in n y ch ). W p rz y p ad k u beto n o m ieszarek is to tn y m czy n n ik iem o b n iżen ia poziom u nowoczesności było też je d n o s tro n n e zerw anie w 1981 r. um ow y przez licencjodaw cę.
Z pow yższych rozw ażań w ynika, że poniesione w la ta c h 70. w y d a tk i n a z a k u p licencji i know -how celem u ru ch o m ien ia i p o d jęcia w Polsce p ro d u k cji m aszy n b u d o w lan y c h przyniosły, z nielicznym i w y jątk am i, spo dziew an e efekty. Z d ec y d o w an a większość ocenianych m aszyn b u d o w lan y ch o siąg nęła św iato w e s ta n d a r d y , n iek tó re z ty ch m aszyn uznane zostały za najlep sze n a św iecie. K o n ty n u o w a n ie w spółpracy naukow o-technicznej z czołow ym i fir m am i w św iecie, a n ad e w szystko pod ejm ow anie i k o n tyn uo w an ie postli- cen cy jn y ch b a d a ń n aukow ych przez w łasne ośrodki badaw czo-rozw ojow e i placów ki n aukow e w k ra ju , stan o w i rękojm ię w ysokiego p oziom u now ocze sności m aszy n b u d o w lan y ch produkow an ych w naszy m k ra ju .11 U znanie n a uki za głów ny czynnik p o stę p u tech niczn ego i ekonom icznego do cen ian e je s t w całej rozciągłości w K P H SW . 12
“ Szerzej na ten tem at: M. Kurek: Licencje jako instrum ent pobudzający własne
prace badawczo-rozwojowe (na podstawie doświadczeń Kombinatu Przemysłowego ”Huta Stalowa Wola”). Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowskiej Sectio H, Vol. XXII,
Lublin 1987, s. 451-162.
12W dziedzinie badań naukowych na rzecz maszyn budowlanych KP HSW współpracuje z kilonastoma placówkami naukowymi w kraju i z kilkoma za granicą.
3 3 2 Mirosław Kurek
T ab. 1. Podstawowe param etry i wskaźniki konstrukcyjno - The basic parameters and
constructive-L.p. Typ, m odel i producent
maszyn M asa z w yposa żeniem standar dowym (w kg) M oc sil nika (w K W ) Pojemnos'c lem iesza standardo wego (w m 3) M aksym alna prędkość jazdy w przód w tył (w k m /h ) 1 2 3 4 5 6 1.1. TD-15C K P HSW (Polska) 14 960 104 3,52 9,6 /1 1 ,2
1.2. D 65E-7 K om atsu (Japonia) 16 950 123 4,51 1 0 ,9 /1 3 ,7
1.3. CAT D 6D Caterpillar (U SA) 14 060 104 3,04 10 ,8 /1 2 ,9
1.4. C AT D 6H Caterpillar (U SA ) 20 612 123 4,08 1 1 ,3 /1 4 ,4
1.5. 14C F iat A llis (U SA) 15 700 112 Bd 9 ,5 /1 1 ,5
П.1. T D -15C -L G P K P HSW (Polska) 17 300 104 3,05 9 ,6 /1 1 ,2
П.2. D -60P-G K om atsu (Japonia) 16 400 104 Bd 10,3/9,1
II.3. D 6D-LG P Caterpillar (U SA ) 17 400 104 3,06 1 2 ,4 /1 2 ,9
Ш.1 TD-20G K P HSW (Polska) 22 050 166 6,1 1 0 ,2 /1 2 ,0
III.2 D 85A-18 Kom atsu (Japonia) 23 350 164 Bd 11,2/13,2
П1.3 C AT D 8N Caterpillar (U SA ) 30 917 212 7,6 1 0 ,8 /1 3 ,9
П1.4 FD-20 Fiat Allis (USA) 24 610 166 Bd 9 ,5 /1 0 ,4
III. 5 CAT A7G Caterpillar (U SA ) 19 200 149 4,2 1 0 ,0 /1 1 ,9
1 IV. 1, TD-25G K P HSW (Polska) 33 300 238 9,56 1 0 ,3 /1 2 ,3
1 IV .2. D-155 A K om atsu (Japonia) 33 460 239 7,7 1 1 ,8 /1 3 ,7
j IV.3. CAT D8L Caterpillar (U SA ) 37 300 250 10,7 1 1 ,9 /1 4 ,9
' r v .4 . FD -30 Fiat Allis (U SA) 33 231 224 7,2 1 1 ,1/12,5
IV .5. D-800 Terex (USA) Bd 261 Bd 1 1 ,5 /1 3 ,6
V .l. T D -40 K P HSW (Polska) 51 030 343 15,3 11,2/13,1
V.2. T D -40B K P HSW (Polska) 51 030 388 15,3 11,3/13,1
V.3. D375 A K om atsu (Japonia) 54 760 379 15,7 1 1 ,8 /1 5 ,8
V.4. CAT D9L Caterpillar (U SA ) 51 189 343 15,1 1 2 ,4 /1 5 ,4
V.5. FD -40 Fiat A llis (U SA) 50 638 339 14,3 1 0 ,6 /1 1 ,9
VL1. T D -25C -S3 K P HSW (Polska) 48 000 233 Nd Bd
V I.2. SB-85 K P HSW (Polska) 60 500 233 Nd Bd
VI.3. CAT 583K C aterpillar (U SA) 40 600 224 Nd Bd
VI.4. D355 C-3 K om atsu (Japonia) 56 800 270 Nd Bd
Źródło: O pracowania wewnętrzne K om binatu Przem ysłow ego "H uta Stalow a Wola” , Przedsiębiorstw a Handlu Zagranicznego "Bum ar’’ Spółka z o.o.,
Uwagi:
Bd - oznacza brak danych dla danego typ u m aszyn Nd - oznacza, że dany param etr nie dotyczy danego typu m aszyny
Próba oceny poziomu nowoczesności licencyjnych maszyn budowlanych 3 3 3
eksploatacyjne ciągników gąsienicowych exploitative indices of caterpillar tractors U dźw ig (w~Mg) Długość w ysięg — nika (w- m) Maksy malna siła naporu ( w K N ) Stosunek masy do mocy (k g/K W ) Stosunek mocy do pojemnoś - ci lemie - sza stan - dardowego (K W /m 3 Stosunek mocy do pojemnoś - ci skoko - wej sil nika (K W /L ) Stosunek siły u c ią - gu do masy standardo * wej (N /k g ) Uwagi 7 8 9 10 11 12 13 14 Bd Nd 314 144 29,54 12,57 21,96 Bd Nd 255 138 27,27 11,71 Bd Bd Nd 340 135 34,21 8,55 17.1 Bd Nd 300 168 30,15 11,71 Bd Bd Nd Bd 140 Bd Bd Bd Bd Nd Bd 166 34,10 Bd Bd Bd Nd Bd 158 Bd Bd Bd Bd Nd Bd 167 33,99 Bd Bd Bd Nd 598 132,8 27,21 16,6 27,1 Bd Nd Bd 142,4 Bd Bd Bd Bd Nd Bd 145,8 27,89 14,5 15,2 Bd Nd Bd 148,3 Bd 12,0 17,9 Bd Nd Bd 128,9 35,48 Bd Bd Bd Nd 890 139,9 24,89 12,6 27,2 Bd Nd 637 140,0 31,04 12,4 19,0 Bd Nd 570 149,2 23,36 13,9 15,3 Bd Nd Bd 148,4 31,11 Bd Bd Bd Nd 657 Bd Bd 18,6 17,0 Bd Nd 1127 148,8 22,4 18,1 20,1 Bd Nd 1127 131,5 26,4 20,5 28,3 Bd Nd 980 144,5 24,1 15,9 19,5 Bd Nd 690 149,2 22,7 Bd 20,9 Bd Nd Bd 149,4 23,7 17,9 14,3 68 7,32 Bd 206,0 Nd Bd Bd Ukła-100 7,32 Bd 259,7 Nd Bd Bd dacze 63,5 6,1 Bd 181,3 Nd Bd Bd rur 92 7,3 Bd 210,4 Nd Bd Bd
Zakładów Koparek i Hydrauliki ”Bumar - Waryński” w Warszawie, K atalog "Bumar Baum aschinen ” - 1986 r. oraz obliczenia własne.
3 3 4 Mirosław Kurek
T a b . 2. Podstawowe param etry i wskaźniki konstrukcyjno-eksploatacyjne The basic param eters and constructive-exploative indices
Lp. T yp, m odel i producent
maszyn M asa z w yposa żeniem stan dardo wym (w kg) M oc sil nika (w K W ) P ojem ność łyżki stan dardo wej (w m 3) M aksym alna prędkość jazdy w przód w tył (w k m /h 1 2 3 4 5 6 1.1 . 175 C K P HSW (Polska) 14 350 100 1,52 Bd 1.2 C AT 955L C aterpillar (U SA ) 15 370 100 1,52 Bd 1.3 1450B Case (U SA) 15 330 104 1,72 Bd 1.4 D575-1 K om atsu (Japonia) 15 280 101 1,81 Bd n . i L-35 K P HSW (Polska) 18 550 176 3,2 3 1 ,0 /3 1 ,0 n .2 545 D resser (U SA ) 19 770 184 3,5 3 3 ,0 /1 9 ,0 n .3 966 D C aterpillar (U SA ) 19 500 147 3,1 3 4 ,3 /3 6 ,1
n.4
F 2000C Faun (R F N ) 18 150 162 3,0 4 0 ,2 /2 5 ,2 n .5 Fr 200 F iat A llis (U SA ) 19 700 168 3,1 3 9 ,8 /4 0 ,1 n .6 66 C Turbo H anom ag (R F N ) 18 700 154 3,0 3 8 ,2 /3 8 ,9 n .7 SL 20 Kaelble (R F N ) 19 500 169 3,5 4 4 ,0 /4 4 ,0 n .8 WA 450-1 K om atsu (Japonia) 19 225 177 3,5 3 4 ,0 /3 7 ,0 n .9 125 C M ichigan (U SA ) 20 728 158 3,4 3 0 ,9 /3 0 ,9 m . i Ł-40 K P HSW (Polska) 22 000 191 4,0 3 3 ,5 /3 3 ,8 m.2
980 C C aterpillar (U SA ) 27 317 201 4,0 Bd m .3 550 Dresser (U SA ) 24 255 209 4,4 3 3 ,0 /3 3 ,0m.4
5500 Trojan (U SA ) 28 556 231 4,5 Bdm.5
ZL 5001 Z ettelm eye (R F N ) 22 800 188 4,0 58 /5 8 m .6 4600 B V olvo (Szwecja) 21 100 188 3,8 40 /4 0III. 7 W 180-1 K om atsu (Japonia) 23 880 209 4,0 3 2 ,5 /3 2 ,5
EII.8 844 John Deere (U SA ) 21 670 194 3,8 3 7 ,7 /2 3 ,7
IV.1 L-60 K P HSW (Polska) 38 600 304,4 5,73 2 8 ,2 /B d IV .2 560B Dresser (U SA) 35 670 304,4 5,73 3 2 ,6 /B d IV.3 988 B C aterpillar (U SA ) 40 800 276 5,35 3 4 ,6 /B d IV .4 275 B M ichigan (U SA ) 34 200 283 5,4 3 1 ,0 /B d IV .5 72-81 Terex (U SA ) 52 000 327 6,9 2 4 ,1 /B d IV .6 3000 B Frisch (R F N ) 32 500 294 6,0 3 0 ,0 /B d
Źródło: jak w tabeli 1 Uwagi: jak w tabeli 1
Próba oceny poziomu nowocgesnoćci licencyjnych maszyn budowlanych 3 3 5
ładowarek gąsienicowych i kołowych of caterpillar and wheeled loaders U dźw ig (w K N ) W yso kość w ysy pu (w m ) Siła wyry wają. ca (w KN) Stosunek m asy do mocy (w k g /K W ) Ciężar usypo wy ma teriału nominał nego (w K N / /m 3) Wskaż nik mocy zna- miono wej do udźwi gu no minął nego (K W /K N ) Wskaż nik masy eksplo atacyj nej do udźwi gu no minął nego (K g /K N ) Wskaż nik siły wyrywa jącej do m asy eksploa tacyjnej (K N /k g ) U w agi ! i I1 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Bd 2,72 110,5 143,5 Bd Bd Bd 0,00768 Ładowar Bd 2,89 97,9 153,7 Bd Bd Bd 0,00637 ki gą Bd 2,92 120,6 147,4 Bd Bd Bd 0,00787 sieni Bd 2,86 115,8 151,3 Bd Bd Bd 0,00758 cow e 63,0 3,25 191,6 105,4 19,69 2,793 294,4 0,01033 Ładowar 63,8 3,0 171,0 107,4 18,22 2,884 309,8 0,00865 ki ko 54,0 3,02 216,0 132,6 17,40 2,722 361,1 0,01108 łow e 63,0 3,02 150,0 112,0 20,99 2,571 288,1 0,00826 58,3 3,02 200,0 117,3 18,80 2,852 337,9 0,01015 58,9 3,05 141,0 121,4 19,62 2,615 317,5 0,00754 • 73,6 2,92 175,0 115,4 21,02 2,296 264,9 0,00897 54,9 3,06 206,0 108,6 15,70 3,224 350,2 0,01071 70,1 2,97 161,3 131,2 20,61 2,254 295,7 0,00778 80,0 3,25 190,0 115,2 20,00 2,387 275,0 0,00863 Ładowar 86,4 2,95 260,0 135,9 21,59 2,326 316,2 0,00952 ki ko 86,1 3,16 167,7 116,1 19,56 2,427 281,7 0,00691 łowe 92,3 3,25 226,3 123,6 20,51 2,503 309,4 0,00793 58,5 3,10 200,0 121,3 14,63 3,214 389,7 0,00877 69,0 3,20 158,0 112,2 18,16 2,725 305,8 0,00749 82,0 3,15 260,6 114,3 20,32 2.549 291,2 0,01091 77,2 3,15 147,0 111,7 19,32 2,513 280,7 0,00678 117,0 3,60 304,7 126,8 20,42 2,602 329,9 0,00789 Ładowar 116,5 3,74 325,7 117,2 20,33 2,613 306,2 0,00913 ki ko-105,0 3,73 363,0 147,8 19,63 2,629 388,6 0,00895 łow e 102,0 3,18 211,0 120,8 18,89 2,775 335,3 0,00617 150,0 4.03 345,0 159,0 21,74 2,189 346,7 0,00663 130,0 3,26 224,0 110,5 21,67 2,262 250,0 0,00689
336 Mirosław Kurek
ao. 3. Podstawowe param etry i wskaźniki techniczno - konstrukcyjno - eksploatacyjne żurawi
The basics param eters and technical-constructive-exploitative indices of cranes Lp. Typ, m odel i producent maszyn M asa z w ypo żeniem stan- dardo w ym (w kg) Moc (w KW ) Sto sunek m ocy do ciężą ru (K W ) Mg M ak-sym al na pręd kos'ć jazdy
(w
k m /h ) Udź wig (w M g) Mak sy m ai na wy so kość pod nosz enia (w m b Mo m ent udź wigu (K N m) Naj wię ksza prę dko ść nawi ja-nia liny m /s1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
LI Hydros T-351 KP HSW (Polska 38860 176 4,53 62,5 350 36,0 1050 1,551.2
T1S 300 Grown (U SA) 36000 162 4,50 65,0 350 30,0 963 2,66 1.3 55-41 G ott- wald A M K (R F N ) 36000 198 5,50 70,0 350 39,0 10501,00
L4 35 GNT Krupp (R F N ) 35100 163 4,64 65,0 350 40,0 1050 1,50 1.5 TG 350 Tadano (Japonia) 34250 184 5,37 64,0 350 40,0 1050 2,50 1.6 A 351 Lokomo (Fin land 34500 174 5,04 70,0 360 44,0 10802,00
1.7 LT 1030 Liebherr (R F N ) 38000 188 4,95 70,0 350 42,2 1050 1,871.8
T 352 R helnstabl (R F N ) 43500 184 4,23 45,0 350 38,6 1050 2,07 1.9 G T 35 Luma (H iszpania) 36550 160 4,38 74,0 350 39,5 1050 2,13• m«> O .ii • i i -i *- *3?
* I
o ® ■* a • s 0 i C i h *2 .a « a 2 -a U J3<n ff C O . _ u •3 ^ 4; .a 3 c -x « _s « 2. o £ <a «N - . - . W >W •2 e >» S rt * 3 O w 1 O -ID V “ « fc-2 i s a « u .3 c a s « -r» o. r 9 3 y « * 1 a § - j 0 - b a to "7! O l'0 ™ # y O \s - C ,t n Ou v H o -O £ 8 l ? £ 2 1 1 - » « i mrn •* ta N. o » 0_ t* f* a* 2 (•’ «’ o" "r* qT *rt © »- »/> O O IS J«i •■; X *• 5 a -o g a s o • . -J * »«O w 0 . -o 9+ M IA «1 0 lit Q O O O O O O O o ’ O o o o o o •S • • i M •* a * j ^ u k » « 3c •** a ,», g 1 o j h 2 U W ? -o T3 JK A O»o o o o o o o 00N N W N M M -00 00 00 00 * o O b ro ty si ln ik a (w R a d /« ) «0 0 -1 , 4 0 -1 , 4 0 -1 , 4 0 -1 , 4 0 -1 , 4 0 , 1 5 -1 , 9 0 1 , 6 ^ „ Jf *3 H ® u> u - s o H .2 ) >» .!> fl W j£ O H t- O O O Ci %O (0 (A u) v O ID «0 W3 P o je m n o ść g e o m e tr y c z n a m ie sz a ł n ik a (w m * ) <0 N N H N O o Ó "1 "1 *1 "1 e! oo “1 O O O O O 0 - Q P o je m n o ić z a sy p o w a m ie ■ ż a ln i ka (w m •!_ _ _ tA o o . o . o o_ o o O <P O O O* © 0*1 M oc si l n ik a (w K W ) "T 5 8 .8 5 8 .8 5 2 .2 4 8 .0 5 0 .0 5 2 .2 5 2 .0 M as a z w y p o sa ż e n ie m a ta n d a r d o w y m (w k g ) CO 3 5 0 0 8 3 0 0 3 5 0 0 3 5 0 0 3 5 0 0 3 3 5 0 3 6 0 0 T y p , m o d e l i p ro d u c e n t m a s z y n ! B SH 06 1 K P H SW (P o ls k a ) B SH 06 1C KP H SW (P o la k a ) A M 6S H S te tt e r (R F N ) H TM 60 4 L ie b h e r (R F N ) R T M 6 - D R ei ch (R F N ) T R C 9 Ic o m a (W ło c h y ) B PA 24 7A R ic h e r (F ra n c ja ) I I - 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 a w jQtt * <« o -o«o u •<S3э 2 2 ТЭ о £ * > JC «J V u Й g о £ -К g % t ■в >» ä* о Л Û » о * О «*> в. S уз с -* * “ Ï3 § в. N V .а > с *-3 -в о *»fi - 1° От u * ■*» V -ЛV £ * <4 -У -в а о V « •*■» ? w О w
£•5
8
тз 5 « О у "С fti a Н iO JŻЙ
S to su n e k m as y do m o c y (w k g /k W ) N 2 6 5 ,6 231,1 M aks y* m al ny z a si ę g p o z io m y (w m )i
1* 10,4 M a k sy m a ln a g łę b o k oś ć k o p a ni a (w m ) O 7,2 7,25 M a k sy m al n a w y so k oś ć w y ła du nk u (w m ) j a 5,8 6,3 M a k sy m al n a sił a n a i zęb ac h (w k N ) 1 1 00 130 182 C iś n ie ni e mak sy m a ln e w uk ła d z ie h y d ra u li c z n y m (w M p a ) r- 28 32 M a k sy m a l na pręd kość jaz d y (w k m /h ) o 2,6 ' 4, 2 --: --- ----! P o je m n o ść ły ż k i st a n d a r do w e j (w m 3) iß W »Ä M oc sil nika (w KW ) 9 0 1 96 M as a z wy p o sa ż en ie m st a n d ar d o w ym (w kg) CO 25 500 24 500 Ty p, model, p r o d u c e n t m a sz y n y « M25 0H L Z K iH B u m ar - W a ry ń sk i (P o ls k a ) 12 5B C as e P o c la in (F ra n cj a ) M L.p H 1.1 1.2 Ź ró d ło : ja k w ta b el i 1P ró b a oceny potiom u n o w o c E c s n o r f c i licencyjnych m astyn budowlanych 339
T ab . 6a. Poziom wskainika nowoczesności maszyn budowlanych produkowa nych w Polsce i na świecie
The level of modernity index of building machines produced in Poladn and in the world
Lp. Rodzaj, typ i m odel
m aszyny
Producent Poziom wskaźnika
nowoczesnosci(W n)
Uwagi
1 2 3 4 5
A. Ciągniki gąsienicowe
1.1 T D - 15C KP IIS W Polska 0,00226 1.2
D 65E - 7 K om atsu Japonia 0,00216
1.3 C at D G D Caterpillar USA 0,00208 II.l T D - 15CLGP K P HSW Polska 0,00169 11.2 D G D - LGP Caterpillar USA 0,00169 ТП.1 T D -20G KP HSW Polska 0,00166 Ш .2 C at D 8N Caterpillar USA 0,00116 Ш.З C at D7G Caterpillar USA 0,00146 IV. 1 T D - 25 G K P HSW POlska 0,00121
IV.2 D - 155A Komatsu Japonia 0,00096
IV.3 Cat D8L Caterpillar USA 0,00114
IV .4 F D - 30 Fiat Allis USA 0,00097
V . 1 T D - 40 K P HSW Polska 0,00087 i
V. 2 T D - 40B KP HSW Polska 0,00077 1
V . 3 D - 375A K om atsu Japonia 0,00076
V . 4 C at D8L Caterpillar U SA 0,00086
V. 5 F D - 40 F iat Allis USA 0,00083
V I.l T D 2 5 C /S K P HSW Polska 0,4450 U kładacze
VI. 2 SB 85 KP HSW Polska 0,5193 rur
VI.3 C at 583K Caterpillar USA 0,4259
340 Miro»Uw Kurek
T ab. 6b. Poziom wskaźnika nowoczesności maszyn budowlanych produkowa nych w Polsce i na świecie
The level of modernity index of building machines produced in Po- ladn and in the world
Lp. R odzaj, typ i m odel
maszyny
Producent Poziom wskaźnika
now oczesnoéci(W n)
Uwagi
1 2 3 4 5
B . Ładowarki gąsienicowe i kołowe
1.1 175C K P HSW Polska 0,00288 Ładowarki 1.2 C at 955L Caterpillar U SA 0,00286 gąsienicowe 1.3 1450 B Case U SA 0,00315 1.4 D575 - 1 K om atsu Japonia 0,00335 П.1 Ł - 35 K P HSW Polska 0,00319 Ładowarki П.2 545 Inter.Hough U SA 0,00289 kołowe П.З 966 D C aterpillar USA 0,00326 П.4 F-2000C Faun U SA 0,00308
П.5 F R 200 F iat A llis USA 0,00283
П.6 66C Turbo Hanom ag R FN 0,00318
П.7 SL 20 Koelble R FN 0,00310
П.8 WA 450-1 K om atsu Japonia 0,00315
П.9 125C M ichigan USA 0,00308
П1.1 L - 40 K P HSW Polska 0,00309
III. 2 C at 980C C aterpillar U SA 0,00237 Ładowarki
Ш.З 550 Dresser U SA 0,00274 kołowe Ш.4 5500 Trojan U SA 0,00222 Ш.5 ZL 5001 Z ettelm eye R F N 0,00289 Ш.6 4600B Volvo Szwecja 0,00306 Ш .7 W 180 - 1 K om atsu Japonia 0,00252 Ш.8 844 John Deare U SA 0,00285 IV .l L - 60 K P HSW Polska 0,00176 Ładowarki IV .2 560B Dresser U SA 0,00197 kołowe IV.3 C at 988B Caterpillar U SA 0,00177 IV.4 275B M ichigan U SA 0,00177 IV .5 72 - 81 Terex U SA 0,00154 IV.6 3000B ..._ Frisch R F N 0,00205 .
