z. 89 Transport 2013
Anna Kwasiborska
Politechnika Warszawska, Wydzia Transportu Zakad Inynierii Transportu Lotniczego
ANALIZA WYBRANYCH ASPEKTÓW
ZAGADNIENIA PRZEWOZU FRACHTU
LOTNICZEGO
Rkopis dostarczono, stycze 2013
Streszczenie: W artykule przedstawiono charakterystyk zagadnie zwizanych z przewozem,
pakowaniem oraz zabezpieczaniem przesyek przewoonych transportem lotniczym. Towary przewoone transportem lotniczym najczciej s przedmiotami wymagajcymi specjalnej obsugi, z któr wi si, dopasowane do potrzeb konkretnego typu przesyek, technologie pakowania, przechowywania oraz przewozu. Jest to bardzo istotny dzia, który podlega wielu restrykcjom, przepisom i spenieniu szczególnych standardów. Do celów przewozowych zastosowania maj specjalne opakowania. Przedstawiono problematyk zaadunku frachtu lotniczego.
Sowa kluczowe: fracht lotniczy, przesyki lotnicze, zagadnienie zaadunku
1. WPROWADZENIE
Transport lotniczy jest wanym elementem infrastruktury gospodarczej, przyczyniajcym si do dynamicznego rozwoju miasta i regionu. Komunikacja lotnicza uatwia szybki i swobodny przepyw osób, usug i towarów. Transport lotniczy gównie skupia si w regionie Europy o najwikszej aktywnoci ekonomicznej w branach generujcych popyt na usugi przewozów lotniczych i midzykontynentalnej wymianie towarowej. Przewozy frachtu lotniczego to wany aspekt na globalnym rynku handlu z punktu widzenia rozwoju i znaczenia regionów zarówno na wiecie jak i w Polsce. Rynek przewozów lotniczych w Polsce zosta otwarty dla przewoników unijnych przez przystpieniem Polski do Unii Europejskiej. Wiele przesyek przewoonych jest w lukach samolotów pasaerskich. Przyczyn mona upatrywa w zbyt maej poday adunków. Istniej oczywicie firmy kurierskie posiadajce w swojej flocie przystosowane typy samolotów. Niski rezultat w dziedzinie przewozów towarów drog lotnicz, mona zauway rozwaajc brak przystosowania lotniska, brak multimodalnej infrastruktury, jak
i relatywnie niewielk konkurencj. Gówny problem ley jednak po stronie rynku, gdy w Polsce w dalszym cigu niewielki jest bowiem wolumen eksportu i importu dóbr o wartoci relatywnie wysokiej w stosunku do ich ciaru i objtoci. Jak wykazay badania przeprowadzone w 2005 roku przez dr J. Kasarda oraz D. Sullivana, warto przewozów cargo jest cile skorelowana z PKB kraju oraz zagranicznymi inwestycjami bezporednimi w nim realizowanymi
Analiza problemu zaadunku frachtu w transporcie lotniczym oraz charakterystyka rynku cargo, jego wielkoci wraz z tempem rozwoju jest istotnym problemem w dziedzinie przewozów towarowych. W dzisiejszych czasach, kada firma stara si zwikszy swoj wydajno przy jednoczesnym obnieniu kosztów. Jest to zwizane z coraz wiksz konkurencj na rynku, wymaganiami klientów i deniem do maksymalizacji zysków. Pomocne tutaj, okazuj si róne metody optymalizacyjne, których zastosowanie stale si zwiksza wraz z rozwojem technik komputerowych. Analiza problemu uwzgldnia wykorzystanie zagadnienia zaadunku zwanego take problemem plecakowym. Problem ten polega na takim dobraniu jak najwikszej liczby adunków, które jednoczenie mona umieci w zadanej przestrzeni adunkowej, aby przewonik osign jak najwiksze korzyci.
Wan czynnoci jest zabezpieczanie przesyek w transporcie lotniczym. Jest to rozumiane, na ogó, jako pakowanie oraz odpowiednia lokalizacja przesyki na pokadzie samolotu. Opakowanie przesyek peni naturaln, ochronn funkcj zawartoci przed uszkodzeniem, a take waciwe opakowanie moe mie wpyw na terminowo dorczenia a w efekcie na cen caej usugi. Ze wzgldów bezpiecze stwa, przesyki musz by odpowiednio umieszczane na pokadzie samolotu. Istotne parametry uwzgldniane przy zaadunku to rodek cikoci samolotu oraz dopuszczalne obcienie powierzchniowe. Zakres rodka cikoci samolotu, w którym nastpuje umieszczenie frachtu lotniczego musi by okrelony. Prawidowe rozmieszczenie zarówno pasaerów, bagay, poczty i cargo jest bardzo istotne dla prawidowego przygotowania samolotu do wykonania operacji startu. Wywaenie samolotu jest to ustalenie pooenia rodka cikoci (Centre of Gravity – COG) samolotu po jego zaadowaniu 1. rodek cikoci samolotu musi znajdowa si w cile okrelonym, dopuszczalnym obszarze zdefiniowanym przez producenta samolotu. Waciwe zaadowanie i wywaenie samolotu jest konieczne, warunkujce prawidow eksploatacj oraz bezpieczne wykonywanie lotu. Dokumentem okrelajcym rzeczywisty zaadunek i pooenie COG jest arkusz zaadunku i wywaenia samolotu „Loadsheet”. Dostarczany jest on do kapitana samolotu przed operacj startu.
Nadawca przesyki zobowizany jest waciwie j opakowa, aby umoliwi jej prawidowy przewóz. W szczególnoci opakowanie powinno by odpowiednio zamknite i wytrzymae stosownie do masy i zawartoci przesyki, uniemoliwiajce dostp osobom niepowoanym. Powinno posiada zabezpieczenia wewntrzne, uniemoliwiajce przemieszczanie si zawartoci przesyki a take oznakowania wiadczce o specjalnym charakterze przesyki. Opakowanie ma duy wpyw na efektywno procesów produkcyjnych i logistycznych. Dlatego, projektujc opakowanie, naley mie na wzgldzie procesy, przez które te opakowania bd przechodziy. Opakowania bowiem
1 Milkewicz A.: Podstawy praktycznej aerodynamiki i mechaniki lotu samolotu odrzutowego dla pilota. Lot. 1604/74
mog uatwia lub utrudnia realizacj procesów logistycznych, w tym równie transportowych.
Wszystkie materiay przewoone transportem lotniczym, bdce przedmiotem wymiany towarowej, winny by zaopatrzone w odpowiednie znaki, noniki niezbdnych informacji. Zwizane s z tym odpowiednie zwyczaje handlowe, których miejsce z czasem zajy regulacje prawne. Znaki umieszczone na opakowaniach i jednostkach adunkowych s wyraone w postaci napisu, litery, cyfry lub rysunku z zastosowaniem barwy kontrastowej. Stosowanie odpowiednich oznacze na opakowaniach adunków transportowych, nakazuje zachowanie szczególnej ostronoci przez przewonika oraz osoby uczestniczce w procesach adunkowych, podczas trwania procesu transportowego.
2. ASPEKTY I UWARUNKOWANIA PRAWNE
Dokumenty transportowe stanowi, wszystkie konieczne do transportu krajowego i midzynarodowego, umowy i formularze, jakie musi przygotowa przewonik i spedytor. Podstawowym dokumentem przewozowym w transporcie lotniczym jest Air Way Bill – AWB (rys. 1).
Wprowadzony zosta przez Konwencj Warszawsk z 1929 roku, i okrela relacje pomidzy eksporterem a importerem. W porównaniu do konosamentu, AWB nie jest papierem wartociowym, zatem nie mona go negocjowa oraz odsprzedawa. Spowodowane to jest koniecznoci sprecyzowania imiennego odbiorcy. W celu przewiezienia maej iloci towaru, utworzono dwa typy listów przewozowych: MAWB – Master Air Way Bill oraz HAWB- House Air Way Bill. MAWB jest dokumentem wykorzystywanym przez spedytora, aby nada przesyk skonsolidowan, i to on widnieje jako nadawca, agent w porcie docelowym jest odbiorc. HAWB jest listem przewozowym, wystawianym na poszczególne przesyki wchodzce w skad przesyki zbiorowej w ramach listu przewozowego MAWB. Gówny dokument wymieniaj midzy sob spedytorzy, natomiast HAWB wymieniaj agenci odpowiedzialni za dostarczenie przesyki. Gównym dokumentem rozliczeniowym jest jednak MAWB, który zawiera warto przesyki.
Kady proces transportowo-spedycyjny zrónicowany jest w zalenoci od rodzaju przewoonego adunku, zaangaowanych gazi transportu, relacji przewozowej, sposobu przewozu i liczby biorcych w nim udzia podmiotów. Ponadto proces ten w znacznej mierze uzaleniony jest od zakresu gestii transportowej posiadanej przez eksportera bd importera. Róna jest kolejno czynnoci wykonywanych przez podmioty uczestniczce w realizacji procesów transportowo-spedycyjnych w zalenoci od tego, czy jest to realizacja transakcji eksportowej czy importowej. Istotne znaczenie dla samego przebiegu procesu spedycyjnego ma take fakt, czy jest to przesyka caopojazdowa czy te drobnicowa.
Rys. 1. Dokument Air Waybill – AWB
ródo: www.lcviews.com/masterawb.htm
W transporcie lotniczym nastpuje okrelony sposób postpowania w celu nadania przesyki (rys. 2). Sposób postpowania w procesie eksportu frachtu lotniczego, rozpoczyna si od nadania zlecenia przez eksportera oraz przyjcia go przez spedytora.
Ten dokonuje rejestracji i nadaje mu odpowiedni numer identyfikacyjny, pojawiajcy si nastpnie na wszystkich dokumentach zwizanych z realizacja danego zlecenia.
Rys. 2. Proces postpowania podczas eksportu frachtu lotniczego
ródo: Opracowanie wasne.
Naley zauway, i coraz czciej, a w przypadku transportu lotniczego prawie zawsze, udzielenie zlecenia spedycyjnego przez eksportera czy importera poprzedzone jest zapytaniem ofertowym i otrzymanym od spedytora kwotowaniem spedycyjnym, obejmujcym pene zestawienie kosztów przewozu danej przesyki. Po otrzymaniu zlecenia, przed podjciem dalszych czynnoci, spedytor dokonuje analizy zawartych w nim informacji i przygotowuje ogóln koncepcj zorganizowania przewozu danej partii adunku. Przy przesykach drobnych przewoonych liniami regularnymi rezerwacj miejsca w samolocie zajmuje si spedytor lotniczy, penicy jednoczenie funkcj agenta adunkowego IATA2, przy przewozach czarterowych spedytor poredniczy z reguy w czarterowaniu samolotów. Po zapewnieniu moliwoci przewozu, spedytor przystpuje do sporzdzenia instrukcji wysykowej, któr przesya do nadawcy przesyki, a kopi do zleceniodawcy czy te odbiorcy. Do instrukcji wysykowej zacza, czsto, wypeniony wzorcowo midzynarodowy list przewozowy i wzór specyfikacji towarowej. Na podstawie otrzymanej od spedytora instrukcji wysykowej, kolejne dziaania podejmuje eksporter. Przygotowuje on odpowiednio towar do wysyki oraz organizuje jego dowóz do portu lotniczego, bd do wskazanego przez spedytora punktu zbiorczego przesyek drobnych.
Nastpnie odbywa si zgoszenie towarów do odprawy celnej, za pomoc odpowiedniego formularza SAD3, wraz z innymi, wymaganymi prawem celnym, dokumentami. Zgodnie z aktualnie obowizujcymi w Polsce przepisami, zgoszenia towarów do odprawy celnej, dokona mog podmioty bdce uczestnikami obrotu
2 Midzynarodowe Zrzeszenie Przewoników Powietrznych (ang. International Air Transport Association). 3
towarowego z zagranic jak eksporter bd importer, agencja celna lub spedytor majcy uprawnienia agencji celnej.
Po wykonaniu niezbdnych czynnoci i przekazaniu przesyki przewonikowi, nadawca otrzymuje midzynarodowy lotniczy list przewozowy (AWB) lub spedytorski lotniczy list przewozowy (HAWB). Po wyekspediowaniu przesyki zagranic i wejciu w posiadanie midzynarodowego listu przewozowego, spedytor fakt ten przedstawia eksporterowi, przesyajc mu jednoczenie ten dokument przewozowy, niezbdny do realizacji zapaty za wysany towar.
W deniu do jak najszybszej i najlepszej obsugi frachtu lotniczego, wci poszukiwane s metody oszczdnoci czasowych jak i pieninych. W tym celu midzynarodowe stowarzyszenie przewoników lotniczych IATA wprowadzia w ycie projekt E-Freight. Zaoeniem tego projektu jest ograniczenie, a w efekcie cakowita likwidacja dokumentacji papierowej, która wraz z adunkiem trafia na pokady samolotów cargo. Sporód 30 dokumentów, jakie mog zosta zgromadzone przy transporcie, w 2010 roku na form elektroniczn wymieniono 20 z nich, a z upywem czasu maj zosta wymienione wszystkie dokumenty.
Uruchomienie platformy obsugi transportu adunków przez Internet, czyli E-Freight, pomoe zaoszczdzi nawet 4.9 mld dolarów rocznie na kosztach obsugi a cucha dostaw drog powietrzn. W cigu 12 miesicy pomidzy rokiem 2009 a 2010 jej wykorzystanie wzroso piciokrotnie. W grudniu 2010 roku platforma dziaa ju w 44 krajach i na ponad 360 lotniskach. Elektroniczny rachunek lotniczy (e-AWB) jest jednym z 30 dokumentów przewozowych, które obejmie nowa platforma. Wyeliminuje konieczno druku, gromadzenia i archiwizowania papierowych rachunków, co znacznie obniy koszty, przypieszy obsug przecitnie do 24 godzin, zwikszy niezawodno i dokadno, dziki jednorazowemu wprowadzaniu danych tylko w punkcie pocztkowym, oraz umoliwi bardziej precyzyjne ledzenie statusu przesyki. Inicjatywa chroni take rodowisko eliminujc ponad 7 800 ton papierowej dokumentacji rocznie.
W celu uniknicia nieporozumie , pomidzy stronami podczas zawierania kontraktów handlowych i transportowych, stosuje si Midzynarodowe Reguy Handlu, czyli formuy Incoterms (ang. International Commercial Terms), których pierwsza wersja zostaa opracowana w 1936 roku przez Midzynarodow Izb Handlow – ICC (ang. International Chamber of Commerce) w Paryu. Celem ich zdefiniowania byo ujednolicenie interpretacji kontraktów handlowych i transportowych tak, aby odpowiedzialno kadej ze stron, w umowie midzynarodowej, okreli w sposób bezpieczny i zrozumiay. Dziki tym formuom, partnerzy handlowi unikaj nieporozumie wynikajcych z braku znajomoci praktyk handlowych. Opracowanie "Incoterms 2010", wydane w styczniu 2011 roku przez ICC, uwzgldnia postp technologiczny w transporcie oraz elektroniczn obróbk dokumentów.
Formuy "Incoterms 2010" nie maj zwizku z przenoszeniem prawa wasnoci. Reguluj tylko podzia kosztów transportu midzy sprzedajcym a kupujcym, oraz moment przejcia ryzyka ze sprzedajcego na kupujcego (rys. 3). Ustalaj podzia obowizków w transporcie, ubezpieczenia oraz ca. Uatwiaj zawieranie kontraktów handlowych, poprawiaj prac spedytorów dziki organizacji procesu handlowego. Praktyczne stosowanie formu moe róni si w poszczególnych krajach, jest to spowodowane przez rónice w prawie jak i zwyczajach.
INCOTERMS 2010 zawieraj wykadni 11 formu handlowych, podzielonych na dwie kategorie:
1. Dla wszystkich rodków i gazi transportu; 2. Dla transportu morskiego i wodnego ródldowego.
Kada formua oznaczona jest trzyliterowym skrótem (pierwsze litery ich angielskich nazw). Formuy uszeregowano w kadej grupie wg kryterium zwikszajcych si obowizków i ryzyka sprzedajcego (od EXW do DDP i od FAS do CIF). W kadej formule obowizki sprzedajcego i kupujcego ujto odpowiednio w dziesiciu punktach, wzajemnie korespondujcych.
Rys. 3. Miejsce przejcia odpowiedzialnoci za towar ze sprzedajcego na kupujcego
ródo: Incoterms.
Tablica 1 Reguy dostaw dla wszystkich rodków i gazi transportu
EXW Sprzedajcy przekazuje towar do dyspozycji kupujcego w punkcie wydania,
którym ryzyko utraty czy uszkodzenie adunku przechodzi ze sprzedajcego kupujcego; sprzedajcy ma obowizek dostarczenia faktury handlowej, ale nie m ju obowizku dostarczenia dokumentu dostawy, np. listu przewozowego; odpra celna, zaadunek towaru na rodek transportu i dalej jego organizacja wcznie zaatwieniem formalnoci eksportowych jest po stronie kupujcego
FCA Sprzedajcy dostarcza towar w uzgodnionym terminie przewonikowi lub innej
osobie wyznaczonej przez kupujcego:
1. W siedzibie sprzedajcego adujc towar na rodek transportu;
2. W oznaczonym miejscu wysyajc tam zaadowany rodek transportu, gdzie jego wyadunek naley do kupujcego.
cd. Tablicy 1
CPT Obowizkiem sprzedajcego jest pokrycie kosztów przewozu do miejsca
przeznaczenia oraz wszystkich innych, w tym zaadunku, a take wyadunku w miejscu przeznaczenia, o ile obciaj one sprzedajcego na podstawie umowy o przewóz; jeli pojawi si dodatkowe koszty i opaty nieujte w opacie o przewóz, to obciaj one kupujcego; sprzedajcy wykonuje obowizek dostawy, gdy przekazuje towar przewonikowi, (jeli jest ich kilku to domylnie pierwszemu, pod warunkiem, e umowa nie stanowi inaczej) nie, gdy dociera on do miejsca przeznaczenia; odprawa celna eksportowa jest po stronie sprzedajcego, a importowa po stronie kupujcego.
CIP Zakres obowizków sprzedajcego, jak w formule.
CPT Poszerzony o zawarcie umowy ubezpieczenia na dobro kupujcego i pokrycie
jej kosztu.
DAT Sprzedajcy dostarcza i wyadowuje towar w okrelonym terminalu lub miejscu
przeznaczenia; na sprzedajcym spoczywa obowizek odprawy celnej eksportowej i tranzytowej, jeli miejsce przeznaczenia jest poza krajem nadania; formalnoci celne importowe zaatwia kupujcy, ponoszc ich koszt wraz
z cem, podatkiem i innymi opatami zwizanymi z importem; ryzyka utraty,
czy uszkodzenia towaru przechodz ze sprzedajcego na kupujcegowmiejscu
przeznaczenia.
DAP Sprzedajcy zawiera umow przewozu do okrelonego miejsca, ponoszc jej
koszt oraz ryzyko utraty, czy uszkodzenia adunku; wyadunek jest po stronie kupujcego; za odpraw celn eksportow oraz tranzytow przez kraje poprzedzajce kraj dostawy odpowiada sprzedajcy; odprawa celna importowa z cem, podatkami i innymi kosztami towarzyszcymi obciaj kupujcego.
DDP Sprzedajcy dostarcza towar do uzgodnionego miejsca przeznaczenia; na
sprzedajcym ciy obowizek dokonania zarówno odprawy celnej eksportowej, jak i importowej z zapat ca i VAT wcznie z uzyskaniem wszelkich licencji i urzdowych upowanie ; kupujcy ponosi koszt wyadunku towaru w miejscu przeznaczenia, chyba, e umowa przewozu stanowi inaczej.
3. ZABEZPIECZANIE ADUNKÓW I TECHNIKA
ADOWANIA
Przy umieszczaniu adunku lotniczego, uwzgldniany jest rodek cikoci samolotu oraz dopuszczalne obcienie powierzchniowe (wytrzymao podogi adunkowej). W transporcie lotniczym wystpuj zjawiska dynamiczne w cyklu transportowym, zarówno w czci naziemnej jak i powietrznej. W czasie lotu poziomego wystpuj drgania wywoane zjawiskami aerodynamicznymi, dziaajcymi na zewntrz samolotu
oraz drgania spowodowane niewywaeniem mas wirujcych. Poza tym wystpuj wstrzsy spowodowane zaburzeniami aerodynamicznymi.
Niezwykle istotne czynnociami zwizane s z prawidowym zabezpieczeniem adunków w przestrzeni adunkowej samolotu. Dla towarów szczególne niebezpieczne s wystpujce luzy, powodujce przesuwanie si adunku. adunki umieszczane na paletach i w kontenerach transportuje si do samolotu za pomoc specjalistycznych platform wyposaonych w dwigi i suwnice (rys. 4). Nastpnie stosowane s odpowiednie zapicia i pasy mocujce uniemoliwiajce przesuwanie si adunku podczas transportu. Samoloty cargo wyposaone s w szyny i uchwyty mocujce. W zalenoci od rodzaju przesyki, stosuje si specjalistyczne blokady spinajce oraz wszelkiego rodzaju pozy, uywane zwaszcza do blokowania przedmiotów o cylindrycznych ksztatach.
Zastosowane zabezpieczenia amortyzujce powinny pochania energi kinetyczn poprzez tumienie powstajcych drga i wstrzsów, a zastosowane opakowania powinny przeciwdziaa równie energii potencjalnej w czasie przewozu. Wraliwo adunków na oddziaywanie energii mechanicznej mona zmniejszy przez odpowiednie ich uoenie, zabezpieczenie materiaami amortyzujcymi i waciwe opakowanie.
Rys. 4. Zaadunek przesyek na przykadzie samolotu BOEING 747-400
ródo [2].
Opakowania uywane do transportu drog powietrzn, musz by dobrej jakoci i tak skonstruowane, by zamknicie byo bezpieczne i zapobiegao przeciekaniu substancji. Opakowania w bezporednim kontakcie z materiaami niebezpiecznymi musz by odporne na chemiczne oddziaywania takich materiaów. Musz spenia wymagania zawarte w Technicznych Instrukcjach. Wystpuj róne kryteria klasyfikacji opakowa , lecz stosunkowo najczstszym podziaem jest klasyfikacja opakowa ze wzgldu na ich przeznaczenie. Transportem lotniczym przewozi si bardzo szerok gam adunków, które mog by zapakowane w kontenerach, skrzyniach i odpowiednio zabezpieczone siatk. Grupowanie adunków do kontenerów i innych opakowa uatwia zaadunek, ale take umoliwia wykorzystanie sprztu do podnoszenia, a przez to eliminuje zagroenia zwizane z przemieszczaniem si ciarów.
Producenci samolotów w ramach produkowanych wersji, okrelaj sposoby zaadunku i rodzaje opakowa . Gwarantuje to prawidowe rozoenie adunków, jednake przed operacj startu samolotu, zawsze konieczne jest wywaenie samolotu. Wspóczesne samoloty transportowe, w zalenoci od typu, mog unie od 40 do 250 ton adunku. Opakowanie uyte do przewozu adunku drog lotnicz, musi posiada stosowny atest (naniesiony na nim) i by oznakowane zgodnie z instrukcj IATA DGR. Kapitan samolotu musi by poinformowany na pimie (NOTOC4) o zaadowanych towarach na pokad samolotu (kontenery (ULD), przedziay cargo oraz trasa przewozu) - rys. 5.
Rys. 5. Oznakowania na opakowaniu przesyki lotniczej
ródo: Przepisy DGR.
Legenda:
7.3.17 – nalepka klasy niebezpiecze stwa,
7.2.6.2 – prawidowa Nazwa Wysykowa, numer UN, ilo towaru, adresy nadawcy i odbiorcy,
7.4.5 – naklejka handlingowa,
7.4.2 – naklejka handlingowa, oznaczajca, e towar nie moe by zaadowany do samolotu pasaerskiego,
6.0.4.2 – atest opakowania (certyfikat).
Podczas zaadunku, niezwykle istotne jest, prawidowe umieszczenie poszczególnych typów opakowa . Z uwagi na ograniczenia dotyczce wymiarów samolotu, procedury okrelaj typ kontenera, wedug nadanych oznacze , który umieszczany/adowany jest odpowiednim otworem bagaowym (rys. 6).
4
Rys. 6. Wymiary samolotu transportowego na przykadzie BOEING 747-400
ródo [2].
Procedury opracowane przez producentów samolotów, zawieraj wymogi dotyczce kolejnoci umieszczania palet i kontenerów w samolotach wraz ze szczegóowym ich oznaczeniem (rys. 7).
Rys. 7. Konfiguracja uoenia adunku na przykadzie samolotu BOEING 747-400
ródo [2].
adunek moe by zabezpieczony przed skutkami wstrzsów przez: x rozoenie dziaania wstrzsów na wiksz powierzchni, x zaabsorbowanie energii wstrzsu,
4. PROBLEM ZAADUNKU FRACHTU LOTNICZEGO
Procedury zaadunku, stanowi niezbdn cz kadego procesu transportowego, zarówno na du i mniejsz skal. Zagadnienia zaadunku, zwane zagadnieniami plecakowymi (ang. KP - knapsack problems), dotycz problemu wyboru przedmiotów, polegajcego na zaadowaniu do „plecaka” odpowiednich przedmiotów posiadajcych swoje wagi (wspóczynniki funkcji ograniczajcej) i wartoci (wspóczynniki funkcji celu) w ten sposób, aby zmaksymalizowa warto funkcji celu.Jednym z problemów optymalizacyjnych jest dyskretny problem plecakowy. Jest to problem, który polega na znalezieniu takiej grupy przedmiotów (zbioru), sporód okrelonych wczeniej, których warto bdzie najwiksza a sumaryczna masa nie przekroczy dopuszczalnej masy rodka transportu.
Problem plecakowy, mona sformuowa w nastpujcy sposób: do dyspozycji jest okrelona przestrze adunkowa tzw. „plecak”, o pojemnoci W oraz zbiór N rodzajów przedmiotów elementów {x1, x2, ..., xN}.
Kady przedmiot element i ma okrelon warto Ri oraz mas wi.
W – cakowita pojemno/adowno w kg przestrzeni adunkowej samolotu, N – liczba rodzajów przedmiotów zaadowanych do samolotu,
wi – masa i-tego przedmiotu, Ri – warto i-tego przedmiotu
xi – liczba przedmiotów i-tego rodzaju zaadowanych do samolotu. Funkcja celu, podlega maksymalizacji:
¦
N o 1 i i ix max R (1) Równanie rekurencyjne:>
Rx f (W wx)@
max ) W ( f i i i1 i i w W ,... 1 , 0 x i i i » ¼ º « ¬ ª (2)Ograniczenie przestrzeni adunkowej samolotu:
¦
N d i i ix W w 1 (3)Rysunek 8 jest zobrazowaniem graficznym zagadnienia zaadunku. Ze zbioru N rodzajów przedmiotów elementów, naley wyoni podzbiór, którego suma mas wi
absolutnie nie moe przekroczy wartoci W, a suma wartoci Ri bdzie jednoczenie maksymalizowana.
Rys. 8. Obrazowy sposób przedstawienia zagadnienia zaadunkowego
Rozwizanie problemu zaadunku, polega na uoeniu przedmiotów wedug okrelonego kryterium i umieszczaniu ich kolejno w przestrzeni adunkowej, a do jej zapenienia. Rozpoczyna si od przedmiotów „najcenniejszych”, które musz by umieszczone w pierwszej kolejnoci. Moe si jednak zdarzy tak, e bardzo duy przedmiot nie zmieci si do „plecaka” mimo, i nastpne w kolejnoci mona umieci bez problemu. Algorytm zaadunku ko czy wówczas swoje dziaanie i rozwizanie moe by dalekie od optymalnego.
Omówione odmiany zagadnienia zaadunku, uwzgldniay tylko jedno ograniczenie – mas przedmiotów. W tym przypadku problem nazywamy jednowymiarowym. Kady przedmiot, oprócz masy moe charakteryzowa sie równie objtoci, a „plecak” moe mie ograniczon dopuszczaln mas i objto. W tej sytuacji mówimy o problemie wielokrotnie ograniczonym lub wielowymiarowym (z ang. multivariate). Oczywicie oprócz masy i objtoci, moemy ustali inne ograniczenia. Istniej odmiany problemu plecakowego, w których elementy w plecaku mog si powtarza. Ze wzgldu na powtarzalno przedmiotów problemy plecakowe podzieli mona na:
binarne (0-1), nieograniczone, ograniczone.
Biorc pod uwag specyfik jednostek adunkowych samolotów towarowych dla rozpatrywanego problemu nie wystpuje podzia adunków. W zalenoci od rodzaju problemu, uywa si rónych sposobów jego rozwizania. Wikszo stosowanych technik okazuje sie skuteczna tylko do wybranego rodzaju problemu plecakowego. Na przykad do rozwizywania problemu cigego stosuje si algorytm zachanny, który nie sprawdza si w przypadku problemu dyskretnego.
Do rozwizywania problemu plecakowego dyskretnego, mona wykorzysta programowanie dynamiczne. Polega ono na dzieleniu duych problemów na mniejsze podproblemy. Kluczem do zaprojektowania algorytmu jest znalezienie równania rekurencyjnego opisujcego optymaln warto funkcji celu dla danego problemu jako funkcji optymalnych wartoci funkcji celu dla podproblemów o mniejszych rozmiarach.
Programowanie dynamiczne znajduje optymaln warto funkcji celu dla caego zagadnienia rozwizujc podproblemy od najmniejszego do najwikszego i zapisujc optymalne wartoci w tablicy.
Programowanie dynamiczne mona równie zastosowa do rozwizywania problemu plecakowego nieograniczonego, czyli takiej modyfikacji problemu plecakowego, gdy w plecaku mona umieci ten sam przedmiot wicej ni raz.
W rozwaanym problemie, dotyczcym transportu lotniczego i zaadunku frachtu, kontenery dostosowane s do danego rodzaju samolotu. W zwizku z tym, nie uwzgldnia si, e przygotowane kontenery bd miay wiksz objto ni zaoona przez producentów statków powietrznych.
5. PROGRAMY UYTKOWE
Wraz z rozwijajc si struktur transportu lotniczego adunków, rozwija si take zastosowanie nowoczesnej techniki. W zwizku z du liczb operacji wymagajcych wielu oblicze , istniej specjalistyczne oprogramowania, znajdujce zastosowanie w niemale kadym elemencie skadowym transportu. Maj one na celu optymalizacj procedury zaadunku jednostkowych adunkowych na pokad samolotów transportowych. Jednym z takich programów jest program o nazwie „CargoWiz”5, który suy do optymalizacji problemu zaadunku, kadego typu towaru do wybranego kontenera, bd przestrzeni adunkowej, niezalenie czy jest to wagon, naczepa ciarowa czy te samolot.
Jest to narzdzie szybkie i proste w obsudze, uatwiajce zaadunek elementów do wybranego rodka transportu. Narzdzie to, mona uy tak samo w przypadkach prostych, gdy chodzi wycznie o zaadunek pewnej liczby przedmiotów, aby optymalnie zarzdza przestrzeni adunkow, ale równie gdy wystpuj ograniczenia i priorytety w kolejnoci podczas zaadunku. Program posiada wiele dodatkowych uatwie . Przykadem moe by wywaanie rodków transportu po zaadowaniu. Niestety nieodpatna wersja demonstracyjna, nie udostpnia wszystkich moliwoci z istniejcych w patnej wersji aplikacji. Wersja pokazowa udostpnia wybrane elementy potrzebne do sprawdzenia jej funkcjonowania. Gówny panel skada si z trzech zakadek, z których kada odpowiada osobnej czci procedury zaadunku.
Pierwsza cz programu dotyczy wyboru przestrzeni adunkowej, typu i rozmiarów wewntrznych jak zewntrznych. W programie wystpuje rozrónienie na jednostki metryczne i angielskie.
5
Rys. 9. Wybór typu kontenera w programie CargoWiz
ródo: Opracowanie wasne na podstawie programu CargoWiz.
Dokonuje si wyboru wród wielu rodzajów kontenerów, naczep i luków adunkowych. W przypadku braku danego typu, istnieje moliwo edycji istniejcych typów bd dodanie nowego modelu. Po wybraniu przestrzeni adunkowej, dobiera si adunki do zaadunku. Rys. 9 przedstawia cz odpowiedzialn za dobór towarów do zaadunku. Ta cz programu umoliwia tworzenie nowych jednostek adunkowych, które maj zosta zaadowane lub skorzystanie z ju istniejcych jednostek adunkowych.
Nagówki zaznaczone kolorem róowym s elementami wymagajcymi edycji. Kolejno kolumny odpowiadaj za nazwy bd numery elementów. Druga kolumna to ilo, która czeka na transport, dla uatwienia pracy, program nadaje kolory kadej z tych jednostek adunkowych. Kolejne trzy kolumny to wymiary jednostek adunkowych, wedug których program ksztatuje ustawienie elementów. Ostatni z wymaganych danych jest moliwo ustawie elementu, czy uoenie jest dowolne czy istniej ograniczenia (rys. 10).
Rys. 10. Program CargoWiz
ródo: Opracowanie wasne na podstawie programu CargoWiz.
Rys. 11. Zrzut ekranowy z programu CargoWiz
ródo: Opracowanie wasne na podstawie programu CargoWiz.
Dalsze kolumny tworz bardziej sprecyzowany opis i dane (rys. 11). Dostpne pola to, szczegóowy opis elementu, sposób zaadunku i ograniczenie w sposobie warstwowania adunków. Wybór grupy priorytetowej dla danego towaru i moliwo uzalenienia kolejnoci zaadunku wedug danych grup. Dalsze kolumny to uzupenianie danych dotyczcych mas jednostek adunkowych oraz liczby elementów skadajcych si na dan jednostk. Ostatnia czynno dotyczy dokonania wyboru kryteriów, wedug których ma zosta przeprowadzony proces zaadunku.
Istnieje moliwo graficznego przedstawienia wykonanej operacji, po której przeprowadzeniu wywietlany jest procentowy wspóczynnik uycia przestrzeni adunkowej (rys. 12). Zakadka o nazwie „Statistics” wywietla uycie przestrzeni
wykorzystanej przez adunek oraz jej mas, a take wartoci jednostek pozostaych do zaadunku.
Rys. 12. Program CargoWiz
ródo: Opracowanie wasne na podstawie programu CargoWiz.
Rys. 13. Fragment programu CargoWiz
Z wyników statystyki programu odczyta mona, szczegóowy opis wykorzystanych adunków (rys. 13). Program dobiera sposób ich uoenia i rozmieszczenia oraz kolejno zaadunku poszczególnych kontenerów. Zaadunki widniejce w zakadce „stage”, oczekuj na kolejne zaadowanie. Program jest wersj demonstracyjna, co wie si z sabym odwzorowaniem dokadnych ksztatów przestrzeni adunkowych jak i jednostek adunkowych.
6. PODSUMOWANIE
Zagadnienia przewozów transportowanych drog lotnicz s wanym aspektem z punktu widzenia bezpiecze stwa lotu samolotu. W artykule zasygnalizowano najwaniejsze zagadnienia zwizane z zabezpieczaniem, pakowaniem i technik adowania frachtu lotniczego. Rozwój technologii oraz dostosowywanie usug do potrzeb konsumentów powoduje to, e coraz czciej spotyka si usugi tworzone na miar potrzeb. Usugi „Just in time” s obecnie naturalnym kierunkiem rozwoju i udoskonalania transportu. Zastosowanie nowoczesnych metod oraz wiedza o przestrzeni zajmowanej przez kad jednostk adunkow tworzy mocn podstaw do zaplanowania zaadunku samolotu.
Bibliografia 1. Annual Report ICAO, Document Doc 9876, 2006. 2. Boeing, Pallets and containers, 2010.
3. ICAO Journal of the Civil Aviation Organization number 5/2008.
4. ICAO DOC 9284 Technical Instructions for the Safe Transport of Dangerous Goods By Air Ed 2011-2012.
5. Jówiak Z., Bednarz D.: Logistyczne uwarunkowania w midzynarodowym transporcie adunków ponadnormatywnych, materiay konferencyjne Total Logistic Management – 2009. 6. Kasarda J. D., David L. Sullivan D. L. Air Cargo, Liberalization, and Economic Development,
2005.
7. Kwasiborska A.: About some aspects of transportation of airfreight. Monograph: Problems of transport logistics, ISBN 978-83-7143-947-6, Poznan University of Technology, Pozna , 2010 pp. 143-151.
8. Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 lipca 2008 r. w sprawie przewozu lotniczego materiaów wymagajcych szczególnego traktowania (Dz. U. Nr 126, poz. 814).
ANALYSIS OF SOME ASPECTS OF TRANSPORTATION AIR FREIGHT
Abstract: The article presents the characteristics of issues related to transportation, packaging and closing
packages transported by air. Air freight transported by aircraft are usually items that require special handling, which involves suited for a particular type of technology packages packaging, storage and transport. This is a very important section, which is subject to many restrictions, regulations, and meet specific standards. For
the purposes of the application have a special transportation container. Presents the issue of loading problems of air freight.
