XVIII-wieczna kolekcja wielickich okazów solnych
przekazana przez Jean-Étienne Guettarda ambasadorowi króla Francji
Piotr Daszkiewicz*, Rados³aw Tarkowski**
Znany francuski przy-rodnik Jean-Étienne Gu-ettard (1715–1786), wy-mieniany w licznych s³ow-nikach biograficznych (Di-ctionaire..., 1995; Pog-geendorf, 1970; Sarjeant, 1978–1980), w latach 1760–1762 prowadzi³ ba-dania przyrodnicze (geo-logiczne, meteorologicz-ne, botaniczne i inne) w Polsce. Wyniki jego badañ wywar³y znacz¹cy wp³yw na rozwój geologii w naszym kraju. Po powrocie do Francji, na podstawie zebranych materia³ów, Guettard og³osi³ w 1764 r. w Pary¿u cztery rozprawy. Trzy prace s¹ poœwiêcone budowie geologicznej Polski i kopalni soli kamiennej w Wieliczce (Guettard, 1764a, b, c). Czwar-ta przedsCzwar-tawia warunki klimatyczne w Polsce i wyniki obserwacji meteorologicznych (Guettard, 1764d). W pra-cach geologicznych Guettard (1764a, b) zawar³ oryginalny opis i podzia³ geologiczny ziem polskich, oparty na w³asnych obserwacjach terenowych i literaturze, pierwsz¹ mapê geo-logiczn¹ Polski oraz jedne z pierwszych ilustracji
skamie-nia³oœci. W pracy o kopalni soli w Wieliczce (Guettard, 1764c) przedstawi³ szczegó³owy opis kopalni, rodzaje wystêpuj¹cych soli, jak równie¿ przekrój przez kopalniê (Tarkowski, 2004, 2005; Wójcik 1975, 1977, 1981, 1992).
Wizyta Jean-Étienne Guettarda w Wieliczce
Kopalniê soli w Wieliczce Guettard odwiedzi³ w trakcie pobytu w Polsce w latach 1760–1762 (Tarkowski, 2005). W jednym z najwa¿niejszych naukowych pism XVIII-wiecz-nej Europy — Histoire de l’Académie Royale des Sciences — opublikowa³ rozprawê na temat wielickiej kopalni (Guettard, 1764c), w której zamieœci³ jej plan (ryc. 1). Rozpra-wa Guettarda jest dostêpna on line na stronach interneto-wych Biblioteki Gallica, Narodowej Biblioteki Francuskiej (www.bnf.fr); równie¿ orygina³y prac s¹ w Narodowej Bibliotece Francuskiej. Wed³ug Wójcika (1977), J.-É. Guet-tard sporz¹dzi³ ten plan na podstawie publikacji E.G. Schobe-ra, wydrukowanej w 1750 r. w Hamburgisches Magazin. Jednak¿e w archiwum Biblioteki G³ównej Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Pary¿u znajduj¹ siê zarów-no zarów-notatki, jak i szkice, wskazuj¹ce na to, ¿e Guettard przy-najmniej sprawdzi³ w terenie informacje wykorzystane w
121 Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 2, 2007
*Muséum national d’Histoire naturelle, USM Inventaire et suivi de la Biodiversité, Département écologie et gestion de la Biodiversité, 61, rue Buffon, 75005 PARIS, piotrdas@mnhn.fr;
**Instytut Geografii, Akademia Pedagogiczna w Krakowie, ul. Podchor¹¿ych 2, 30-084 Kraków, tarkowski@min-pan.krakow.pl Ryc. 1. Plan kopalni soli w Wieliczce, zamieszczony w pracy Guettarda (1764c)
R. Tarkowski P. Daszkiewicz
swojej rozprawie (Guettard, 1764c). Zapewne policyjny nadzór w³adz zaborczych (po 1772 r.) i surowy zakaz sporz¹dzania jakichkolwiek szkiców przez zwiedzaj¹cych kopalniê (Berniard, 1780; Schultes, 1808) spowodowa³y, ¿e plan Guettarda by³ jedynym tego typu dokumentem opu-blikowanym przez francuskich przyrodników — przy-najmniej do po³owy XIX wieku.
Pogl¹dy Guettarda na temat polskich z³ó¿ solnych zosta³y szczegó³owo opisane, a jego praca przet³umaczona (Wój-cik 1977, 1992). Nie ma wiêc potrzeby ponownego przed-stawiania tej rozprawy. Warto jedynie zauwa¿yæ, ¿e jego praca by³a znana i wykorzystywana przez wszystkich fran-cuskich geologów interesuj¹cych siê kopalni¹ w Wielicz-ce.
Faktem mniej znanym historykom nauki jest wykorzy-stanie wielickich obserwacji Guettarda we Francji. W rapor-cie o kopalni soli kamiennej w miejscowoœci Vic w Lotaryngii (Arcet, 1824) zauwa¿ono:
Czy¿ nie jest godne podkreœlenia, ¿e akademik ten [J.-É. Guettard], przemierzaj¹c Polskê i badaj¹c wzgórza Wieliczki, odgad³ istnienie z³ó¿ solnych w Vic? W górach w Château Salins w Lotaryngii, twierdzi³ Guettard, widaæ wiele pok³adów ilastych i gliniastych, zielonawego lub winnoczerwonego koloru. Te pok³ady s¹ pofa³dowane i s¹ nieco wychylone od poziomu. Zwi¹zek pomiêdzy tymi wzgórzami a tymi z Wieliczki, przynajmniej jeœli chodzi o warstwy ilaste i gliniaste, ich kolor, pofa³dowanie i wychy-lenie od pierwotnego po³o¿enia, jest tak uderzaj¹cy, ¿e ogl¹daj¹c wzgórza wielickie pomyœla³em najpierw, ¿e poszukiwania przeprowadzone w Lotaryngii mo¿e mog³yby doprowadziæ do odkrycia kilku z³ó¿ ska³ solnych. S³ona woda z solanek zawdziêcza z pewnoœci¹ swoj¹ sól ska³om, przez które przep³ywa. Chodzi wiêc jedynie o odnalezienie tych z³ó¿, ich odkrycie bêdzie prawdopodobnie owocem przypadku, ale przypadku przewidzianego. Mo¿e ono jed-nak¿e siê zrealizowaæ, jeœli zwrócono by uwagê na te okoli-ce i przeprowadzono poszukiwania w górach s¹siaduj¹cych z tymi s³onymi Ÿród³ami, sprawdzaj¹c, czy nie ma tam wskazówek obecnoœci soli. Byæ mo¿e te rozwa¿ania s¹ bez-wartoœciowe, ale obserwacje przyrodnika w obcym kraju zawsze robione by³y po to, aby uczyniæ je u¿ytecznymi dla ojczyzny. Wierzê, ¿e moim obowi¹zkiem jest ich og³oszenie. S¹ one byæ mo¿e jedynie przypuszczeniami, ale przypusz-czenia, które mog¹ okazaæ siê u¿ytecznymi, warte s¹ prze-prowadzenia badañ, które mog¹ je zrealizowaæ. Nie nale¿y wiêc skrywaæ ich milczeniem.
Jean-Pierre Joseph Arcet (1777–1844), autor cytowa-nego powy¿ej raportu, z rozgoryczeniem zauwa¿a, ¿e trze-ba by³o up³ywu szeœædziesiêciu lat, aby zrealizowano projekt Guettarda i przeprowadzono poszukiwania z³ó¿ soli na wskazanych przez niego terenach w Lotaryngii.
Okazy wielickie w europejskich kolekcjach
Druga po³owa XVIII i pierwsza XIX wieku to okres intensywnego rozwoju najpierw gabinetów osobliwoœci, a póŸniej tak¿e wyspecjalizowanych kolekcji przyrodni-czych. Poszukiwanie okazów do owych gabinetów i kolekcji stanowi³o bardzo wa¿ny motyw organizowania podró¿y. Przejrzenie niektórych z katalogów przyrodniczych kolek-cji pozwala na zorientowanie siê, ¿e okazy pochodz¹ce z Wieliczki by³y stosunkowo czêsto spotykane we francus-kich i innych europejsfrancus-kich kolekcjach. Ich wymienianie
przekroczy³oby zakres niniejszego artyku³u, podajemy wiêc tylko dwa przyk³ady.
Balthasar-George Sage (1740–1824), cz³onek paryskiej Królewskiej Akademii Nauk, by³ twórc¹ pierwszej, za³o¿onej w 1783 r., francuskiej szko³y górniczej (Toderi-ciu, 1984). Jego zbiór mineralogiczny sta³ siê kolekcj¹ tej szko³y. Uczony pozostawi³ opis tego gabinetu mineralo-gicznego (Sage, 1784). W pierwszej kolekcji szko³y górni-czej znajdowa³y siê równie¿ okazy z Wieliczki, m.in. ...sól krystaliczna w du¿ych szeœcianach, z Wieliczki; sól wype³-niaj¹ca kwadratowe pustki po kawa³kach uwêglonego drewna; krystaliczna sól w formie szeœcianów wymieszana z selenitem, z Wieliczki.
Jean-Baptiste, Louis de Romé de l’Isle (1713–1785), wybitny uczony oœwieceniowej Francji i jeden z prekurso-rów krystalografii, opisa³ mineralogiczn¹ czêœæ paryskiego gabinetu przyrodniczego hiszpañskiego arystokraty Pedro-Francisco Davila (1713–1785). By³a to zapewne jedna z najwiêkszych przyrodniczych kolekcji prywatnych XVIII-wiecznej Europy. Davila, sam wykszta³cony przy-rodniczo kolekcjoner, zamierza³ opisaæ skamienia³e g¹bki ze swoich zbiorów. Jednak¿e koniecznoœæ opuszczenia Pary¿a i powrotu do Peru (w celu uregulowania pilnych spraw rodzinnych i maj¹tkowych) zmusi³a go do sprzeda¿y gabinetu. Uczony ten by³ za³o¿ycielem i pierwszym dyrek-torem Muzeum Historii Naturalnej w Madrycie. W trzyto-mowym opisie kolekcji (Davila & Rome de l’Isle, 1767) mo¿na znaleŸæ informacje tak¿e o oœmiu okazach soli pochodz¹cych z Wieliczki.
Za paradoksalny nale¿y uznaæ fakt, ¿e choæ Jean--Étienne Guettard by³ niew¹tpliwie jednym z najwybitniej-szych europejskich uczonych, którzy odwiedzili Wieliczkê w XVIII wieku, a opublikowana przez niego rozprawa na d³ugie dziesiêciolecia sta³a siê podstawowym Ÿród³em wie-dzy o tej kopalni, to jak dotychczas nic nie wiadomo na temat ewentualnych okazów uzyskanych przez tego uczo-nego w Wieliczce.
Dokumentacja pobytu J.-É. Guettarda w Polsce
W zbiorach rêkopisów Biblioteki G³ównej Narodowe-go Muzeum Historii Naturalnej w Pary¿u przechowywane jest obszerne archiwum rêkopisów Jean-Étienne Guetarda, w tym dwa kartony dokumentów zwi¹zanych z jego poby-tem w Polsce. W ostatnich latach kilkakrotnie zwracano uwagê na ich znaczenie dla historii polskiej nauki (Dasz-kiewicz, 1995, 1998; Tarkowski, 2004, 2005). Dokumenty te nie doczeka³y siê jednak opracowania. Nigdy równie¿ nie zbadano archiwum Guettarda pod k¹tem jego prac doty-cz¹cych Wieliczki i polskich z³ó¿ solnych. Autorzy posta-nowili wype³niæ tê lukê. W archiwum, oprócz notatek z podró¿y i wizyty w Wieliczce, wypisów i t³umaczeñ prac wykorzystanych przez Guettarda w jego rozprawie, typo-wych dla koñca XVIII wieku rozwa¿añ natury ogólnej o pochodzeniu soli kamiennej, która mia³a byæ rezultatem reakcji uniwersalnego kwasu z pewnego rodzaju typami ska³, znajduje siê równie¿ bardzo interesuj¹cy dla historii geologii i kolekcji przyrodniczych, a nigdy nie publikowa-ny i nie omawiapublikowa-ny, a zatem ca³kowicie nieznapublikowa-ny dokument dotycz¹cy kopalni w Wieliczce (Biblioteka G³ówna Naro-dowego Muzeum Historii Naturalnej — teczki Voyage en Pologne, J.-É. Guettard; teczka Salines de Pologne, Ms. 2184–560). Jest to lista okazów z kopalni, przekazanych 122
przez Guettarda francuskiemu ambasadorowi w Warsza-wie.
Lista wielicka
Specyfikacja [okazów] soli ró¿nych jakoœci i bry³ ziemi z Królewskich Kopalñ w Wieliczce, przekazanych Jego Ekscelencji Ambasadorowi Francji w Warszawie:
N° 1 — to gatunek soli o nazwie spak, który topi siê w ogniu [dawna nazwa soli wtórnej spat, szpak; nazwa „spak” jest zapewne jej zniekszta³ceniem];
N° 2 — inna sól bardzo bia³a i ziarnista, nazywana Jark¹ [sól jarczysta];
N° 15 — inny rodzaj soli, o nazwie lodowata [rodzaj soli wystêpuj¹cej w pustkach i szczelinach w postaci du¿ych kryszta³ów halitu];
N° 16 — sól o nazwie Makovica, zwa¿ywszy ¿e ziar-na, jakie posiada, przypominaj¹ mak [odmiana soli z wyczuwalnymi na powierzchni ziarnami piasku (£abêcki, 1868)];
N° 17 — [trzy numery 17, 23 i 29 spiête klamr¹] zwy-czajna sól z Wieliczki, zwana zielon¹ sol¹;
N° 23 — bia³a sól z Wieliczki o nazwie Szybykova [szybikowa], która jest jaœniejsza od poprzedniej;
N° 32 do 33 — sole z kopalni w Bochni, które zbli¿aj¹ siê, a niekiedy le¿¹ powy¿ej bia³ej soli z Wieliczki;
N° 3 — bry³a bardzo miêkkiej ziemi, o nazwie Ha³da [w oryginale Halda], jak¹ napotyka siê najczêœciej pracuj¹c w kopalniach [prawdopodobnie chodzi tu o i³y solne wystêpuj¹ce w nadk³adzie warstw solnych, usypane na ha³dach];
N° 4 — inna bry³a [ziemi] wype³niona gipsami, bar-dzo powszechna w kopalniach w Bochni;
N° 13 — bry³y ziemi z Kopalni w Wieliczce [zapewne chodzi tu o ska³y p³onne — i³owce i mu³owce];
N° 14 — bry³a z tych samych kopalñ, o nazwie Ha³da Mydlarka, zwa¿ywszy ¿e przypomina myd³o;
N° 17 — inna bry³a z tych samych kopalñ o nazwie Zuber [rodzaj soli, w oryginale Zuler], miejsce w którym siê j¹ znajduje, wype³niona jest ziarnami soli;
N° 18 — bry³a ziemi z tego samego miejsca;
N° 19 — inna bry³a ziemi z tego samego miejsca;
N° 20 — podobna bry³a wymieszana z sol¹ krysta-liczn¹;
N° 21 — kamienna bry³a, jak¹ czêsto znajduje siê w kopalniach;
N° 22 — [trzy numery 22, 23, 24 spiête klamr¹] bry³a z ró¿nymi warstwami ziemi [prawdopodobnie chodzi tu o i³owce i mu³owce];
N° 25 — bry³a z kamienistego miejsca kopalni, wymieszana z bardzo cuchn¹cym i [wyraz nieczytel-ny] wêglem [zapewne chodzi tu o i³ lub i³owiec prze-si¹kniêty bituminami];
N° 2 — kawa³ki drewna, na których w podziemnych wodach wytworzy³a siê solna skorupa;
N° 6 — wêgle [prawdopodobnie chodzi o kawa³ki uwêglonego drewna], jakie odnajduje siê czêsto w soli;
N° 7 — podobne okazy, zawieraj¹ce bardzo czêsto fragmenty przypominaj¹ce podstawê [w oryginale korzeñ] koralowca [mog¹ to byæ skamienia³oœci koralowców, które s¹ tutaj znajdowane];
N° 8 — bry³a ziemi, w której napotyka siê [ró¿ne] gatunki muszli [prawdopodobnie i³owce z zachowa-nymi skamienia³oœciami];
N° 9 — bry³y zawieraj¹ce sól krystaliczn¹;
N° 10 — inna bry³a wymieszana ze ¿wirem;
N° 11 i N°12 — [spiête klamr¹] taka sama bry³a wymieszana ze ¿wirem, sol¹, wêglami i spakiem;
N° 19 — taka sama bry³a zawieraj¹ca ró¿ne sole;
N° 26 — kawa³ek zwyk³ej soli otoczonej przez sól krystaliczn¹ [kryszta³y wtórnego halitu na soli pier-wotnej];
N° 31 — inny kawa³ek soli z Bochni, w œrodku które-go znajduje siê wêgiel;
N° 36 — skrzynka z ró¿nymi figurkami wyrzeŸbiony-mi w soli krystalicznej [w tym czasie pawyrzeŸbiony-mi¹tki wykonywano z ró¿nych odmian soli: soli lodowej i innych odmian soli krystalicznych].
Warto zauwa¿yæ, ¿e Jean-Étienne Guettard, wybitny przecie¿ przyrodnik, do okreœlania ró¿nego rodzaju soli z Wieliczki u¿ywa³ polskiego s³ownictwa. Po prostu nie ist-nia³a jeszcze wówczas francuska terminologia geologiczna okreœlaj¹ca owe rodzaje soli i zapewne autor wola³ zapisaæ polskie okreœlenia, niekiedy, jak w przypadku mydlarki czy makowicy, opatruj¹c je opisem wyjaœniaj¹cym etymologiê tych nazw. Czêœæ tych polskich nazw trafi³a zreszt¹ tak¿e do opublikowanej w Królewskiej Akademii Nauk rozprawy.
Autorzy postanowili sprawdziæ, czy zachowa³y siê do dziœ okazy przes³ane przez J.-É. Guettarda. Nale¿y przy-puszczaæ, choæ nie uda³o siê znaleŸæ ¿adnego potwier-dzaj¹cego to dokumentu, i¿ okazy te zosta³y przes³ane drog¹ dyplomatyczn¹ do Pary¿a i przekazane administracji kró-lewskiej. Powinny zatem, podobnie jak i reszta przyrodni-czych kolekcji króla Francji, znajdowaæ siê w zbiorach Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Pary¿u. Jednak¿e pomimo poszukiwañ, przeprowadzonych na proœ-bê autorów przez konserwatorów kolekcji mineralogicz-nej, nie uda³o siê odnaleŸæ tych egzemplarzy. Jak nas poin-formowa³ konserwator, okazy te prawdopodobnie nadal znajduj¹ siê w muzealnej kolekcji. Pierwsza du¿a inwenta-ryzacja zbiorów mineralogicznych Narodowego Muzeum Historii Naturalnej zosta³a przeprowadzona dopiero w latach dwudziestych XIX wieku. Jeœli chodzi o starsze zbiory, to jedynie pochodzenie pojedynczych okazów zosta³o udokumentowane. W ksiêdze inwentaryzacyjnej najstarszy okaz halitu z Wieliczki zosta³ zapisany jako pochodz¹cy z 1817 r.
Podsumowanie
Przekazany ambasadzie Francji przez Guettarda i zapew-ne przes³any do Pary¿a zbiór okazów soli najprawdopo-dobniej by³ w drugiej po³owie XIX w. najbardziej repre-zentacyjnym zbiorem wielickich soli we Francji, a byæ mo¿e i w innych krajach europejskich, nie licz¹c oczywiœ-cie Polski. Zapewne przez d³ugie lata okazy te by³y czêœci¹ zbiorów Muzeum Narodowego Historii Naturalnej (mo¿e s¹ nadal?) i s³u¿y³y uczonym z ca³ej Europy. Dzisiaj rêko-piœmienna lista przechowywana w archiwum Guettarda jest niestety jedyn¹ znan¹ pami¹tk¹, jaka pozosta³a po tej cennej dla nauki wielickiej kolekcji.
123 Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 2, 2007
Autorzy dziêkuj¹ prof. Z. Wójcikowi za cenne uwagi oraz mgr. in¿. W. Kucowi z Muzeum ¯up Solnych w Wieliczce za dys-kusjê dotycz¹c¹ nomenklatury ska³ solnych.
Literatura
ARCET J.-P. 1824 — Précis sur la mine de sel gemme de Vic, dép-artement la Meurthe, et sur les principales mines de sel de l’Europe, suivi du Rapport fait à l’Académie royale des sciences. Paris — impr. Everat.
BERNIARD 1780 — Observations sur les Mines de Sel gemme de Wieliczka en Pologne. Observations sur la physique, sur l’histoire naturelle et sur les arts. Paris. Décembre: 458–469.
DASZKIEWICZ P. 1995 — Ma³o znane dokumenty dotycz¹ce historii botaniki polskiej. Kwart. Historii Nauki i Techniki, 40: 165–168. DASZKIEWICZ P. 1998 — Jean-Étienne Guettards travel journal in Poland and northern Europe (1760–1762). Arch. Nat. Hist., 25: 281–282. DAVILA P.F. & ROME de l’ISLEE J.-B.L. 1767 — Catalogue systém-atique et raisonné des curiosités de la nature et de l’art: qui composent le cabinet de M. Davila. Paris — Chez Briasson. 3 vol.
Dictionaire Encyclopédique des Sciences Médicale 1995 — Quatrième
série, F-K, Tome 11. A. Dechambre & L. Hahn (Ed.).
GUETTARD J.-É. 1764a — Mémoire sur la nature du terrain de la Pologne et des minéraux qu’il renferme. Première partie. Mémoires de l’Académie Royale des Sciences, 64: 234–257.
GUETTARD J.-É. 1764b — Mémoire sur la nature du terrain de la Pologne et des minéraux qu’il renferme. Seconde partie. Mémoires de l’Académie Royale des Sciences, 64: 293–336.
GUETTARD J.-É. 1764c — Memoire sur les mines de sel de Wieliczka en Pologne. Mémoires de l’Académie Royale des Sciences, 64: 493–516.
GUETTARD J.-É. 1764d — Observations météorologiques, faits à Var-sovie pendant les années 1760, 1761 et 1762. Mémoires de l’Académie Royale des Sciences, 64: 402–430.
£ABÊCKI H. 1868 — S³ownik górniczy polsko-rosyjsko-francus-ko-niemiecki i rosyjsko-polski. Warszawa.
POGGEENDORF J.C. 1970 — Biographisch-literarisches Handwörter-buch zur Geschichte der exacten Wissenschaften. Amsterdam. SAGE B.G. 1784 — Description méthodique du Cabinet de l’École royale des Mines. A Paris — De l’Imprimerie royale: 487.
SARJEANT W.A.S. 1978–1980 — Geologists and the History of Geo-logy. An International Bibliography from the Origins to 1978. Vol. I–V. Krieger Publishing Company, m INC, Melbourne.
SCHULTES M. 1808 — Lettre a M.A.F. Gehelen sur des Observations minéralogiques et physiques faites en Galicie. Journal des mines, t. XXIII, n°134 février: 81–125.
TARKOWSKI R. 2004 — New data on J.-É. Guettard’s journey to Poland in the years 1760–1762. C.R. Geoscience 336: 1227–1232. TARKOWSKI R. 2005 — Nowe materia³y dotycz¹ce podró¿y przyrodnika francuskiego J-É. Guettarda do Polski (1760–1762). Prz. Geol., 53: 41–46. TODERICIU D. 1984 — Balthasar-George Sage (1740–1824) chimiste et minéralogiste français, fondateur de la première Ecole des Mines (1783). Rev. Hist. Sci., 37: 29–46.
WÓJCIK Z. 1975 — Wp³yw Komisji Edukacji Narodowej na rozwój geologii w Polsce w drugiej po³owie XVIII w. Pr. Muz. Ziemi, 23: 1–139.
WÓJCIK Z. 1977 — Pogl¹dy Jean Étienne Guettarda na genezê i meto-dy poszukiwañ soli kamiennej. Pr. Muz. Ziemi, 27: 1–25.
WÓJCIK Z. 1981 — Kartografia geologiczna ¿up krakowskich z po³owy XVIII wieku. [W:] J. Janczak & Z. Rzepa (red.), Z dziejów kartografii, t. 2, Wroc³aw: 89–100.
WÓJCIK Z. 1992 — Znajomoœæ wa¿niejszych kopalin na ziemiach pol-skich w epoce Oœwiecenia. Kwart. Historii Nauki i Techniki, 37: 33–65.
Rola prof. Mariana Ksi¹¿kiewicza w rozwoju badañ w Oddziale Karpackim PIG
Kazimierz ¯ytko
W dniu 7 paŸdziernika 2006 r. naUniwersytecie Jagielloñskim odby³a siê uroczysta sesja poœwiêcona pamiêci dwóch wybitnych geologów pracuj¹cych w Karpatach i na ich przedpolu — profe-sorów Ksi¹¿kiewicza i D¿u³yñskiego. Spotkanie nawi¹zywa³o do setnej roczni-cy urodzin prof. Ksi¹¿kiewicza — wybit-nego organizatora badañ w Oddziale Karpackim PIG, zwanym kiedyœ Stacj¹ Karpack¹.
W Pañstwowym Instytucie Geologicznym w Warsza-wie ju¿ w okresie miêdzywojennym istnia³ Wydzia³ Geolo-gii Regionalnej, a w nim Sekcja Karpacka. Jej kierow-nikiem od 1937 r. by³ prof. H. Œwidziñski. Drug¹ placówk¹, z której wywodzi siê oddzia³, jest za³o¿ony w 1912 r. z ini-cjatywy twórcy mikropaleontologii stosowanej prof. Józe-fa Grzybowskiego Karpacki Instytut Geologiczno-Nafto-wy w Borys³awiu.
Po powstaniu warszawskim, spaleniu biblioteki i roz-proszeniu pracowników placówka warszawska przesta³a istnieæ. Z pocz¹tkiem 1945 r. Pañstwowy Instytut Geolo-giczny wznowi³ pracê w Krakowie pod kierunkiem prof. Bohdanowicza. Profesor H. Œwidziñski pe³ni³ w nim funk-cjê zastêpcy dyrektora i naczelnika Wydzia³u Geologii Regionalnej.
Jesieni¹ 1946 r. centrala PIG zosta³a przeniesiona do Warszawy, w Krakowie pozosta³a placówka zwana póŸniej
stacj¹. W latach 1950–53 specjaliœci od rud i wêgla PIG opuœcili Kraków, pozosta³a kadra karpacka.
Z koñcem 1953 r. kierownikiem Stacji Karpackiej zosta³ prof. Ksi¹¿kiewicz, pe³ni³ tê funkcjê do 1960 r. Pod-kreœliæ trzeba, ¿e od 1953 r. w Stacji Karpackiej stopniowo zgromadzi³ siê zespó³ wybitnych, doœwiadczonych geo-logów — J. Burtan, K. Konior, T. Kuciñski, A. Michalik, F. Mitura, Z. Obuchowicz, Z.R. Olewicz, S. Wdowiarz, T. Wieser. Zespó³ ten wzmocni³a m³oda kadra, g³ównie uczniowie prof. Ksi¹¿kiewicza, wœród nich znaleŸli siê S. Gu-cik, L. Koszarski, W. Nowak, W. Sikora, F. Szymakowska, A. Œl¹czka, J. Urbaniakowa, J. ¯giet.
W ramach wspó³pracy z PIG prof. M. Ksi¹¿kiewicz opracowa³ arkusz Wadowice Szczegó³owej mapy
geolo-gicznej Polski w skali 1 : 50 000. Arkusz zosta³ oddany do
druku przed wojn¹, w 1941 r. opublikowa³ go bez zgody autora Amt für Bodenforschung. Po wojnie ukaza³a siê kolejna edycja, a w 1951 r. obszerne objaœnienia do tego pe³nego, obejmuj¹cego 1000 km2
arkusza. Profesor konty-nuowa³ te¿ pracê nad arkuszem Babia Góra (w starym ciê-ciu), dochodz¹c do pieniñskiego pasa ska³kowego i neo-genu Orawy.
Drugim wa¿nym kierunkiem pracy profesora w stacji by³o zbadanie stanowiska egzotyków pelagicznej jury i wa-pieni górnej kredy z Bachowic ko³o Wadowic. Profesor opisa³ te¿ makro- i mikrofaunê, a przy wspó³pracy prof. Wiesera — tufity i spility z tego ods³oniêcia.
Przed objêciem kierownictwa stacji przez prof. M. Ksi¹¿-kiewicza zakoñczy³ siê wczeœniejszy, owocny okres badañ Karpat. W po³owie lat 50. skierowano do druku mapy pol-skich Karpat w skali 1 : 200 000, czêœæ zachodni¹ pod
redak-124
