A C T A U N IV E R SIT A T IS L O D Z lEN SIS
FOLIA SO ZO LOG ICA
3
57— 65
1986
(A cta Univ. Lodz., Folia sozol.)
JIiOAMHjia LiE/loyCODA
O X P A IIA « D H T O r E H O O O I I M B 3 A n O B E /I,H H K A X C C C P
TH E C O N S E R V A T IO N O F PL A N T GENE RESOURCES
IN TH E „Z A PO V E D N IK S"
O F TH E USSR
ABSTRACT: T he c o n se rv a tio n of p lan t gone re s o u rc e s m eans th e m a in te n a n c e of all d iv e rsity of flora an d v e g e ta tio n . R are sp ecies a re th e lirst to be th re a te n e d w ith e x tin ctio n . T h ey h a v e got lim ited a re a s an d a ra th e r scarce ab u n d an ce. T h eir ra r e o c c u re n c e h as bo th h isto ric a l and c o n te m p o ra ry ca u se s re s u ltin g from d irect an d in d ire c t in flu en ce of th e m an. T he best w ay of p ro te c tin g flo ra an d v e g e ta tio n is th e fo rm atio n of a n e tw o rk of „ z ap o v ed n ik s". T he z ap o v ed n ik s a re e x te n s iv e te rrito rie s w ith n a tu ra l eco sy stem s w hich a re e x clu d e d from u tiliz a tio n for good a n d duo to this th e y can a ss e rt th e p erm an en t m a in te n a n c e of g en etic m a te ria l in n a tu ra l co n d itio n s (sum m ary see page 63— 64).
C o a e p w a h ii e 1. O c iio n iia a 3 a « a q a oxpaH bi npwpoAU
2 . O IIOHHTHH „peAKHH BHA"
3. K p u rep H H BU A eJienna peAKnx bhaob 4 . O x p a iia ([w opbi b 3 anoBeAHiiKax 5 . C h iic o k ^ in e p a T y p b i
6. Sum m ary 7. S treszczcnie
1. OCHOBHAfl 3AÆAHA OXPAHbl n P H P O flb l
Oa h o h H3 o c h o b h u x 3a.n,aii o x p a i f b i n p i i p o A U h b^hctch c o x p a n e m i e a-ha 6 y A y m H X riOKOjiemiii B c e r o r e n e T H n e c K o r o (JjoiiAa: p a c t e n H H , >KiiBOTiibix
i i M H K p o o p r a H H 3 M O B . C o x p a n e H n e c j j H T o r e n o ^ o n A a — s t o o x p a n a n c e r o
pa3Hoo6pa3HH (f)jiopbi h pacTHTejibnocTH. HcMe3noBenne ;no6oro BH/ia npeA-
CTaB^neT iieBocMecTHMyio n oiep io a-nh nayi<H. B cbh3h
cstum HeodxoAHMa
no^naH
H H B e H T a p H 3 a n H H ( J j / i o p B i , c o c T a B J i e H H eKapT
a p e a ; i o B B c e xpacre-
hhh,
o n p e / i e ^ e u H e 3 a n a c o B SKcnAyaTHpyeMbixbhaob, ocymecTBJieiiHe
Me-p o n p H H T H H n o p a u H O H a j i b H O M y H c n o ^ b s o B a H H i o
pacTHTejibiibix
p e c y p c o Bh
h x B o c c T a i i o a ^ e H i i e , a T a i o K e B b i H B J i e H H e p e A K H Xh
H C M e . i a i o i H H xbhaob,
H3yiienHe npuHHH,
o 6 y c j i a B j i H B a i o m H x h x c o K p a m e n n e ,h
o p r a i i H 3 a u n H o x p a n b i p e A K H xbhaob. Hmchho b stom
H a n p a B / i e H H H p a f i o T a i o r n o m u Bee 6 o T a H H H e c K H eh
n p H p o A o o x p a i i H T e ; i b H b i e y i i p e > K A C H H Hh
o p r a i i H 3 a u H HCo-
BeTCKoro Coio3a.
3 a K 0 H q e H 0 MiioroTOMHoe H 3 A a H n e t f ) / i o p b iC C C P ,
H 3 A a H b i H I i p O A O J D K a i O T H 3 A a B a T b C f l ( j l J l O p b l C O K ) 3 H b I X p e C n y 6 „ ! H K H O T A e J l b H b l X 6 0 -TaiiHKO-reorpa(j)HqecKHx
p e r H O H O BC C C P , noTopbie ao iiojih hiot h yioMHHior
n e p B y i o C B O A n y i o ( J ) J i o p y . H a q a T B b i n y c K K a p T a p e a j i o B A e p e B b e B h n y -CTapHHKOB. Bbiiu.no
nepBoe H 3 A a n H e K p a c H o nk h h th C C C P
—K hhth
p e A K H X H H a X O A H L U H X C H I l O pyrp030ii
H C t i e 3 H 0 B e H H S I B H A O B J K H B O T H b I X H p a C T e H H HC C C P.
O jiopa CoBeTCKoro Coioaa HacnHTbiBaeT Gojiee 20 Tbicaq b hcuihx pac-
TennH
h ,b nepByio oqepeAb, yrpo3e Hcqe3HoBenHH noABepraioTCH peAKHe
pacTeHHJi. B nacTonLuee BpeMH, no iieno.inbiM AamibiM,
kKaTeropuHM ,,peA-
K H x ” H
„HaXOAHLUHXCH nOA
y r p 0 3 0 HHCqe3HOBeHHH"
M 0 > K e T 6 b I T bOTHeCeilO
o k o j i o2000
b h a o b , q T O c o c T a B . T a e T10%
o t B e e n ( j v i o p b i .B
H u c T H T y T e o x - p a n b i n p H p o A b i h 3 a r i o B e A H H i < a x p a 6 o T a e T c n e u H a j i b n a a r p y n n a , K c r r o p a i i 3 a n H M a e T c « B b i a B j i e H n e M h H 3 y q e H H e M p e A K H X h H a x o A n m H x c a n o A y r p o -3 0 H HCq e3H0 BeHH H BHAOB pa C TeH H H .
2. O n O H f l T H H „ P E A K H K B H f l"
1.
K peAKHM BHAaM Mbi othochm paCTeHHH, KOTOpbie HMeioT orpaHH-
qeHHbift apea;i h b ero npeAeJiax HeMHoroqucjieHHbi. K s to h rp yn ne otho-
c h tc h
3iiaqiiTeJibHoe>ihcjio
pe^HKTOBbixy3K03HACMHMHbix bhaob, yue;ieB-
ujhx b HeMHorHX MecTax npe>KAe oSiunpiioro apeajia 6jiaroA apn coxpa-
hhbuihmcji ycjioBHAM cymecTBOBaHHsi
(oporpacfmqecKHe, KJiHiviaTHqecKHe,
noqBeHHbie yc^OBH« npe>KHHX reo^iorHMecKHX riepnoAOB) hjih npHcnoco6-
jieHHio BHAa k hobhm ycjiOBHHM. B 6ojibmHHCTBe cjiyqaeB OHH HMeiOT H30-
JIHpOBaHHbie H.7IH AH3'bIOHKTHBHbie
(pa30pBaHHbie)
apea/lbl. IlpHMepOM
peAKoro pejiHKTOBoro pacieHHH MO>KeT SbiTb In c a rv ille a s e m i r e ts c h e n s k i a
(B. F ed tsch .) G rie rso n (Bignoniaceae) MecTa naxo>KAeHna K0T0 p0 fi orpa-
iinqeiibi
My-H^HHCKHMHropaMH b
IO>khom K a 3 a x c i a n e .A pea/i BHAa
3a-HHMaeT okojio 7
r a , aqHCJiemiocTb cocTaB^neT 25
—28 tm c. k yctob
pa3-noro B03pacTa. /J,o^iroe BpeMa s t o pacTenne CTHTajiH Hcqe3HyBLUHM. B no-
B nacTOHUuie BpeMH 3iiaiinTe;ibHoe 'ih c a o peAHKTOBbix b h a o b pacTeiiuft coxpaiineTCH b t 3 k na3biBaeMbix peAHKTOBbix ueiiTpax pscniTeAbnocTH: b K a p n a T a x , na K)>khom Cepery Kpwivia, b 3anaAH0M h Boctomiiom 3 a - KanKa3be, b 3anaAHOM KoneTAare, H a M n p o -A ^ a e , IlpHMopbe h AP- B mix cocpeAOTOMenbi rA a b h bi m 06pa30M TpeTimibie peAHKTbi, KOTopbie o t a h u 3 - IOTCH OCOÓbIM KOIICepBaTH3MOM B CBOeíí 3KOAOrHH, H ilCOTOMy Jlioôoe B03- AeñcTBHe HejioBeKa Ha Aamibiñ b h a (npsiMoe h a h KocBeimoe) MoweT npii-
BeCTH K Ô b I C T p O M y HCMe3H OBeHH IO BHAa.
2. PeAKHMH BHA3MH c orpaHHMeHHbiM 3peaA0M cjieAyeT TaioKe CMHTaTb
SHAeMHHHbie p a c re H n a ; sh acm h sm neKOTopbix H3 hhx oöycAOBAeH coBpe-
M e H H b lM B H A 0 0 0 p a 3 0 B a H H e M . r io S T O M y n p H C O C T a B A e H H H XapaKTepHCTHKH
BHAa cjieAyeT yTOHHHTb B03pacT pacTeHHH
(nsAeo-
hjihneosHACMHKH)
.H an p n M ep ,
Paeonia m l o k o s e w i t s c h i i
L o m a k .—
na^eosHAeMHK, eAHiicTBeii- Hoe MecTonaxo>KAeHHe KOToporo n s B e c n io b Tpy3HH ( J l a r o A e x n ) , a R łr i-n a n th u s o silie nsis
(R onn. e t S a a rs .) V a s s .—
HecwHAeMimnoe pacTeuHeco c T p o B a C a a p e M a a ( S c t o h h h ) .
OTAejibHbie p a ñ o H H CoBeTCKoro C o i o 3 a oTAHMaioTcsi ôoraTCTBOM h p a 3 - ii o o 6 p a 3 n e M BHAOBoro c o c T a B a , a TaK>Ke b u c o r o h cT en etib io 3HA6m h3M3. H a n G c u ie e 6 o r a r a h C B o e o 6 p a 3 n a (})Aopa lo m iib ix , o c o ó e m i o r o p u b ix p a ñ o - HOB. T a x b r o p a x C p eA H eñ A 3hh h K a 3 a x c T a n a nacuiiTbiBaeTCii 6 7 s iiA e- MHMHbix poAOB, Ha K aB K a3e — 12, n a JIaAbHeM BocTOKe — 4.
3.
K
p e A K H M B H A a M OTHOCHTCH T 3 K > K e paCTeHHH, a p e S A KOTOpbIX AHLUbwacTHMHo a o k h t b r p s H n u s x C C C P . B nepByio onepeAb, CAeAyer oöpaTHTb BHHMaHHe n a Te p a c T e n n n , KOTopbie HBJiaioTCH peAKHMH h 3a npeAeJiaMH
C C C P . K T3KHM BHAaM OTHOCHTCH
E pigaea g a u lth e r io id e s
(Boiss. e t Bal.) T a k h t .(Ericaceae).
O n a pacTeT n a r p a m i u e C C C P b AA>Kapnn, b y m e / i b ep. HaMUBaBHCUi<ajiH h b T y p m in (Jla3HC Tan) h, HecoM iieHno, HBAHeTCH peAKHM BHAOM He TOjibKO AJifl (jw iopu C C C P , ho h B c e r o MHpa.
4. PeAKHMH B H A3 M H CJieAyeT CHHTaTb T3K>Ke paCTeHHÍl C AOCTaTOHHO
iiiHpoKHM apeajioM, ho b npeAeJiax KOToporo b h a BCTpeqaeTcn peAKo hah
cnopaAHwecKH. TaK b h a u poA a C y
p r ip e d iu m
hmciot AocTaTOWHO o G u m p - libie ap ea A b i, B b ix oA ^m ite 3a npeAeAbi C C C P , no noBCiOAy BCTpenaioTCH KpaHHe peAKo.5. KpoMe nepeHHCAeHHbix r p y n n pacie H H H , h b a j i i o i u h x c h peAKHMH no CBOeH ÖHO A O r H H HAH HCTOpH'ieCKOMy HpOHCXOJKAeHHIO, K r p y i l l i e peAKHX
BHAOB OTHOCHTC5J T3KHe, lIHCJieHIIOCTb KOTOpbIX 11 Aa>Ke HX 3pe3A bI C0Kp3-
THAHCb B pe3yA bT3Te 3KCnAy3T3UHH (npHMOTO B0 3AeHCTBHfl) HAH H3MeHe- HH H y C A O B H H CyiUeCTBOBaHHH ( K O C B e H H O e B A H H H H e ) . 3 t 0 MHOTHe C T e n H b i e BHAbl, yCAOBHn CymeCTB0B3HHH KOTOpbIX H 3 M e H H A H C b 33 H C T O p H M e C K H I l nepHOA. OôHjHpHbie m s c c h b h cTenefi b H a c T o a m e e Bpewa n p e B p a m e n b i
b nauJHH, h CTennbie p a c T e n n a coxpsnnioTC H AHLUb n o oKpannaM noAeft, b He- pacnaxaHHbix 6aAK3x h o B p a ra x u n a 3anoBeAHbix yqacTKax. 3 H a m n e A b
-nyio r p y n n y peAKiix pacTenHH o 6 p a3yioT pasjiiniiibie bham po/ui
Stipa,
Tulipa, C r a m b e
C T e m i o f l 3 0 H b i .O c o ñ y io r p y m iy pe/u<nx pacTenHH c o c í ab j iíii o t S K cn jiyam p yeM w e b h a m,
r e . Tanne, 3 a 11 a c bi KOTopux coKpaTiuinch B penyji i> raTe i i e p a i u i o H a j i M i o r o
HX HCn0JIb30BaHHH.
3. K P H T E P H H B b l A E J I E I I H f l P E A K M X B l l U O l i
C u e / i b i o o n p eA W ie H H H c i e n e m i p e A K o m i t o i o h / i h h h o t o BHAa c o T p y A - UHKaMH H iic T H T y T a o x p a u bi n p i i p o A H c h c i i o / i b a o i s a u n e M o i i b i r a c n e n n a j i n - CTOB A p y r w x y iip e> K A e n iiñ p a 3 p a ö o r a i i b i 11 H c i i o j i b s y i o r c H b p a 6 u r e k p 11- T e p m i o u eH K ii peAKOCTii:
I . p a 3 M e p b i a p e a j i a n H H C J i e u H O C T b B i i A a :
1) y3K03HAeMHHHblH BHA, BCTpeuatOlitHHCH B IieÖQ/lbUJOM K O J I M ' ie C T B C
h C T p o r o n p i i y p o q e m i b i x M e c T o o 6 i i T a n n n x . H o KO^in’iecTBenHbiM n o K a 3 a - re^aiM m o> kho BbiAeJiHTb iiecKOjibKO r p y n n :
a ) y n iiK a ^ b iib ie — eAHHCTBemioe p a c T e i m e hjih 6Ahiictbćii na u ii o n y - J1STUHH C eAHHHHIlblMH OCOÓÍIMH --- AO 3;
6 ) p e A Li a H u m e — o A i i a - n e c K o j u > K o n o n y j i i i m i H c o a h u h m h u m k o c oÔa m h o ß l U H M MUCHOM A O 2 0 ; b) H C K J i i O H H T e j i b H O p e A K H e — i i e c K o ; i b i < ü n o n y j i í i u n ñ c A e c « r i < a M n o c o ô e H b K a > K A O H , o ö m i i M 4 H C J I O M A O 1 0 0 o c o ö e f t ; r ) o q e i i b p e A K H e — a o A e c s m < a i i o n y ^ a m i i i c o ß m i i M 'i h c j i o m o c o ö e n A o 1 0 0 0 ; 2 ) B H A c A o c r a T O M i i o i u i i p o K H M a p e a j i O M , b r i p e A e J i a x K O T o p o ro B c r p e - M a e T c n p e A K o h j i h c n o p a A H n e c K H : а ) A O B o j i b i i o p e A K H e — a c c h t k h n o n y j i n u H ñ , p a c c p e A O T o q e i i i i b i x H e - p a B H O M e p H O , p a B H O B e J i H K i i x n o K O J i H M e c T B y o c o ö e i i , o ö u u i m m h c j i o m a o 2 0 T b i c H H o c o ó e ñ ;
б ) peAKHe — ao cothh n o n y j i a u n ñ , p a c n p o c T p a n e m i b i x nepaiiHOMepiiu C OÓUJ.HM IHCJIOM OCOÖOH AO 100 TblCÍIM;
I I . C O C T O H H H e yCV IO BH H OÖHTaHHfl:
1 ) ycjiOBHH y xyA H iiW H C b n a qacTH a p e a b a ;
2 ) ycjioBHH yxyAHiHJincb b n p eA eJiax B c e r o a p e a b a ; I I I . > K H 3 H e H H O C T b B H A a : 1. n p o u B e r a i o i H H H b h a ( n o p M a j i b i i o e p a 3 B i i T n e h B 0 3 0 6 i i 0 B J i e n n e ) ; 2 . y r i i e T e m i b i H b h a ( c j i a ö o e B 0 3 0 6 i i 0 B J i e n n e , b p « A e c j i y n a e B u e i i o j i- H b l H U H O p a 3 B H T H H ) ; 3 . y r a c a i o i u H H b h a ( B 0 3 o 6 n o B J i e n H e o T c y c T B y e T ) . O T c i o A a c / i e A y e T , m t o p a c T e m u i , o T i i o c a m n e c a k K a T e r o p i m „ n a x o A - i i H X H e c H i i o A y r p 0 3 0 H H c ii e 3 H O B e i i H f l " H M e i o T c j i e A y i o L i u i e 110K a 3 a T e . n 1: I : 1, a — b; I I : 2 ; I I I : 2 , 3 .
ri(>A yrpo3on Hc>ie3HOBenHH HaxoAHTcsi S te lle r o p s is ca ucasica Pobed.
(T h y m e la e a c e a e ) — 3n;j,eMiiK U eiirpajib iioro KaBKa3a,
H3BecTHbiñBcero
»3 4 MecTH0Hax0>KAeHHH, oómee KOJiH'ieciBO ocofíeñ b k o t o p u x ne npe-
BbiiuaeT 500 EcrecrBeimoe B0306H0 B.neiJne y nero no'iTn oTcycrByeT.
HucTiiTyroM o x p a n u npupo/ibi iipoBe/teiiw oóm iipiiue nccjieaoBanna no
BWíiBjieHHio pc/iKiix u iic>ie3aioinHx bhaob >KHBOTiii.ix u pacTeiuifi CCCP.
B nepiioe ii3/iaiine „K pacnoñ Kinini C C C P " , BbiiueALiieH b 1978 r., Bouj.no
444 BH/ia buciiihx pacTennñ. H a i<a>Moe pacreinte, BKJiio>ieiiiioe b K nury,
C0CTaB.aaeTCH /ih ct, co/iep>i<aiuiiH cjie^yiom ne CBefleHHíi:
1) n a g a n n e po/;a, BHAa, ceMeñcTBa;
2) cTaTyc (cieneiib pe^KOCTii);
3) pacnpocTpaueHHe;
4 )
MecíaofíHTaHHH, hx coBpeMemioe eocToaiine;
5) MHCJiemiocTb (3anacbi);
6) p a 3Miio>KeiiHe;
7) npuMHiibi n3MeneHnsi MiicjieiiiiocTH (3ariacoB);
8) KyjibTHBupoBaHHe;
9 ) npHHHTbie Mepbi oxpanbi;
10) peKOMen^yeMbie
M e p woxpaHbi;
1 1 ) h c t o m h h k
nmjjopMamm
— k t oupe/vio>nnji o xpany, .finTepaTypa
ripuBo^HTcn pncyHOK BHA3 h KapTa ero apeaba.
Bn/lbi, iiKJitoMaeMbie b Kpaciiyio Kiuiry C C C P , Jiv>i<,a.aioTcn b o6 mena-
HHOHajibHoñ oxpane
íTomhmo nee, eos/iaioTCH pecny6^iii<anci<ne Kinini,
a Taioi<e cmicKii pe/u<nx u naxojiHimixcH no/i y rp o 3oft nc>ie3HOBennfi bii/iob
pacTemiñ, Kpvniibix 6 oTanni<o-reorpa(j)imecKnx pernonoB (Cnónpb, Jlajib-
mifl B octok) m oT^eJibHbix aAMHHHCTpaTHBHbix eflHHHU (aBTOHOMiibix pec-
nvfíjiHK, Kpaen. oÓJiacTefi u m ) . TaK b UeHTpajibH0-H e’iepn03eMH0 ft 3one
P C O C P Bbi^e.neno ox 500 mi/ion, nyw/iaiomHxeíi b perHOiiajTbHOH oxpaiie,
na Jla.abHeM Boctokp — ño.nee 850, b CiiSnpn — 200, b S c t o h h h — 195,
B iJlaTBHH — 109, B JllITBe 254, B rPV3HH — 340, B TypKMeHHH — 440.
B pn.ne ii3 hhx y>Ke npnusiTbi cooTBeTCTBViouuie 3aKOHOflaTejibHbie ai<Ti,i
PafioTbi noflofÍHoro po/ia ofvienjaioT noaroTOBKy cíiuckob pe/u<nx
M HCHe3aiOIHHX BH.UOB paCTéHHH HaUHOIia.'lbHOl O 3Iia«ieHHH.
4. OXPAHA <!>J10PbI B 3A riO B K /lIIH K A X
X t . i i i T e j i b i i o e c o x p a i i e i i i i e r e i i e n i ' i e c K o r o M a T e p i i a j i a b o m m o m i i o T O J i b K O
b 3 a i i o n e ; u i i i K a x , p a c n o j i a r a K i i U H X e c T e c T B e n i i b i M H v c/i o b h a m u o 6 i i T a H M H ,
c o 3 , a a i ( H H H X C f i f i e c c p o M H o .
B
s a n o B e f l i i H K a x c x p a i i a i o r c s i n e T O j i b K O b h ; u > i , n o n i i o/i b u/i m, p a 3 i i o -62
JTio/iMiiJia Bt\noycoBab n p o u e c c e M y ja u n H , s b oj u ou hh BHAa h a n T p o r i o r e n n o r o bj i h h h h h.
Coxpa-
n e i i i i e c|)jiopbi 3anoBeflHHKa 3 8bh cht ot c o x p a H e n n a pacTenHH b npHMOM CMbic/ie — o r BbipyßaHHH, nopHH, b^hhhhh riecTuuH/ioB, npeA O T B p aiu en n a rn6pHAH3aUHH H KOHKypeHUHH HHTpOflyUeHTOB, H IIOAAep JKaHHH yc;iOBHH HX üÖHTamiH, B TOM 'I H C Jie 4)HTOUeHOTH'ieCKHX VCJIOBHH.1. rie pB ooM epefln oH 3a;iaweft J iio ß o r o aanoBeAHHKa suuineTCH HHBeHTa- pH3a m i a h K a p T H p o B a i m e e r o ( J ) j i o p b i cna»ia./ia na y p o B i i e B H A a , a 3 a T e M II 6o/ICe IiH3 IIIMX TaKCOIIOB. 3 t 0 I103B0JIHT OAnOBpeMeilHO BblHBHTb peAKHe
BHAbI,
Iiy>KAaiOIUHeCH B OCOÖOM BHHM3HHH. C jieA yeT IlOA^epKHyTb, MTOpeA-
KHMH BHA3MH B 3ai10BeAHHKaX OVAyT He TOJIbKO BHAbI, BKJIlOHeHIlbie b K p a c n y i o Kimry C C C P , n o n peAKiie b p e r n o n e 3an oB eA n iiK a hjiii Aa>Ke n a e r o T e p p i n o p n n , mom 6bi s t o lie o n p eA e^ a .T o cb : Kpari a p e a j i a , neTHnOT- n o c r b MecToo6HTaHH«, ynHMTOKCHHe nejioBeKOM, oKpaHHiian noiiyjiHmiH, npoABHJKenne b HOBbie MecTa oÖHTarmH h n p o q e e . C u e ji b io KOHTpojia 3a COCTOHHHeM peAKHX BHAOB HeOÖXOAHMa nepHOAHHHOCTb KapTHpOBailHfl HX p a c n p o c r p a n e i i H H . riosTOMy w e j i a r e j i b i i o n a p a ^ j i e j i b i i o npoBOAHTb Haß^io- A e m m b o x p a m i o H 3 o n e 3aiioBeAiini<a h Biie e r o T e p p i n o p H i i c TeM, HToßbi i<ai< Mo/Kilo n o j i i i e e BbisiBiiTb npimHiibi 11iipeAOTBpaniTb
hx B03AeiicTBiie b y c j i o B i i a x o x p a ii b i.2. O ie A yio m aa 3aAaqa — H3yiieiiHe pacTHTejibiiocrii 3aiioBeAHHKa
h onpeAe^emie (J)HT0ueH0TimecKiix ycjiOBHH npoH3pacraHHH peAKiix bhaob.
B i i a c T o a i u e e BpeMa b C C C P nacmiTbiBaeTCH ok 1 30 aanoBeAnnKOB.
K
c o> K a ^ e n m o , Mbi n e p a c n o jia r a e iv i t o m hu m h c b ca gh iih m h, KaKasi >i<e iiacTb renoc|)oiiAa p a c r e m i H C C C P o x p a i m e i c H b 3anoBCAHnKax, aacKOJibKo o x - uaMeiibi o x p a n o n peAKiie h i i a x o A f i u u i e c a iioa y r p 0 3 0 f t HC‘ie3HOBennH b h a h p a c T e n iifi H o caMbiM iipeAnapirre/ibiibiM AamibiM, c boah a a ({jjiopa 3 a n o - BeAHHKOB cocraB JU ier o k. 5 0 0 0 b h a o b, mto BKJuoHaer o k. 1/4 (Jjjiopu C C C P . P a ö o T b i n o HHBeirrapH3auHH cjjjiopbi b aanoBeAUHKax npoAO^>Ka- IOTC5I. B e j i H K a p o ^ b 3 a n 0 B e A H H K 0 B b oxpaHe peAKiix, p e - n i i K T O B b i x n S H A e M H - • i i i b i x p a c T e n n f l . B J l a 3 0 B C K 0 M 3 a i i o B e A n r i K e h m . / I . T. K a n j i a n o B a n o n n n o j i o B i i n y ero cjyiopu c o c r a a J i H i o T a i i A e i v i H K H X l a j i b H e r o B o c T O K a , b H j i b - MencKOM h m . B . H . / l e m m a — 11 p e J M K T O B h s i i A e M H K O B Y p a . u a . A p e a j i b i n e K O T o p b i x b h a o b n e B b i x o A H T 3 a n p e A e , n b i 3 a n 0 B e A H H K 0 B: A b i e s g r a c i l i s K o m . npoH3pacTaeT n a TeppHTopi-m K p o n o u K o r o 3 a n o B e A H H K a , P i n u s b r u t i a T e n . s s p . e l d u r i c a ( M e d w . ) N a h a l — T y p H a i m a H C K O M , E r i c a t e t r a - l i x L . — b r pHHH, R h i n a n t h u s o s i l i e n s i s ( R o n n . e t S a a r s . ) V a s s . S o r b u s a r i a C r a n t z — b B i i H A y M n r n . B s t o m >Ke 3 a n o B e A H H K e n p o H 3 p a c r a e T o k . 1 / 3 B c e x o x p a H H e M b i x p a c T e n n H S c t o h h h . B K a n A a j i a K i n c K O M — T o ; i b K o n a KeMb-,HyACKOM apxnnejiare oTMeMen 5 1 b h a , peAKiift a j i h K a p e ; i H H .B 3 a n o B e A H i i K a x Be A eT C H ß o j i b i n a a p a ß o r a n o H 3 y ' i e n n i o S K O j i o r i m p e A - K i i x b h a o b , c r p y i < T y p b i n x n o u y j n m n n , mto i i o 3 B o j i h t B b i p a ß o r a T b m ^ t k h c
n p e / t c T a B j i e i n i H 0 6 h x n p o A y K T n p H o c T H , u o 3 p a c T i i b i x r p y n n a x , 6 i i o M e r p i i - M e c K i i x n o K a 3 a T e j i 5 i x p o c T a n , b k o h c h h o m c > i e T e , o > K i i 3 i i e c n o c o 6 n o c T H HOnyjIflUHH II COOTBeTCTBHH e e 3K0«n0rHMeCKHM yCJIOBHHM.
i l o c M i b K y b 3 a n o B e a H H K a x o x p a n n e T C H B e c b n p H p o A H b i f l k o m i i j i c k c , i H W i n a n o x p a i i a T o r o h ; i h n u o r o p e / i K o r o p a c T e H H H H e B c e r / i a c n o c o 6 c T B y - ct e r o ripoiiBeTaiiHio.
B
p e3y;ibTaTe c y K u e c c iii i pacTirrejibHbix c o o 6 m e c T Bb o n p e /ie J ie im o H c i e n e i m n p o n c x o flH T n 3 M e n e n n e ( j j . i o p u c n m e c K o r o c o c i a - Ba, i i t o M O > K eT ripaBecTH k Hciie3 H 0 B en n i0 p e f l K o r o B i t / i a c .n a im o n Tep pii-
r o p H H . H a n p i i M e p , i i o j i i i o e H C K J i i o ' i e i i H e c e i i o K o u i e i i n n h j i h B b in a c a n a C T e n - i i b i x y ii a c T i < a x n p H B O f l H T k h x n o j i n o M y 3 a p a c r a H i i i o K y c i a p i i H K O B b i M H B H A 3 M H IIJIH H O H B ^ e H H K ) C )O Ji ee M e 3 0 ( j ) H ^ T b H b I X p a c T e H H H . COXpaneilHH pe,zu<oro B H j j a n e o S x c w i M O r i o ; w e p > K a H H e o n p e A e v i e i m o r o p e > K H M a .
5. CnHCOK JIHTEPATyPbl
B e j i o y c o n a , JI, C , e hhc 0 ba, J I. B. 1973. P ednue u uctesaiom ue pacrenun CCCP. B: H a yn n u e ochobu o x p a n u npupodbi, 2 MocKBa: 275—298. [B eloussova, L. S., D onissovd, L. V. 1973. R are an d e n d a n g e re d p la n ts of USSR. In: S cientific Bases for C o n serv atio n , 2 M oscow : 275—298].
K p a c n a n KHuea CCCP. 1978. JlecH. n p o M b iiu ji., MocKBa: 1—460. [Red D ata Book of USSR. 1978. Lesn. Prom yshl. Publ., M oscow : 1—460],
M a ji w in e b, JI. H., C o 6 o ji e b c k a h, K. A. 1980. Pednue u ucnesaiou^ue pacrenuH Cu6upu. H ayna, H o b o c h C h p c k : 1—223. [M alyshev, L. I., S o b o lev sk ay a, K. A. 1980. R are a n d th re a te n e d p la n ts of S iberia. N a u k a Publ. N o v o sib irsk : 1—223].
T a x r a j K i H , A. JI. ( p e a ) . 1975. Kpacnan KHuea. H ayna, JlenHHrpaa: 1—204.
[T ak h ta jan , A. 1975. Red Book. N a u k a Publ., L eningrad: 1—204],
X a p ke bii m, C. C., K a i y p a, H. H. 1981. Pednue eudbi pacrenuu C o b ctckm o HaAbneeo B o c r o m u ux oxpana. H ayna, MocKBa: >1—232. [K h ark ev itch , S. S., K atch u ra, N. N. 1981. R are p lan t sp ecies of S o v iet F ar East a n d th e ir p ro tectio n . N a u k a Publ., M oscow : 1—223].
6. SUMMARY
T he b asis ot c o n se rv a tio n is a full c a ta lo g u e ' of th e flo ra to g e th e r w ith an assessm en t ol a b u n d a n c e a n d a m apping ol th e d istrib u tio n of e a c h species. In th<* USSR alm ost all bo tan ic in s titu te s an d c o n se rv a tio n o rg a n iz a tio n s stu d y flora in o rd e r to p ro te c t it. A th irty volum es' w o rk e n title d „F lora of th e USSR" has been com pleted. F lo ras ol each reg io n and rep u b lic are being pub lish ed . A ccording to in co m p lete d a ta it has b een e stim a te d th a t out of o v e r 20,000 h ig h er p la n t species of th e USSR flora, a b o u t 2,000 species, i.e. 10% of all th e flora, a re serio u sly th re a te n e d . The a u th o re ss c h a ra c te riz e s a n o tio n of „ ra re sp ecies" and d istin g u ish es liv e gro u p s of them . She calls o u r a tte n tio n to the q u a lity of „relic c e n tre s of v e g e ta tio n ”, in w hich th e re e x ists a c o n sid e ra b le am ount of relic species, for in stan ce on th e South coast of C rim ea.
To d<-finc a ra r ity d eg ree, th e a u th o re ss g iv es th e follow ing c rite ria of th e species assessm en t:
I. th e e x te n t of a re a an d a b u n d a n c e of species:
1) n arro w endem ic sp ecies: a) u n iq u e (up to 3 specim ens); b) th e r a r e s t (up to 20); c) e x c e p tio n a lly ra r e (few sm all po p u latio n s, a lto g e th e r up to 100 specim ens); d) v e ry ra re (up to 10 pop u latio n s, a lto g e th e r up to 1,000 specim ens);
2) species w ith a p re tty e x te n s iv e a re a but on ly few of them : a) ra re (up to 20,000 specim ens); b) p re tty ra re (up to 100 p o p u latio n s and up to 100,000 specim ens);
II. a s ta te of h ab itat:
1) co n d itio n s are g ettin g w o rse in som e p art of an a re a ; 2) co n d itio n s a re g e ttin g w orse in th e w hole a re a ; III. the v ita lity ol species:
1) o rd in a ry ; 2) w e a k e n e d ;
3) a d eclin in g sp ecies (lack of ren ew al).
In 1978 in th e USSR a Red D at.i Book w as pub lish ed , w h ich in clu d ed 444 sp ecies oi h ig h e r p la n ts re q u irin g p ro te c tio n all o v er th e co u n try . Besides, for each rep u b lic, autonom ous d istrict, a n d la rg e g eo g rap h ic re g io n re d books h a v e b een e d ite d w h ich c o n ta in sp ecies re q u irin g re g io n a l p ro tectio n . F or in stan ce, in th e F ar East th e re are 350 of such sp ecies, in E stonia — 195, in G eorgia — 340, a n d in T u rk e sta n — 440.
T he p lan ts are being p ro te c te d best in th e „ zap o v ed n ik s" sin ce c o n se rv a tio n em b races all th e ir v a ria b ility as w ell as all th e e n v iro n m e n ta l d iv ersity . T h ere are about 130 „ z a p o v e d n ik s" in Ihe USSR. A cco rd in g to the ac tu a l d a ta , y e t incom plete, w ith in th e gro u n d s of „ z a p o v e d n ik s" th e re are about 5,000 p lan t species, i.e. 25% of all the flora. Mosl of ra re species, endem ic, and relic o nes a re safe in th e „zap o v ed n ik s", w h ere th ey a re also o b je c ts of v ario u s eco lo g ical studies.
7. STRESZCZENIE
P o d staw ą o ch ro n y flory jest p e łn a je j in w e n ta ry z a c ja w raz z o cen ą zasobów i zestaw ien iem m ap rozm ieszczenia poszczególnych g atu n k ó w . N ad po zn an iem Hory w celu je j o ch ro n y p ra c u ją p raw ic w sz y stk ie in s ty tu ty b o tan iczn e i o rg a n iz a c je o c h ro n y p rzy ro d y w ZSRR. Z akończono p ra c e n ad 30-tom ow yin dziełem Floro ZSRIi, p u b lik o w an e są flo ry p o szczeg ó ln y ch reg io n ó w i rep u b lik . W e d łu g n ie p e łn y c h jeszcze d a n y c h o cen ia sic;» że p ow ażnie z a g ro żo n y ch jest ok. 2000 g atu n k ó w , tj. U)°/n spo śró d p o n a d 20 000 g atu n k ó w ro ślin w yższych. A u to rk a c h a ra k te ry z u je p o jęcie „ g a tu n ku rza d k ie g o " i w y ró żn ia 5 g rup g a tu n k ó w rzad k ich . Z w raca u w a g ę n a w a rto ść „cen tró w re lik to w e j ro ś lin n o ś c i”, w k tó ry c h w y stę p u je znaczna liczba g a tu n k ó w r e lik to w y ch , np. na połu d n io w y m brzegu K rym i. Dla o k re ś le n ia sto p n ia rzad k o ści i za g rożenia a u to rk a p o d a je k ry te ria o cen y g atu n k ó w :
I. R ozległość zasięgu i liczebność g a tu n k u :
1) g a tu n k i w ąsk o end em iczn e: a) u n ik a to w e (do 3 osobników ); b) n a jrz a d sz e (do 20); c) w y ją tk o w o rzad k ie (nieliczne m ałe p o p u lacje, ogółem do 100 osobników ); d) b.irdzo rzad k ie (do 10 p o p u lacji, ogółem do 1000 osobników );
2) g a tu n k i z dość ro zleg ły m zasięgiem , ale n ieliczne: a) rzad k ie (do 20 000 osob ników ); b) dość rzad k ie (do 100 p o p u lacji i do 100 000 osobników );
II. stan sied lisk a:
2) w a ru n k i p o g a rsz a ją się w cały m zasięgu; III. ż y w o tn o ść g atu n k u :
1) n o rm aln a; 2) o słab io n a;
3) g a tu n e k w y g a sa (brak odnow ienia).
W 1978 r. w ZSRR o p u b lik o w an o C zerw oną księgę, w k tó re j zn ala zły się 444 g a tu n k i ro ślin w yższych w y m a g a ją c e o c h ro n y w cały m p ań stw ie. O prócz te g o p u b li ko w an o są „czerw one k się g i" dla p o szczeg ó ln y ch re p u b lik , o k ręg ó w au to n o m iczn y ch i d użych reg io n ó w geo g raficzn y ch , w k tó ry c h u m ieszczone są g a tu n k i w y m a g a ją c e re g io n a ln e j och ro n y . N a p rz y k ła d n a D alekiem W sch o d zie ta k ic h g a tu n k ó w jest 350, w Estonii — 195, w G ruzji — 340, T u rk m en ii — 440.
N a jle p sz ą o ch ro n ę z n a jd u ją ro ś lin y w zap o w ied n ik ach , to je st sto su n k o w o ro z le g ły c h o b szarach z n a tu r a ln ą p rzy ro d ą, w y łączo n y ch z g o sp o d arczeg o u ż y tk o w a n ia , bow iem są ta m o c h ra n ia n e w c a łe j sw o je j zm ienności w ra z z całą ró żn o ro d n o ścią środow isk. W ZSRR je st ok. 130 zap o w ied n ik ó w . W ed łu g n ie p e łn y c h jeszcze d a n y c h na ich te re n ie ż y je ok. 5000 g a tu n k ó w ro ślin , tj. 25% c a łe j flory. W ięk szo ść g a tu n ków rzad k ich , en d em iczn y ch lub re lik to w y c h zn ala zła o ch ro n ę w zap o w ied n ik ach , gdzie je d n o cz eśn ie p ro w ad zi się n a d nim i rozliczne b a d a n ia ekologiczne.
D r L u d m iła S. B e lo u s io v a W p ły n ę ło d o R e d a k c ji F o lia » o io lo g ic a
V s e s o y u z n y i I n s titu t O k b r a n y 1980.09.21
P r ir o d y ł Z a p o v e d n ik o v
Z n a m e n s k o y e - S a d k i, 142 790, p .o . V ila r M o s k o v s k a y a O b la s t, SSSR