A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _____________ FOLIA BIOCHIMICA ET BIOPHYSICA 7, 1990
Roman Gondko
SZTUK A I TECH NIKA PISANIA PRAC MAGISTERS KICH
Niniejszy artykuł zawiera wymogi edytorsko-st.ylistyczne stawia-ne pracom magisterskim z zakresu biologii molekularstawia-nej. Zamieszczo-ne wskazówki i uwagi mają ułatwić studentom przygotowanie pierwszego sprawozdania naukowego, pracy magisterskiej.
"Condicio sine qua non" ukończ ęnia okr eślon ych badań na uko -wych jest opublikow ane sprawozdanie. Obok eksperymentu, pi sa r-stwo naukowe jest również czynno ścią naukotwórczą. Autor bowiem, podczas pisania rękopisu i mas zyn opis u weryf ikuj e popra wność w n io -skow ania i nie jednokrot nie dochodzi do wł aści weg o rozwiązan ia d a -nego problemu. Czynno ści te (badanie i pisanie) często wykony wane są prawie równolegle. W pisemnej relacji wy nik ów doświa dczenia dąży się do logicznego, metod ologic zne go i gr ama tyczno-styl istycz- nego sformuł owania spostrzeżeń naukowych. Przy tym pożądane jest szybkie podanie do publicznej wiado mości peł nyc h danych, bow iem ukryte w nota tniku lo barator yjnym wyniki z bi egie m czasu tracą swoją aktualną wartość, a ich utajenie spowoduje tylko chwilowe opóźnienie postępu wiedzy z danej dziedziny. Wcześniej czy p ó ź -niej jakiś badacz dokon a ponownie tego samego odkrycia. "Zazwy-czaj skłonni jesteśmy wierzyć, że odkrycie nale ży zawdzięczać w y -łącznie zdolno ściom odkrywcy, podczas gdy w dziewię ćdz iesi ęci u dziewi ęciu prz ypadk ach na sto było ono nie uchr onn ą konsekwen cją rozwoju danej dzi edziny wiedzy"
(w i
1 s o n).
We współczesnej dob ie bad ania naukowe prowad zon e są nakła dem ogromnych społecznych śr odków finansowych, stąd też wyniki badań
nie inogą stanowić prywatnej własności, lecz mu szą zostać udo st ęp -nione społeczeństwu, a w p ier wsz ym rzędzie specjalistom. O dk ry -cie naukowe (prawo) nie może być uznane za nowe tak długo, jak długo nie zostanie ono opublikowane, a zaproponowane rozwiązanie przyjęte i uznane przez określone specjalis tyczne środowisko n au -kowe .
Jest jeszcze jeden istotny powód, dla któreoo ba dania nauk o-we to nie tylko prywa tne hobby zamkniętego w laboratorium, czy gabinecie uczonego. W osta tni m stuleciu odkr ycia naukowe łącznie z osiągnię ciami techniki stały się dobrem ogólnym, kształtuj ącym życie społecz eństw znacznie gwałtowniej. Obok jednak pozytywnych skutków nauki istnieją nie związane wcale z progr amem zbroj eni o-wym (choć mogą) znacznie groźniejsze odkrycia, których ne ga ty w-nych skutków nie da się nawet przewidzieć. Przykł adem są tu b a -dania inżynierii genetycznej Obserwującej pojaw ienie się nowych szczepów bakterii o cechach ch orobotwór czych (apel ll') czy b a d a -nia awersji i autostymulacji mózgu. Istnieją badania zagrażające interesom społecze ństw czy wręcz ludzkości, stąd konieczność szczegóło wego informowania o stanie i wyni kac h okreś lonych badań. W ten sposób wobec jawności badań możliwym będzie poprzez św ia-domą społeczną kontrolę, właściwe prognozowanie naszej p rz ys zł o-ści .
Obok ogólnoludzkich, społecznych racji publikacji badań n a u-kowych, istnieją nie mniej ważne naturalne, indywidualne, ludz-kie potrzeby ust alenia wy boru wła sneg o naukowego światopoglądu, pozn anie nasz ego otoczenia. Pogłębie nie światopog lądu jest m o żl i -we w oparciu o znajomość najn owszych faktów naukowych. Zwłaszcza od krycia naukowe w naukach pr zyrod niczych zmianiały istotnie ogólno filozoficzny pogl ąd na świat ( K o p e r n i k , D a r w i n , W a t s o n-C r i c). Wymie nione poglądy wskazują, że publikacja nauk owa jako swoisty końcowy proces twórczy stanowi nie tylko d o -bro społeczne, ale narzędzie rozwoju społeczeństw. Sądzę, że należy sobie jasno uzmysłowić, że nauka jest nie tylko sumą wie- azy o otac zaj ącym święcie, ale także formą społecznej aktywności człowieka, za pomocą której realizuje swoje cele bądź jako jej wy-twórca, bądź jako kons ument [l, 3, 9, 13, 14, 15].
Szer szą formą sprawoz dania pisemn ego z pierwsz ych eks per ym en -talnych badań na studiach jest prac a magisterska. Praca, która
stanowi świadectwo uojrza łoici naukowej (stopień i sposób opan o-wania metody naukowej) i otok egzaminu ustnego jest podstawą do nadania stopnia nauk owego - magistra.
Praca eksperymentalna, pre zentow ana w formie pisemnej, ze wzg lęd ów logicznych i metodologicznych odpowiadać winn a szeroko p o -jętej metodzie naukowej, której zamierze niem jest najwię ksza k o -rzyść czytelnika z jej lektury. Układ pracy nie może być więc
ikładem dowolnym, lecz starannie dobranym, stanowią cym odz wie rc ie -dlenie procesu badawczego. Stąd też w op rac owaniu edyt orskim p ra -ca podzielona jest na części, rozdziały, pod rozd ziały itp., w kt ó -rych tok my ślowy Autor a stanowi całoś ciowe fragmenty jasne i przejrzyste dla czytelnika [l, 8, 9, 13, 14].
Poniżej zamiesz czono kilka ogólnych uwag o edyto rski m pr zy go -towaniu pracy magisterskiej.
Tekst pracy winie n być pr zygo towany na białym papierze forma-tu A 4 z użyciem czarnej taśmy i zachow aniem podwójnej in terl i-nii między wierszami. Na każdej stronie może znajdować się 30 wierszy. Wiersz nie powi nien przekrac zać 65-70 znaków drukarski ch (litera, cyfra, znaki interpunkcyjne i t p . ) . Należ y zachować le-wostronny 4-cm margines, a z prawej strony maraines 1-cm. Górny margines wy nosić ma 2,5 cm. Maszyn opis musi być czytelny i nie powinien zawierać skreśleń, poprawek, do pisó w itp. [12, 14]. S ze-rokość akapitu powinna być równa trzerr znakom literowym. W sz y s t -kie strony 'vza wy ją tk ie m okładki) muszą b yć p o n u m e r o w a - n e. Dla wysz cze góln ien ia w tekście po jed ynczych słów lub zdań posługu jemy się ro zstrze lonym drukiem.
Praca m agis terska składa się ze: strony tytułowej, spisu t re-ści, części teoretycznej, części doświadczalnej, wyników, d ys k u-sji, stresz czenia i bibliografii. W tej kolej ności omówione zo-staną jej poszcz ególne elementy.
S t r o n a t y t u ł o w a zawiera w nagłówku imię i n a -zwisko Autora, krótki hasłowy tytuł umiesz czony zazwyczaj p o -środku i ujmujący zwięźle treść pracy. Wybór tyt ułu jest ważn ą sprawą, on to bowie m stanowi czy praca wzt udzi zainteresowanie czytelnika. W dolnej części strony umies zcza się nazwę Uczelni, w której pracę wykonano, mie jscow ość i rok publikacji, np. Jan Kowalski "Białka allosteryczne" Uniwersyt et Ł ó d z k i , Piotr ków Tr y -bunalski 1980.
Spot yka się też mniej rozpowszechnio ny sposób rozmieszczenia informacji na stronie tytułowej. W n agłówku nazwa uczelni, imię i nazw isk o Autora, tytuł pracy itp. Nieod zown e jest, aby na str o-nie tytułowej znajdowały się wsz ystkie wyżej wymi enion e elementy służące innym Autorom, po wołu jąc ym się na daną pracę, u moż liw ia-jące pełny zapis bibliograficzny. Po stronie tytułowej n i e n a l e ż y umieszczać na oddzielnej stronie imiennych p odz ię-kowa ń p ra cown iko m za udzi elon ą pomoc, rady, opiekę itp.
S p i s t r e ś c i (rzeczy) - zazwyczaj um ieszcza się po stronie tytułowej lub na koń cu pracy. Spis stanowi skondensowane odbicie układu treści pracy, stąd zawarte być w nim mu sz ą tytuły w szystkich części, rozdziałów i podr ozdz iał ów z. u wzgl ędnieniem n u-meracji pierwszej strony pojaw ien ia się określ onego rozdziału w tekście. Dla rozdziałów i p odr ozdz iał ów ustala się arbitralnie symbolikę (oznakowanie). Zazwyczaj jost to numeracja cyfrowa dla rozdziałów, a liczbowa dla po droz działów w kolejności wy st ęp ow a-nia w tekście. Przy podroz dzi ałac h powt arza się cyfrę rozdziału. Tak np. rozdział 3 ma trzy podrozdziały:
3. Budo wa białek ... str. 65 3.1. Bu dowa pi er wsz orz ędow a .. str. 70 3.2. bu dowa drug orzę dow a .... str. 76 3.3. Budowa trz eciorzę dowa ... str. 81 4. Białka allost eryczne ... str. 93
C z ^ ś ć t e o r e t y c z n a wi nn a zawierać wstęp, c zy -li tzw. "przedmowę". Autor we wstępie m a obowiązek poinformować czytelnika co do samej i d e i pracy, a nie p r z e d m i o - t u badań. Informacja ta zawierać po winna motywy jej podjęcia, inspiracje i sugestie prom oto ra bądź innych osób, ich wkład w pracę itp. Tu też win no mieć niejsce podzięk owanie za wszelką pomoc udz ieloną przez inne.osoby. "Niewłaściwe są jednak podzię-ko wani a pełne czołobitności z wyl icz enie m wszys tkic h tytułów na u-kowych i stanowisk promo tor a czy opiekuna pracy, zwłaszcza z w y -liczeniem kilkak rotnie powtarzanym" ( p i e t e r ) . Po "Prze dmo-wie" nie przekraczającej strony maszyn opi su następuje część t eo-retyczna. W części tej wi nien być przedstawio ny związek między o- pisywanymi zagadnien iami a aktualnym stanem wiedzy i najnowszymi osiągnięc iami z danej dyscypliny dotyc zący bad anego zagadnienia. Na leży także na zakończenie tego rozdziału sprecyzować problem
badawczy i jego uza sadni enie (cel pracy). W podrozdz iale "Cel pracy" należy ściśle i konkretnie przedstawić, co zamierza się d o -konać, wyjaśnić, jaki spór rozstrzygnąć.
Praca nigdy nie jest ode rwan ym problemem, lecz stanowi o gn i-wo w rozi-woju nauki, co należy jasno wyka zać czytelnikowi i d la te -go część teoretyc zna kon centru je się wokół nas tępując ych zag ad-nień.
1. Objaśnie nie tematu, prz edstawie nie związku między o pi sy wa -n ym zagad -nie-niem a ak tualnym stanem badań, charakt erystyka lite-ratury .
2. Wyniki i po glądy Au torów na dane zagadnienie, konfro ntacja danych źródłowych.
3. Krytyczne ujęcie po gląd ów (różnice w interpretacji ze sta-nowiska, materiału, metody i metodologii).
4. Prezen tacja wła snego poglądu - uz asadn iająca tezy pracy. C z ę ś ć d o ś w i a d c z a l n a zawiera omówienie me-toa, opis doświadczeń, dane ekspery ment aln e (wyniki), analizę sta-tystyczną danych, syntezę wyników.
Część do świ adcz aln ą na leży rozpocząć op ise m stosowanych w pracy metod preparaty wno-analityc znych. W pr zypadku gdy zas tos owane metody i apara tura są dokład nie prz edsta wione w p od rę cz ni -kach lub czaso pismach powsze chnie dostępnych, wó wczas podaje się krótki opis metody z o dn ośn iki em bibliograficznym. W takim przy-padku nie jest wyma gan y opis in extenso. Je żeli Auto r zastosował wł asną orygi naln ą metodę czy modyfi kację metody, należy to d o -kładnie opisać. Opis ten ir.usi być tak szczegółowy, aby możn a go było odt worzyć w innych pracowniach. O pr ecyzję w opisie tym n al
e-ży dbać, gdyż przez wpr owadzen ie zmian otrzyma ny wynik może być sprzeczny z danymi dotychczasowymi. W opisie należy umieścić in-formacje o parametrach, które mogły mieć wpł yw na wynik. Nale ży podać szcz egółową charakte rystykę użytych stosowanych wzorc ów-od- czynników (producent, oznak owanie katalogowe). Mu sz ą tu też być umieszczone schematy uk ładów aparatury zbudo wanych przez Autora. Przedstawić na leży szczeg ółowo przebieg badań, układów i bloków eksperymentalnych. Dla czyteln ików sens danej pracy leży w zroz u-mieni u zasad przeprow adzo nyc h eksperymentów.
Z każd ym doświa dcz enie m (pomiarem) związane są określone dane liczbowe, które to służą do określonych obliczeń statystycznych.
Podanie danych nie powinno ograni czyć się do wartości średnich. Przy niewielkiej liczbie danyc h umie szcza się je be zpośre dnio w tekście, przy znacznej ilości liczb w tekście załączone są tabe-le podsumowujące (liczba pomiarów, średnie odchylenie st andardo-we itp.), a oryginalne wa rtości zgrupowane w tabelach za mie sz-czonych na końcu pracy (załącznik - dokumentacja). Dane liczbowe mu s zą przedstaw iać wartości oryginalne mierzon ych jednostek, a nie wart ości pochodne. W przyp adku gdy iutor zastosował pr ze kszt ałc e-nie jednostek, to należy przekształc enie to opisać bardzo d o -kładnie i zrozumiale, aby moż liwe było łatwe odtworzenie wyn ikó w pierwotnych.
Ilustracją gr aficzną danych liczbowych są wy kresy z czytelnie i pr zej rzyście oznaczonymi krzywymi (linia ciągła przerywana, punktowa itp.) rozróżni ające ich przebieg. Konie cznie na w y k re -sie należy zaznaczyć punkty eksperymentalne. Wy kresy wykonuje się na tzw. kalce technicznej, bristolu czy biał ym napierze, a oz na -czenia skal (jednostki, liczby) i wszelkie napisy objaśniające, musz ą być wykonane pismem t e c h n i c z n y m lub m a s z y -n o w y m . Identyczne zasady obowią zuj ą w przyp adku załączonych rysunków sche matów aparatury, w zoró w chemic znych itp. Często do -kumentacją na ukową wyn ik ów jest czarno-b iała lut kolorowa foto-grafia (rozd ziały e le k tr o f or e ty c z ne , linie widmowe, aparatura itp.), technicznie dobrej jakości, a tym samym czytelna.
Dane liczbowe są pod sta wą do opracowań statystycznych. A n a -liza statys tyczna służy do w yci ągn ięci a wn iosków ogólnych i może być ujęta w tabelach z wynikami pomiarów. Przed zap rezento wani em w yni kó w obliczeń, Autor jest zobowiązany wyj aśn ić stosowaną ter-minologię statystyczną, jak również przeds tawić użyte do obl i-czeń wzory.
Nale ży zdawać sobie sprawę, że analiza statystyczna nie zaw-sze jest konieczna. Znacznie różniące się wartości średnich po -zwalają n a bezp ośr edn ią interpretację i wysun ięc ie wniosków. A- nali za statystycz na jest niezbędna, -wówczas gdy rozważa się róż -nicę na granicy istotności.
Powsze chnym błęde m w rozumowaniu statystycznym jest założe-nie, że wyniki otrzymane dla próby są adekwatne dla populacji. Może się b owi em zdarzyć, że istniejące zróżnicowanie w grupach (co może mieć miejsce w przypad ku złożonych organizmów), posłuży
do wy cią gnięcia błędnego wniosku o populacji. Jes t to błąd p o le -gający na uogólni eniu opar tym na próbie niereprezentatywnej.
Istotną częścią pracy są wyniki b a d a ń , czyli tzw. wnioski, któr ych to w żadnym wypa dku nie należy u t o ż s a m i a ć z ds-nymi liczbowymi (tzw. wynikami pomiarów). Autor na podstawie d a -nych empiry cz-nych (dane wyjściowe), wn iosko wania statystycznego arogą zabiegu my ślowego czy to indukcyjnego, czy dedukcyjnego (wnioskowania logicznego, tj. rozumowania uzasadni ającego) do ch o-dzi do ustalenia nowych wyjaśnień (twierdzeń) obserwowanych z ja-wisk .
Wyniki badań, tzw. wnioski szczegółowe lub ogólne, to re z ul -tat p r o c e s u m y ś l o w e g o , przemy śleń naukotwórczych, w k tórym na podstawie uznanych przesłanek dochodzi się do konklu-
zywnego wniosku.
D y s k u s j a - t o konfro ntacja wy nik ów własnych z założe-niami, hipotezami innych autorów. Tu też jest m iejsce na e we n-tualną krytykę innych prac, zastrz eżenia metodo log iczn e itp. Na zakończenie dyskusji należy przedstawić prop ozycje dalszych b a -dań wy nik ających z dokonanych doświadczeń.
S t r e s z c z e n i e p r a c y t o niezwy kle ważny roz
-dział, od którego najczęściej rozpocz yna się studiowanie danej pracy. Streszczenie winn o być zwięzłe, oddające istotne treści danej pracy, zawierać musi w formie skróconej uzasad nienie celu !problemu) pracy, m etod y robocze oraz pr zetieg i wyniki badań. Częst o streszczenie bywa powtó rzone w jednym z języków ko ng reso -wych (angielski, rosyjski).
E i b l i o g r a f i a - t o spis prac (literatury), z kt
ó-rych Autor skorzystał w ten czy inny sposób w trakcie wy ko ny wa
-nia pracy. Autor w tekście informując o treści cudzych prac z
wy-mienieniem, lub nie, nazwiska ich Au tora m u s i bezwz ględnie
zamieścić odsyłacz do literatury, t j . liczbę porzą dkową spisu pod którą odnajdzie się pełne dane źródła pierwotnej informacji Autora. W spisie bibli ografi czn ym zbędne jest powoł ywanie się na podręczniki, monografie, skrypty dość dawno opublikowane. Przede w szy st ki m uwzględnić należy prace (publikacje) w s pecj alistycz-nych cza sopis mach krajo wych i wiodą cych czasopi smach o zasięgu m i ę d z y na r o do w ym .
z-n e j , bądź też w kolejności pojaw iani a się w tekście, a ten o s ta -tni sposób zaleca Komisja Wyda wców Czasop ism Bio chemiczny ch M i ę -dzynarodowej Unii Biochemików (jUB). Poniżej przykład z numeracją w kolejności cytowania czasopisma:
[ l j p i s p a J. P., B u c h a n a n F. M., (l97l) Biochim. Biophys. Acta 274, 181-184.
Wydawn ict wo k s i ąż k o w e :
[2] D i x o n M . , W e b b E. C., (l964), Enzymes, 2 wyd. s. 565. Longmaus Green and Co., - London.
[3] G r a n t J. K . , (l969) Essays in Biochemistry, ed. C a m p b e l l N. P., G r e v i l l e G. D., t. 5, s. 1- -58; Academic Press, London.
Przykład cyto wania liter atury w kolejności alfabetycznej (Name - data reference system).
A. Czasopismo:
A u t i 1 i o L . , N o r t o n W., T e r r y R. D., (l964), The pr epa ration and some properties of purified myelin from the central nervous system. J. Neurochem. 11: 17-27.
B. Książka:
B a l a z s R . , (l972), Hormonal aspects of brain development, The brain in Unolassified Mental Retardation, CIBA Foundation Study Group No 3, J. B. Ca vanagh (ed.) Churchill, London.
Poniżej numerowany sposób pr zedsta wienia spisu literatury (numbered refernee system)
A. Czasopismo:
[2 7] D. K i v e l s o n , J. Chem. Phys., 33, 1094 (i960). B. Książka:
[2 8] R. C. A 1 g e r, Electron Paramagnetic Resonance: T ec h n i -ques and Applications, Wiley (interscience), N ew York 1968. W użyciu znajduje się też spis bi bliogra ficzny sporządzony wg lat publikacji w uk ładzie alfabet ycznym np. 1973....,- 1974 .... ; 1 9 7 5... Jeśli często w treści odwołujemy się do t e j s a -m e j publikacji z uw zględni eniem różnych stron, mo żna po po da -niu raz pe łnego opisu b ibliogr aficznego dalej cytowaó nazwisko Autora, a pc n im skrót: op. cit. (opus citatum) i strony lub "tamże, s. 15" bądź "ibidem, s. 15". Spotyka się też odsyłacze bibliografi czne umieszc zone u dołu każdej strony, oddzi elone od
tekstu ciągłą linią, często spis literatury zostaje zamieszczony po każdym rozdziale.
Spis biblio grafii winien zawierać przede ws zy st ki m najnowszą literaturą do tyczącą badanego prze dmiotu i pr eze ntującą postęp w danej dyscyplinie.
KILKA UWAG 0 PISARSTWIE NAUKOWYM
"Niechlujne pisanie świadczy o ni echl ujnym myśleniu"
( B e v e r i d g e )
Każda dysc yplina naukowa ma własne m etod y badawcze (problemy metodolog iczne) związane z jej specyficznym charakterem. Po
zrea-lizowaniu, zgodnie z zasadami logiki i me tod ologii danej d ysc y-pliny, czynności badaw czych (eksperymentu) uzyskane wyniki należy zaprezentować w formie pracy p i s e m n e j . Stan logicznej po pr awn o-ści badań nauko wyc h dos trze gamy i oceniamy przede wszys tki m w pi-sarskim ujęciu wyników pracy badawczej. Błędy logiczne danej pra-cy uja wniają się wy raźnie wł aśnie w opr acowaniu pisarskim. Rolę w ła ściw ą wzg lędów metod olo gicz nyc h i logicznych oraz gramatyczno- -literackich w pisarstwie nauk owy m ująć mo żn a zwięźle w zdaniu: kiep skich badań pod wzgl ędem me to dol ogic zny m nie poprawi się dobrym ujęciem językowym, natomiast najlepsze badania można zaciemnić i popsuć pi sars twe m złym z pun ktu wi dz eni a logiki, gr ama -tyki i stylis-tyki ( P i e t e r ) .
Pomimo że okreś lona praca naukowa (magisterska) przezna czona jest dla zamknięte go kręgu odbio rcó wsp ecj ali stów musi być n ap i -sana jasno i czyte lnie tak, aby jej treść łatwo podl egała rece p-cji. Praca musi być napisana językiem naukowym, językiem "wta-jemniczonych", z uw zględn ieniem zasad: l) logiki, 2) grairatyki, 3) stylistyki, 4) obiektyw izmu naukowego.
Sens pojęć nauk owych określić mo żn a tylko językiem nauki, tak różny m od języka etnicznego czy literackiego. Każdy język ma ustalone zasady, zwane regułami tworzenia, ułatwiające fo rmuło-wanie wypow iedzi (zdań). Konstruo wanie pisem nych wypowi edzi op ie -ra się na słowniku danej dyscypliny. Słownik ten w zakresie po d
-stawowym przyswojony został w trakcie studiów. Uniwer salnym j ę-zykiem nauk ścisłych wydaje się być język matematyki, który za-pewnia powiązanie różnych dyscyplin, a nawet ich integrację. Z rę-by polskiego słownictwa che micznego (biochemicznego) stworzył j. ¿niadecki tłumaczący nazwy łacirfskie czy greckie bezp ośr edn io na język polski [l2]. Naz wy te nie zawsze zyskały prawo "obywat el-s tw a ” . I tak "kwasoród" (oxygenium) Oczapowski zamienił na tlen (tlić się). W miarę odkryć nauk owych słownik ten powię ksza się o nowe nazwy (proteina, białko, enzym, substrat itp.), najczęściej utworzony ch na bazie języka angielskiego, który wzorce nazw czer -pie także z łaciny lub greki. Dla ujednol icenia pisowni bi o-chemicznej w 1961 r. Konferenc ja Unii Czystej i Stosowanej us ta -liła ogólne zasady tworzenia nazw, które opub liko wan o w kilku o- p raco waniach [llj.
Posługu jąc się popra wnym słownic twem Autor buduje swą w y p o -wiedź pi semn ą (tekst) w oparciu o zasady logiki. Oz nacza to, że pomi ędzy pos zczegól nymi prawidło wymi zdaniami stylistyczno-grama- tycznymi zachodzą związki logiczne, tak aby tekst był logicznie spójny. Zdarza się, że zdania poprawne gra maty czno-stylist ycznie bywają logicznie bezsensowne, np. "Kto nie jest ze mną, jest przeci wko mnie [wg św. Mateu sza 12, 30].
Te kst naukowy, zadaniem którego jest przecież przeka zanie o- kreślonej wiaaomości, jeżeli informacji tej nie zawiera bądź nie jest moż liwe ustalenie, czy jest ona prawdziwa, czy fałszywa lub też istnieje możli wość dowolnej jej interpretacji, taki tekst jest logicznie błędny. Znajomość zasad logiki z powodu własności wyra żeń językowych m. in. zapobiega powstawaniu takich wadliw ych wypowieaz i .
Logiczną spójność tekstu zapewnia przestrze ganie zasad logi-ki, a w szczególności zasady ścisłości, dokładności, w y s ta r cz a -jącego uzasa dnienia twierdzeń i obiekt ywizmu naukowego. Zasady logiki formalnej, tzw. roz umow ania logicznego, dost ępne są w sze-regu podręcznikach. Ścisło ść i dokład ność prowadzi do os z cz ęd no -ści słowa, jasności myśli i precyzji zdań. Należ y wystrzegać się częstego błędu pier wszyc h prac naukowych, w kt órych to trudny fragment ro zumow ania dla Autora bywa zawsze trudny i dla cz yte l-nika.
-dwuznacznych, korzy stając z źród łosłowu danej dyscypliny. Język musi być na tyle ścisły, aby w prze kazie pi se mn ym wyniki d oś wi ad -czeń nie ulegały zniekształceniu [l, 8, 9, 13, 14]. W tekstach naukowych nied opu szcz aln y jest żargon laboratoryjny, pojęcia w i e -loznaczne, górnolotne, poetyckie czy archaiczne. W tekście takim na określenie gęsi - nie użyjemy wyra żania "wybawicielki Ka pi to -lu", a na jedwabnika - "kochanek liści łyśby" , jak i nie uż yj e-my... "w dłoni w aży łe m jej smukłe owoce" [6 ].
Apollinai re Kostrowiecki) i jego naślad owcy mo gą sobie po zw o -lić na odrzu ceni e znaków przesta nkowych [6.]. Tr udno sobie w y -obrazić tekst naukowy bez tych znaków. Tek st naukowy musi być sporządzony wg obo wiązując ych reguł gr am at yc zn o- s ty l i st y cz n yc h . W uziele literackim fikcja na zasadzie r ó w n o ś c i łączy fakty autent yczne z płodami wyobr aźn i Autora. Praca naukowa p re -zentuje t y l k o fakty auten tyczne z ogra nicz ony m komen tarzem Autora.
Praca obok ścisłości i dokładności powinna być zwięzła. Zw ię-złość to pr zeciwst awienie się rozrzu tności po słu giwania się sło-wem, przeciws tawi eni e się tzw. "wodzie". Podrę cznik Freymanna "Wykłaciy z fizyki" wy daje się być dobr ym przykładem, spełniającym powyższe w yma gani a [2],
Praca naukowa musi być o b i e k t y w n a . Brak o bie kt y-wiz mu naukowego, to brak r z e t e l n o ś c i i u c z c i -w o ś c i . Ozn acza to, że pr ac a nau kow a i jej finalny produkt, pi sarstwo naukowe nie może być tendencyjne, nasycone p rz ek on a-niami osobistymi, ideologicznymi, politycznymi, sympatiami, n a-miętnościami, egoizmem, cechami sprzecznymi z interesem nauki w odkr yciu prawdy. Obi ekty wiz m naukowy nie ogran icza się tylko do pisarstwa naukowego, to podst awowa cecha e t y k i p racownika n a u k i .
W yróżnia się kilka tendencyjności, które zestawiono poniżej. 1. Głoszenie teorii swojego profesorairistrza, z świadomym p o -mi jan ie m innych teorii.
2. Ten den cyjn y wybór i dobór faktów od po wia dają cyc h o kr e śl o-nym poglądom, a zatajenie innych.
3. Fałszowanie faktów naukowych.
Taki m niec hlubnym przyk ład em braku etyki jest afera z o dkr y-ciem z Pittown [4],
Niejednokro tnie prace tendencyjne napi sane są stylem rz ecz o-wym, poz baw ion ym wy powiedzi emocj ona lnyc h z za stoso waniem metod naukowych, co sprawia, że czytelni kowi często trudno stwierdzić, że pra ca jest tendencyjna. W żartobliwej formie próbkę pse ud on au -kowego stylu przedstawił P a r k i n s o n [7].
W naukach eksp eryme nta lny ch czasami z d a r z a s i ę niepodanie tego czy innego faktu, co jednak nie wy nika z braku ob iekt ywizmu naukowego, a jedynie z braku obserwacji danego zja-wiska.
Nale ży zdawać sobie sprawę, że praca naukowa jest i musi być tendencyjna. Ta "tendencyjność" to wewnęt rzny żar, pasja, p o -trzeba odkr ycia praw przyrody, prawdy i jeszcze raz prawdy. O d -kryć naukowych nie dokonuje pr zeciętny pracownik naukowy, lecz pracow nik z a r a ż o n y twór czym niepok oje m i osobi sty m za-angażowan iem w określ one badania.
Znając wymie nion e powyżej ogólne zasady, Autor przystępuje do pisemnej prezentacji danych, wg wła snego indywidualnego stylu, przez co rozumiemy sposób przeds tawi eni a danej treści za pomocą słów i zwrotów językowych ułoż onych w odpowied nie zdania.
W pra cach naukowych obowią zuje styl rzeczowy, a więc styl pozbaw iony stwier dzeń emocj onal nyc h czy osobistych, skupiony na obiektywnej treści przedstawionej bezosobowo. Prostota składni i krótkie zdania sprawiają, że styl jest rzeczowy i jasny.
W treści unika się używ ania czasown ików w pierwszej osobie liczby pojedynczej, zaimka osob owego "ja". W użyciu są zwroty bez-osobowe i imiesłowy (np. ce lem niniejszej pracy...), czasowniki w trzeciej osobie liczby pojedynczej i pierwszej osobie liczby mnogiej. Użycie liczby mnogiej iroże być czasami również subiek-tywne [7, 8, 13].
Wyro bienie odpowied niego stylu naukowego to wynik uporczywej pracy. Ostat eczn y tekst ustala się poprzez: l) kilkakrotne g ło ś-ne czytanie rę kopisu w kilkudni owych odstępach, 2) publiczne przedst awienie (referowanie) rękopisu pracy na seminarium itp. 3) udostępnienie rękopisu os obo m dr ugim i zapoznanie się z ich uwagami.
Na zakoń czenie przeds tawię niektóre uwagi znanych dz ien ni ka -rzy zamieszczone przez P i s a r k a , a maj ące zastosowanie do każd ego tekstu. "Dobre teksty pły ną jak miód. Złe stają w ga r -dle. Jaki tekst jest zły? Taki, któr ego nie można sobie przysw oić czytając go po raz pierwszy. Taki, który pozos tawia pytania bez odpowiedzi. Taki, który trzeba czytać d wa albo trzy razy, żeby go zrozumieć. A dobry tekst może stać się zły z winy jednego zda-nia [...j. Jeżeli Ci się wydaje, żeś napisał arcydzieło, wyobraź sobie, że musisz go nadać do Austra lii na własny koszt. Wyrzuć każde zbędne słowo, a przede ws zy st ki m przymiotniki" [19 J.
T ym wszystkim, którzy już po uzyskaniu stopnia mag istra r oz -po czynają karierę naukową, po leca m pracę pod znamiennym tytułem "Guzie publikow ać aby nie zgubić oryginalnej informacji nau ko -wej" [5].
LITERATURA
[ i ] B e v e r i d g e W. J. B,, Sztuka badań naukowych, Warszawa 1963. [_ 2 J F r y m a n n R. P., Wykłady z fizyki, Warszawa 1969.
[ 3 ] F r o i o w J., Postęp nauki a przyszłość człowieka, Warszawa 1979. [ 4 3 K i e l a n-J a w o r o w s k a Z., Jeszcze raz o aferze z Pittown,
Kosmos 28, 169-171 (l979),
[5 3 K n y p 1 S. J., Nauka Polska, 6^, 77-82 (l980).
[ 6 3 P a r a n d o w s k i J., Alchemia słowa, Warszawa 1976.
[ 7 3 P a r k i n s o n N. C., Prawo zwłoki. Zbiór esejów, Warszawa 1967. [ 8 3 P i e t e r J., Z zagadnień pracy naukowej, Wrocław 1974.
[ 9 3 P i e t e r J., Zarys metodologii pracy naukowej, Warszawa 1975. [l0 3 P i s a r e k W., Retoryka dziennikarska, Ośrodek Badań Poznawczych
RSW "Prasa", Kraków 1970.
[1 1] Polskie słownictwo biochemiczne, red. A. M o r a w i e c k i , Mono-grafie Biochemiczne, Nr 29, Warszawa 1974.
[l2 3 Rzecz o Jędrzeju Śniadeckim, red. S t a s i e w i c z , Warszawa 1970. [133 R o s k o z a ń s k i T. A., 0 twórczości. Piśmiennictwo
naukowo-te-chniczne, Warszawa 1978.
[l5j Wskazówki dotyczące przygotowania maszynopisu wydawniczego opracowane przez Polski Komitet Normalizacyjny PN/P-55025.
[l6] Z o n n W., F i n k e l s z t e j n A., 0 nauce, Warszawa 1977.
Katedra Biofizyki UŁ
Roman Gondko
THE ART AND TECHNOLOGY
OF WR1TT1NG MAGISTER (m.Sc.) DISSERTATIONS
The paper contains editorial and stylistic requirements posed to diploma dissertations in the range of molecular biology. The instructions and re-marks given should help students preparation of the first scientific account
