• Nie Znaleziono Wyników

Status metodologiczny dyrektyw dotyczących konstrukcji i pytań kwestionariusza wywiadu socjologicznego

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Status metodologiczny dyrektyw dotyczących konstrukcji i pytań kwestionariusza wywiadu socjologicznego"

Copied!
22
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F O L I A S O C I O L O G 1 C A 20, 1 9 9 0 W ł o d z i m i e r z A n d r z e j R o s t o c k i * S T A T U S M E T O D O L O G I C Z N Y D Y R E K T Y W D O T Y C Z Ą C Y C H K O N S T R U K C J I P Y T A Ń K W E S T I O N A R I U S Z A W Y W I A D U S O C J O L O G I C Z N E G O * * W d y s k u s j i t o c z ą c e j s i ę l e n i w i e o d l a t w p o l s k i e j s o c j o l o g i i , d o t y c z ą c e j m o ż l i w y c h o g r a n i c z e ń i u ł o m n o ś c i s u r v e y u , w a r t o z w r ó c i ć u w a g ę na j e d e n j e j w ą t e k . R o z m a i c i a u t o r z y c z ę s t o s y t u o w a l i d y s k u s j ę na t e m a t s t a n d a r y z o w a n y c h t e c h n i k i n t e r r o g a c y j n y c h w o k ó ł s z e r o -k o r o z u m i a n e j r e l a c j i m i ę d z y r z e c z y w i s t o ś c i ą s p o ł e c z n ą , sposobami jej i n t e r p r e t a c j i p r z e z b a d a n y c h a o g r a n i c z e n i a m i , j a k i e n a r z u c a s t a n -d a r y z o w a n y j ę z y k f o r m u l a r z a w y w i a -d u i J e g o n i e n a t u r a l n a , g -d y ż o d -b i e g a j ą c a o d p r z y z w y c z a j e ń j ę z y k o w y c h r e s p o n d e n t a s t r u k t u r a i n t e r - r o g a c j i . W i e l o k r o t n i e w p r z y w o ł y w a n y c h a r g u m e n t a c h p o j a w i a ł y s i ę s t w i e r -d z e n i a -d o t y c z ą c e k o n i e c z n o ś c i u w z g l ę -d n i a n i a w b a -d a n i a c h p r o w a -d z o n y c h z w y k o r z y s t a n i e m s t a n d a r y z o w a n y c h k w e s t i o n a r i u s z y w y w i a d ó w m o ż l i -w o ś c i j ę z y k o -w y c h r e s p o n d e n t ó -w i p r z e -w i d y -w a n y c h r ó ż n i c w s p o s o b a c h w i d z e n i a s p o ł e c z n e g o ś w i a t a p r z e z b a d a c z y i b a d a n y c h . I n i e z a w s z e c h o d z i ł o t u t a j o p o z i o m o g ó l n o ś c i s p o j r z e n i a s o c j o l o g a i b a d a n e g o p r z e z n i e g o c z ł o w i e k a . J a k np. w y k a z y w a n o w p r o b l e m a t y c e b a d a n i a m y ś l e n i a - p o t o c z n e g o , c h o d z i o c o ś z n a c z n i e i s t o t n i e j s z e g o , m i a n o w i ^ c i e o z a s a d n i c z e r ó ż n i c e j a k o ś c i o w e ( k a t e g o r i a l n e ) i n t e r p r e t a c j i rze-c z y w i s t o ś rze-c i s p o ł e rze-c z n e j . Z d a n i e m n i e k t ó r y rze-c h a u t o r ó w , o w e r ó ż n i rze-c e rze-c z y o d r ę b n o ś c i m o g ą b y ć ta k d u ż e , że s o c j o l o g u ż y w a j ą c y w y ł ą c z n i e s t a n -0r , I n s t y t u t S o c j o l o g i i UŁ. Artykuł n i n i e j s z y s t a n o w i n i e c o z m i e n i o n ą w e r s j ę r o z d z i a ł u pra-cy d o k t o r s k i e j pt. T r u d n o ś ć p y t a ń w w y w i a d z i e k w e s t i o n a r i u s z o w y m . U w a r u n k o w a n i a . K o n s e k w e n c j e . M e t o d y oceny, n a p i s a n e j p o d k i e r u n k i e m R r o f . dr J a n a L u t y ń s k i e g o . Ł ó d ź 1 9 8 7 .

(2)

d a r y z o w a n y c h t e c h n i k i n t e r r u y a c y j n y c h m u a i b y ć p r z y g o t o w a n y ria znaczny p o z i o m b ł ę d ó w o d p o w i e d z i , a p r z e d e w s z y s t k i m na i c h a r t e f a k t u a l -no ść . Wspotnnia ją w y ż e j d y s k u s j ę c h a r a k t e r y z u j e j e d n a k ż e p e w n e , a l e za to i s t o t n e , o g r a n i c z e n i e . O g r a n i c z e n i e m t y m j e s t j e j s t o s u n k o w o nie-w i e l k i z a s i ę g , o k r e ś l o n y t a k ż e p o p r z e z l i c z b ę o s ó b b i o r ą c y c h nie-w tej d y s k u s j i u d z i a ł . W y d a w a ć by s i ę m o g ł o , iż r e f l e k s j a d o t y k a j ą c a s z e r e g u n i e z w y k l e w a ż n y c h k w e s t i i s k ł a d a j ą c y c h s i ą na o c e n ę s u r v e y u , j a k o p o d s t a w o w e j m e t o d y s o c j o l o g i i e m p i r y c z n e j (w P o l s c e , w k a ż d y m r a z i e ) , w t a k i e j w ł a ś n i e p o s t a c i p o w i n n a b y ć z n a n a w i ę k s z o ś c i b a d a c z y . S t a n f a k t y c z -ny j e s t j e d n a k z u p e ł n i e inn y. G d y b y p o k u s i ć s i ę o d o k o n a n i e r e k o n -s t r u k c j i k r y t y c z n e j r e f l e k s j i n a d s u r v c y e m , to o k a z a ł o b y si ę, że z a j m u j ą s i ę t ym i p r o b l e m a m i m e t o d o l o g o w i e p o z o s t a j ą c y c i ą g ł e w r a m a c h p a r a d y g m a t u n o r m a t y w n o 3 t r u k t u r a l n e g o (z k r y t y c z n y m i e l e m e n t a -mi - d o d a j m y ) o r a z w r a ż l i w i b a d a c z e , u s y t u o w a n i t e o r e t y c z n i e p o z a g ł ó w n y m n u r t e m . B r a k w o w e j r e f l e k s j i o c e n b a d a c z y - e m p i r y k ó w , co m o ż e ś w i a c z y ć o tym, że to o co w te j d y s k u s j i c h o d z i z n a j d u j e s i ę z d e c y d o w a n i e na o b r z e ż a c h m e t o d o l o g i c z n e j ś w i a d o m o ś c i b a d a c z y . N i e b ę d z i e z a s k o c z e n i e m te za , iż r a c z e j n i c n i e w s k a z u j e na to, by w n a j b l i ż s z y m c z a s i e s y t u a c j a ta u l e g ł a z m i a n i e w z a s a d n i c z y s p o s ó b . D a l e k o p o s u n i ę t a i n s t y t u c j o n a l i z a c j a s u r v e y u s t a n o w i z b y t t r w a ł y e l e m e n t p o l s k i e j s o c j o l o g i i e m p i r y c z n e j , by o c z e k i w a ć g w a ł t o w n e j o- r u p c j i k r y t y c z n y c h s a m o a n a l i z p o d e j m o w a n y c h p r z e z b a d a c z y . W y d a j e s i ę , że s f o r m u ł o w a n ą w y ż e j t e z ę m o ż n a s p r ó b o w a ć u d o k u m e n -t o w a ć r ó w n i e ż w s p o s ó b p o ś r e d n i , p o d d a j ą c np. a n a l i z i e z a w a r t o ś ć p r z y j ę t y c h w s o c j o l o g i i p o d r ę c z n i k ó w m e t o d y k i badart s o c j o l o g i c z n y c h w c z ę ś c i a c h p o ś w i ę c o n y c h b a d a n i o m s u r v e y o w y m . M o ż n a p r z y j ą ć , iż p o d r ę c z n i k i te (a r a c z e j ic h t r e ś ć ) w y z n a c z a -ją w p e w i e n o k r e ś l o n y s p o s ó b s t a n w i e d z y b a d a c z y o b a d a n i a c h a u r - v e y o w y c h . Z w y k l e b o w i e m w s y t u a c j a c h t e g o w y m a g a j ą c y c h , np. k o n s t -r u k c j i pytart k w e s t i o n a r i u s z a w y w i a d u , p o d r ę c z n i k t r a k t o w a n y j e s t j a k o s t a n d a r d w i e d z y w k w e s t i a c h i n t e r e s u j ą c y c h s o c j o l o g a . P o d d a j ą c a n a l i z i e i o c e n i e r o z m a i t e z a g a d n i e n i a z p r o b l e m a t y k i w y w i a d u k w e -s t i o n a r i u -s z o w e g o , m o ż n a - j a k -s i ę z d a j e - w y p o w i a d a ć -s i ę p r z y o k a -zji o t r w a ł o ś c i o k r e ś l o n e g o s t a n d a r d u w i e d z y s o c j o l o g i c z n e j . N i e j e s t e m w s z a k ż e w s t a n i e d o k o n a ć p r z e g l ą d u w s z y s t k i c h m o ż l i -w y c h a s p e k t ó -w s y t u a c j i -w y -w i a d u k -w e s t i o n a r i u s z o -w e g o , z k o n i e c z n o ś c i

(3)

w i ę c a n a l i z a z o s t a n i e o g r a n i c z o n a d o k r ę g u z a g a d n i e ń n a j b a r d z i e j za-s a d n i c z y c h d l a c e l ó w t e g o a r t y k u ł u . I n t e r e s o w a ć m n i e b ę d z i e w n i n i e j s z y m a r t y k u l e p r o b l e m s t a t u s u m e t o d o l o g i c z n e g o d y r e k t y w dot yc z ą cy c h k o n s t r u k c j i p y t a ń s t a n d a r y z o w a n e g o w y w i a d u k w e s t i o n a r i u s z o w e g o u ż y w a n e g o w s o c j o l o g i i . M o j e z a -i n t e r e s o w a n -i a d o t y c z ą c e w a ż n e g o , j a k s -i ę z d a j e , p a r a m e t r u p y t a n -i a , j a k i m j e s t j e g o t r u d n o ś ć d l a r e s p o n d e n t a , s k ł o n i ł y m n i e d o p o s z u k i w a n i a w p o d r ę c z n i k a c h d y r e k t y w dotyczących w y ł ą c z n i e te j w ł a ś n i e c e -c h y . O k a z a ł o s i ę j e d n a k , iż w n i e w i e l u t y l k o p o d r ę -c z n i k a -c h o -c e s z e te j w s p o m i n a s i ę o d d z i e l n i e . Z m u s z o n y z o s t a ł e m w i ę c d o u w z g l ę d n i e n i a w a n a l i z i e d y r e k t y w , k t ó r e z p e w n e g o p u n k t u w i d z e n i a o p i s u j ą z a s a -dy k o n s t r u k c j i j ę z y k o w e j p y t a n i a , i n a c z e j m ó w i ą c - s p o s o b y j e g o for-m u ł o w a n i a . W y b ó r t e n j e s t o t y l e u z a s a d n i o n y , iż z w y k l e p r z y . o k a z j i t y c h w ł a ś n i e d y r o k t y w w p o d r ę c z n i k a c h w s p o m i n a s i ę o p o t e n c j a l n y c h k ł o p o t a c h ze z r o z u m i e n i e m p y t a ń , p r o b l e m a c h p a m i ę c i o w y c h r e s p o n d e n -ta z p r z y p o m i n a n i e m s o b i e f a k t ó w , w y s i ł k u o k a z y w a n y m p r z e z r e s p o n -d e n t ó w p r z y -d o k o n y w a n i u o b l i c z e ń w y m a g a n y c h p r z e z p y t a n i e , o p e w n y c h r ó ż n i c a c h m i ę d z y j ę z y k i e m r e s p o n d e n t a i j ę z y k i e m k w e s t i o n a r i u -sz a . A w s z y s t k i e te z a g a d n i e n i a w c h o d z ą w k r ą g z a i n t e r e s o w a ń a u t o -ra t e g o a r t y k u ł u . W s p o m i n a j ą c w y ż e j , iż w a r t y k u l e t y m c h c i a ł b y m z a s t a n o w i ć s i ę n a d m e t o d o l o g i c z n y m s t a t u s e m d y r e k t y w d o t y c z ą c y c h k o n s t r u k c j i pytań, m i a ł e m n a m y ń l i co n a j m n i e j d w i e s p r a w y . Л w i ę c i n t e r e s u j e m n i e n i e t y l k o to, c o o w e d y r e k t y w y g ł o s z ą w k w e s t i a c h z a s a d b u d o w y "dobrych" c z y " p o p r a w n y c h " p y t a ń , l e c z t a k ż e i to, w j a k i s p o s ó b to mówią, j a k a j e s t i c h s t r u k t u r a o r a z w a r t o ś ć d l a b a d a c z a . T e n d r u g i p r o b l e m s y -t u u j e r o z w a ż a n i a n a p ł a s z c z y ź n i e , k -t ó r ą b ę d ę n a z y w a ł za E. L e n i e w i - c z e m z a s a d n o ś c i ą d y r e k t y w p r a k t y c z n y c h 1 W t a k i m p r z y p a d k u c h o d z i o u s t a l e n i e z w i ą z k ó w d y r e k t y w p r a k t y c z n y c h , r o z u m i a n y c h j a k o z d a n i a z a l e c a j ą c e " t a k i e , a n i e i n n e p o s t ę p o w a n i e ze w z g l ę d u na o k r e ś l o n y c e l " l u b p r z e s t r z e g a j ą c e " p r z e d k r o k a m i d a n e g o r o d z a j u j a k o n i e s t o -s o w n y m i l u b p r z e c i w c e l o w y m i w -s t o -s u n k u d o d a n e g o c e l u " 2 , z -s y -s t e m e m o g ó l n i e j s z y c h od n i c h t w i e r d z e ń t e o r e t y c z n y c h . 1 F. 1 e n i e w i с z, D y r e k t y w y p r a k t y c z n e . K o n s t r u k c j a i u z a s a d n i e n i e P W N , W a r s z a w a 1 9 7 1 , a. 4 5 - 9 9 . 2 3 . К o t a r b i ń s k a, R o d z a j e z d a ń p r a k s e o l o g i c z n y c h i sposoby ich u z a s a d n i a n i a , " K u l t u r a i S p o ł e c z e ń s t w o " 1 9 6 9 , t. IV. s.

(4)

O c e n i a j ą c d y r e k t y w y d o t y c z ą c e k o n s t r u k c j i p y t a ń k w e s t i o n a r i u -sz a w y w i a d u s o c j o l o g i c z n e g o z t e g o p u n k t u w i d z e n i a , m o ż n a m ó w i ć o ich p r a w d z i w o ś c i lu b a d e k w a t n o ś c i , z a l e ż n i e o d s p o s o b u u j m o w a n i a o- w y c h z w i ą z k ó w m i ę d z y j a k ą ś o g ó l n ą w i e d z ą t e o r e t y c z n ą a w y p r o w a d z a -n y m i z -n i e j d y r e k t y w a m i p r a k t y c z -n y m i . W t y m k o -n k r e t -n y m p r z y p a d k u o- ceriy d y r e k t y w o p i s u j ą c y c h z a s a d y k o n s t r u k c j i p y t a ń c h o d z i ł o b y o s p r a w d z e n i e , c z y o d w o ł u j ą s i ę o n e np. d o j a k i e j ś t e o r i i j ę z y k a n a -t u r a l n e g o , u s -t a l e ń p s y c h o l i n g w i s -t y c z n y c h l ub s o c j o l i n g w i s t y c z n y c h , n i e p o p r z e s t a j ą c na i n t u i c y j n y c h z a l e c e n i a c h b a d a c z a j a k o u ż y t k o w -n i k a j ę z y k a . K w e s t i e p o r u s z o n e p r z e z e m n i e p o w y ż e j , s t o s u n k o w o r z a d k o p o j a -w i a j ą s i ę -w o b r ę b i e z a i n t e r e s o -w a ń s o c j o l o g ó -w , t3k j a k b y p o d r ę c z n i k i m e t o d b a d a w c z y c h w s o c j o l o g i i s t a n o w i ł y n i e n a r u s z a l n y k a n o n w i e d z y s o c j o l o g i c z n e j , m i m o t o c z ą c e j s i ę od lat, ż y w e j •d y s k u s j i d o t y k a j ą -c e j k l u -c z o w y -c h d l a n a s z e j n a u k i p r o b l e m ó w o n t o l o g i -c z n y -c h i m e t o d o l o g i c z n y c h . P i s a ł o tym, m i ę d z y i n n y m i , k i l k a n a ś c i e lat temu S. N o -w a k -w s -w o j e j k s i ą ż c e M e t o d o l o g i a b a d a ń s o c j o l o g i c z n y c h . R y s u j e si ę tu j e d n a k p e w n a t e n d e n c j a , a m i a n o w i c i e t e n d e n c j a d o o d -d z i e l n e j p r e z e n t a c j i t y c h -d o c i e k a ń [ m e t o -d o l o g i c z n y c h - p r z y p W. R.] o d w y k ł a d u m e t o d i t e c h n i k b a d a w c z y c h . P o d r ę c z n i k i , m o n o g r a f i e cz y z b i o r y s z k i c ó w s t a n o w i ą c e d o r o b e k m e t o d o l o g i c z n y c h s y m p o z j ó w , p o -d e j m u j ą c z a g a -d n i e n i a o g ó l n o m e t o -d o l o g i c z n e r z a -d k o ś l e -d z ą -d o końca ich i m p l i k a c j e d l a w a r s z t a t u b a d a w c z e g o s o c j o l o g a , z w z i ę c i e m p o d u w a gę w s z y s t k i c h s z c z e g ó ł ó w t e g o w a r s z t a t u . Z d r u g i e j s t r o n y , p o d r ę c z -n i k i m e t o d b a d a w c z y c h r z a d k o s t a w i a j ą s o b i e za ce l u j a w n i a n i e m e -t o d o l o g i c z n y c h z a ł o ż e ń -t k w i ą c y c h u p o d s -t a w p r e z e n -t o w a n e j t e c h n i k i b a d a w c z e j i d y s k u s j ę n a d z a s a d n o ś c i ą i g r a n i c a m i s t o s o w a l n o ś c i t y c h z a ł o ż e ń . Z n a c z n i e c z ę ś c i e j p r z y b i e r a j ą o n e p o s t a ć " k s i ą ż k i k u c h a r -s k i e j " , p r z e d -s t a w i a j ą c r e c e p t u r y w p r a w d z i e w i e l o k r o t n i e w y p r ó b o w a -ne, a l e n i e o p a r t e n a m o c n i e j s z y m t e o r e t y c z n o - m e t o d o l o g i c z n y m z a -p l e c z u . I n t e g r a c j a m e t o d o l o g i c z n e j s a m o w i e d z y n a u k s p o ł e c z n y c h z ich w a r s z t a t e m b a d a w c z y m w y d a j e s i ę j e d n y m z b a r d z i e j p a l ą c y c h p r o -b l e m ó w o -b e c n e g o e t a p u r o z w o j u n a s z e j d y s c y p l i n y 3, Z n a c z n i e o s t r z e j o c e n i ł i n t e r e s u j ą c e m n i e k w e s t i e J. L u t y ń s k i w art yk u l e : " K o n c e p c j e p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z o w e g o , i c h z a s t o s o w a n i e w S. N o w a k , M e t o d o l o g i a b a d a ń s o c j o l o g i c z n y c h , P WN . W a r -s z a w a 1 9 70 , s. 12 - 13 .

(5)

b a d a n i a c h , k o n s e k w e n c j e i m o ż l i w o ś c i . We f r a g m e n c i e w s p o m n i a n e g o a r t y k u ł u , r o z w i j a j ą c t e z ę J, C o l e m a n a o z a s t o j u w d z i e d z i n i e t e c h -n i k o t r z y m y w a -n i a d a -n y c h w s o c j o l o g i i a m e r y k a ń s k i e j , a u t o r t e -n o d n i ó s ł s i ę t a k ż e k r y t y c z n i e do t y c h c z ę ś c i p o d r ę c z n i k ó w m e t o d y k i s o -c j o l o g i -c z n e j , k t ó r e d o t y -c z ą t e -c h n i k z b i e r a n i a i n f o r m a -c j i . Z d a n i e m J. L u t y ń s k i e g o , w p o d r ę c z n i k a c h m e t o d y k i b a d a ń s o c j o -l o g i c z n y c h w c i ą g u o s t a t n i c h d w u d z i e s t u -la t n i e w i e -l e s i ę z m i e n i ł o . P o s z u k u j ą c p r z y c z y n n w e j z a s k a k u j ą c e j s t a g n a c j i , w s p o m n i a n y a u t o r s t w i e r d z a , iż w ś r ó d s o c j o l o g ó w r o z p o w s z e c h n i o n e j e s t p r z e k o n a n i e , ż e w y s t a r c z y s t o s o w a ć o p i s a n e w p o d r ę c z n i k a c h t e c h n i k i i n t e r r o g a c y j n e , a b y n o ż n a h y ł o o t r z y m a ć w i a r y g o d n e da n e . T a k i e p r z e k o n a n i e n i e t y l -k o " p r o w a d z i d o s a w o u s p o -k o j c n i a i s p r z y j a p o d e j m o w a n i u b a d a ń n a d w s z e l k i m i p r o b l e m a m i b e z o g l ą d a n i a s i ę n a m o ż l i w o ś c i i c h r o z w i ą ż ą -t * ni a . J e s t o n o p o p r o s t u b ł ę d n o " ' ’. S o c j o l o g o w i e p r z y j m u j ą - w o p i n i i a u t o r a - że w m e t o d o l o g i i b a d a ń d y s p o n u j e s i ę z e s t a w e m n i e t y l k o l i c z n y c h , le c z i e f e k t y w n y c h d y r e k t y w s k ł a d a j ą c y c h s i ę na t e c h n i k i i n t e r r ng a c yj ri e . I c h s t o s o w a n i e p r z y b u d o w i e np. k w e s t i o n a r i u s z a i i n s t r u k c j i do n i e g o o r a z p r z y z b i e r a n i u m a t e r i a ł ó w z a p e w n i a u z y s k a -n i e d a -n y c h o w y s o k i m s t o p -n i u w i a r y g o d -n o ś c i , w y s t a r c z a j ą c y m do u z a -s a d n i e n i a t e o r e t y c z n y c h t w i e r d z e ń . J e d n y m z p o w o d ó w b ł ę d n o ś c i s f o r m u ł o w a n e g o w y ż e j p o g l ą d u j e s t , m i ę d z y i n n y m i , j a k o ś ć z a m i e s z c z a n y c h c z ę s t o w p o d r ę c z n i k a c h d y r e k -ty w d o t y c z ą c y c h k o n s t r u k c j i n a r z ę d z i ( k w e s t i o n a r i u s z y i i n s t r u k c j i ) . D y r e k t y w y , k t ó r y m i s o c j o l o g o w i e d y s p o n u j ą w p o d r ę c z n i k a c h m e -t o d y k i b a d a ń s o c j o l o g i c z n y c h , są o g ó l n i k o w e i n i e m a j ą ś c i ś l e okreś-l o n e g o z a k r e s u s t o s o w a n i a . P o z a tym - j a k s t w i e r d z a J. L u t y ń s k i - " w s k a z u j ą z w y k l e na to, c o l e p i e j j e s t r o b i ć , a n i e na to, c o j e s t k o n i e c z n e , a z w ł a s z c z a w y s t a r c z a j ą c e d o o s i ą g n i ę c i a o k r e ś l o n e g o r e -z u l t a t u . T a k i e d y r e k t y w y n i e m o g ą b y ć w p e ł n i e f e k t y w n e " 6 . J e s z c z e i n a c z e j o c e n i a j ą z a w a r t o ś ć p o d r ę c z n i k ó w m e t o d y k i b a d a ń 4 J. L u t y ń s k i , K o n c e p c j e p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z o w e g o , i c h z a s t o s o w a n i e w b a d a n i a c h , k o n s e k w e n c j e i m o ż l i w o ś c i . " P r z e o l a d S o c j o l o g i c z n y " 19 7 B , t. XXX. J 4 I b i d e m , s. 10. 6 Lo c . c i t .

(6)

s o c j o l o g i c z n y c h Z. B o k s z a ń s k i i A. P i o t r o w s k i w c z ę s t o c y t o w a n y m , k l a s y c z n y m ju ż a r t y k u l e S o c j o l i n g w i s t y c z n e a s p e k t y s t o s o w a n i a w y -w i a d u k -w e s t i n n a r i u R 7 n u p n o w s o c j o l o g i i , W s p o m i n a j ą c w a ż n o ś ć r o z m a i -t y c h e l e m e n -t ó w s y -t u a c j i k o m u n i k a c y j n e j w y w i a d u k w e s -t i o n a r i u s z o w e g o , w y p o w i a d a j ą p r z y o k a z j i r ó w n i e ż p e w n ą o c e n ę p o d r ę c z n i k ó w : " R ó w n i e w i e l e u w a g i p o ś w i ę c a s i ę z a s a d o m k o n s t r u k c j i p y t a ń i k w e s t i o n a r i u -sza, p r o b l e m o m s e m a n t y k i i s y n t a k t y k i p y t a ń . O s t a t e c z n e m u d o s k o n a -l e n i u n a r z ę d z i a b a d a w c z e g o s ł u ż y ć m a j ą « p i -l o t a ż e * k w e s t i o n a r i u s z a z b u d o w a n e g o w o p a r c i u o k o m p e t e n c j ę t e o r e t y c z n ą b a d a c z a i p o z o s t a -j ą c ą w z w i ą z k u z t y m k o n c e p t u a l i z a c -j ę p r o b l e m u , a t a k ż e w o p a r c i u o z n a j o m o ś ć b a d a n e g o ś r o d o w i s k a " ^ . P r z y t o c z o n e t u t a j t r z y o p i n i e d o t y c z ą c e z a w a r t o ś c i p o d r ę c z n i k ó w s o c j o l o g i c z n y c h n i e p o z w a l a j ą w y r o b i ć s o b i e w te j f a z i e r o z w a ż a ń j a s n e g o i s p r e c y z o w a n e g o s t a n o w i s k a w te j k w e s t i i . M i m o iż k a ż d a z c y t o w a n y c h w y ż e j o p i n i i d o t y c z y n i e c o i n n e g o a s p e k t u i n t e r e s u j ą c e g o m n i e z a g a d n i e n i a , m o ż n a p r ó b o w a ć je ze s o b ą p o r ó w n y w a ć . N a l e ż y z a -t e m w -t y m m i e j s c u s -t w i e r d z i ć , że o p i s o w e , z e l e m e n -t a m i k r y t y c z n y m i s t w i e r d z e n i e S. N o w a k a ( p o d r ę c z n i k j a k o " k s i ą ż k a k u c h a r s k a " ) , d o s y ć p o z y t y w n e o c e n y Z. B o k s z a ń s k i e g o i A. P i o t r o w s k i e g o or a z , n a j b a r d z i e j k r y t y c z n a z n i c h , d i a g n o z a 0. L u t y ń s k i e g o s k ł a n i a j ą d o b l i ż s z e g o p r z y j r z e n i a s i ę d y r e k t y w o m z a w a r t y m w p o d r ę c z n i k a c h , s zc ze gól -n i e w i c h c z ę ś c i d o t y c z ą c e j k o -n s t r u k c j i p y t a ń k w e s t i o -n a r i u s z a w y -w i a d u . D e c y z j a t a k a w y w o ł u j e j e d n a k o d r a z u r ó ż n o r o d n e k ł o p o t y . P i e r w -sz y z n i c h to k o n i e c z n o ś ć d o k o n a n i a w y b o r u , k t ó r e z p o d r ę c z n i k ó w p o d d a ć a n a l i z i e . I s t n i e j ą w s o c j o l o g i i p o d r ę c z n i k i , c o d o k t ó r y c h w i ę k s z o ś ć s o c j o l o g ó w j e s t p r z e k o n a n a , że są d o b r e , i t a k i e , с k t ó r y c h w s p o m i n a s i ę g o r z e j . K r y t e r i a d o k o n a n i a t a k i c h p o d z i a ł ó w są n i e j a w n e i n i e j a s n o , r e k o n s t r u k c j a ic h b y ł a b y j u ż z a d a n i e m d l a i n -n e g o a u t o r a . D r u g a z n a s u w a j ą c y c h s i ę w ą t p l i w o ś c i , to p y t a n i e , c z y p o d d a ć a- n a l i z i e t y l k o p o d r ę c z n i k i z o s t a t n i c h la t - j a k o " n a j n o w o c z e ś n i e j s z e " c z y też r ó w n i e ż te, k t ó r e p o j a w i ł y s i ę k i l k a d z i e s i ą t la t t e -mu . Z. B o k s z a ń s k i , A. P i o t r o w s k i , So- ' j o l i n g w i s t y c z n e a s p e k t y s t o s o w a n i a w y w i a d u k w e s t i o n a r i u s z o w e g o w s o c j o l o g i i " S t u d i a S o c j o l o g i c z n e " 19 7 7 , z. 1.

(7)

O s t a t e c z n i e , s t o j ą c p r z e d p r a k t y c z n i e m e p r z e z w y c i ę ż a l n y m i k ł o -p o t a m i , d o k o n a ł e m w y b o r u d o s y ć a r b i t r a l n e g o . W ł ą c z y ł e m d o a n a l i z y ( p o b i e ż n e j - d o d a m ) p o d r ę c z n i k i , k t ó r e p o j a w i ł y s i ę w s o c j o l o g i i w c i ą g u o s t a t n i c h c z t e r d z i e s t u lat, p o c z ą w s z y od k l a s y c z n e j już pra-cy H. C a n t r i l a G a u g i n g P u b l i c O p i n i o n ® ( k t ó r a c h y b a p o d r ę c z n i k i e m n i e j e s t ) , ą, s k o ń c z y w s z y na k s i ą ż k a c h w y d a n y c h w k o ń c u lat s i e d e m -d z i e s i ą t y c h . M y ś l ę t u t a j o p r a c y 0. P. W a r w i c k a i Ch. A. L i n i n g e - ra T h e s a m p l e S u r v e y . T h e o r y a n d P r a c t i c e ( r o k w y d a n i a 1 9 7 5 )9 c z y G. H o i n v i l l a i R. J o w e l l a -Survey R e s e a r c h P r a c t i c o ( 1 9 7 8 ) 1 0 . Wśród p o z y c j i p o d d a n y c h o c e n i e z n a l a z ł y s i ę ta k z n a n e p o d r ę c z n i k i , ja k: M. P a r t e n S u r v e y s , P o l l s a n d S a m p l e s : P r a c t i c a l P r o c e d u r e s 11 i S. A. R i c h a r d s o n , 8. S. D o h r e n w e n d , 0. K l e i n I n t e r v i e w i n g . Its Forms and f u n c t i o n s , c z y R. L. K a h n a i Ch. F. C a n n e l a T h e D y n a m i c s of I n -t e r v i e w i n g o r a z t a k r z a d k o c y t o w a n e , j a k p o z y c j a J. M. S m i t h I n t e r v i e w i n g in M a r k e t a n d S o c i a l R e s e a r c h 1 4 , J. L. S i m o n a B a s i c R e -s e a r c h M e t h o d -s in S o c i a l S c i e n c e . Th e A r t of E m p i r i c a l I n v e s t i g a -t i o n c z y P. H. M a n n a M e t h o d s of S o c i o l o g i c a l E n q u i r y 1 6 . W a r t o od r a z u w y r a ź n i e s t w i e r d z i ć , żo t r a f n o ś ć w y b o r u l i c z b y i " j a k o ś c i " a n a l i z o w a n y c h p o z y c j i m a - j a k s i ę z d a j e - j e d y n i e pośred-n i e z pośred-n a c z e pośred-n i e d l a w a ż pośred-n o ś c i te z y , k t ó r ą p r a g pośred-n ę u k o d u m e pośred-n t o w a ć w t y m r o z d z i a l e . leza ta j e s t d o s y ć p r o s t a i, b i o r ą c p o d u w a g ę n i e k t ó r e g М. С a n t r i 1, G a u g i n g P u b l i c O p i n i o n , P r i n c e t o n U n i v e r -s i t y P r e -s -s , P r i n c e t o n 1944. - _ L i n i n g e r , Th e S a m p l e S u r v e y T h e o r y a n d P r a c t i c e , M c G r o w H i l l , H e w Y o r k 1975. о » G ' n v łr i l e i R- J e w e l l , S u r v e y R e s e a r c h P r a c t i c e , H e i n e m a n n E d u c a t i o n a l B o o k s , L o n d o n 1978. M. P a r t e n , S u r v e y s , P o l l s a n d S a m p l e s : P r a c t i c a l P r o -c e d u r e s , H a r p e r a n d B r o t h e r s , H e w Y o r k 1 9 5 0 1 2 . 5. A. R i с h a r d s o n , B. S. O o h r e n w e n d , D. K l e i n , I n t e r v i e w i n g . I t s F o r m s a n d F u n c t i o n s , b a s i c B o o k s In c. , N e w Yo r k , L o n d o n 1965 . R; L. K a h n , Ch. F. С a n n e 1, T h e O y n a m i c s of I n -t e r v i e w i n g , J o h n W i l e y a n d S o n s , N e w Y o r k 1957. J. - M. S m i t h , I n t e r v i e w i n g in M a r k e t a n d S o c i a l Research. R o u t l e d g e a n d K e g a n , L o n d o n 1972. 1 J. L. S i m o n, 8 a 3 i c R e s e a r c h M e t h o d s in S o c i a l Science th e A r t of E m p i r i c a l I n v e s t i g a t i o n , R a n d o m H a u s e , N e w Y o r k 1 9 6 9 . P. H. M a n n , M e t h o d s of S o c i o l o g i c a l E n q u i r y , B a s i l B l e - w e l l , O x f o r d 1 968

(8)

u c z e ś n i u j s z e o p i n i e (J. L u t y ń s k i ) , m a ł o j u ż o r y g i n a l n a . U w a ż a m b o -w i e m , iż m i m o p o j a -w i e n i a s i ę -w s o c j o l o g i i o s t a t n i c h la t z n a c z n e j l i c z b y p o d r ę c z n i k ó w m e t o d y k i b a d a ń s o c j o l o g i c z n y c h , o d w o ł u j ą s i ę o- ne w s w o i c h w a r s t w a c h t e o r e t y c z n y c h c i ą g l e d o t e g o s a m e g o k a n o n u w i e d z y , k t ó r y u k s z t a ł t o w a ł s i ę k i l k a d z i e s i ą t lat temu. S z c z e g ó l n i e w y r a ź n i e w i d a ć to w p r z y p a d k u d y r e k t y w o p i s u j ą c y c h z a s a d y k o n s t r u k -cj i p o p r a w n y c h p y t a ń k w e s t i o n a r i u s z a w y w i a d u . J a k p o s t a r a m s i ę w y -k a z a ć w d a l s z y c h r o z w a ż a n i a c h , o d z n a c z a j ą s i ę o n e z n a c z n ą pow ta r z a l-n o ś c i ą , c z y l i te s a m e d y r e k t y w y (i t y l k o te) p o j a w i a j ą s i ę w w i e l u p o d r ę c z n i k a c h , p r a k t y c z n ą p r o s t o t ą n a d b u d o w a n ą n a d e m p i r y c z n y m doś-w i a d c z e n i e m ich a u t o r ó doś-w i z u p e ł n y m b r a k i e m t e o r e t y c z n y c h o d n i e s i e ń d o o g ó l n i e j s z e j w i e d z y . T y l e u w a g w s t ę p n y c h d o t y c z ą c y c h p r o b l e m ó w i n t e r e s u j ą c y c h m n i e w n i n i e j s z y m a r t y k u l e . W r ó c ę o b e c n i e do g ł ó w n e g o w ą t k u d y s k u s j i , a w i ę c p r z e g l ą d u w s p o m n i a n y c h w c z e ś n i e j d y r e k t y w . ' P u b l i k a c j ą , do k t ó r e j s t o s u n k o w o c z ę s t o z n a j d u j e s i ę o d n i e s i e n i a w r o z m a i t y c h p o d r ę c z n i k a c h w y d a n y c h w r ó ż n y m o k r e s i e , jest k la -s y c z n a - j a k w -s p o m n i a ł e m - p r a c a H. C a n t r i l a G a u g i n g P u b l i c O p i -ni o n . W c z ę ś c i I tej k s i ą ż k i , w r o z d z i a l e p o ś w i ę c o n y m zn ac ze ni u py-tań, a n a p i s a n y m w s p ó l n i e z E. F r i e d , a u t o r z y ci r o z w a ż a j ą na p o d s t a w i e p r z e p r o w a d z o n y c h p r z e z s i e b i e b a d a ń z a s a d n i c z e n i e p o r o z u m i e -n i a i -n i e j a s -n o ś c i w y -n i k a j ą c e z b ł ę d ó w w k o -n s t r u k c j i p y t a ń 1 7 . N a j -w a ż n i e j s z e z n i c h (a i n t e r e s u j ą c e m n i e -w a n a l i z i e ) są n a s t ę p u j ą c e : 1) p y t a n i e z a w i e r a t e r m i n y n i e o s t r e i z t e g o w z g l ę d u t r u d n o jest u z y s k a ć p r e c y z y j n ą o d p o w i e d ź ; 2) p y t a n i e j e s t n i e z r o z u m i a ł e , p o n i e w a ż z a w i e r a t e c h n i c z n e c z y m a ł o z n a n e s ł o w a ; 3) k a t e g o r i e o d p o w i e d z i ( a l t e r n a t y w y ) są z b y t d ł u g i e i j e s t i c h z b y t w i e l e ; 4) k a t e g o r i e o d p o w i e d z i ( a l t e r n a t y w y ) z a w a r t e w p y t a n i u n i e w y c z e r p u j ą c e ; 5) p y t a n i e d o t y c z y t y l k o c z ę ś c i b a d a n e j p o p u l a c j i , z t e g o wzglę-du j e s t m a ł o z n a c z ą c e d l a w i ę k s z o ś c i l u d z i . P o m i n ę w r o z w a ż a n i a c h p r z y k ł a d y r o z p a t r y w a n y c h p r z e z C a n t r i l a p y t a ń , n i e t y l e z r e s z t ą z t e g o p o w o d u , iż d o t y c z ą o n e o b s z a r u j ę z y -ka a n g i e l s k i e g o , l e c z d l a t e g o , że w i ę k s z o ś ć z n i c h o d n o s i s i ę do 17 C a n t r i 1, G a u g i n g P u b l i c O p i n i o n , s. 3- 77 .

(9)

p r o b l e m ó w s p o ł e c z e ń s t w a a m e r y k a ń s k i e g o z c z a s ó w II w o j n y ś w i a t o w e j , m a j ą w i ę c j e d y n i e w a l o r h i s t o r y c z n y , a n i e u n i w e r s a l n y . J e s t to po p r o s t u a n a l i z a s e m a n t y c z n a p y t a ń d o k o n a n a w p e w n y m o k r e s i e h i s t o r y c z n y m , i w t y m w ł a ś n i e o k r e s i e m o ż n a s y t u o w a ć j e j s e n s o r a z p ł y -n ą c e z j e j d o k o -n a -n i a w -n i o s k i . P r z y t o c z o n e p r z e z e m n i e p o w y ż e j p r z y k ł a d y k i l k u z w i e l u k ł o p o -t ó w i n i e p o r o z u m i e ń , j a k i e m o ż e m i e ć b a d a c z s -t o s u j ą c y k w e s -t i o n a r i u s z w y w i a d u , C a n t r i l t r a k t u j e j a k o p e w n e g o r o d z a j u o g ó l n e dyrektyw y, moż-l i w e d o s t o s o w a n i a w b a d a n i a c h s o c j o moż-l o g i c z n y c h , o c z y m m o ż e ś w i a d - c z y ć k o n k l u z j a z a m i e s z c z o n a na k o ń c u r o z d z i a ł u . A u t o r s t w i e r d z a w n i e j : " W s k a z a n y c h z o s t a ł o t u t a j p r a w i e t u z i n p u ł a p e k , k t ó r y c h trze-ba u n i k a ć , j e ś l i r e z u l t a t y o s i ą g n i ę t e w s u r v e y u m a j ą b y ć r z e t e l n i e i n t e r p r e t o w a n e . W i e l e i n n y c h t r u d n o ś c i p o z o s t a j e do zbadania. W prak-tyc e, n i e k t ó r e p r z y n a j m n i e j ź r ó d ł a z ł e j i n t e r p r e t a c j i m o g ą b y ć u- n i k n i ę t e p r z e z o s t r o ż n e e k s p e r y m e n t o w a n i e z r o z m a i t y m i k a t e g o r i a m i o d p o w i e d z i i a n a l i z ę r e z u l t a t ó w o s i ą g n i ę t y c h na m a ł y c h p r ó b a c h , za -1 n n i m p r z e d s i ę w z i ę t e z o s t a n ą d u ż e b a d a n i a s u r v e y o w e " . W a r t o w k r ó t k i m o m ó w i e n i u w n i o s k ó w C a n t r i l a z w r ó c i ć u w a g ę na d w i e s p r a w y . P i e r w s z a z n i c h to ś w i a d o m o ś ć a u t o r a o w y c h s ł ó w , p r ó b y z a n a l i z ą s e m a n t y c z n ą p y t a ń są d o p i e r o p o c z ą t k i e m s z e r s z y c h badań, k t ó r e z o s t a n ą p o d j ę t e p r z e z i n n y c h . Do k w e s t i i t e j p o w r ó c ę w d a l s z e j c z ę ś c i a r t y k u ł u . Z n a c z n i e w a ż n i e j s z e w y d a j e s i ę j e d n a k z a w a r t e w s ł o w a c h C a n t r i l a z a l e c e n i e z n a c z n e j o s t r o ż n o ś c i w p r z y g o t o -w a n i u b a d a ń s u r v e y o -w y c h i k o n i e c z n o ś ć p r z e p r o -w a d z a n i a m a ł y c h b a d a ń w c e l u e l i m i n o w a n i a e w e n t u a l n y c h b ł ę d ó w n a r z ę d z i a . W s p o m i n a m o ty m, g d y ż z a l e c e n i a te n i e s t r a c i ł y n i c ze s w e j a k t u a l n o ś c i i w t e j l u b n i e c o z m i e n i o n e j p o s t a c i p o j a w i a j ą s i ę c i ą g l e w n a j n o w s z y c h p odrę cz -n i k a c h , m i m o iż o d w y d a -n i a k s i ą ż k i C a -n t r i l a u p ł y -n ę ł o j u ż p o -n a d c z t e r d z i e ś c i lat. O c z y w i ś c i e z a w a r t o ś ć k s i ą ż k i C a n t r i l a j e s t z n a c z n i e b o g a t s z a niż w y n i k a to z t a k s k r ó t o w y c h u w a g , a l e ze w z g l ę d u n a b a r d z o wąsko z a _ r y s o w a n e r a n y a n a l i z y p o m i n ą ł e m t u t a j k w e s t i e pytart s u g e r u j ą c y c h , p y t a ń z a w i e r a j ą c y c h tzw. n i e b e z p i e c z n e w y r a z y : s l o g a n y , s t e r e o t y p y c z y s ł o w a , o b c i ą ż o n e e m o c j o n a l n ą k o n o t a c j ą , pytart z a w i e r a j ą c y c h r a -c j o n a l i z a -c j e , p y t a ń z a g r a ż a j ą -c y -c h s p o ł e -c z n e m u p r e s t i ż o w i r e s p o n d e n - ta, p y t a ń , k t ó r e s k ł a n i a j ą do o d p o w i e d z i s p o ł e c z n i e a k c e p t o w a n y c h , 18 I b i d e m , s. 22.

(10)

r o z t r z ą s a n i e w a r t o ś c i p y t a ń r o z s t r z y g n i ę c i a w p o r ó w n a n i u z p y t a n i a -mi w i e l o a l t e r n a t y w n y m i , p o r z ą d k u a l t e r n a t y w , m o ż l i w o ś c i s t o s o w a n i a s k a l i n t e n s y w n o ś c i w p y t a n i a c h itp. W s z y s t k i e te z a g a d n i e n i a są wnikl i w i e p r z e z a u t o r a r o z w a ż a n e . N a j w a ż n i e j s z e j e d n a k d wnikl a d a wnikl s z y c h wnikl o -s ó w tej p o z y c j i - ju ż w ś w i a d o m o ś c i p ó ź n i e j -s z y c h p o k o l e ń s o c j o l o -g ó w - b y ł o to, iż w n i o s k i , b a r d z o z r e s z t ą o s t r o ż n e , w y p r o w a d z a n o z w c z e ś n i e j p o d j ę t y c h b a d a ń m e t o d o l o g i c z n y c h . B y ł y to w i ę c p e w n e g o ro-d z a j u t w i e r ro-d z e n i a e m p i r y c z n e , a n i e z a l e c e n i a w y n i k a j ą c e z b a d a w -c z e j i n t u i -c j i . I ta k t r a k t o w a n e s t w o r z y ł y p e w i e n z a s a d n i c z y k a n o n w i e d z y s o c j o l o g i c z n e j . K a n o n i c z n o ś ć k s i ą ż k i C a n t r i i a r o z p a t r y w a ć m o ż n a z j e s z c z e j e d -n e g o p u -n k t u w i d z e -n i a . Z a g a d -n i e -n i a p o d j ę t e p r z e z -n i e g o w k o l e j n y c h c z ę ś c i a c h k s i ą ż k i w y z n a c z a j ą w i s t o c i e n i e z b y t r o z l e g ł y o b s z a r d o -c i e k a ń m e t o d y -c z n y -c h . N i e w i e l e j e d n a k w y d a n y -c h n a w e t z n a -c z n i e p ó ź -n i e j p o d r ę c z -n i k ó w w y k r a c z a z a r ó w -n o p o z a w y t y c z o -n y o b s z a r r e f l e k s j i , j a k i p o z a a r g u m e n t y e m p i r y c z n e , k t ó r y m i s i ę ów a u t o r p o e ł u g u j e . Na m a r g i n e s i e w a r t o z a u w a ż y ć , że c i e k a w e b y ł o b y z p u n k t u w i d z e -n i a h i s t o r y k a -n a u k i p r z e ś l e d z e -n i e z -n a c z e -n i a j e d -n e j p o z y c j i m e t o d o -l o g i c z n e j d -l a u k s z t a ł t o w a n i a ś w i a d o m o ś c i b a d a w c z e j c a ł e g o p o k o -l e n i a 1 9 s o c j o l o g ó w . J a k w s p o m n i a ł e m w c z e ś n i e j , k s i ą ż k ę C a n t r i i a t r u d n o u z n a ć za kla-s y c z n y p o d r ę c z n i k . J e kla-s t to r a c z e j kla-s t u d i u m m e t o d o l o g i c z n e d o t y c z ą c e w p ł y w u k o n s t r u k c j i p y t a n i a , j e g o s f o r m u ł o w a n i a na u z y s k i w a n i e o d -p o w i e d z i . We f r a g m e n t a c h p o d r ę c z n i k ó w d o t y c z ą c y c h s p o s o b ó w f o r m u ł o w a n i a p y t a ń m o ż n a z n a l e ź ć n a j w i ę c e j d y r e k t y w p o ś w i ę c o n y c h z a s a d o m k o n s t -r u k c j i p y t a ń k w e s t i o n a r i u s z a . N i e o z n a c z a to w c a l e , że j e s t ic h tak w i e l e . P r z y t o c z o n e p o n i ż e j i c h r o d z a j e z n a j b a r d z i e j t y p o w y m i a r g u m e n t a m i s t a n o w i ą p e w n ą l i s t ę s t w o r z o n ą z n a j c z ę ś c i e j s p ot y k a n y c h p r z e z e m n i e w p o d r ę c z n i k a c h p o d d a n y c h a n a l i z i e . W y b r a ł e m t a k ą s y n t e t y c z n ą f o r m ę ic h p r e z e n t a c j i , g d y ż s z c z e g ó ł o w e p r z e d s t a w i e n i e z a -19 I n n y m n a s u w a j ą c y m s i ę t u t a j p r z y k ł a d e m j e s t L a n g u a g e of S o -c i a l R e s e a r -c h . : A R e a d e r in the M e t h o d o l o g y of S o -c i a l R e s e a r -c h ed. P. F. L a z a r s f e l d , M. R o s e n b e r g , F r e e P r e s s , New Y o r k , C o l l i e r - M a c m i 1 l a n , L o n d o n 19 55 . K s i ą ż k a ta s t a ł a s i ę w z o r e m p e w n e g o m y ś l e n i a o s o c j o l o g i i p o j m o w a n e j j a k o d y s c y p l i n a t e o r e t y c z -na .

(11)

w a r t o ś c i k a ż d e g o z p o d r ę c z n i k ó w z o s o b n a b y ł o b y z a j ę c i e m n i e s ł y c h a -n i e -n u ż ą c y m i z a r a z e m j a ł o w y m . W e w s t ę p n y c h r o z w a ż a n i a c h r o z d z i a ł ó w p o ś w i ę c o n y c h p r o j e k t o w a n i u k w e s t i o n a r i u s z a m o ż n a s p o t k a ć z w y k l e u w a g i o p o t r z e b i e z r o z u m i a ł o ś -ci p y t a ń k w e s t i o n a r i u s z a , o s t r z e ż e n i a p r z e d z b y t n i ą d ł u g o ś c i ą p y t a ń i z b y t n i m ic h s k o m p l i k o w a n i e m , z a l e c e n i a u w a ż n e g o p r o j e k t o w a n i a w i -z u a l n e j s t r o n y f o r m u l a r -z a w y w i a d u i o s t r o ż n e g o w y b o r u -z w r o t ó w j ę -z y k o w y c h . S t w i e r d -z a s ię , że j e d n y m -z n a j w a ż n i e j s -z y c h problemów, pr-zed k t ó r y m i s t a j e b a d a c z , j e s t w y r a ź n e u s t a l e n i e , d o k o g o skierowana jest a n k i e t a l u b k w e s t i o n a r i u s z . J e ś l i np. k w e s t i o n a r i u s z s k i e r o w a n y je3t d o s p e c j a l i s t ó w , k t ó r y m z n a n y j e s t p r z e d m i o t b a d a ń s u r v e y u , m o ż e on b y ć b a r d z i e j t e c h n i c z n y w w a r s t w i B j ę z y k o w e j n i ż w t e d y , g d y d o t y c z y w s z y s t k i c h o s ó b z p o p u l a c j i b a d a n e j . M. P a r t e n n p . o s t r z e g a , iż b a -d a c z e o p i n i i p u b l i c z n e j p o w i n n i b y ć ś w i a d o m i , że s ł o w n i c t w o i z a -i n t e r e s o w a n -i a s z a r e g o c z ł o w -i e k a z u l -i c y ( " m a n -in th e s t r e e t " ) z u p e ł n i e i n n e n i ż t w ó r c ó w s u r v e y u . K i e d y p r o j e k t u j e s i ę a n k i e t ę , k t ó r a m a b y ć s t o s o w a n a d o b a d a n i a f a r m e r ó w , g o s p o d y ń d o m o w y c h lu h i n n y c h g r u p p r a c o w n i k ó w , to b a d a c z p o w i n i e n b r a ć p o d u w a g ę p o z i o m w y k s z t a ł c e n i a , z a i n t e r e s o w a n i a l u b i n n e c e c h y , k t ó r e w p ł y w a j ą na od-p o w i a d a n i e w s od-p o s ó b d o k ł a d n y i od-p r a w d z i w y 2 0 , W ł a ś c i w e d y r e k t y w y o d n o s z ą c e s i ę d o z a s a d k o n s t r u k c j i w e r s j i j ę z y k o w e j p y t a ń m a j ą r ó ż n ą f o r m ę , w w i ę k s z o ś c i p o d r ę c z n i k ó w p r z e w a ż a j ą j e d n a k d y r e k t y w y z b e z p o ś r e d n i o u ż y t y m l u b p o ś r e d n i o w y n i k a -? 1 j ą c y m ze s p o s o b u z a p i s u z w r o t e m " u n i k a j " . S p o t y k a s i ę r ó w n i e ż d y r e k t y w y z a p i s a n e w p o s t a c i p y t a ń s k i e r o w a n y c h j a k b y do s a m e g o b a d a -c z a lu b z a p i s u w p o s t a c i z d a n i a t w i e r d z ą c e g o l u h r ó w n o w a ż n i k a t e -go z d a n i a . W y d a j e s i ę , że d l a c e l ó w a n a l i z y p o d j ę t e j w n i n i e j s z y m a r t y k u l e p o d s t a w o w e z n a c z e n i e m a j e d n a k to, c o o w e d y r e k t y w y n a j -20 P a r t e n , S u r v e y s . . . , s. 157. P a t r z t a k ż e C. A. M o- si e i, G. К a 1 t о n, S u r v e y M e t h o d s in S o c i a l I n v e s t i g a t i o n , H e m e m a n n E d u c a t i o n a l B o o k s L i m i t e d , L o n d o n 1 9 7 1 , s. 318. 21 I b i d e m , s. 3 1 1 - 3 2 8 . 22 , i, , “ a r w 1 c k > L i n i n g e r , T h e S a m p l e S u r v e y . . . , s. 1 4 1 - 1 4 8 . P a t r z t a k ż e E. N o e 1 1 e, U m f r a g e n in d e r M a s s e n g e - s e l s c h a f t , R o h w o l t , H a m b u r g 19 63 . 2 3 M o s e r , K a l t o n , S u r v e y M e t h o d s . . . , s. 3 1 8 - 3 4 9 P a t r z t a k ż e R. M a y n t z , K. H o l m , P. H ü b n e r Wpro-w a d z e n i e d o m e t o d s o c j o l o g i i e m p i r y c z n e j , P WN, W a r s z a w a 1 9 85 , s 1 3 6 - 1 4 3.

(12)

c z ę ś c i e j g ł o s z ą , c o z a l e c a j ą , p r z ó d c z y m o s t r z e g a j ą , c o s u g e -r u j ą itp. ' L i s t a n a j c z ę ś c i e j s p o t y k a n y c h d y r e k t y w d o t y c z ą c y c h w ł a ś c i w e -g o - z d a n i e m a u t o r ó w p o d r ę c z n i k ó w - f o r m u ł o w a n i a p y t a ń j e s t n a s t ą -p u j ą c a . U ż y w a j p r o s t y c h s ł ó w , z n a n y c h w s z y s t k i m p o t e n c j a l n y m r e s p o n d e n -t o m D o w o d z ą c z a s a d n o ś c i tej d y r e k t y w y , a u t o r z y o s t r z e g a j ą z w y k l e p r z e d d w o m a n i e b e z p i e c z e ń s t w a m i g r o ż ą c y m i b a d a c z o m : z j e d n e j s t r o ny s k ł o n n o ś c i ą d o u ż y w a n i a t e c h n i c z n e g o s ł o w n i c t w a ( ż a r g o n ) , k t ó -re z n a n e j e s t t y l k o w ą s k i m g r u p o m s p e c j a l i s t ó w , a z d r u g i e j - skłon-n o ś c i ą d o s i ę g a skłon-n i a p o t e r m i skłon-n y i z w r o t y skłon-n i e z b y t k o l o k w i a l skłon-n e , a c z ę -s t o w r ę c z -s l a n g o w e . P r z e d e w -s z y -s t k i m j e d n a k w o p i -s i e te j d y r e k t y w y s p o t y k a s i ę z a l e c e n i a u n i k a n i a t e r m i n ó w t e o r e t y c z n y c h w z i ę t y c h z ję-z y k a s o c j o l o g i i , t a k i c h jak: s t a t u s m a ł ż e ń s k i , w ł a d ję-z a , k l a s a s p o -ł e c z n a , ś w i a d o m o ś ć , p r e s t i ż i t p . 24 R ó w n i e ż z w y k l e w u z a s a d n i e n i a c h te j d y r e k t y w y p o j a w i a j ą s i ę u w a g i o s p o ł e c z n y m lu b t e r y t o r i a l n y m z r ó ż n i c o w a n i u j ę z y k a n a t u r a l n e g o . W k i l k u p o d r ę c z n i k a c h z n a l a z ł e m l i s t y z a l e c a n y c h f o r m s t y l i s t y c z n y c h j ę z y k a , k t ó r e p o w i n n y b y ć r a -c z e j u ż y w a n e w p y t a n i a -c h . W p o d r ę -c z n i k u C. A. M o s e r a i C. K a l t o n a 2 5 S u r v e y M e t h o d s in S o c i a l I n w e s t i g a t i o n s z n a j d u j e s i ę o d n i e s i e n i e 26 d o p r a c y A. F.. G o w e r s a Th e C o m p l e t e P l a i n W o r d s , z a w i e r a j ą c e j П. in. p r o p o z y c j e z a s t ę p o w a n i a s ł ó w r z a d z i e j s p o t y k a n y c h l ub s p o -t y k a n y c h -t y l k o w k i l k u k r ę g a c h s p o ł e c z n y c h w y r a z a m i l u b z w r o t a m i p r o s t s z y m i i c z ę ś c i e j u ż y w a n y m i . W a r t o tę l i s t ę p r z e d s t a w i ć ; z p o -w o d ó -w o c z y -w i s t y c h c z y n i ę to -w j ę z y k u o r y g i n a ł u . P r a -w a s t r o n a l i s t y j e s t p r o p o z y c j ą w ł a ś c i w y c h , c z y l i z a l e c a n y c h s f o r m u ł o w a ń . A c q u a i n t I n f o r m or t el l A s s i s t H e l p C o n s i d e r T h i n k 24 W a r w i c k , L i n i n g e r , T h e S a m p l e S u r v e y . . , , s. 140. P a t r z t a k ż e H o i n v i l l e , J o w e l l , S u r v e y R e s e -a r c h . . . , s. 42. 25 M o s e r , K a l t o n , S u r v e y M e t h o d s . . . 26 A. E. G o w e r s , T h e C o m p l e t e P l a i n W o r d s , P e n q u i n ( P e -l i c a n ) B o o k s , L o n d o n 195 4; cyt. za: M o s e r , K a l t o n , Survey

(13)

I n i t i a t e B e g i n , s t a r t M a j o r I m p o r t a n t , c h i e f , m a i n , p r i n c i p a l P u r c h a s e B u y R e q u i r e Want , n e e d R e s i d e L i v e S t a t e S a y S u f f i c i e n t E n o u g h T e r m i n a t e E n d Z d a n i e m M o s e r a i K a l t o n a , » p i e r w s z ą z a s a d ą w s f o r m u ł o w a n i u p y t a -n i a j e s t ta, ze w p y t a -n i u p o w i -n -n o b y ć u Z y t e -n a j p r o s t s z e ze s ł ó w o o k r e ś l o n y m d o k ł a d n i e z n a c z e n i u . D o t y c z y t o r ó w n i e ż z w r o t ó w j ę z y k o -w y c h . A u t o r z y ci t -w i e r d z ą , Ze z n a c z n i e b a r d z i e j n a t u r a l n e j e s t z a -p y t a n i e : " C z y P a n m y ś l i " n i z " J a k a j e s t P a n a o -p i n i a . . . ? * ; l u b te ź ' J a k a j e s t P a n a p o s t a w a w o b e c . . . ?" n i z " J a k a j e3t P a n a p o s t a w a w o d n i e s i e n i u . . U n i k a j pytart w i e l o z n a c z n y c h ( l u b w e r s j a : U n i k a j pytart z a w i e -r a j ą c y c h t e -r m i n y w i e l o z n a c z n e ) . N a tę w a d ę и k o n s t u k c j i p y t a ń zw-ra- zwra-c a j ą u w a g ę p r a w i e w s z y s zwra-c y z a u t o r ó w p o d r ę zwra-c z n i k ó w . P r z y p o m i n a m , że j e s t to r ó w n i e ż j e d n a z w a d a n a l i z o w a n y c h w p r a c y C a n t r i l a . A r g u -m e n t a c j a we w s z y s t k i c h p o d r ę c z n i k a c h j e s t , z e z r o z u -m i a ł y c h w z g l ę - d ów , t a k a s a m a . W i e l o z n a c z n o ś ć p o j a w i a j ą c a s i ę w p y t a n i u s p r a w i a , Ze r ó ż n i r e s p o n d e n c i r ó ż n i e (a w i ę c n i e tak s a m o ) t o p y t a n i e r o z u m i e -ją, u d z i e l a j ą c z a t e m o d p o w i e d z i na r ó ż n e p y t a n i a . W i e l o z n a c z n o ś c i n a l e ż y z a t e m - j a k o g ł o s z ą M o s e r i Kai to n - u n i k a ć za w s z e l k ą c e -nę, c h o c i a ż - j a k t r a f n i e z a u w a ż a P a r t e n - o s o b y , k t ó r e p r o j e k t u j ą p y t a n i a , r z a d k o ś w i a d o m e są w i e l o z n a c z n o ś c i u ż y t y c h p r z e z s i e b i e z w r o t ó w . W i e l o z n a c z n o ś ć m o ż e p o w s t a w a ć z r e s z t ą j a k d o d a j e ta a u -t o r k a - z r ó ż n y c h p o w o d ó w ; s ł o w n i c -t w o p y -t a n i a n i e u w z g l ę d n i a m o ż - l i w o ś c i r o z u m i e n i a r e s p o n d e n t a , z w r o t y s ą z b y t s k o m p l i k o w a n e i t p . 28 B u d u j p y t a n i a m a k s y m a l n i e p r o s t e , a l e j e d n o c z e ś n i e w y r a ź n i e o - k r e ś l a j ą c e t e m a t p y t a n i a . T a k z w a n a p r o s t o t a pytart ( m a ł e i c h s k o p - l i k o w a n i e g r a m a t y c z n e ) , to k o l e j n y w a r u n e k r o z u m i e n i a s e n s u pytart 27 M o s e r , К a 1 t o n, S u r v e y M e t h o d s . . . , s. 3 2 1 . W t e i I e a r c h e .P ! " . 4 2 * e H

°

1

" *

1 1 1

J

o w e

i

1, Survey J e -28 P a r t e n , S u r v e y s . . . , s. 20 1.

(14)

z g o d n i e ? i n t e n c j a m i b a d a c z a . W t y m c e l u j a k z g o d n i e t w i e r d z ę a u -t o r z y p o d r ę c z n i k ó w - p y t a n i a m u s z ą b y ć f o r m u ł o w a n e k r ó t k o i p r o sto, b e z w p r o w a d z a n i a w i ch s t r u k t u r ę z a w i ł y c h z d a ń z ł o ż o n y c h . J e d -n y m z -n a j w i ę k s z y c h m a -n k a m e -n t ó w p y t a ń k w e s t i ó r i a r i u s z y s o c j o l o g i c z -n y c h j e s t u ż y w a n i e z b y t w i e l u z d a ń w a r u n k o w y c h . T a k a b u d o w a p y t a ń z n a c z -n i e u t r u d -n i a r e s p o -n d e -n t o m u c h w y c e -n i e z a s a d -n i c z e j i n t e n c j i p y t a ń , r ó w n i e ż z t e g o w z g l ę d u , że r e s p o n d e n t m a k ł o p o t y z p r z e c h o w a n i e m 29 ic h w p a m i ę c i , a ty m b a r d z i e j z ic h z r o z u m i e n i e m U n i k a j z a d a w a n i a p y t a ń d o t y c z ą c y c h d w ó c h lu b w i ę c e j s p r a w ("dou-b l e b a r r e l e d or m u l t i p l e - m e a n i n g q u e s t i o n s " ) . T e n r o d z a j d y r e k -t y w y w b a r d z o p o d o b n y m b r z m i e n i u j e s -t s p o -t y k a n y w p r a k -t y c z n i e k a ż -d y m p o -d r ę c z n i k u m e t o -d y k i , c h o c i a ż j e g o o m ó w i e n i e z w y k l e j e s t b a r -d z o k r ó t k i e i o g r a n i c z a s i ę -do u w a g i , że j e ś l i p y t a n i e n i e d o t y c z y t y l k o j e d n e j s p r a w y , r e s p o n d e n t m o ż e n i e w i e d z i e ć , k t ó r a z n i c h ma b y ć u w z g l ę d n i o n a p r z e z n i e g o w o d p o w i e d z i . P r z y t o c z o n e w y ż e j t y p y d y r e k t y w d o t y c z ą c y c h k o n s t r u k c j i p y t a ń k w e s t i o n a r i u s z a p r z e d e w s z y s t k i m o p i s u j ą t e n ich w y m i a r , k t ó r y za u t r w a l o n ą t r a d y c j ą j ę z y k o z n a w c z ą m o ż n a n a z w a ć s e m a n t y c z n y m i s y n - taktycznyrn, i n a c z e j m ó w i ą c d o t y c z ą z n a c z e n i a u ż y w a n y c h z n a k ó w j ę -z y k o w y c h l u b ic h s t r u k t u r y s k ł a d n i o w e j 5 0 . P o d r ę c z n i k i m e t o d y k i b a d a ń s o c j o l o g i c z n y c h , n a w e t te z k o ń c a lat s ^ d e m d z i e s i ą t y c h , n i e u w z g l ę d n i a j ą t r z e c i e g o w y m i a r u , z p u n k t u w i -d z e n i a k t ó r e g o m o ż n a r o z p a t r y w a ć k a ż -d y z n a k j ę z y k o w y , a w i ę c p r a g m a t y c z n e g o . P r a g m a t y k a j ę z y k o w a , k t ó r a z a j m u j e s i ę z w i ą z k a m i m i ę -dz y z n a k a m i a ic h u ż y t k o w n i k a m i , tzn. l u d ź m i , k t ó r z y j e w y p o w i a d a j ą i o d b i e r a j ą , p r z e d e w s z y s t k i m p r z e c i e ż s t a r a s i ę f o r m u ł o w a ć z a l e c e -n i a d o t y c z ą c e t e g o , j a k i e g o r o d z a j u ś r o d k ó w j ę z y k o w y c h -n a d a w c a p o -w i n i e n u ż y ć , by o d b i o r c a z a r e a g o -w a ł z g o d n i e z j e g o ż y c z e n i e m 3 1 . Brak 29 M a n n, M e t h o d s . . . , s. 145. 30 Por. h a s ł o S e m i o t y k a , [w:] E n c y k l o p e d i a w i e d z y o j ę z y k u p o l s k i m , red. S. U r b a ń c z y k , O s s . , W r o c ł a w 1 97 0, s.. 299. 31 I b i d e m , s. 257.

(15)

o d n i e s i e ń do b a r d z o s z y b k o r o z w i j a j ą c y c h s i ę d y s c y p l i n s o c j o l i n g w i - s t y k i i p s y c h o l i n g w i s t y k i , a w ich o b r ę b i e w ł a ś n i e r o z m a i t y c h k o n -c e p -c j i p r a g m a t y k i j ę z y k o w e j , s p r a w i a , że o -c e n a d y r e k t y w z a w a r t y -c h w p o d r ę c z n i k a c h n i e m o ż e b y ć p o z y t y w n a . O o p r o b l e m ó w t y c h w r ó c ę j e s z -c z e w k o ń -c o w e j -c z ę ś -c i n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u . Z d o k o n a n e g o w y ż e j k r ó t k i e g o p r z e g l ą d u i n t e r e s u j ą c y c h m n i e s z c z e g ó l n i e d y r e k t y w w y n i k a j e d e n w a ż n y w n i o s e k . O t ó ż , z a w a r t a jest w n i c h p e w n a s p e c y f i c z n a k o n c e p c j a j ę z y k a n a t u r a l n e g o w j e g o o d m i a -n i e k o l o k w i a l -n e j , b o do taki'ej w ł a ś -n i e w e r s j i j ę z y k a n a t u r a l n e g o z n a j d u j ę o d w o ł a n i a s i ę w r ó ż n y c h p a r t i a c h p o d r ę c z n i k ó w . Na p e w n o n i e m o ż n a z a r z u c i ć i c h a u t o r o m b r a k u ś w i a d o m o ś c i z r ó ż n i c o w a n i a j ę -z y k o w e g o w b a d a n y c h p o p u l a c j a c h . J e d n a k -z a p r e -z e n t o w a n y p r -z e -z n i c h s p o s ó b w i d z e n i a p r o b l e m u z r ó ż n i c o w a n i a w e w n ę t r z n e g o w o b r ę b i e j ę z y k a e t n i c z n e g o o d z n a c z a s i ę p e w n ą s z c z e g ó l n ą c e c h ą , k t ó r ą w a r t o t u -ta j u j a w n i ć . N a j b a r d z i e j w y r a ź n i e w i d a ć t e n s p o s ó b u j m o w a n i a różnych o d m i a n j ę z y k a n a t u r a l n e g o w p r a c y F. C. Canriela i R. L. K a h n a : S k ł a d n i a i s ł o w n i c t w o u ż y t e w k w e s t i o n a r i u s z u p o w i n n y z a p e w n i ć p e ł -ną k o m u n i k a t y w n o ś ć w p r z e k a z y w a n i u p o j ę ć m i ę d z y p r o w a d z ą c y m w y w i a d a b a d a n y m . J e s t to p i e r w s z e k r y t e r i u m d o b o r u j ę z y k a k w e s t i o n a r i u s z a . N i e t y l k o w y r a z y p o w i n n y b y ć z a c z e r p n i ę t e ze s ł o w n i k a b a d a n e g o , a l e n a l e ż y r ó w n i e ż z n a ć d o k ł a d n i e u ż y w a n e p r z e z n i e g o p o w i e d z e n i a g w a r o w e l u b s t e r e o t y p o w e z w r o t y [.. .} . M ó w i ą c n a j p r o ś c i e j j ę z y k k w e -s t i o n a r i u -s z a m u -s i b y ć z b l i ż o n y do j ę z y k a b a d a n e g o . W w i ę k s z o ś c i b a d a ń o s z e r o k i m z a s i ę g u w a l c z y s i ę i s ł u s z n i e o p r o s t o t ę . J e d n a k ż e , g d y b a d a m y l e k a r z y l u b p r a w n i k ó w , o d p o w i e d n i e j s z e j e s t s t o -s o w a n i e -s ł o w n i c t w a z r ó ż n i c o w a n e g o i b a r d z i e j w y -s p e c j a l i z o w a n e g o . W p r z y p a d k u , g d y b a d a n a p o p u l a c j a n i e j e s t j e d n o r o d n a , k o m p r o m i s j e s t n i e u n i k n i o n y . R o z w i ą z a n i e p r o b l e m u p o l e g a w ó w c z a s na u ż y c i u j ę z y k a w p e ł n i z r o z u m i a ł e g o d l a c a ł o ś c i b a d a n e j p o p u l a c j i o n i ż s z y m p o z i o m ie , k t ó r y j e d n o c z e ś n i e na p o z o s t a ł y c h n i e r o b i w r a ż e n i a z b y t p r y -m i t y w n e g o . P o s t u l a t u 3 o ż e n i ą k w e s t i o n a r i u s z a w j ę z y k u b a d a n e g o jest w z g l ę d n i e j a s n y i p r o s t y . R ó w n i e w a ż n y m , a z n a c z n i e tr udn iej szym zad a n i e m j e s t s f o r m u ł o w a n i e p y t a ń tak, a b y u z w g l ę zad n i a ł y o n e u k ł a zad o zad -n i e s i e -n i a , k t ó r y m p o s ł u g u j e s i ę b a d a -n y w s t o s u -n k u d o o m a w i a -n e g o pr ob l e m u . M i m o t r u d n o ś c i , k w e s t i o n a r i u s z p o w i n i e n s t a w i a ć k a ż d e z a g a d -n i e -n i e w f o r m i e o d p o w i a d a j ą c e j p e r c e p c j i b a d a -n e g o i u w z g l ę d n i a j ą c e j j e g o p o g l ą d y na t e m a t te g o , co j e s t w a ż n e w o m a w i a n y m z a g a d n i e n i u 3 2 . 3 2 C . F. C a n n e 1, R. L. K a h n , T h e C o l l e c t i o n of D a t a by I n t e r v i e w i n g , j_w:J R e s e a r c h M e t h o d s in t h e Be havi or al Scien-c e s , ed. L. F e s t i n g e r, D. К a t z, T h e D r y d e n P r e s s ,

(16)

W p o w y ż s z y m f r a g m e n c i e z a w a r t a j e s t j e d n a z a s a d n i c z a te z a , prze-n i k a j ą c a w s w o j e j m prze-n i e j w y r a ź prze-n e j w e r s j i w s z y s t k i e d y r e k t y w y z a m i e -s z c z o n e w c z e ś n i e j . O t ó ż w y n i k a z ni e j , iż -s o c j o l o g p o w i n i e n d ą ż y ć d o te g o , a b y j ę z y k k w e s t i o n a r i u s z a w y w i a d u by ł m a k s y m a l n i e z b l i ż o ny do j ę z y k a b a d a n e j p o p u l a c j i . J ę z y k b a d a n e j p o p u l a c j i , k t ó r y m o że b y ć o c z y w i ś c i e zróżnicowany, jest j e d n a k potoczną o d m i a n ą j ę z y k a n a -t u r a l n e g o . S k ą d i n ą d w i a d o m o , ż e k a ż d y j ę z y k n a -t u r a l n y , n i e z a l e ż n i e o d i n t e r e s u j ą c e j n a s j e g o w e r s j i , o d z n a c z a s i ę p e w n y m i s z c z e g ó l n y m i c e c h a m i . O o n a j w a ż n i e j s z y c h n a l e ż ą : n o t o r y c z n a w i e l o z n a c z n o ś ć u ż y -w a n y c h -w n i m -w y r a ż e ń , n i e j a s n o ś ć t e r m i n ó -w o r a z z n a c z n a o k a z j o n a l - n o ś ć . S z c z e g ó l n i e w y r a ź n e j e s t to w s p e c y f i c z n e j o d m i a n i e j ę z y k a na-t u r a l n e g o - j ę z y k u p o na-t o c z n y m . J a k p i s z e b o w i e m A. T a r s k i , " K t o ś , k t o p r a g n ą ł b y n i m o w s z e l k i e t r u d n o ś c i u p r a w i a ć ś c i s ł y m i m e t o d a m i s e m a n t y k ę j ę z y k 3 p o t o c z n e g o , m u s i a ł b y u p r z e d n i o p o d j ą ć s i ę n i e w d z i ę c z n e j p r a c y n a d « r e f o r m ą » t e g o j ę z y k a , m u s i a ł b y s p r e c y z o w a ć j e g o s t r u k t u r ę , u s u n ą ć w i e l o z n a c z -n o ś ć w y s t ę p u j ą c y c h w -n i m t e r m i -n ó w , r o z b i ć w r e s z c i e j ę z y k -na s z e r e g c o r a z to o b s z e r n i e j s z y c h j ę z y k ó w , z k t ó r y c h k a ż d y p o z o s t a w a ł b y w tym s a m y m s t o s u n k u d o n a s t ę p n e g o , c o j ę z y k s f o r m a l i z o w a n y d o s w e g o m e -t a j ę z y k a . W ą -t p i ć j e d n a k w o l n o , c z y « z r a c j o n a l i z o w a n y » na t e j dro-d z e j ę z y k p o t o c z n y z a c h o w a ł b y s w e c e c h y « n a t u r a l n o ś c i » i c z y nie z y s k a ł b y w ó w c z a s c h a r a k t e r y s t y c z n y c h z n a m i o n j ę z y k ó w s f o r m a l i z o w a -n y c h " 3 5 . Z k o l e i J. L u t y ń s k i , w y p o w i a d a j ą c s i ę o m o ż l i w o ś c i a c h s t o s o -w a n i a -w s o c j o l o g i i l o g i c z n e j a n a l i z y p y t a ń -w c e l u -w y e l i m i n o -w a n i a -w a d j ę z y k a n a t u r a l n e g o w j e g o o d m i a n i e p o t o c z n e j , s t w i e r d z i ł : R e a l i z a c j a t e g o p o s t u l a t u w c a ł e j r o z c i ą g ł o ś c i j e s t z a r ó w n o n i e m o ż -l iw a , j a k i n i e c e -l o w a . W s z e -l k i e p y t a n i a , n a w e t te, w k t ó r y c h w p r o -w a d z a s i ę p e -w n ą t e r m i n o l o g i ę , m u s z ą b y ć f o r m u ł o -w a n e -w j ę z y k u p o -t o c z n y m , z r o z u m i a ł y m d l a r e s p o n d e n -t ó w z r ó ż n y c h ś r o d o w i s k . Z u p e ł n a e l i m i n a c j a t e r m i n ó w w i e l o z n a c z n y c h , n i e o s t r y c h itp. j e s t w i ę c w nich n i e m o ż l i w a 34. N e w Y o r k 19 5 3 ; c y t . za: M e t o d y b a d a ń s o c j o l o g i c z n y c h , r ed . S. N o w a k , P W N , W a r s z a w a 1 9 6 5 , s. 1 0 1 - 1 0 2 . 33 A. T a r s k i , P o j ę c i e p r a w d y w j ę z y k a c h n a u k d e d u k -c y j n y -c h , W a r s z a w a 1 9 3 3 ; c y t . za: L o g i c z n e p o d s t a w y j ę z y k a , red. 0. S t a n o s z , A. N o w a c z y k , O s s . Wrocław 1976, s. 123. J. L u t y ń s k i , P y t a n i e j a k o p o d s t a w a w z a j e m n e g o k o m u

Cytaty

Powiązane dokumenty

Kolejny przegląd wyników terapii gmpowej w zaburzeniach depresyjnych, opublikowany 5 lat później, sugerował, że terapia gmpowajest skutecznym krótko- tenninowym leczeniem

jących proces skutecznej rehabilitacji chorych po uszkodzeniu mózgu, pamiętać należy, że zbyt krótki czas monitorowania oddziaływania leku oraz za mała liczba pacjentów

Ustaliwszy status retoryczny owych „miejsc” w zapleczu inwencyjnym kaznodziejów, zakres użycia terminu „koncept” w różnych pol­ skich kazaniach oraz wskazawszy na

In the living tradition of Lithuanian songs in the Puński-Sejneński region Zimnicki has distinguished a number of strands with a wide stylistic and functional range: 1

This weather dependent failure frequency is combined with the expected weather variable distribution to predict pipe failure for a specific climate scenario.. Next to

Zapotrzebowanie na energię elektryczną we współczesnych samo- chodach ciągle rośnie ze względu na wzrost liczby urządzeń elektrycznych (dodat- kowy osprzęt i nowoczesne

Stanisław Kukawka,Andrzej Bokiniec.

either Whitman or Dickinson. Poet of American Democracy, lin:J G.. of American Romanticism which seldom eeeme interesting to a critic today, except