Kolekcja zabytków ze Świerszczowa, woj. zamojskie

Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. III, 1998

M

a t r ia ł y i o d k r y c ia

St a n is ł a w Go ł u b, Iw o n a Ja r s z a k

K o l e k c j a z a b y t k ó w z e Św i e r s z c z o w a, w o j. z a m o j s k i e

O kolice Św ierszczow a, gm. H rubieszów nad do­ liną H uczw y znane są z licznych odkryć archeologicz­ nych. C zęść sta n o w isk b y ła b ad a n a w y k o p alisk o w o (S. K adrów 1983, s. 61; A. K okow ski, W. K om an 1985, s. 38). Jerzy Janow ski z C hełm a udostępnił do publika­ cji kilka zabytków ze zbiorów sw oich i M arianny Flak ze Św ierszczow a. P oinform ow ał rów nież, że w posiada­ niu kilku m ieszkańców Św ierszczow a, m .in. A ntoniego Kicuna, znajdują się dalsze kolekcje zabytków, które w ła­ ściciele chętnie udostępnią do opracow ania naukow ego.

Opis zabytków

1. M otyka w ykonana z poroża j elenia (ryc. 1: 1 ). D łu­ gość 225 m m , grubość przy górnym końcu (obuchu?) 23 mm. W odległości 165 m m od ostrza znajduje się otw ór o średnicy 6-7 mm. Z abytek został znaleziony w 1997 r. podczas kopania fundam entu dom u na działce M. Flak, w odległości kilkudziesięciu m etrów od stano­ w iska 27, badanego w 1984 roku (A. K okow ski, W. K o­ man, 1985, s. 38).

W edług analizy archeozoologicznej A. Lasoty-M o- skalew skiej je s t to część odrostka bocznego poroża, od­ cięta od pnia głów nego poprzez w ykonanie dookolnego zacięcia narzędziem o szerokim ostrzu. Środek potem w yłam ano. Części przyścienne okrągłego otw oru są szer­ sze niż w ew nętrzne, był więc w iercony z dw óch stron, brzegi i ściany w ygładzone poprzez trzpień, który m u­ siał w nim tkwić. C zubek odrostka je st ścięty jednostron­ nie i silnie w ygładzony dookolnie. Pozostała część je st w ygładzona jednostronnie, praw dopodobnie w wyniku pracy. N a pow ierzchni są liczne ubytki oraz ślady zę­ bów gryzoni.

Podobne m otyki w ystępują w kulturach neolitycz­ nych. O m aw iana m otyka przypom ina znalezisko z Ćm ie­ lowa, woj. tarnobrzeskie (T. W iślański , 1979, s. 235, ryc. 135: 12) i m oże być w iązana z kulturą pucharów lejkow atych.

2.

Toporek kam ienny (ryc. 1: 2) w obrysie pięciobocz- ny, w p rzek ro ju poprzeczn y m czw oroboczny. O buch kw adratow y z lekko zaokrąglonym i narożam i, ze ślada­ mi zużycia w środkow ej części oraz uszkodzeniem z je d ­ nej strony. N ajw ięk sza szerokość w p o b liżu obucha. O tw ór w przekroju lejkow aty znajduje się w najw ięk­

szej szerokości korpusu. K raw ędź ostrza m a lekko łuko­ w aty przebieg. Toporek je s t starannie wygładzony. We­ dług oceny m akroskopow ej Z. G ardziela w ykonano go ze skały m agm ow ej typu bazaltu lub diabazu. Wymiary: długość 168 m m , najw iększa szerokość 62 mm, długość ostrza 28 mm, szerokość otw oru 15-17 mm.

Z abytek znaleziono na początku lat dziew ięćdzie­ siątych w pobliżu brzegu Huczwy. M iejsce znalezienia je st trudne do zlokalizow ania. Z najduje się w posiada­ niu J. Janow skiego. C hronologicznie i typologicznie to­ porek m ożna w iązać z kulturą łużycką. Podobny okaz znaleziono w B iem atkach, koło Śrem u (M. Kostrzew- ska 1953, s. 241, ryc. 7: 9).

3.

Fragm ent toporka kam iennego - zachow ane ostrze z częścią otw oru (ryc. 1: 3), czw oroboczny w przekroju poprzecznym , z zaokrąglonym i kraw ędziam i, starannie gładzony. N a pow ierzchniach bocznych w idoczny jest zabieg facetow ania. Po uszkodzeniu i odłam aniu się obu­ cha w połow ie otw oru, pow ierzchnie te zostały ścięte i zagładzone. W edług Z. G ardziela zabytek wykonano ze skały magmowej drobnoziarnistej typu mikrosjenit lub m ikrodioryt. W ymiary: długość 81 mm, najw iększa sze­ rokość 29 m m , długość ostrza 6 m m , szerokość zacho­ wanej części otw oru 7 mm.

Zabytek, obecnie w posiadaniu J. Janow skiego, zna­ leziono kilka lat tem u na terasie rzeki Huczwy. D okład­ na lokalizacja nie je s t znana. O kaz naw iązuje do znale­ ziska z B rześcia K ujaw skiego (K. Jażdżew ski 1936, tabl. LIII, ryc. 954) i m ożna go łączyć z kulturą pucharów lejkowatych.

4.

Fragm ent silnie zniszczonego obucha toporka ka­ m iennego z zachow aną p artią przy otw orow ą (ryc. 1: 4). Okaz ten był praw dopodobnie pięcioboczny w obrysie, z płasko ściętym obuchem . W edług Z. G ardziela wyko­ nano go ze skały magm ow ej typu m ikrosjenit. Wymiary: długość 42 m m , szerokość otw oru 9 mm.

Z abytek w posiadaniu T. Jankow skiego, znaleziony został kilka lat tem u na brzegu rzeki Huczwy, obecnie nie ma m ożliw ości zlokalizow ania tego m iejsca w tere­ nie. W przybliżeniu zabytek ten naw iązuje do znalezi­ ska z Chełm a (A. Bronicki 1991, ryc. 20) i z dużym praw- d o p o d o b ie ń s tw e m m o ż n a go d a to w a ć na k u ltu rę ceram iki sznurowej.

Ko l e k c j az a b y t k ó wz e Św ie r s z c z o w a 2 7 7

278 St a n is ł a w Go ł u b, Iw o n a Ja r s z a k

Li t e r a t u r a

B r o n i c k i A.

1991 Późnoneolityczne i wczesnobrązowe toporki kamienne z obszaru województwa chełmskie­ go, Lub. Mat. Arch., t. 6, s. 297-340.

J a ż d ż e w s k i K.

1936 Kultura Pucharów Lejkowatych w Polsce Za­ chodniej i Środkową, Poznań.

K a d r ó w S.

1983 Świerszczów, gm. Hrubieszów, woj. zamojskie, Inf. Arch. 1982, s. 61.

K o k o w s k i A., K o m a n W.

1985 Świerszczów, gm. Hrubieszów, woj. zamojskie, Inf. Arch. 1984, s. 38.

K o s t r z e w s k a M.

1953 Wyroby kamienne kultury łużyckiej w Wielko-polsce w epoce brązu i we wczesnym okresie żelaznym, PArch. t. 9, s. 214-258.

W i ś 1 a ń s к i T.

1979 Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo-hodowlanych. Plemiona kultury pucharów lej­ kowatych, PZ Pol., t. 2, s. 165-260.

St a n i s ł a w Go ł u b a n d Iw o n a Ja r s z a k

A Co l l e c t io n o f Ar t e f a c t s f r o m Św i e r s z c z ó w, Za m o ś ć Vo iv o d s h ip

Tadeusz Jankowski from Chełm made his collection of artefacts accessible for examination. They were found at va­ rious times in Świerszczów in the Huczwa valley, Hrubieszów commune, and include: a hoe made of deer antlers, which is assigned to the Funnel Beaker culture; a stone shaft-hole axe

of the Lusatian culture; a fragment of a shaft-hole axe blade with part of the shaft, which was reshaped and resembles tools from the Funnel Beaker culture; and a fragment of a stone shaft- hole axe head most probably belonging to the Corded Ware culture.