Krystyna Duraj-Nowakowa
"Pedagogia ograniczeń ludzkiej
egzystencji", Teresa Borowska,
Warszawa 1998 : [recenzja]
Nauczyciel i Szkoła 3-4 (12-13), 242-243
Krystyna Duraj-Nowakowa
Recenzja książki: Teresa Borowska,
P e d a g o g i a
o g r a n i c z e ń l u d z k i e j e g z y s t e n c j i
W ydaw nictw o Instytut Badań Edukacyjnych, W arszawa 1998, ss. 223
U w agę C zytelników pragnę zatrzym ać na anonsow anej publikacji, która nic pow inna um knąć uw adze. A znaczących przyczyn tego stw ierdzenia znajduję wiele.
Oto w yszła drukiem m onografia, której A utorka koncentruje się na zagrożeniach ludzkiego losu i bycia (egzystencji) oraz na zadaniach, jak ie z rozpoznania tych zagrożeń p łyną dla pedagogiki (jako nauki) i edukacji (jako praktyki). Przy czym w tytułow ej rozpraw ie s ą one postrzegane w trzech sferach: genom ie (genotypie), stresie (ustaw icznym i traum atycznym ) i w uzależnieniach od iluzji (gry kom puterow e, przekazy telw izyjne i video).
R ecenzow ana m onografia odznacza się w ażnością i aktualnością problem atyki. Podstaw y zaś teoretyczne zagadnienia losu zostały potraktow ane przez A utorkę na bardzo szerokim tle, co w nas tępstw ie pozw oliło na sform ułow anie w łasnej tego losu koncepcji. W znaczeniu, jak ie losowi nadaje A utorka, je g o idea m ieści się w tym , co w literaturze psychologiczno-terapeutycznej określa się „neotycznym w ym iarem egzystencji".
W ro zpraw ie najpierw scharakteryzow ano kom pleksow o los człow ieczy w optyce pedagoga, w rozdziale I przeprow adzając analizę stanu w iedzy z wielu punktów w idzenia: filozofii, socjologii, psychiatrii i teologii. Tam też staw iane s ą przed pedagogią w spółczesną podstaw ow e, nadal otwarte pytania.
R dzeń pracy m onograficznej stanow i rozdział IV, w którym znajdujem y nie tylko w łasną koncepcję przebiegu losu człow ieka, ale i kryteriów podziału, czyli je g o odm ian. W tym rozdziale spotykam y spójne naw iązania do treści rozdziałów go poprzedzających, a w szczególności do rozdziału II, pośw ięconego następstw om trzech głów nych ograniczeń życia człow ieka, tj. genom u, stresu i m ediów technicznych, co zasługuje tu na pow tórzenie.
W całej m onografii Teresa B orow ska pow ołuje się na najnow sze badania lub/i opisy ich w yni ków w biologii m olekularnej, psychiatrii i psychologii, postulując konieczność podjęcia przez peda gogikę i pedagogów kroków zaradczych.
D rogę postępow ania A utorka w ytycza w rozdziale Ш, odpow iadając na pytanie tytułow e, co zapew niać m oże człow iekow i kreow anie w łasnej egzystencji.
W czterech następnych rozdziałach V—VIII ujęto część em piryczną książki, w której na uznanie zasługuje zastosow anie w ielu w zajem nie się dopełniających m etod badań oraz dw a osobiście opraco w ane narzędzia badaw cze. D latego m ożliw y do uzyskania był kolejny ważki aspekt m onografii — p ozyskanie — bogatych i bardzo zróżnicow anych — m ateriałów badaw czych z naszego polskie go obszaru kulturow ego i ze Szw ecji. Ta celow a kom plikacja procedury (także porów naw czej) nic przeszkodziła A utorce w przejrzystym przedstaw ieniu, czytelnym i poglądow ym , w yników po znania — por. bardzo liczne rysunki i tabele.
W każdym spośród tych rozdziałów em pirycznych na uw agę zasługuje głębia analiz r e z u lta tó w
badań. Pozw oliły one na ujaw nienie w ażnych dla pedagogii zależności. P ow iązanie danych świad czy o trafności uogólnień i — w cześniej — zam ysłu poszukiw ań oraz w ytyczanych now ych
obsza-K. D uraj-N ow akow a — Recenzja: Teresa Borowska,
Pedagogia ograniczeń...
2 4 3rach poznania pedagogicznego, co z kolei sprzyjało w yprowadzeniu ciekawych i znaczących w nios ków edukacyjnych.
W alory dydaktyczne książki zd ająsię szczególnie wartościowe dzięki autorskiej wizji postępo w ania badaw czego, ściśle spójnego z przesłankam i teoretycznym i. Zaś te dw a etapy - składniki p ozostają w pełni kom plem entarne z opisem i kwantyfikowaniem , kw alifikow aniem i wyjaśnianiem odautorskim zdobytych m ateriałów trybem poznania em pirycznego na wysokim poziom ie, tyleż rozlegle, co i w sposób pogłębiony.
Erudycję A utorki w obec w ybranej, jak że szerokiej problem atyki dokum entują nie tylko roz m iary bibliografii do rozpraw y (197 specjalistycznych publikacji wielojęzycznych i m ultidyscypli- nam ych, o czym była tu ju ż m owa), ale nade w szystko ich problem ow e i krytyczne w ykorzystanie.
A by potencjalnym C zytelnikom nie odbierać szansy na zindyw idualizow ane refleksje, recep cję i interpretacje, dodam tylko, iż m onografia okazuje się m ieć nie tylko oryginalny pom ysł badań, lecz i rozw iązań problem atyki losu ludzi traum atycznie nim dotkniętych, także ludzi sukcesu.
D latego rekom enduję lekturę Pedagogia ograniczeń... rozm aitym grupom O dbiorców — doj rzałym i początkującym naukow com , ale też praktykom w szelkich orientacji hum anistycznych. M agistrantom i w ogóle studentom pedagogiki różnych specjalności, nauczycielom i kandydatom do tego zaw odu. Ludziom w rażliw ym na cudzy i w łasny los - fa t u m , które bywa groźne, nieubłagane, nieodgadnione i złow rogie lub/i f o r t u n ę , która zwykła kołem się toczyć1.
Por. także J. Stochmiałek (red.), Pedagogika wobec kryzysów życiowych, Wyd. ITE, Radom 1998, ss. 386.
