Polityka substytucji importu a wielkie korporacje ponadnarodowe

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _____________________ FO LIA QECONOMICA 47. 1985____________________

M a c ie j S ta lm a s z c z y k *

POLITYKA SU BSTYT U C JI IMPORTU A W IE L K IE KORPORACJE PONADNAROOOWE

Spośród n a j c z ę ś c i e j stosow anych p rz e z k r a j e r o z w ija ją c e a ię s t r a t e g i i rozw o ju gospodarczego a n ty im p o rto w e j i p ro e k s p o rto w e j ta p ie rw s z a J e s t na o g ó ł n e g a ty w n ie o c e n ia n o w l i t e r a t u r z e p rz e d m io tu . Początkow y w zg lęd n y rozw ój n ie k t ó r y c h g a ł ę z i p r o d u k c j i, d z i ę k i z a s to s o w a n iu p o l i t y k i s u b s t y t u c j i Im p o rtu ( S I ) , n ie stw a rz a w p e rs p e k ty w ie bazy do sze ro k o p o j ę t e j i n d u s t r i a l i z a c j i a n i n ie ro z w ią z u je ty c h problem ów , k t ó r e są d e c y d u ją c e d la wprowa d z e n ia p rz e z z a in te re s o w a n o p aństw a a n ty im p o rto w e j s t r a t e g i i u- p r z e m y s ło w ie ń la * . N ato m ia st s t r a t e g i a z a k ła d a ją c a rozw ój pod stawowych g a ł ę z i p rz e m y słu (p r z e m y s ł c i ę ż k i i maszynowy, rozw ój p rz e m ysłu podstawowych m e t a l i , p rz e m y s ł ch em icz n y, p a p ie r n ic z y l t p . ) g łó w n ie w o p a r c iu o w ła sn e zaso b y i p rze zn a czo n ych p rzed o w szystk im d la p o trz e b w ład n ych k r a ju w c e lu w zm ocnienia jQ£Jo n ie z a le ż n o ś c i g o s p o d a rc z e j wobec z a g r a n ic y , n ie p r z y j ę ł a s i ę na s z e rs z ą s k a lę poza państw am i s o c j a l i s t y c z n y m i .

Przedm iotem a r t y k u łu 3ą ro z w a ż a n ia na tem at m o ż liw o ś c i p r z y w ró c e n ia s u b s t y t u c j i im p o rtu w ła ś c iw e j r o l i Ja k o is to tn e g o i n stru m e n tu w p o l i t y c e u p rz e m y s ło w ie n ia k ra jó w r o z w ijs J ą c y c h s i ę .

D r, a d iu n k t w K a te d rz e H andlu Z a g ra n ic z n e g o U Ł.

1 Na p r z y k ła d B . A . B a l a s s a , The S t r u c t u r e of P ro t e c t i o n in D e v e lo p in g C o u n t r ie s , B a lt im o r e 1971; T . 3. B e r- t r a n d , D e c is io n R u le s f o r E f f e c t i v e P r o t e c t i o n in L e s s D evelo p ed E co n o m ies, “ A m e rican Econom ic R e v ie w " , S e p te n b e r 1972; "The Growth and D e c lin e o f Im p o rt S u b s t i t u t i o n in B r a z i l , Eco no m ic B u l l e t i n f o r L a t i n A m e ric a " 1964, v o l . 9 , n r 1.

(2)

Maciej Stjlaasz cayk

s z c z e g ó ln ie przez p raw id ło w e w yk o rz ysta n i© p o t e n c ja łu gosp o d ar czego. i o r g a n iz a c y jn e g o . Ja k im d ysp o n u ją w i e l k i » k o r p o r a c je po nadnarodowe w sp ółczesn eg o ś w ia t a k a p i t a l i s t y c z n e g o .

Goneza i ce ch y p o l i t y k i s u b s t y t u c j i im p ortu

S u b s t y t u c ja im p ortu w ok reślon ym k r a ju ma m ie js c e w ówczas, gdy im p ort zastęp o w any J e s t p ro d u k c ję k ra jo w a lu b - ś c i ś l e j gdy w c a łk o w it e j podaży danego tow aru lu b g ru p y towArów m a le je p r o p o r c ja p o d a ły r e a liz o w a n e j p oprzez przywóz w sto su n k u do

po-2 doży o s ią g a n e j z p r o d u k c ji k r a jo w e j .

P o l i t y k a i n d u s t r i a l i z a c j i z zastosow aniom S I b y ła r e a l i z o wana p rzoz w ie le k ra jó w gosp od arczo n ie r o z w ln l 'jt y c h . P r z e s z ły p rz e z n ię tak ż e w s z y s tk ie k r a jo A m e ryk i Ł o c i ń s k i e j - z ro B Z tg ono p ie rw s z o w p ro w a d z iły S I , a o b jaw y J o J n ie s k u t e c z n o ś c i n uju cz o ś- n i e j d a ły o s o b ie znać na tym k o n ty n e n c ie . Co w ię c e j - n a j p e ł n i e j s z a b a d a n ia nad z ja w is k ie m S I d o ty c z ę w ła ś n ie A m e ryk i <-aem s k i e j . S tę d w n aczych d a ls z y c h wywodach c z o s to powoływać s ię będziem y na p r z y k ła d k ra jó w le ty n o - o m ^ ry k o ń s k ic h , a c z k o lw ie k w n io s k i n ie będę o g r a n ic z a ć s ię w y łę c z n io do tego re g io n u .

Genezy p o l i t y k i o k r e ś la n e j s u b s t y t u c ję im p ortu szukoć n a l e ż y w sk u tk a ch w ie lk ie g o k ry z y s u i rozw oju s y t u a c j i g o s p o d a rc z e j ś w ia t a z poczfjtkiom l a t t r z y d z ie s t y c h , c h o c ia ż w n ie k t ó r y c h k r a ja c h o llm in o w a n io Im p ortu na rz e c z a n a io g ic z n e j p r o d u k c ji k r a jo w e j stosowano z n a c z n ie w c z e ś n ie j (n p . w B r a z y l i i w d z i e d z in i e p rz e m ysłu t e k s t y ln e g o Ju ż - od końca X IX w . ) . U k s z ta łto w a n e na m iarę p o trz e b gospodarek e u r o p e js k ic h i USA k r a j e A m eryki Ł a c i ń s k i e j g ł ę b i e j i d o t k l i w i e j o d c z u ły s k u t k i k r y z y s u . P ra w ie wo w s z y s tk ic h k r a ja c h re g io n u wpłyv;y z e k s p o rtu po 1929 r . z n a cz n ie s p a d ły 1 p rze z w ie le k o le jn y c h l a t n io mogły o s ią g n ą ć po p rz e d n ie g o poziom u. Je s z c z e w p o ło w ie l a t s z o ś ć d z le s ig t y c h w ar to ś ć e k s p o rtu w p r z e l i c z e n i u na Jed neg o m ieszkańca b y ła w w ię k s z o ś c i k ra jó w A m eryki Ł a c i ń s k i e j n iż s z a n iż p rz e d 30 l a t y 3.

3 G. K. H e l l e i n e r , I n t e r n a t i o n a l T ra d e and Econo mic D e velo p m en t, London, 1972, s . 9G.

3 3. G r u n w a l d , Why not In v e s t In L n t in A m erica? ’ Ha r v a r d B u s in e s s R e v ie w " , Moverober- D e c o rb e r 1963, 123.

(3)

B ra k środków dew izow ych z m u s ił rz ę d y w ie lu k ra jó w do z m n ie j s z e n ia im p o rtu p op rzez w prow adzenie o g ra n ic z e ń fo rm a ln y c h i na ło ż e n ie w y so k ic h c e ł przyw ozow ych. G łó w n ie d z i ę k i tym dwóm cz yn nikom »tw orzon e z o s t a ł y w a ru n k i u m o ż liw ia ję c o p o w s ta n ie “ r o d z i mych" p rzem ysłów , z a s t ę p u ją c y c h dotychczasową; podaż z Im p o rtu . Podobny wpływ w y w a rła I I wojna św iato w e : z m n ie js z e n ie d ostaw Ma szyn i urzędzoń o ra z wyrobów przem ysłow ych z k ra jó w o b ję ty c h d z ia ła n ia m i w ojennym i p r z y zm ienionym pod względem a so rtym en tu i i l o ś c i zapotrzebow aniem no to w a ry k ra jó w n le r o z w ln lę t y c h gospo d a rc z o w y k a z a ły p o w tó rn ie na Ic h s ła b o ś ć i z a le ż n o ś ć od ekono m icz n e j a k ty w n o ś c i w c e n t r a c h g o sp o d arczych ś w ia t a .

Chęć u n ie z a le ż n ie n ia s i ę - p r z y n a jm n ie j w z a k r e s ie a r t y k u łów konsum pcyjnych p o ch o d z en ia przom ysłowego - od im p ortu z k r a jó w wysoko u p rz e n y s ło w lo n y c h o ra z d ę ż o n ie do zm aksym alizow a n ia dochodów państw a z t y t u ł u p o b ie ra n y c h podatków im portow ych b y ły podstawowymi cz yn n ik a m i rozw oju S I . N a le ż y Je d n a k ż e od róż n ić " s u b s t y t u c jo im p o rtu " od " p o l i t y k i i n d u s t r i a l i z a c j i z z a s t o sowaniom s u b s t y t u c j i im p o r tu ". N ie każda S I oznacza p o l i t y k ę u- p r z e m y s ło w le n ie , a c z k o lw ie k różno form y S I to w a rz ysz ę n ie m a l za- wszo ro zw o jo w i przemysłowemu k ra jó w ^ .

P rz e z p o l i t y k ę S I n a le ż y rozum ieć świadome w y s i ł k i państw a z m ie r z a ją c e do sto p nio w eg o z a s tę p o w a n ia im p ortu p ro d u k c ję krojowi^ p rz e z s tw a r z a n ie dogodnych warunków ekon om icznych , s p o łe c z n y c h i praw nych d la j e j ro z w o ju . O s ig g a n ie k r ó t k o t r w a ły c h zmian w po d a ży Im p o rto w ej na s k u te k n a ło ż o n y c h r e s t r y k c j i przywozowych n ie J e s t równoznaczne z ro a liz o w a n ie m p rz e z dano pańatwo p o l i t y k i s u b s t y t u c j i im p o rtu .

Tak o g ó ln ie n a k r e ś lo n y c e l p o l i t y k i S I p rzyjm o w a ł w k o n k re t nych o k o lic z n o ś c ia c h różnę t r e ś ć . Różne też b y ły główne ź r ó d ła fin a n s o w a n ia p o l i t y k i S I . 2 punktu w id z o n la c o lu i ź r ó d e ł f in a n so w an ia p o l i t y k i S I w y ró ż n ić możemy c z t e r y s t o p y , k tó r e i i * s t r u j e ta b . 1.

Zarówno p r z y j ę t e p o d z ia ły czasow e, ja k i o k r e ś le n ie p o z o s ta ły c h cech p o l i t y k i S I z a w a rte w ta b . 1 s^ - w n a s z e j o p i n i i b a r d z ie j zgodne z i s t o t g p rz e o b ra ż e ń w p o l i t y c e i n d u s t r i a l i z a

-4 H. H. B e l l , T a r i f f P r o f i l e s in L a t i n A m e ric a - Im p l i c a t i o n s f o r P r i c i n g S t r u c t u r e s and E c o n o m ic I n to g r a t i o n , No»» Y o rk 1 9 7 1 , s . 9 1 .

(4)

Cechy c h a r o k tu r y s t y c z n e p o l i t y k i s u b s t y t u c j i im p o r tu ’ w k r a ja c h A m e ryk i Ł a c i ń s k i e j

E ta p L a ta C e l Główne _{fin a n s o w a n ia}ź r ó d ła

.

-- - --- - ---.

Z ja W is k a dodatkowe 1 2 3 4 5 I . P ck ryzyso w a p o l i t y k a sub s t y t u c j i im p o rtu t r z y d z ie s t e Maksymalne o g r a n i c z e n ie im p o rtu , w s z c z e g ó ln o ś c i a r ty k u łó w o d alszym p r i o r y t e c i e po t r z e b . U ru c h a m ia n ie o d p o w ie d n ie j p ro d u k c j i . A k u m u lacja w ew nętrz na o ra z k a p i t a ł z a g r a n ic z n y w fo rm ie lo k a t p o r t f o l i o .

O podatkow anie im por tu w c e lu za p e w n ie n ia wpływów d e w izo wych. I I . P o l i t y k a s u b s t y t u c j i im p o rtu o- k re s u w ojny c z t e r d z i e s te Z w ię k s z e n ie podaży k r a jo w e j a r t y k u łó w , na k t ó r e z ta a le ła podaż z Im p o rtu .

A kum u lacja wewnę t r z n a . W yk u p yw an ie przez p a ń s tw o i w ła d z e mu n i c y p a l n e o b ie k t ó w u ż y t e c z n o ś c i p u b l i c z n e j , fin a n s o w a n y c h d o t y c h c z a s w ram ach o b c y c h i n w e s t y c j i p o r t f o l i o . I I I . K o rp o ra c y jn a po l i t y k a s u b s ty tu - c j i im- p o rtu p i ę ć d z i e s i ą t e i n astę p n e (d o l a t o s ie m d z ie s i ą t y c h w łę c z n ie ) Up r z e m y s ło w ie n ie k r a j u w c e l u z a s p o k o je n ia r o s n ą ceg o p o p y tu we w n ę t r z n e g o , w z ro s t u z a t r u d n i e n i a i z m n i e js z e n ia z a l e ż n o ś c i od e k s-I n w e s t y c j e b ezpo ś r e d n i e o b ceg o k a p i t a ł u p r y w a t - r e g o . A k u m u la c ja w e w n ę trz n a . W z ro s t p o l i t y k i p ro t e k c j o n i s t y c z n e j w c e l u o c h r o n y w ła s n e go p r z e m y s łu . U jem ne z ja w i s k a w e k s p o r c i e . P o s t ę p u ją c a i n f l a c j a na ry n k u w e w n ę trz n y « i s t a l e w y s t ę p u ją c e 10 6 ___________________________________________________________________________________________________________________________

(5)

1

2

₃ ₄ 5 I V . Sam o d zie ln a p o l i t y k a s u b s t y t u c j i im portu p ań stw ro z w ij a ją c y c h s i ę s z e ś ć d z ie - s i ę t e i na stę p n e (w łó c z n ie do osiem d z i e s i ą t y c h i d z ie w ię ć d z i e s ią t y c h ) p o r t u towarów mo n o k u lt u r y . S u b s t y t u c jo im p ortu tra k to w a n a n ie Ja k o c e l , a le Ja k o ś r o dek do t a k i e j in d u s t r i a l i z a c j i , k tó ra p o z w o liła b y na p ow tórne w łó c z e n ie g o s p o d a rk i w system św ia to w y na nowych z a s a d a c h . Uk ie runkowane p rz e z państw o p r z y jm u ją c e in w e s t y c je obcego k a p i t a ł u pryw a tn e g o . Z a g r a n i czne p o ż y c z k i rzędow e. Pomoc ze ź ró d e ł mię d zynarodow ych. A k u m u lacja we w n ę trz n a . d e w a lu a c je w a lu ty w” r e l a c j a c h z e w n ę trz nych . D ę ż e n ie do i n t e g r a c j i r e g io n a ln e j w c e lu z w ię k s z e n ia ryn ku z b y tu . I n t e r w e n cja państw a w s f e r z e i n w e s t y c j i . Subw encje p ro e k s p o rto w e fin a n s o w a ne co n a jm n ie j z o- p ł a t im p orto w ych. • tJ о н м. <*■ S' u С e r u с* с о е_. К* F »rt ч С* Р fi» л* 0 1 *о о »I fia О C J О •о_о в £с Р. 3 0 О с. о с ф м о vj

(6)

c j i n iż sto so w any zw yczajow o p o d z ia ł n j dw io f a z y , t j . " ł a t w ą " fa z ę I n d u s t r i a l i z a c j i d z i ę k i S I ( " e a a y p h e e e ") i “ tr u d n y " faz ę teg o p ro c e su ( " d i f f i c u l t p h aa a ” ) .

Zaproponowany p o d z ia ł wym agałby o d p o w ie d n ie j k o r e k t y w e to - s-nku do ty c h k ra jó w r o z w ija ją c y c h s i ę , k t ó r e swojo n ie p o d le g

ło ś ć p o lit y c z n o u z y s k a ły po I I w o jn ia ś w ia to w e j lu b k tó r y c h po w ią z a n ia g osp o d arcze i p o l it y c z n a z b y ły m i m e tro p o lia m i k o lo n ia ln y m i b y ły różne od doów iodczeń k r a jó w A m eryk i Ł a c i ń s k i e j . Po n adto ty p o lo g io zastosow ana w ta b . 1, n ie J e s t adekw atna w od n i e s i e n i u do k ra jó w u p rz e m y sło w io n y c h , s t o s u j ą c y c h •n ie je d n o k r o t n i e różne form y S I . N ato m ia st p r z y j ę t y p o d z ia ł w yd a je s ię od z w i e r c ie d la ć p r a w id ło w o ś c i zach od zące w k r a ja c h A m e ryk i Ł a c i ń s k i e j , a n i e k t ó r e c e c h y (p o za cz yn n ik ie m c z a s u ) zn a jd u je m y rów n ie ż w w ię k s z o ś c i p o z o s t a ły c h k ra jó w r o z w ija ją c y c h s i ę . 1 . tak "po- kryzye,ow 'j 1 p o l i t y c e S I " w A m e ryce Ł a c i ń s k i e j odpowiada w In n y c h k r o ja c h r o z w ija ją c y c h e i ę p o l i t y k a S I zastosow ana n a ty c h m ia s t po u z y s k a n iu n ie p o d le g ło ś c i w w y n ik u p rzem ian p o lity c z n o - s p o łe c z n y c h w k r a j a c h T r z e c i e g o Ś w i a t a . W s z y s t k ie to k r a j e n ie m a l baz w y j ą t ku w p r o w a d z iły o g r a n ic z e n ia im p o rto w e na a r t y k u ł y p rz e m y s ło w e ■ile o c h r o n y ro z e rw d e w iz o w y c h , w c e lu s f in a n s o w a n ia in n y c h z a kupów lu b d l a s f i n a n s o w a n i a p r o je k t ó w g o sp o d arcz y ch . " P o l i t y c e s u b s t y t u c j i im p o rtu o k r e s u w o jn y " w k r a j a c h A m ery k i Ł a c i ń s k i e j o d p o w ia d a w o d n i e s i e n i u do In n y c h k r a j ó w te n o k r e s , k t ó r y z w ią z a n y J e s t z : - o g r a n ic z e n ie m p o d a ż y im p o rto w e j s p r z ę t u in w e s ty c y jn e g o na w a ru n k a c h k r e d y to w y c h z u w a g i na n i e s t a b i l n o ś ć p o l it y c z n ą k ra jó w u z y s k u ją c y c h n i e p o d l e g ł o ś ć , - s k u t k a n i p o g a r s z a j ą c y c h s i ę te rm s o f t r a d e d l a k r a jó w r o z w i j a J ę c y c h s i ę , - k o n s e k w e n c ja m i z m ian w s t r u k t u r z e p o p y tu n ? su ro w c o n a t u r a ln e i żyw ność w k r a j a c h g o s p o d a rc z o r o z w i n i ę t y c h . Fa za t r z e c i a J e s t n i e n a l Id e n ty c z n a d la w s z y s t k ic h k r a jó w » z w ij a j ą c y c h s ię i p rz y p a d a na l a t a p i ę ć d z i e s i ą t e i d e k a d y na s tę p n e . Wynika ono z dążeń i u ś w ia d o m io n y c h - a c z k o lw i e k w bardzo różnym s to p n iu - p o t r z e b k r a jó w r o z w i j a j ą c y c h s i ę stw o r z e n ia w łasneg o p rz e m ysłu 1 z n a l e z i e n i a z a t r u d n i e n i a d l a ro sn ą c e j i l o ś c i zawodowo c z y n n e j l u d n o ś c i , p r z y ró w no czesnym c h r o n i cznym n ie d o b o rz e środków d e w iz o w y c h na n i e o g r a n ic z o n y im p o r t . Te c z y n n ik i. Ja k ró w n ież chęć z ła g o d z e n ia n i e k o r z y s t n y c h t e n d e n c j i

(7)

" term a o f tra d e o ra z z m n ie js z e n ie z a le ż n o ś ć . od im p ortu ż yw n o ści ub e k s p o rtu płodów m o n o k u ltu ry r o l n e j ( j e ż e l i z ja w is k o t a k ie wy- t ę p u j e ) s p r a w ił y . że we w s z y s tk ic h k r a ja c h r o z w ija ją c y c h s ię

1 » : ° ; ° - ' - " r ó *nym S to p n iu i z różnym powodzeniem - P ty k ę I n d u s t r l a l i z a c j i p op rzez S I . Fazę tę n az w aliśm y jed n a k J a J s c y c h \ i e " k o r P ° r a c V J ^ " « n ie “ p o l i t y k « państw ro z w i j a j ą c y c h s i ę , poniew aż w r z e c z y w is t o ś c i w i e l k i e f ir m y k a p i t e l i -r I T T , °< f ® r 8 k te r2 e ko'- P o r a c ji ponadnarodowych b y ły ty m i. k t ó re pe n i e j i s k u t e c z n ie j r e a l i z o w a ł y sw oję p o l i t y k ę in w e s t y c y jn y « k r a j a c h r o z w ija ją c y c h s i ę . w y k o r z y s t u j ą s p r z y j a j ą c e o k o l i c z ! n o ś c i .tw o rz o n e p rz e z p o l i t y k ę S I . D e c y z je in w e s t y c y jn e ko rp o ra

-e r r : : 0WyCh '7 V n ik 8 ły Z 1Ch COlÓW 1 s t r a t ^ l i . n a t o m ia a t i n t e r e s y k r a jó w r o z w i j a j ą c y c h s i ę . na k t ó r y c h t e r e n i e i n w e s t y c j e

o d u k cy jn e b y ły podejm owane, u w zg lę d n ian e b y w a ły je d y n ie wów-na l i t 9 I V V 2 b i8 Ż n ° Z C e l8 m l k o » - P o r B C ji. I s t n i e j ą c a o b e z e r- t ""0 U r p n ° t6n i0m£>t 2 W 0 ln la 008 od u z a s a d n ie n ie s f o r n u ło - a n e j t e z y . P o z o s t a j e do w y j a ś n i e n i a k w e s t i a powodów, d l a k tó - r y c k o rp o r a c jo m ponadnarodow ym p r z y p a d ła g łó w n a r o l a w f in p n s o -” ." nUiePn ! t y l f WHkrQJOCh ^ " « ^ c h ^ drogę do u rz e c z y w i s t n i e n i a p lanów i n d u s t r i a l i z a c y j n y c h .

t a łA l a t B c h 1547-1958 n a p ły w do k r a j ó w A m e ry k i Ł a c i ń s k i e j k a p i t a łó w p r y w a t n y c h i rz ę d o w yc h w y n i ó s ł 12 362 t y s . d o i . , z czooo na i n w e s t y c j e b e z p o śre d n ie ™ v c- cg o o żrAde* P ry w a tn y c h p rz y p a d ło 47.69;';, na p o ż y c z k i in w e s t y c y jn e ze ź r ó d e ł p ryw a tn y c h - 1 1 .24^ i na k r e d y t y k ró tk o te rm in o w e - 6 1 9" rn7(, , i p i j , . • razem 6 5 .1 2 ,j. Na p o ż y c z k i zo ‘ r " d0,,» eh » a n a liz o w a n y . o k r a a la 3 0 .3 8 ;;. o „ „ » ° t n y c h " y JA 4 ' 50" " r ° z0“ W " W i • O o s tc p n o ś i k a p it a łó w p ry - a tn y c h , g l 6 „ n u na l n w . a t y c j . b a z p o ir a d n la . z a d e c y d o w a ł. 0 • P ^ a N o d z a t e j ( o r . y f l n . n a o w . n l . z . ł r i d o l z e w n ę trz n y c h . I oho-2 T I "a A” r y * 1 Ł ®=lrt=1'i o J z d a w a ły . o b ła a p r o „ t ^ i ! “ • ‘ Ch 9 ° 6P°< iarek fu n k c jo n o w a n ia obcych p rzad -. l ę b l -. r a t , , - „ . , . r I . t r „ , ! o S c l o b c l j j e ń b tja n a u ' ' l n " ° i r i d ł s 't n . n e o w . n l . b y ły « o ło w sto su n k u do z u Z k k ‘ ° J Je<ln* l< ° d 1951 r - po roz p ie rw s z y z ja w is k o k o r z y a t . n l . r iw n le z z p o iy c z a k za i r d d a ł p r y ^ t n y c h

(8)

-M a c ia J S ta lm a sz cz y k

raz ln t o n s y f lk u j g s ię w y s i ł k i no rz e c z z w ię k s z e n ia p o ty c z e k z« ź r ó d e ł rządowych 1 o r g a n i z a c j i m iędzynarodow ych^. M yślg p r z e wodnią ta k ie g o d z i a ł a n i a b y ło p r z e ś w ia d c z e n ie o m o ż liw o ś c i s k ie ro w a n ia k a p i t a ł u pożyczkowego na t e r e n y n a j b a r d z ie j ważne z punktu w id z e n ia narodowego i że o b s łu g a p ożyczek s ta n o w i Je d y n ie czasow y d ren aż b ila n s u p ła t n ic z e g o . Je d n a k in w e s t y c je k o r p o r a c j i ponadnarodowych b y ły i p o z o s t a ły n a jw a ż n ie js z y m źródłem zewnętrznym fin a n s o w a n ia programów l n d u s t r i a l i z a c y j n y c h w r a nach S I . W ynika to ze z b ie ż n o ś c i omówionych dężeó k ra jó w ro z w i j a j ą c y c h s i ę do u r z e c z y w is t n ie n ia plonów l n d u s t r i a l i z a c y j n y c h i s t r a t e g i i opanowywania obcych rynków w aw n ętrz n ych , r e a liz o w a n e j na s k a lę m iędzynarodowy p rz e z w i e l k i e k o r p o r a c je k a p i t a l i s t y c z n e . VI tym m ie js c u n a le ż y p o d k r e ś lić , że spośród c z te r e c h bazo wych s t r a t e g i i , w y s tę p u ją c y c h w d z i a ł a l n o ś c i k o r p o r a c j i mię dzynarodow ych (d ę ż e n le do opanow ania rynku ek sp o rto w eg o , zapew- n ió n io ź r ó d e ł z a o p a t r z e n ia , zdobyw anie rynków w ew nętrznych w obcych k r a jo c h i s t r a t e g i a d z i a ł a l n o ś c i w s k a l i ś w ia to w e j po p rz e z w y k o rz y s ta n ie w ła s n e j s i e c i p r z e d s i ę b io r s t w ) , w la t a c h p i ę ć d z i e s i ą t y c h n a jw ię k s z y u d z ia ł p r z y p a d ł s t r a t e g i i r e a l i z u j ą c e j c e l opanow ania wewnętrznego rynku z b y tu pop rzez in w e s t y c je p r o d u k c y jn e , lokowane b e z p o śre d n io na danym ry n k u . D ężen ie do n o z y s k a n ia k l i e n t a , z d o b y c ie ryn ku z b y tu , s t a ł o s i ę d e c y d u ją cym cz yn n ik ie m u m o ż liw ia Ję c y m o s ię g a n ie nadrzędnego c e lu p rz e d s ię b io r s t w a k a p i t a l i s t y c z n e g o . H. M ortyn p is z e s "W z ro s ło zna c z e n ie k lie n t ó w a n ie surowców 1 p r z e n ie s ie n ie p r o d u k c ji w po- Ł iliż e p o te n c ja ln e g o nabywcy j e s t n a j c z ę ś c i e j n a jp e w n ie js z y m spo sobem Je g o p o z y s k a n ia " 7. A n a liz u j ą c zm ian y. J a k i e u w id o c z n iły s i ę w o to c z e n iu firm k a p i t a l i s t y c z n y c h po I I w o jn ie ś w ia to w e j w p orów n aniu z etap am i w c z e ś n ie js z y m i E . K o ld e s t w ie r d z a : “ P ro b lem o b e c n ie le ż y w s f e r z e m a rk e tin g u : w r o z s z e r z e n iu z a s to s o w ania p ro d u k tu , p o s z e rz e n iu kręg u o d b io rc ó w , z d o b y c iu nowych rynków w c e lu z n a le z ie n i a z a s to s o w a n ia d la mocy p ro d u k c y jn y c h .

O

l l e n t s t a ł s ię d ecydujęcym źródłem w s z e lk ie g o ru c h u " . A Ju ż

6 Tamże, s . 10.

7

H. M a r t y n , I n t e r n a t i o n a l B u s in e s s - P r in c ip l e s and P ro b le m s, Hew York 1966, s . 17. E . O. K o 1 d a I n t e r n a t i o n a l B u s in e s s E n t e r p r i s e , Kew J e r s e y 1 9 6 8 , s . 225.

(9)

z u p e łn ie w s p ó łc z e ś n ie m yśl tę fo rm u łu je l a p i d a r n i e H. W oinhold- • S t l i n z i : "W a ż n ie js z e J e s t n ie ć ryn ek n iż f a b r y k ę "^ .

W i e l k i e f ir m y k a p i t a l i s t y c z n e a k ty w n ie u c z e s t n ic z ą c e » hand lu międzynarodowym ro z p o c z ę ły na dużę s k a lę d z i a ł a l n o ś ć (Produk c y jn ą na obcych ryn k a ch w ła ś n ie w c e lu z d o b y c ia k l l o n t a , och ro n y 1 r o z s z e r z e n ia ryn ku z b y tu metodami s k u te c z n ie js z y m i n iż " c z y s t y ” e k s p o r t . D z ia ła ln o ś ć in w e s t y c y jn a d o t y c z y ła p rzed e wszy stk im rynków o "dużym ro z m ia rz e (w y n ik a ją c y m z i l o ś c i lu d n o ś c i. J e j s i ł y nabyw czej 1 ze s k ło n n o ś c i do ku p ow an ia, c z y l i do k o n s u m p c ji), pewnych p o l i t y c z n i e , sk o n ce n tro w an ych pod w zglę dem p o ło ż e n ia , d a ją c y c h szanse p ro w ad ze n ia w d o w o ln e j fo rm ie w a lk i z k o n k u re n c ję o ra z u m o ż liw ia ją c y c h u z y s k a n ie o ch ro n y p rzed k o n k u ro n cję z z e w n ę trz , r o z w in ię t y c h i z o rg an izo w an ych z punktu w id z e n ia m o ż liw o ś c i p row ad zen ia d z i a ł a l n o ś c i m a rk etin g o w ej, pewnych pod względom p ł a t n o ś c i , t r a n s f e r u zysków i t p . Warunkom tym o d p o w ia d a ły przode w szystk im k r a j e E u ro p y Z a c h . - ono te * s t a ł y s ię terenem n a jw ię k s z y c h I n w e s t y c j i p ro d u k c y jn y c h k o rp o ra c j i ponadnarodow ych.

In a c z e j s y t u a c ja p r z e d s ta w ia s ię w o d n ie s ie n iu do k ra jó w r o z w ija ją c y c h c i ę , k tó ro t y lk o c z ę ścio w o s p ro s ta ć mogę ekonomi cznym przesłankom d e c y z j i in w e s t y c y jn y c h w i e l k i c h k o r p o r a c j i mię dzynarodow ych. Zw iększono k o s z ty i ry z y k a w y n ik a ją c e ze s k a l i rynku i s to p n ia Je g o z o rg a n iz o w a n ia , n i e s t a b i l n o ś c i p o l i t y c z n e j , i n f l a c j i 1 d o w a lu a c ji, r e g la m e n t a c ji w z a k r e s ie t r a n s f e r u z y s ków i t p , s p r a v / ia ję , iż si ło n n o ść w io lk ic h k o r p o r a c j i do p o d e j mowania d z i a ł a l n o ś c i in w e s t y c y jn e j na ryn kach k ra jó w r o z w i j a j ą cych s i ę wymaga ze s tr o n y ty c li o s t a t n ic h pewnych p ośw ięceń w z a k r e s i e su w e re n n o śc i g o s p o d a rc z e j i u ła t w ie ń w z a k r o s ie f l s k a l n y n , prawnym, stosunków p r a c y l t d .

W o k r e s ie , k t ó r y w ta b . 1 n azw aliśm y fa z ę " k o r p o r a c y jn e j po l i t y k i s u b s t y t u c j i im p o r tu ", w i e l k i e k o r p o r a c je , g łó w n io z USA, z i n t e n s y f ik o w a ły d z i a ł a l n o ś ć in w e s t y c y jn ą na ryn k a ch k ra jó w r o2 w ij a ję c y c h s i o , o i l e s p o d z ie w a ły s i ę uzysk ać tak ą och ronę p rzed k o n k u re n c y jn y m i d ostaw cam i z in n y c h k r a jó w , k t ó r a n iw e lo w a ła b y n i e d o s t a t k i w y n ik a ją c e ze s k a l i ryn k u .

H. W e 1 n h o 1 d-S t ü n z i , E x p o r t r ö r d e r u n g d u rc h neue Form en des E x p o r t - M a r k e t in g , “ A u s s e n w i r t s c h a f t " , O u ni 197 9,

(10)

HftcŁaj StalmasłCłylt________________ _

Cechy p o l i t y k i s u b s t y t u c j i importu, o k re ś lo n e Ja k o "samo- d z lo ln a p o l i t y k a S I p aństw r o z w ija ją c y c h s i t " , omówione z o sta n ę w d a ls z e j c z ę ś c i p r o c y i z u w z g lęd n ien iem problemów n ie t y l k o k o n ty n e n tu Am eryki Ł a c i ń s k i e j .

Objawy i p ra y c z y n y o g r a n ic z o n e j s k u te c z n o ś c i p o l i t y k i s u b s t y t u c j i Im portu

Z d b f i n i c j i z ja w is k a S I w y n ik a , że m ia r« ro zw o ju uprzemy s ło w ie n ia s u b s ty tu c y jn e g o k r a ju J e s t z iu n io ja z o n ie s i ę u d z ia łu im p ortu w tw o rz e n iu dochodu narodowego b r u t t o . D la k ra jó w Amo- r y k i Ł a c i ń s k i e j w s p ó łc z y n n ik i l u s t r u j ą c y t ę z a le ż n o ś ć s p a d ł z ponad 25& w o k r e s ie p op rzed zaJęcym w i e l k i k r y z y s do 1 4 ,5 ;i w la ~ ta c h 1945-1949 i do 10, w 1970 r . 1^ W k o n s e k w e n c ji n a s tę p u je w id o czn y rozw ój ty c h g a ł ę z i p rz e m y s łu , w k tó r y c h d o tych cz a so w y u d z ia ł im p ortu b y ł z n a c z n y , a na k tó re g o p ro d u k ty i s t n i e j e n a j w ię k s z y ryn ek z b y tu w k r a ju (g łó w n ie w yroby p rz e m y s łu l e k k i e g o i sp o ż yw cz e g o ). W 1950 r . , w s k a l i c a łe g o k o n ty n e n tu , n ie k t ó r a d z ie d z in y p rz e m ysłu środków ko n sum p cji (p r z e tw ó r s tw o ż y w n o ś c i, p rz e m y s ł w łó k ie n n ic z y i drzew ny o ra z n ap o je i w yrob y t y t o n i o w e ) s t a n o w iły 0 2 ,5 ', łą c z n e j w a r t o ś c i p r o d u k c ji p r z e m y s ło w e j.B a r d z i e j p ra w id ło w y model i n d u s t r i a l i z a c j i wym agałby w ię k s z e g o u- d z i a ł u p rz e m ysłu środków p r o d u k c ji w o g ó ln e j w a r t o ś c i p r o d u k c ji p rz e m y s ło w e j11.

Z3tera pie.rwszym 1 pozytywnym z ja w is k ie m S I w k r a ja c h oma w ianego re g io n u b y ło z w ię k s z e n ie z d o ln o ś c i p ro d u k c y jn y c h w w i e l u g a łę z ia c h p rz e m ysłu le k k ie g o , './ydaje s i ę , że J e s t to n ie m a l J e dyna z a l e t a p o l i t y k i S I , o t y l e z r e s z tą w ą t p l i w a , że k o s z t y z r e a liz o w a n e j w j e j w yniku i n d u s t r i a l i z a c j i s tw a r z a ją w i e l e r e p e r k u s j i ekonom icznych, zarówno w ew nątrz k r a j u , J a k i w Je g o s t o sunkach z e w n ę trz n y c h .

Porów n anie w i e l k o ś c i uzysku dew izow ego, z a o s z c z ę d z o n e g o w

10

• *- M o n t e r , 0. VI. F o l e y , Econom ic Prob-3c-r s o f L a t i n A n a r lc a , Bosto n 1975, s . 37.

12

I r c u s t r i n l O c v o l opisem In L a t i n A m e ric a , "Eco n o m ic B u ll e - t i n f u r L a t in A m a ric a " 1969, w o l. 14, nr 2, s . 5.

(11)

im p o r c ie , do w a r t o ś c i zasobów w e w n ę trzn ych , k o n ie c z n y c h d la o- s i ę g n i ę c i a t e j o s z c z ę d n o ś c i, d a je z r e g u ły w y n ik i p rz e m a w ia ją c e p rz e c iw k o p ro c e s o w i i n d u s t r i a l i z a c j i r e a liz o w a n e j w w yniku S I . P r o d u k c ja p o w s ta ła w w yn ik u S I z a m ia s t p r z y n o s ić o s z c z ę d n o ś c i dewizowo w im p o r c ie , lic z o n e w d łu g im o k r e s i e , powoduje n ie je d n o k r o t n ie zn aczn y w z ro a t kosztów w ew nętrzn ych. Oako p r z y k ła d z a c y to w a ć można s k u t k i u ru c h o m ie n ia p r o d u k c ji c ią g n ik ó w r o l n i

czych w A r g e n t y n ie , w końcu l a t p i ę ć d z i e s i ą t y c h 1 w yelim in o w a n ie im p o rtu . O sz cz ę d n o ści p o cz y n io n e z tego t y t u ł u w b i l a n s i e p ła t n ic z y m w w y s o k o ś c i 1 d o i . powodowały k o c z t w zasobach we w n ę trz n y c h w w y s o k o ś c i 7 d o i . D z ia ło s ię to w c z a s ie , k ie d y w e k s p o r c ie a rg e n ty ń sk im i s t n i a ł a m ożliw ość u z y s k a n ia 1 d o i .

kosz-12 tem ró w n ie ż 1 d o i. w a r t o ś c i zasobów k ra jo w y c h . P o l i t y k a S I n i e s t w o r z y ło ró w n ie ż b a z y p r o e k s p o r t o w e j, a n i n i e z m n i e j s z y ł a z a l e ż n o ś c i od m onotow arowego e k s p o r t u . U l a t a c h s ie d e m d z i e s ią t y c h z a le ż n o ś ć t a n i e b y ł a m n ie js z o n i ż p rz e d 40 l o t y , k i e d y w ł a ś n i e d ln z ła g o d z e n ia z a l e ż n o ś c i od e k s p o r t u J e dnego to w a ru ( c o r z u t o w a ło w z a s a d n ic z y m s t o p n iu na z d o ln o ś ć im p o r t o w y ) wprow adzono S i . W p o s z c z e g ó ln y c h k r a j a c h A m e ry k i Ł a c i ń s k i e j u d z i a ł p o je d y n c z y c h to w a ró w w o g ó l n e j w a r t o ś c i e k s p o r t u k s z t a ł t o w a ł s i ę w k o ń cu l a t s z o ś c d z l o o ig t y c h n o s tę p u jijc o (w i i ) A r g e n t y n o - p s z e n ic a i k u k u ry d z o -

?.

2 , m ię so i p r o d u k t y m ięsne - 2 6 ; B o l i w i a - c y n a - 5 2 ; B r a z y l i a - kawo - 30; G h i l o - m ie d i 1 p o ch o d n e - 7 6 ; D o m in ik a n a - c u k i e r - 5 4 ; E k w a d o r - b a n a n y - 5 2 ; G w a te m a la - kawo - 3 3 ; H a i t i kawo - 3 9 ; H o n d u ra s - b a n a n y - 4 6 ; K o lu m b ia - kawa - 6 1 ; K o s t a r y k a - kawo - 3 3 , banany - 2 6 ; Meksyk - baw ełna - 1 3 ; N ik a r a g u a - b a w e łn a - 3 5 ; Panama - b a n a n y - 5 6 ; P a r a g w a j - m ię so - 2 9 ; P e r u - r y b y i p r z e t w o r y - 2 6 , m ied ź - 2 8 ; S a lw a d o r - kawa - 4 5 ; U ru g w a j - w e łn a - 4 2 , m i;- so - 30, W e n e z u e la - ro p a i p o ch o d n e - 9 2 .

Nawet z u p e łn ie w s p ó łc z e ś n ie , bo w końcu l a t s z e ś ć d z ie s ię t y c h z o le ż n o ś ć od e k s p o rtu towarów m o n o k u ltu ry b y ła - mimo sto so w a n ia in te n s y w n e j p o l i t y k i S I - n ie m n ie jsz a n iż przód k ilk u n o

-12 S . P . T a n c e r . Econom ic N a t io n a lis m in L a t i n Ame r i c a - th e Quest f o r Econom ic In d e p e n d e n c e , Nev; York 1970, s. 31.

(12)

atoma l a t y , k ie d y z a c z ę to sto so w ać no sz e ro k ą s k a lę tę p o l i t y k ę I n d u s t r i a l i z a c j i . W n ie k t ó r y c h k r a ja c h z a le ż n o ś ć ta nawet w zros ł a ( C h i l e - m iedź, W enezuele - ropa n a fto w a , D om inikana - cu k i e r ) . Je d y n y w id o czn y spadok r o l i e k s p o rtu m o n o k u ltu ry od n oto wać możno w o d n ie s ie n iu do A r g e n ty n y , B r a z y l i i 1 M eksyku, a w ię c w k r a ja c h o dużym rynku wewnętrznym , w k tó r y c h p o l i t y k a I n d u s t r i a l i z a c j i przeprow adzana b y ła dosyć k o n se k w e n tn ie 1 p rz e z

,, w 14

d łu ż s z y c z a s .

W yso k ie k o s z ty wew nętrzne p r o d u k c ji o s ią g a n e j pod ochronę po l i t y k i S I c z y n ię k o le jn e s e k t o r y g o s p o d a rk i n lo z d o ln y m l do d z ia ł a n i a na z e w n ętrzn ych k o n k u re n c y jn y c h ryn k a ch z b y tu . H a rr y B. B e l l u z n a je n aw e t, l ż s u b s t y t u c ja Im p o rtu i “ z n ie c h ę c a n ie " do e k s p o rtu eę z ja w is k a m i n ie r o z łą c z n y m i, zarówno w k r a ja c h ro z w i j a j ą c y c h s i ę . Ja k 1 b ędących na w yższych s z c z e b la c h ro zw o ju gos p o d a rcz e g o . "Tempo p rocesó w d ysk rym in o w a n ia e k s p o rtu J e s t fu n k c ję tempa r e a l i z a c j i p o l i t y k i s u b s t y t u c j i Im p o rtu ” 15. Innym u- z a s a d n le n le m braku o r i e n t a c j i p ro e k sp o rto w y ch w B r a z y l i i 1 n ie k t ó r y c h in n y c h k r a ja c h A m eryki Ł a c l ń s k i o J J e s t t e o r i a "e k s p o rto - w a ln ych nadw yżek” . S t o s u ją c s i ę do t e j z a s a d y , k r a j e e k s p o r tu ję t y l k o n a d w y ż k i, k t ó r e p o z o s t a ję , gdy p o tr z e b y rynku sę “ odpo w ie d n io p o k r y t e " . P o tr z e b y rynku w ewnętrznego mają p r i o r y t e t i nawet wówczas muszę być z a s p o k o jo n e , gdy ceny w ew nętrzne sę n iż - sze od cen na rynku światowym . Rów nież w o d n ie s ie n iu do n ie k t ó r y c h k ra jó w D a le k ie g o Wachodu s tw ie rd z o n o , że n a d m ie rn ie r y g o r y s t y c z n ie re a liz o w a n a p o l i t y k a S I p r z y n o s iła w dłuższym cz a s i e ujemny wpływ na e la s t y c z n o ś ć eksp ortow ą ty c h k r a jó w (In d o n e z j a , M a le z ja , F i l i p i n y , S in g a p u r , T a j l a n d i a ) 17. E k s p o rt to warów z A m eryki Ł a c i ń s k i e j w p o d z ia le na s to p ie ń p r z e tw o rz e n ia w y k a z a ł, lż w c ią g u 10 l a t (1961-1970) n a s t ą p ił a n ie w ie lk a zm ia n a : p ro d u k ty n ie p rz e tw o rz o n e (ż y w n o ś ć , ropa n a fto w a , k o p a lin y , surowce w łó k ie n n ic z e ) s t a n o w iły ponad 70& w a r t o ś c i e k s p o r t u ,p ó ł

1* * T a n c a r , op. c i t . , s . 202. 1mí 3 e 1 1. op. c i t . , s . 94.

10 M, W o l f f . £1 d e s a r r o l l o i n d u s t r i a l la tln o - a m o r lc a n e , M éxico 1974. s . 535-541.

17 S . W. K o h l h a g o n , Host C o u n try P o l i c i e s and MMCs - The P a t t e r n o f F o r e ig n In v e s tm e n t In S o u th e a s t A s i a , "The Co lu m b ia J o u r n a l o f W o rld B u s in e s s “ 1977, n r 1, s . 49-58.

(13)

p ro d u k ty (g łó w n ie p a l i w a , omary i in n e pochodne ro p y n a f t o w e j, s t a l , ż e la z o i p r o s te w yroby m etalow e, żyw ność, o l e j e J a d a l n e ) w y n o s iły ponad 2 0 a na w yrob y gotowe (ż y w n o ś ć , n a p o je , pa p i e r o s y , w yrob y m etalow e, p ro d u k ty c h e m ic z n e ) p rz y p a d ło 3,2% na p o c z ą tk u l a t s z e ś ć d z ie s ią t y c h i n ie c o ponad 5% w d z i e s ię ć l a t pó ź n i e j 18.

Głównym powodem ta k m ałego p o stęp u w z a k r e s ie e k s p o rtu eą wy s o k ie ce n y w ew nętrzn e, w y n lk a ję c e z “ m ech aniczn eg o" s to s o w a n ia S I w w arunkach t e j g ru p y k ra jó w r o z w ija ją c y c h s i ę , k tó r y c h ce cham i c h a r a k t e r y s ty c z n y m i s ę 1 9 j

- niem ożność w y k o rz y s ta n ia e k o n o m ii s k a l i p r o d u k c ji,

» negatyw ne s k u t k i zm o no p olizow ania p r o d u k c ji na ryn ku k r a j o wym i w y n ik a ją c a s tę d n ie z d o ln o ś ć do dodatkow ych d z i a ł a ń konku r e n c y jn y c h na rynku zew nętrznym ,

- w y so k i poziom p r o t e k c j i c e l n e j , z a s to s o w a n e j d la ro d zim e j p r o d u k c ji i w y n ik e ję c y s tę d brak e fe k t y w n o ś c i w z a k r e s ie kosz tów w y tw a rz a n ia 1 m a rk e tin g u rodzim ego p ro d u k tu ,

- n i s k i poziom w y d o jn o ś c i p r o c y , w y n ik a ję c y z n ie m o ż n o śc i k o n f r o n t a c j i z międzynarodowym poziomem kosztów 1 p r o d u k c ji,

- n ie w y k o r z y s t a n ie mocy p ro d u k c y jn y c h ( n i e z uwagi no o g ra n ic z o n y ry n e k , a le z uwagi no z a in s t a lo w a n ie mocy p r z e k r a c z a ją cych p o tr z e b y r y n k u ),

- n ie d o in w e s to w a n ie r o l n i c t w a .

w y n ik a jg c y c h z a n ty im p o rto w e j s t r a t e g i i rozw oju

C z w a rty e ta p s u b s t y t u c j i im p o rtu według p o d z ia łu p r z y ję t e g o w t a b e l i c h a r a k t e r y z u je sa m o d z ie ln o ść p ań stw r o z w ija ją c y c h s ię w z a k r e s ie s to s o w a n ia s u b s t y t u c j i im p o rtu Ja k o in s tru m e n tu p r z y s p ie s z a ję c e g o u p rz e m y s ło w ie n ie k r a j u . Z momentem k ie d y o k a z a ło s i ę , że SZ n ie ła g o d z i problem ów b ila n s u p ła t n ic z e g o , n ie p r z y s p ie s z a ro zw o ju u p rz e m y s ło w ie n ia , a n i w r e s z c ie n ie ro z w lę z u je

0. L . 0 e c a m i 1 1 i , D e a a r o llo y S u b d e s a r r o llo en H ia p a n o a m e rlc a , M ad rid 1971, s . 181 i n.

(14)

-opraw z a t r u d n ie n ia - n a to m ia s t u trz y m u je w d alszym c ią g u r r lp ż - nośc od e k s p o r tu surowców - r o z p o c z ę ły a lę p o s z u k iw a n ia nowych dróg I n d u s t r i a l i z a c j i i s a m o d z ie ln o ś c i g o s p o d a r c z e j. W s z c z e g ó l n o ś c i problem n ie z a le ż n o ś c i e kon om icznej wymagał r a d y k a ln y c h 1 w m iarę kompleksowych ro z w ią z a ń , g łó w n ie z uwagi na ro o n * c a ns*>ię- c l e s p o łe c z n e w k r a ja c h r o z w i ja ją c y c h e l ę , in s p ir o w a n a «* niem a łym s to p n iu rozwojem t e n d e n c ji narodow o-w yzw oleńczych o nowym z a b a rw ie n iu p o lity c z n o - s p o łe c z n y m . P rz y p is y w a n e - w z n a c z n y » s to p n iu u za sa d n io n e - p o p ad an ia k ra jó w r o z w i ja ją c y c h s i ę w nowg

form ? z a le ż n o ś c i od w i e l k i c h k o r p o r a c j i ponadnarodowych wymagało podejm owanie p rób rozw l-jzań, k t ó r e u w z g lę d n lo ły b y ró w n ie ż spo sób « c o e g z y s te n c jl k ra jó w r o z w ija ją c y c h s ię z w ie lk im i k o r p o r a c ja mi.

w r e z u l t a c i e o k o ło l a t p ię ć d z i e s ią t y c h z a c z ę ły powstawać wa r u n k i do form owania nowych k o n c e p c ji u p rz e m y s ło w ie n ia k ra jó w ro z w i j a ją c y c h s i ę . O p ie r a ły o lę one na ¿wiadomym k s z t a łt o w a n iu po l i t y k i u p rz e m y s ło w ie n ia , 3 n ie - Ja k do t e j p o ry - g łó w n ie na sto so w a n iu od p o w ied n ich środków p r o t e k c jo n is t y c z n y c h . Te nowe o- le m e n ty p o l i t y k i m ia ły na c e l u :

- u k ie ru n k o w a n io i n w e s t y c j i w i n f r a s t r u k t u r z e na s tw o rz e n ie k o r z y s t n ie js z y c h warunków rozw oju p rz e m ysłu ze środków p ry w a t n ych ,

- u d z ie le n ie b e z p o śre d n ic h z a c h ę t do rozw oju p rze m ysłu po p rz e z s to so w a n ie o d p o w ied n ich u lg p od atko w ych, im p orto w ych , de w izow ych i t p . ,

- s tw a r z a n ie dodatkow ych z a c h ę t d la In i c jo w a n ia rozw oju p rz e m y słu w d z ie d z in a c h s z c z e g ó ln ie ważnych z p u nktu w id z e n ia p r z y ję t e g o p rz e z państw o modelu rozw oju g osp o d arczego (n p . p r z y d z i e l a n ie b e z p ła t n ie lu b po bardzo n i s k i e j c e n ie d z ia ł e k budowla n ych , u m o ż liw ia n ie k o r z y s t a n iu z elem entów i n f r a s t r u k t u r y ' t r a n s p o rto w e j b ę d ęce j w d y s p o z y c ji p a ń s tw a , p rz y z n a w a n ie p ie rw s z e ń stw a lu b w y łą c z n o ś c i w r e a liz o w a n iu zamówień rzędow ych I t p . ) ,

- b e zp o śred n io d z i a ł a n i e państw a w rozw oju n ie k t ó r y c h g a łę z i p rze m ysłu d la s tw o rz e n ia k r a jo w e j bozy rozw o ju innym przem y słom (n p . p rz e m y s ł ch em icz n y, s ta lo w y i t p . ) ,

•7 pnrze z p o s u n ię c ia m i w z a k r e s ie r e s t r u k t u r a l i z a c j i przem y s łu p c d jś t e z o s t a ł y t r z y in no g ru p y d z i a ł a ń - lu b sę w różnym s to p n iu wprowadzane - w w ię k s z o ś c i k ra jó w r o z w ijo ję c y c h s ię , za równo w Ameryce Ł a c i ń s k l & J , Ja k i w in n y c h re g io n a c h ś w ia t a .S ę to:

(15)

- w y s i ł k i na rz e c z z w ię k s z e n ia o k s p o rtu towarów n io t r a d y c y j - n y c h ,

- p ró b y u re g u lo w a n ia z a g a d n ie ń z a g ra n ic z n y c h i n w e s t y c j i , bez p o ś re d n ic h w sposób u m o ż liw ia ją c y ic h w y k o rz y s ta n ie w ran a ch o- g ó ln y c h p lan ów rozw o ju gosp o d arczeg o k r a jó w ,

- p ró b y u tw o rz e n ia lu b u m ocnienio fu n k cjo n o w a n ia ugrupowań in t e g r a c y j n y c h .

W s z y s tk ie te z a m ierz en i© wymagają pewnego czasu, o k re s u p r z e j ściow ego p o trze b n e g o na z n iw e lo w a n ie r ó ż n ic w ro zw o ju p o sz cz e g ó ln y c h g a ł ę z i p rz e m y s łu , u s u n ię c ia d y s h a rm o n ii w ogólnym ro z woju g o s p o d a rk i o ra z z lik w id o w a n ia ra ż ą c y c h d y s p r o p o r c ji w s t r u k tu r z e g o s p o d a r c z e J. Na p r z y k ła d w O r e z y l l i , n a j b a r d z ie j ty p o wym ''r a j u d la a n a liz o w a n y c h z ja w is k , p ro c e s o w i ad ap tacyjn em u po św ię co n y b y ł o k re s od 1964 do 1974 r . 20 ( p o l i t y k o tzw . " r a c j o n a l i z a c j i g o s p o d a r k i" ). Sz cz eg ó ln e g o z n a c z e n ia w sto su n k a ch ze w n ętrz n ych o & b ro ło z o g o d n io n ie obcych fir m i p r o c e s y in t e g r a c y j ne.

S to su n e k państw r o z w ija ją c y c h s ię do i n w e s t y c j i b ezp o śred n ic h k o r p o r a c j i ponadnarodowych p r z e s z e d ł znamiennę e w o lu c ję t od s k r a j n i e w r o g ie j p o s ta w y , re p re z e n to w a n e j p rz e z n ie k t ó r e odłam y s p o łe c z e ń s tw a i ugrupow ania p o l i t y c z n a , do k o n s tru k ty w n e J form y w y k o rz y s ta n ia ty c h i n w e s t y c j i w ran ach now oczesnej s t r a t e g i i ro zw o ju. N a jb a r d z ie j pozytywnym ro zw iąz an ie m J e s t p r z y j ę t e w ugru pow aniu in t o g r o c y jn y n P a k tu A n d y js k ie g o ustawodawstwo r o g u lu ję c e wpływ państw a na s f e r ę d z i a ł a l n o ś c i k a p it a ł u z a g ra n ic z n e g o . Od p o w ie d n ie p r z e p is y , w s p ó ln ie p r z y ję t o p rz e z k r a j e wchodzące do ugrunow ania r e g u lu ję w s z y s tk ie a s p e k ty fu n k c jo n o w a n ia obcych p r z e d s ię b io r s t w na t e r e n ie z in te g ro w a n e g o o b szaru, ¡¿tw o rz a ją c z i — równo k o rp o ra cjo m m ożliw ość rentownego fu n k c jo n o w a n ia , Ja k i k r a jom A m eryki Ł a c i ń s k i e j w y k o rz y s ty w a n ia k a p it a ł u p ro d u k cy jn e g o p r z e d s ię b io r s t w obcych d la o s ią g n ię c ia p lan ow anych e fe k tó w in d u s t r i a l i z a c j i 21.

Z n a le z ie n ie w sp ó ln ych colów d la d łu g o fa lo w e g o w o o ó łd z ia łe .n ia k o r p o r a c j i ponadnarodowych i k r a jó w r o z w ija ją c y c h s ię n ie j e s t ła tw e z uwagi na p od staw ow i r s z b ie ż n o u c l m iędzy c e la m i obydwu

20

L a t in A m erica and W o rld Economy - A C hanglng I n t e r n a t i o n a l O r d e r , e d . 0. G r u n w a l d , London 197B, s . 147-149.

21

!!. S t a l e s a s z c z y k , P a k t A n d y js k i - cz y r z e c z y w iś c ie su kces i n t e g r a c j i ? "H a n d e l Z a g r a n ic z n y " 1979, n r 4, s.9 ~ T 2 .

(16)

g ru p . Spośród w ie lu p rz e c iw s ta w n y c h c e ló w w ybrać możeay k i l k u na s tę p u ją c y c h - c h a r a k t e r y z u ją c y c h s k a l« problem u w z n a le z ie n i u “ w spólnego Ję z y k a " w d z i a ł a n i u g o s p o d a rc z y « w k r a j u u d z ie l u ję - c y e g o ś c in y obcym p rz e d s ię b io rs tw o m 2 2 ! 1 ) c e lo k o r p o r a c j i ponadnarodow ycht • m a k s y m a liz a c ja zysków , - z ró ż n ic o w a n ie ź r ó d e ł z a o p a tr z e n ia eurowcowego, - o t w s r c le lu b u trz y m a n ie ryn ku z b y tu ,

- o s i ą g n ię c ie o k re ś lo n e g o ogó lneg o w z ro s tu s p rz e d a ż y lu b zy- eków ; .

2 ) c e l e k ra jó w r o z w ija ję c y c h s ię i - m a k s y m a liz a c ja wpływów pod atko w ych, - w z ro s t z a t r u d n i e n ia ,

- a k t y w iz a c ja e k s p o r tu ,

- rozw ój w ła s n y c h z d o ln o ś c i te c h n o lo g ic z n y c h 1 rozw ó j k a d ry t e c h n lc z n o - k ie r o w n ic z e J,

- rozw ój drobnego p rz e m y słu i r z e m io s ła o ra z p o d n le e le n le po ziomu r o l n i c t w a ,

- p o p ra w ie n ia s t r u k t u r y p o d z ia łu dochodów, - rozw ój reg io n ó w z a n ie d b a n y c h .

Podstawowy problem u ło ż e n ia w s p ó łp ra c y pom iędzy k o rp o ra c ja m i ponadnarodowym i a in te r e s a m i ekon om iczno -sp ołecznym i k ra jó w ro z w ij a ją c y c h s ię rep rezen to w an ym i p rz e z ic h rz ę d y i r e a liz o w a n ę p rz e z n ie p o l i t y k ę p o le g a na z ro z u m ie n iu p o trz e b i m o ż liw o ś c i d n u g le j s tr o n y o ra z na s tw o rz e n iu t a k ic h mechanizmów, k t ó r e s p r z y j a ły b y w y k o rz y s ta n iu ty c h m o ż liw o ś c i d la z a s p o k o je n ia w ła s nych p o tr z e b .

Z p unktu w id z e n ia k ra jó w r o z w ija ję c y c h s i ę k o n ie c z n e j e s t z ro z u m ie n ie o k re ś lo n y c h im peratywów fu n k c jo n o w e n ia p r z e d s ię b io r s t w ponadnarodow ych, z k tó r y c h w ym ienione z o s ta n ę n ajw aż n i e j s z e d la p r z y ję t e g o toku rozum owania.

1 . Każde p r z e d s ię b io r s t w o p ryw a tn e - k o r p o r a c ja p onadnaro dowe n ie c z y n i w t e j z a s a d z ie w y ję tk u - j e s t motywowana chę- c lę o s l ę g n l ę c l a maksymalnego z y s k u . Obce sę im motywy c h a r y t a tyw n a , Ja k im i p ró b u je s ię j e n a k ło n ić do d z i a ł a n i a w k r a ja c h

22

I . F r a n k , F o r e ig n E n t s r p r l s e In D e v e lo p in g C o u n trie s , London 1980, s . 39.

(17)

r o z w ija ją c y c h s ię z i n i c j a t y w y ONZ i różnego ro d z a ju a g e n c ji m iędzynarodow ych pomocy i ro z w o ju . P r z e d s ię b io r s t w a ponadnaro dowe podejm ują d e c y z je in w e s t y c y jn e o p a r te na o c e n ie ryz y k a i dochodów, W sw ej d z i a ł a l n o ś c i t y l k o w n ie w ie lk im s to p n iu sę i n sp iro w a n e fak te m , że n a j b ie d n i e j s z e k r a j e ś w ia t a sta n o w ię poważ n y problem d la lu d z k o ś c i2'*, Z t e j zasn d y w y n ik a j? dwlo bardzo 1- a to tn e ko nsekw encje d la k ra jó w r o z w ija ją c y c h s i ę :

- u s t a le n ie z b y t n is k ie g o p u łap u d op u szczalneg o t r a n s f e r u o- s ię g n lę t y c h zysków s k ło n ić może w ie le "m ocnych" (fin o n s o w o , te c h n o lo g i c z n ie , o r g a n i z a c y j n i e ) fir m do z re zyg n o w an ia z d z i a ł a l n o ś c i in w e s t y c y jn e j na danym t e r e n i e na rz e c z fir m s ła b y c h , bez d ośw iad czeń i zasobów , pochodzących c z ę s to z k ro jó w o n ie d o sta te cz n y m p oziom ie w ie d z y te c h n o lo g ic z n e j i h a n d lo w e j;

- d ę ż e n ie do m a k s y m a liz a c ji zysków n e t t o , w o k a l l g lo b a ln e j i w dłu g im o k r e s i e , s k ł a n i a k o r p o r a c je ponadnarodowe do d z io łn ń na szkodę państw a u d z ie la ją c e g o g o ś c in y (c e n y t r a n s f e r o w e , o;.<l t y za prawa handlowe 1 tow arow e, za u s łu g i i t p . ) , aby w d ro dze n ie le g a ln y c h p r a k ty k z w ię k sz y ć dochody n e t t o f ir m y .

2 . Stosow ane od w ie lu l a t p rz e z k r a j e r o z w ija j ą c e s ię z a c h ę t y na rz e c z obcych in w o sto ró w d o p ro w o d z iły do ta k ie g o w yrów nania poziomu u l g , i ż n ie sta n o w ię ona is to tn e g o bodźca ekonom icznego w d e c y z ja c h In w e s t y c y jn y c h . B a r d z ie j Is t o t n o - n iż np. p e rs p e ktyw a p ła c e n ia n is k ic h podatków - j o s t s t a b i l n e p o l i t y c z n i e i ek o n o m icz n ie o to c z e n ie p r z y s z łe g o d z i a ł a n i a p r z e d s ię b io r s t w a po nadnarodowego , w ystęp ow an te C i Ic h d o s tę p n o ś ć ) p o trz e b n y c h ś ro d ków p r o d u k c j i, p o z y s k a n ie na m ie js c u w y k w a lifik o w a n e j s i ł y ro b o c z e j. N ie m n ie j i s t o t n y J e s t ro z m ia r i p o t e n c ja ln y w z ro s t dane go rynku o ra z form y zach ow an ia s ię k o n k u r e n c ji. O fe ro w a n ie J o d y n ie u lg p od atko w ych, k re d ytó w o ra z In n y c h z a c h ę t może ś w ia d czyć o braku w ła s n e j k o n c e p c ji rozw oju g osp o d arczeg o z w yk o rz y sta n iem I n w e s t y c j i p ro d u k c y jn y c h k o r p o r a c j i ponadnarodow ych24.

3. Ważne J e s t ro z e z n a n ie s t r a t e g i i Ja k ę p o s łu g u ję s ię posz c z e g ó ln e k o r p o r a c je ponadnarodowe wobec k ro jó w r o z w ija ję c y c h s ię 1 to zarówno w z a k r e s ie p ro d u k tu . Ja k i p o l i t y k i ryn ko w ej i f i nansow ej o ra z in n y c h stosow anych metod m a rk e tin g u . R o zez n an lo po

23

0. L . F r e o m a n . W, F e r s e n , M u l t i n a t i o n a l C o r p o r a t io n s : Some F a c t s and F i g u r e s , “ Econom ie Im p a c t" 1981,

•nr 2 , s . 47-53.

(18)

w inno być w y k o rz y s ta n e w form u ło w an iu metod r e a l l z e c j l p lenów r e k o n s t r u k c j i g o s p o d a rk i. Proponowana a n a l i z ę pow inna dać odpo w ied ź na podstawowe p y t a n ie i k t ó r e p r z e d s ię b io r s t w a ponadnaro dowe mają wysoką sk ło n n o ść do ad op tow an ia sw ej s t r a t e g i i do wa runków ryn ku k r a ju r o z w ija ją c e g o s i ę , a k t ó r e maję n is k ą s k ło n ność ( l u b w o g ó le j e j b r a k ) a d a p ta c y jn ą w tym z a k r e s ie . P rz e z tę s k ło n n o ś ć ( o p e r a t i o n a l f l e x i b i l i t y ) rozum ie s i ę zarówno chęć p rz y s to s o w a n ia p roduktów i / l u b p rocesó w p ro d u k c y jn y c h do wyma gań m iejscow ego ry n k u . Ja k 1 s k ło n n o ś ć do a k c e p to w a n ie różn ych

25 ro z w iąz a ń w ła s n o ś c io w y c h , o r g a n iz a c y jn y c h i t p .

Ponadnarodowe f ir m y a m e ry k a ń sk ie c z ę ś c i e j n lź e u r o p e js k ie po d ejm u ją w y s i ł k i w c o lu w y la n s o w a n ia "p ro d u k tu ś w ia to w e g o ", podpo rządkowanego Je d n o llty r a zabiegom m arketingowym . P o je d y n c z e p ro d u k ty lu b g ru p y produktów w ie lu k o r p o r a c j i a m e ry k a ń s k ic h są sprzedaw ane na ryn ku międzynarodowym bez żadnych zab ieg ó w a d a p ta c y jn y c h , a w n ie k t ó r y c h p rz yp a d k a ch nawet kam panie reklamowe są u je d i j iic o n o w s k a l i ś w ia to w e j.

Innym p rzykład em J e s t sp rz ed a ż " f a b r y k pod k l u c z " , r e a liz o w a na p rz e z k o r p o r a c je e u r o p e js k ie 1 a m e ry k a ń s k ie . Te p ie rw s z e w w iększym s to p n iu a d a p tu ją sposób i w ie lk o ś ć p r o d u k c ji do po t r z e b ry n k u , podczas gdy f ir m y a m e ry k a ń s k ie b a r d z ie j k i e r u j ą s ię te c h n o lo g ic z n ym optimum p r o d u k c j i, n ie z a le ż n i e od r z e c z y w is ty c h p o tr z e b ry n k u . W k o n s e k w e n c ji w ie lo fe b r y k wybudowanych w k r a ja c h r o z w ija ją c y c h s ię p o s ia d a moce p ro d u k c y jn e z n a c z n ie w ię k sz e n iż wym agałaby c h ło n n o ść danego ry n k u , co p o w o d u je, i ż w yko rzy s t u ją je d y n ie c z ę ść ew oich z d o ln o ś c i p r o d u k c y jn y c h , nawet w o- k r e s ie boomu p rzem ysłow ego. Powodem, d la k tó re g o teg o r o d z a ju In w e s t y c je są podejmowana w y d a je s i ę być " t a n i o ś ć p r z e n i e s i e n i a z n a n e j t e c h n o lo g i i do obcego ś ro d o w is k a , w k t ó r e j j e s t ona n i e p r z y d a tn a , z a m ia s t r o z w ija n ia t e c h n o l o g i i w ła ś c iw e j do warunków

26 danego o to c z e n ia * .

Znajom ość t a k ic h p o staw k o r p o r a c j i ponadnarodow ych s tw o rz ą Ic h różną p rz y d a tn o ś ć d l a p o l i t y k i rozw o ju g osp o d arczeg o k ra jó w T r z e c ie g o Ś w ia ta .

25

B . A . L 1 e t e a r , Eu ro p e ♦ L a t i n A m e rica ♦ The M u l t i n a t i o n a l s ( A P o s i t i v e Sum Game f o r th e Exchange o f Raw M a t e r ia le and T e ch n o lo g y in th e 1 9 8 0 a ), G u ild f o r d 1979, e . 17-18.

og

H. G. O o h n s o n , T e c h n o lo g y and Eco no m ic In te rd e p e n d e n c e , London 1975, s . 76.

(19)

4. P r z e d s ię b io r s t w a ponadnarodowa z uwagi, na sw ój c h a ra k te r d z i a ł a n i a w s k a l i m iędzynarodow aJ n e jg s z c z e g ó ln e p re d y s p o z y c je do o s ią g a n ia k o r z y ś c i ze 6 k a l l p r o d u k c ji o ra z do równoczesnego z a b e z p le c z a n ia sw oich in te r e s ó w p o p rzez o d p o w ied nią d y w e r s y f ik a c ję z a o p a tr z e n ia 1 ro z c z ło n k o w a n ie p rocesó w p ro d u k c y jn y c h . W k o n s e k w e n c ji In t e r e s u j ę J e r y n k i d u to , g w a ra n tu ją c e o d p o w led nię w ie lk o ś ć p r o d u k c ji 1 z b y t u . Warunek te n . Ja k wiadomo t y l k o w n ie w ie lu k r o ja c h r o z w ija ją c y c h s ię może być s p e łn io n y , S tę d dużn s k ło n n o ś ć do p o p ie r a n ia t e n d e n c ji i n t e g r a c j i g o s p o d a rc z e j ( o cz y w i ś c i e o t l e le ż y to w i n t e r e s i e d a n e j k o r p o r a c j i , z uwagi na po- sla d a n ę Ju ż w łacnę s t r u k t u r ę produlccyjng i hondlonę w k r a ja c h m ojęcych s i ę z in t e g r o w a ć ). Ta ‘n a t u r a ln o " s k ło n n o ś ć k o r p o r a c j i ponadnarodowych do d z i a ł a n i a na ryn k a ch d u żych , z in te g ro w a n y c h « powinna byc u m le ję t n io w y k o rz ys ta n e p rz e z k r o j e r o z w ija jo c o o : zarówno w o k r e s ie n eg o cjo w a n ia z a k re s u i tempa p rocesó w in t e g r a c y jn y c h z p r z y s z ły m i p a r t n e r a m i. Ja k 1 p r z y u s t a l a n i u w s p ó ln e j p o l i t y k i wobec p r z e d s ię b io r s t w z a g ra n ic z n y c h d z i a ł a j ą c y c h lu b p ra g n ą c y c h d z i a ł a ć na zinteg row an ym o b s z a rz e .

5. F irm y ponadnarodowe podejm uję d e c y z je w z o k r e s ie wyboru n a jk o r z y s t n ie js z e g o w a r ia n t u s t r a t e g i i rozw o ju f i r n y w s k a l i m ię d z y n a ro d o w e j. In t e r e s k r a ju r o z w ija ją c e g o s ię J e s t zag ad n ieniem w tórnym , n ie motywującym d z i a ł a n i a f ir m y wobec danego k r a ju cz y Kobee danego re g io n u ś w ia t a . Zatem u ło ż e n ie w s p ó łp ra c y wymaga d łu g o fa lo w e g o p lo n u rozw o ju gosp o d arczeg o k r a j u , s tw a rz a ją c e g o o- k r e s lo n e w aru n k i fu n k c Jo n o w a n io f ir m . D z i a ł a n i e w n ie p e w n o ś c i zmusza f ir m y do m a k s y m a liz a c ji zysków *.v k ró tk im o k r e s ie , >Jo p ro w adzenie e k s te n s y w n e j p o l i t y k i , pow odując e r o z ję g o s p o d a rk i dane go k r a j u . P lo n o w a n ie d z i a ł a l n o ś c i na d łu g i o k r e s , n ie z m n ie js z a j ą c z a in t e r e s o w a n ia m a k s ym a liz a c ję z y s k u , p ozw ala na b a r d z ie j r a c jo n o ln g g o sp o d ark ę , na w y k o rz y s ty w a n ie cz yn n ik ó w ja k im i d y s p on uję k o r p o r a c je ( k a p i t a ł , t e c h n ik a , o r g a n iz a c ja V zarówno d la p o tr z e b g o s p o d a rk i k r a j o w e j, Ja k i d la a k t y w i z a c j i e k s p o rtu .

6. Rozwój p ro e k s p o rto w y c h g a ł ę z i p rze m ysłu wymaga m iędzy in nymi d o kon ania zm ian vi s t r u k t u r z e d o ty c h c z a so w e j g o s p o d a rk i o ra z p o s ia d a n ia sp ra w n ej s i e c i m a rk e tin g o w e j na obcych r y n k a c h .D la o- bydwu 6praw k o n ie c z n y J e 3 t u d z ia ł ob cych p r z e d s ię b io r s t w .

Rozw ażania powyzszo zakoń czyć można uwagę, Ze o c z k o lw lo k po l i t y k a s u b s t y t u c j i Im p ortu j e s t w sumie n e g a ty w n ie o c e n ia n a j a ko n etod a p r z y s p ie s z a ją c a u p rz e m y s ło w ie n ie k r a j u , to Jed n ak

(20)

po-l i t y k e p ro e k s p o rto w a , o c e n ia n e b a r d z ie j p o z y ty w n ie z uw agi na p orsp ek tyw ę z a ł a t w i e n i a w ie lu problem ów s p o łe c z n o - p o lity c z n y c h w k r o ja c h r o z w ija ją c y c h s i ę , n ie b y ła b y m ożliwa do w prow adzenia bez p o p rze d n ieg o o k re s u s u b s t y t u c j i im p o rtu * S u b s t y t u c ja im por tu d o p ro w a d z iła do rozw o ju o d p o w ie d n ie j i n f r a s t r u k t u r y , bez k tó r e j i s t n i e n i a w łs e n y o h ło n n y гул е к w ew nętrzny n ie p o z w o liłb y na rozw ó j p r o d u k c ji e k s p o rto w e j bez u p rz ed n ie g o z a s p o k o je n ia p o tr z e b k ra jo w y c h . Bez p o s ia d a n ia i n f r a s t r u k t u r y p o l i t y k a p ro e k sp o rto w a o g r a n ic z a ć s ię musi do w yod ręb n io n ych z r e s z t y organizm u gospo d a rc ze g o e n k law e k s p o rto w y c h , a te - Ja k wiemy -■/ ile sn

czyn-27 n ik le m ogólnego rozw oju gospodarczego k r a ju .

Uregulow aniem w s p ó łp ra c y pom iędzy k r a ja m i r o z w ija jg c y m i s ię a k o rp o ra c ja m i ponadnarodowym i z a j ę ł a s ię rów nież ONZ i j e j wyspe c ja liz o w a n e agendy. Dednak podstawę t a k i e j w s p ó łp ra c y muszę być dw ustro nn e 1 w ie lo s t r o n n e p o ro z u m ie n ie d łu g ookresow e b e z p o śre d n io pom iędzy z a in te re s o w a n y m i p a r t n e r a m i. Wówczas szan sa le p s z e g o wy k o r z y s t a n ie p o t e n c ja łu p r z e d s ię b io r s t w ponadnarodowych w r e e l i - z o c j i plenó w rozw o ju g osp od arczego p ań stw T r z e c ie g o ¿ w ia t a w yd aje s ię być b a r d z ie j r e a ln a .

M a c ie j S ta lm a e z cz y k IMPORT-SUBSTITUTIO N PO LICY AND B IG SUPRANATIONAL CORPORATIONS

The a r t i c l e a n a ly z e s th e a n t i- im p o r t s t r a t e g y o f econom ic de v e lo p m e n t. The exam ple o f L a t i n A m e r ic a 's c o u n t r ie s a llo w s th e a u th o r to a n a ly z e g e n e s is and c h a r a c t e r i s t i c s o f th e im p o rt- su - b a t i t u t i o n p o l i c y . T h is p o l i c y i s d iv id e d in t o f o u r s ta g e s a c c o rd in g to the g o a l and s o u rc e s o f f in a n c in g . The p e rfo rm ed ana l y s i s a llo w s to d e te rm in e c a u s e s and conseq uences o f l im it e d e f f e c t iv e n e s s o f the lo p o r t - s u b s t i t u t io n p o l i c y . The f u r t h e r p a r t o f th e a r t i c l e i s d e v o te d to a n a l y s i s o f p o s s i b i l i t i e s o f u t i l i z i n g th e econom ic end o r g a n i z a t i o n a l p o t e n t i a l p o sse sse d by b ig s u p r a n a t io n a l c o r p o r a t io n s in such a d i r e c t i o n t h a t th e im p ort- - s u b s t it u t io n p o l i c y c o u ld become an im p o rta n t in s tru m e n t em ploy ed in the econom ic p o l i c y by th e d e v e lo p in g c o u n t r ie s . T h is

so-27 _R. _{V a r n о n ,} _{L . T.} _{W о 1 1 s} _{3 r . .} _{Econom ic E n v i} ro n n e n t o f I n t e r n a t i o n a l B u s in e s s , New O ereey 1976, s . 120-130.

(21)

l u t l o n c a l l s f o r a d o p tio n o f d i f f e r e n t forma o f c o o p e ra tio n be tween governm ents o f the d e v e lo p in g c o u n t r ie s and boards o f su p r a n a t i o n a l c o r p o r a t io n s from tho se pu rsued by many c o u n t r ie s in th e re g io n under s u r v e y w it h in the s o - c a lle d econom ic n a t io n a lis m . A lth o u g h the a r t i c l e c o n c e rn s the c o u n t r ie s o f L a t i n A m e ric a , the c o n c lu a lo n s a ff o r d e d by th e p erform ed a n a l y s i s may be' a p p lie d a ls o in r e l a t i o n to th e re m a in in g d e v e lo p in g c o u n t r ie s .