Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski : studium porównawcze

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 701. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Bogumiła Szopa Katedra Makroekonomii. Paweł Kawa Katedra Makroekonomii. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Studium porównawcze 1. Mierniki poziomu rozwoju – uwagi metodologiczne W większości prowadzonych badań dotyczących poziomu rozwoju społecznogospodarczego ekonomiści posługują się zagregowanym miernikiem: poziomem PKB per capita, będącym pieniężnym wyrazem bieżącej wartości rynkowej wytworzonych dóbr i usług w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Jednocześnie badacze są zgodni, że PKB nie jest miernikiem wystarczającym, gdyż pomija negatywne efekty rozwoju: zanieczyszczenie środowiska naturalnego i jego skutki dla stanu zdrowia, społeczne konsekwencje urbanizacji oraz wzrost przestępczości. Miernik ten nie zawiera też informacji o udziale społeczeństwa w życiu państwa, dostępie do usług i świadczeń społecznych, sposobie podziału wytworzonych dóbr, kondycji zdrowotnej i długości życia, jakości edukacji itd. Należy również wskazać, że dochód per capita nie uwzględnia zróżnicowania poziomu cen między różnymi krajami, przez co nie daje odpowiedzi na pytanie, jaki jest standard życia przy określonym poziomie dochodu (ten problem udaje się jednak wyeliminować poprzez wykorzystanie konstrukcji parytetu siły nabywczej). Ponadto, jeśli założymy, że PKB per capita wyrażany jest najczęściej w dolarach amerykańskich, to okaże się, że kształtowanie się miernika PKB �� Por. B. Szopa, Podział dochodów a poziom życia ludności (na przykładzie Polski), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Seria specjalna: Monografie nr 122, Kraków 1994. . ZN_701.indb 141. 1/30/08 1:15:56 PM.

(2) 142. Bogumiła Szopa, Paweł Kawa. zależy od aktualnego kursu walutowego (przy wzroście notowań waluty krajowej PKB rośnie, co nie oznacza automatycznie poprawy sytuacji gospodarczej). Stosowanie podejścia opartego na kursach walutowych nie odzwierciedla prawdziwej sytuacji ekonomicznej również z tego powodu, że nie uwzględnia zróżnicowania koszyka artykułów konsumpcyjnych między krajami. Z uwagi na te komplikacje, ONZ zaproponowała Bankowi Światowemu nowy miernik, który odnosiłby siłę nabywczą dolara amerykańskiego do siły nabywczej pieniądza w poszczególnych krajach. W tym celu ustalono koszyk towarów i porównano ich ceny w różnych krajach (podejście oparte na parytecie siły nabywczej) Ta metoda spowodowała wiele zmian: kraje zachodnie zanotowały znaczące zmniejszenie ich dochodów. Jeszcze inne podejście mierzenia poziomu rozwoju zaproponował w 1995 r. Bank Światowy. Nowa metoda charakteryzuje się tym, że stanowi swego rodzaju aktywa bilansu gospodarczego kraju. Istnieją trzy podstawowe elementy tej miary: – kapitał naturalny – wartość ziemi, wody, lasów oraz bogactw naturalnych, – wartość wyposażenia – maszyny, przemysł, infrastruktura, koleje, system oczyszczania wody itp., – kapitał ludzki (zasoby ludzkie) – edukacja, wyżywienie i opieka zdrowotna. Ten podstawowy miernik jest uzupełniany o jeszcze jeden element: kapitał społeczny odnoszący się do różnych rozwiązań instytucjonalnych, które tworzą ramy prowadzenia efektywnej działalności gospodarczej i bez których gospodarka rynkowa nie może sprawnie funkcjonować. Uwzględniając powyższe przesłanki, można przyjąć, że mierzenie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, choć ze względów praktycznych musi się opierać na PKB, powinno również uwzględniać inne czynniki, decydujące o funkcjonowaniu człowieka w społeczeństwie. 2. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego: Polska na tle UE-15 oraz „nowych” krajów członkowskich Do porównania stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego przyjęto – oprócz mierników obrazujących poziom PKB (por. pkt. 3) – mierniki cząstkowe, które opisują następujące składowe: zdrowotność i ochronę zdrowia, mieszkalnictwo, zagospodarowanie materialne, edukację, kulturę, komunikację i ochronę środowiska. W analizie wykorzystano dane statystyczne dla lat: 1990, 1995, 2002 zebrane na podstawie bazy Eurostat oraz narodowych urzędów statystycznych. C. Niyikiza, Miary poziomu życia stosowane przez Bank Światowy, Akademia Ekonomiczna, Wrocław 1998, s. 198. . R. Hall, C.I. Jones, Levels of Economic Activity Across Countries, „American Economic Review”, May 1997. . ZN_701.indb 142. 1/30/08 1:15:56 PM.

(3) Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski…. 143. Dane dotyczące Polski przedstawiono w ujęciu porównawczym względem krajów UE-15 oraz wybranych krajów, które od 1 maja stały się członkami UE. Zdrowotność i ochrona zdrowia. Najczęściej przyjmuje się, że stan zdrowia ludności powinien być przedstawiony przez zespół wskaźników empirycznych reprezentujących takie zjawiska społeczne, jak: długość życia, śmiertelność oraz wyposażenie szpitalne. Zróżnicowanie w zakresie opieki zdrowotnej opisać można za pomocą współczynnika umieralności niemowląt, który z jednej strony uznawany jest za swoisty barometr stanu zdrowotności społeczeństwa, z drugiej jest pochodną wielkości i efektywności nakładów na ochronę zdrowia (tabela 1, 2). Zagospodarowanie materialne. Stopień zagospodarowania materialnego oceniono na podstawie mierników cząstkowych, które bezpośrednio obrazują wyposażenie gospodarstw domowych w dobra trwałego użytku, natomiast pośrednio są miarą dostępności informacji do kultury masowej propagowanej przez media. Dodatkowej analizie można poddać również takie wskaźniki, jak: liczba telefonów komórkowych i komputerów osobistych na 100 osób (w tym wypadku badanie obejmowało jedynie lata 2000–2001), tabela 3 i 4. Komunikacja. W poniższej analizie komunikacja jest reprezentowana przez mierniki obrazujące transport osobowy oraz gęstość dróg. Jednym z podstawowych czynników zapewniających swobodę komunikowania się i mobilność społeczeństwa jest dobrze rozwinięta sieć drogowa oraz liczba samochodów osobowych w użytkowaniu (tabela 5 i 6). Kultura. Pod pojęciem miernika kultura rozumieć należy uczestnictwo w kulturze definiowane jako percepcja, a nie jako tworzenie kultury. Uczestnictwo w kulturze może przybierać bardzo różnorodne formy, które w stosunku do siebie będą miały charakter synergiczny, substytucyjny bądź też komplementarny. Dysproporcje w dziedzinie dostępności i korzystania z dóbr kultury opisano za pomocą dwóch wskaźników cząstkowych: uczestnictwa w projekcjach kinowych oraz łącznego nakładu gazet codziennych na 1000 osób (tabela 7 i 8). Środowisko naturalne. Stopień zanieczyszczenia środowiska określono na podstawie poziomu emisji dwutlenku węgla w tonach na jednego mieszkańca oraz emisji tlenku siarki w kilogramach na osobę (tabela 9 i 10). Edukacja. Edukacja jest definiowana jako „końcowy efekt społeczny”, tj. poziom wykształcenia społeczeństwa, charakteryzowany za pomocą wskaźnika analfabetyzmu oraz wskaźnika liczby studentów szkół wyższych na 1000 ludności (tabela 11 i 12). Mieszkalnictwo. Ocena warunków mieszkaniowych ludności przeprowadzona została na podstawie następującego zestawu mierników: mieszkania oddane do użytku na 1000 osób, przeciętna liczba osób na jedno mieszkanie oraz przeciętna powierzchnia użytkowa jednego mieszkania w m2. Pierwszy wskaźnik informuje o ogólnych relacjach pomiędzy rozmiarami zasobów mieszkaniowych a liczbą. ZN_701.indb 143. 1/30/08 1:15:56 PM.

(4) ZN_701.indb 144. 74,3. 78,9. 80,8. 2,2. 3,1. 9,5. 9,4. 7,8. 4,8. 2002. 1990. 2002. 1990. 2002. 1990. 2002. 1990. 2002. 5,4. 9,2. 2,7. 80,1. 6,1. 5,2. 8,0. 7,6. 7,2. 8,0. 3,9. 3,5. 3,3. 80,9. 79,4. 80,2. 74,3. 72,7. 73,4. B. 5,1. 5,3. 7,5. 5,0. 4,9. 3,5. 3,4. 3,3. 3,1. 79,3. 77,7. 77,8. 73,8. 72,7. 72,0. DK. 9,2. 3,8. 4,0. 5,6. 10,1. 12,3. 3,1. 2,8. 2,4. 80,9. 78,9. 80,2. 73,8. 70,9. 72,8. FIN. 8,7. 4,9. 4,5. 7,3. 9,0. 12,2. 3,3. 3,2. 3,1. 82,7. 81,9. 81,0. 74,7. 73,9. 72,7. F. 75,2. 74,6. 73,8. NL. 73,6. 72,9. 72,1. IRL. L. 73,8. 73,0. 72,3. 81,7. 81,5. 80,4. 81,1. 80,4. 80,1. 79,3. 78,4. 77,6. 80,6. 80,2. 78,5. Przeciętna długość życia kobiet. 73,9. 74,3. 73,3. E. Przeciętna długość życia mężczyzn. 80,7. 79,7. 78,4. 74,3. 73,3. 72,0. D. 3,3. 2,5. 2,3. 3,2. 2,7. 2,5. 2,3. 2,1. 1,6. 3,1. 2,8. 2,0. 3,6. 2,8. 3,1. 4,0. 4,0. 4,3. 5,0. 11,2. 5,8. 4,8. 3,7. 3,9. 11,5. 10,7. 9,6. 9,7. 9,6. 8,3. 6,1. 8,1. 9,7. 4,6. 5,5. 7,6. 5,1. 5,5. 7,1. 5,9. 6,3. 8,2. 5,1. 5,5. 7,3. 4,4. 5,3. 7,0. Śmiertelność niemowląt na 1000 urodzeń żywych. 5,0. 5,0. 5,0. Liczba łóżek w szpitalach na 1000 osób. 4,4. 3,9. 3,4. Liczba lekarzy przypadająca na 1000 osób. 81,1. 79,5. 80,3. 75,8. 75,0. 74,6. EL. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 1995. 1995. 1995. 73,5. 72,3. 1990. 1995. A. Lata. Kraj. Tabela 1. Zdrowotność i ochrona zdrowia w krajach UE-15 i w Polsce. 3,0. 4,1. 7,5. 5,5. 11,0. 4,3. 4,6. 3,2. 2,8. 79,4. 77,4. 78,6. 72,2. 71,2. 70,4. P. 5,6. 4,1. 3,4. 6,0. 6,5. 5,6. 2,9. 2,8. 2,9. 82,3. 81,3. 80,4. 76,9. 75,9. 74,8. S. 1,6. 5,6. 6,2. 7,9. 4,9. 4,5. 6,4. 1,8. 1,4. 80,4. 79,2. 78,5. 74,9. 74,0. 72,9. UK. 5,7. 5,1. 6,2. 8,2. 5,8. 6,0. 6,8. 6,0. 4,7. 82,4. 81,0. 80,0. 75,8. 74,6. 73,5. I. 2,3. 5,5. 8,1. 13,6. 19,3. 6,3. 6,7. 2,2. 2,1. 77,6. 75,5. 76,4. 69,0. 67,6. 66,5. PL. 144. Bogumiła Szopa, Paweł Kawa. 1/30/08 1:15:57 PM.

(5) ZN_701.indb 145. 69,8. 71,6. 76,8. 78,3. 3,1. 3,0. 10,2. 8,6. 10,8. 4,1. 2002. 1990. 2002. 1990. 2002. 1990. 2002. 1990. 2002. 6,0. 8,9. 2,9. 77,3. 8,4. 8,4. 10,4. 12,3. 10,4. 12,0. 3,2. 3,1. 4,5. 76,0. 74,6. 75,5. 65,1. 64,1. 64,5. EE. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 1995. 1995. 1995. 70,4. 1990. 1995. CZ. Lata. 9,1. Kraj LT. 67,6. 65,0. 66,6. 77,9. 76,0. 76,2. 4,6. 3,6. 4,0. 8,9. 12,1. 14,7 9,2. 10,8. 12,3. Liczba łóżek w szpitalach na 1000 osób. 2,9. 3,1. 4,9. Liczba lekarzy przypadająca na 1000 osób. 76,0. 75,6. 74,3. Przeciętna długość życia kobiet. 64,9. 63,9. 62,7. Przeciętna długość życia mężczyzn. LV. 7,2. 7,5. 9,1. 3,5. 3,0 3,0. 77,2. 75,2. 76,8. 69,1. 68,9. 68,2. SK. 9,2. 10,9. 14,8 10,4. 15,9. 13,7. 8,6. 10,1. 10,3. 8,6. 10,2. 12,0. Śmiertelność niemowląt na 1000 urodzeń żywych. 8,3. 10,1. 3,2. 3,0. 3,3. 75,6. 74,7. 73,7. 67,1. 65,1. 66,1. HU. Tabela 2. Zdrowotność i ochrona zdrowia w Polsce na tle wybranych „nowych” krajów członkowskich UE. 5,7. 4,7. 4,9. 8,9. 5,5. 7,2. 2,2. 2,1. 2,0. 76,1. 77,4. 78,3. 71,9. 69,7. 70,8. SL. 5,5. 8,1. 13,6. 19,3. 6,3. 6,7. 2,2. 2,1. 2,3. 78,0. 75,5. 76,4. 69,7. 67,5. 66,5. PL. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski… 145. 1/30/08 1:15:58 PM.

(6) ZN_701.indb 146. 851. 478. 516. 418. 474. 78,6. 27,7. 2002. 1990. 2002. 1990. 2002. 2000. 2000. 28,0. 80,7. 465. 522. 796. 34,5. 34,5. 74,7. 54,9. 499. 457. 393. 523. 465. 451. 897. 769. B. 1145. 43,2. 43,2. 50,5. 44,8. 753. 613. 566. 621. 591. 502. 1245. 1031. DK. 1385. 42,4. 39,6. 77,8. 72,6. 547. 536. 550. 643. 605. 501. 1598. 997. FIN. 944. 33,7. 30,5. 49,4. 60,5. 580. 558. 495. 623. 592. 402. 1064. 888. F. 475. Kraj. 431. 328. 306. 1080. 965. 906. NL. IRL. L. 797. 688. 602. 783. 679. 600. Radia w użytkowaniu na 1000 osób. E. 1048. 946. 480. 237. 197. 395. 547. 407 600. 515. 482. 358. 406. 402 389. 388. 340. D 878. 580. 365. 554. Telewizory w użytkowaniu na 1000 osób. 575. 421. EL. 421. 385. 324. 619. 525. 464. 281. 426. 405. 483. 760. 692. 601. 493. 401. 65,5. 60,9. 67,1. 73,9. 72,9. 66,8. 87,2. 96,7. 58,6. 68,3. 8,1. 7,1. 14,3. 11,9. 42,9. 39,5. 36,5. 31,9. 51,5. 45,9. 33,6. 33,6. Komputery osobiste w użytkowaniu na 100 osób. 75,1. 55,9. Telefony komórkowe w użytkowaniu na 100 osób. 532. 493. 389. Telefony stacjonarne w użytkowaniu na 1000 osób. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 2001. 2001. 1995. 1995. 745. 617. 1990. 1995. A. Lata. Tabela 3. Zagospodarowanie materialne w krajach UE-15 i w Polsce. 11,7. 10,5. 77,4. 66,5. 431. 361. 243. 560. 335. 187. 360. 304. 228. P. 56,1. 50,7. 77,1. 71,4. 682. 674. 683. 531. 498. 468. 932. 906. 877. S. 1438. 36,6. 33,8. 45,7. 72,7. 589. 442. 502. 652. 513. 433. 1543. 1380. UK. 872. 19,5. 18,0. 73,7. 83,9. 474. 434. 388. 488. 523. 424. 980. 798. I. 517. 8,5. 6,9. 17,4. 26,0. 282. 86 148. 387. 336. 305. 622. 433. PL. 146. Bogumiła Szopa, Paweł Kawa. 1/30/08 1:15:59 PM.

(7) ZN_701.indb 147. 907,5. 476. 487. 157. 377. 2002. 1990. 2002. 1990. 2002. 237. 530. 365. 277. 204. 555. 336. 409. 729,5. 587. 682. EE 596. 687. HU. LT. 645. 757,5. 700. 741. 486. 374. 420. 452. 404. Telewizory w użytkowaniu na 1000 osób. 557,5. 498. 379. LV. Radia w użytkowaniu na 1000 osób. 417. 476. 485. 649. 578. 872. SK. 377. 211. 96 305. 280. 232. 321. 253. 210. 314. 208. 135. Telefony stacjonarne w użytkowaniu na 1000 osób. 448. 412. 432. 732,5. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 1995. 801. 872. 1990. 1995. CZ. Lata. Kraj. Tabela 4. Zagospodarowanie materialne w Polsce na tle wybranych „nowych” krajów członkowskich UE. 390. 309. 211. 356. 351. 284. 431,5. 401. 360. SL. 336. 148. 282. 86. 387. 305. 622. 517. 433. PL. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski… 147. 1/30/08 1:15:59 PM.

(8) ZN_701.indb 148. 506. 107. 200. 2002. 1990. 2002. 106. 148. 146. 140. 452. 433. 388. B. 71. 71. 70. 346. 331. 320. DK. 78. 77. 77. 413. 372. 382. FIN. 873. 894. 808. 483. 448. 415. F. 235. 41. 117. 41. 303. 172. EL. E. NL. L. 400. 372. 348. 359. 295. 238. 622. 558. 482. 663. 162. 161 116. 116. 103. 92. 95. 92. 5. 5. 4. Drogi kołowe w 1000 km. 458. 389. 309. IRL. Samochody osobowe na 1000 osób. Kraj. 504. 656. 230. 501. 540. 392. D. 335. 57,7. 162. 2002. 1990. 2002. 70,9. 165. 109. 32,9. 339. 278. 154. EE. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 310. 228. 1990. 1995. CZ. Lata. 32,3. 32,5. 42,2. 247. 188. 238. HU. LT. 317. 212. 133. 89,7. 93,2. 100. 113. 87,0. 75,3. Drogi kołowe na 100 km2. 235. 155. 106. LV. Samochody osobowe na 1000 osób. Kraj. Tabela 6. Komunikacja w Polsce na tle wybranych „nowych” krajów członkowskich UE. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 469. 387. 1990. 1995. A. Lata. Tabela 5. Komunikacja w krajach UE-15 i w Polsce. 297. 69. 36,1. 36,4. 57,7. 236. 165. 197. SK. 68. 66. 344. 285. P. 418. 212. 138. 133. 450. 421. S. 435. 87,4. 19,0. 43,2. 426. 293. 366. SL. 371. 394. 382. 472. 373. UK. 479. 308. 303. 565. 540. 475. I. 221. 119. 113. 111. 272. 138. PL. 221. 377. 364. 363. 272. 138. PL. 148. Bogumiła Szopa, Paweł Kawa. 1/30/08 1:16:00 PM.

(9) ZN_701.indb 149. 165. 161. 189. 202. 172. 153. 201. B. 183. 168. 187. 277. 311. 352. DK. 455. 121. 104. 124. 445. 558. FIN. 218. 241. 224. 215. 231. 208. F. EL. E. NL. IRL. Kraj L. 141. 162. 92. 68. 153. 122. 280. 306. 301. 151. 149. 169. 289. 274. 220. 260. 241. 202. 109. 103. 98. 320. 290. 211. 240. 220. 202. Widzowie w kinach na 100 osób. 109. 99. 88. 174. 153. 130. 292. 311. 305. 776. 194. 293. 120. 2002. 1990. 2002. 90,0 118. 67,9. 694. 184. 174. 217. EE. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 254. 1990. 1995. CZ. LV. LT. SK. 81. 65. 97. 69. 75. 84. 93. 214. 78,7. 164. 40,2. 30,4. 18,9. 176. Widzowie w kinach na 100 osób. 94. 738. 137. 75. 247. 347. 187. 186. 237. P 45. 146. 104. 224. 162. 184. 247. Gazety codzienne w egzemplarzach na 1000 osób. HU. Kraj. Tabela 8. Dostępność dóbr kultury w Polsce na tle „nowych” krajów członkowskich UE. Lata. D. Gazety codzienne w egzemplarzach na 1000 osób. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 2002. 148. 131. 1990. 1995. 309. 2002. 296. 351. 1990. 1995. A. Lata. Tabela 7. Dostępność dóbr kultury w krajach UE-15 i w Polsce. 172. 186. 183. 417. 445. 526. S. 162. 146. 140. 201. 158. 199. SL. 210. 196. 169. 320. 331. 388. UK. 172. 158. 157. 105. 104. 105. I. 72. 59. 86. 30. 113. 128. PL. 59. 72. 86. 30. 113. 128. PL. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski… 149. 1/30/08 1:16:00 PM.

(10) ZN_701.indb 150. 7,5. 12. 6. 2002. 1990. 2002. 7. 20. 24. 37. 11,6. 10,4. 9,6. B. 10,7. 15. 29. 35. 10,0. 9,1. DK. 17. 19. 52. 11,2. 11,5. 10,4. FIN. 14. 16. 22. 6,0. 6,2. 5,4. F. NL. 5,9. L. 10,0. 10,5. 10,7. 9,6. 9,2. 17,2. 19,9. 18,1. 38. 44. 53 7. 10. 14. 45. 48. 53 9. 22. 40. Emisja tlenku siarki (w kg na osobę). 6,9. 9,6. IRL. 14,5. 12,4. 181,0. 26,0. 2002. 1990. 2002. 92,0 67,0. 85,0. 94,0. 11,2. 15,1. 13,8. EE. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 12,5. 1990. 1995. CZ. Lata. 54,0. 66,0. 97,4. 5,8. 6,7. 6,6. HU. LT. 4,4. 5,1. 5,45. 8,0. 24,0. 32,0. 12,0. 25,0. 31,5. Emisja tlenku siarki (w kg na osobę). 3,0. 3,9. 4,35. LV. 16. 26. 67. 11,2. 10,5. 9,1. D. Emisja dwutlenku węgla (w t na osobę). Kraj. Tabela 10. Środowisko naturalne w Polsce na tle „nowych” krajów członkowskich UE. 51. 53. 50. 7,7. 7,7. 4,2. E. Kraj Emisja dwutlenku węgla (w t na osobę). 6,9. EL. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 7,4. 7,1. 1990. 1995. A. Lata. Tabela 9. Środowisko naturalne w krajach UE-15 i w Polsce. 36,0. 42,0. 102,1. 8,1. 8,7. 10,4. SK. 37. 34. 35. 6,1. 4,8. 3,2. P. 6,1. 6. 11. 15. 5,4. 5,9. S. 56,0. 26,0. 71,0. 7,6. 7,9. 8,1. SL. 27. 40. 65. 9,0. 9,5. 8,3. UK. 7,0. 18. 23. 29. 7,3. 6,2. I. 9,2. 61,0. 48,0. 84,3. 10,0. 8,6. PL. 9,2. 61. 48. 84. 10,0. 8,6. PL. 150. Bogumiła Szopa, Paweł Kawa. 1/30/08 1:16:01 PM.

(11) ZN_701.indb 151. 0. 0. 26,7. 33,2. 2002. 1990. 2002. 29,9. 42,7. 35,3. 27,8. 0. 0. 0. B. 49,0. 52,0. 33,0. 0. 0. 0. DK. 51,0. 44,2. 33,2. 0. 0. 0. FIN. 41,2. 35,3. 30,0. 0. 1,0. 1,2. F. E. NL. 3,1. 2,3. 2,9 0. 0. 0. 34,7. 42,1. 51,1. 42,9. 31,1. 40,3. 30,2. 32,0. –. 21,3. 2002. 33,3. 17,5. 26,7. 0,2. 0,2. 0,2. EE. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 18,7. 11,5. 1990. 1995. 0. 2002. –. 1990. 1995. CZ. 31,4. 9,9. 19,3. 0,7. 0,9. 0,8. HU. L. 0. 0. 0. LT. 40,6. 32,9. 25,2. 0,7. 0,4. 0,5. 30,1. 26,0. 25,8. 0. 0. 0. D. 28,7. 17,6. 17,1. 33,2. 20,2. 24,8. Studenci szkół wyższych na 1000 osób. 0,2. 0,2. 0,2. Poziom analfabetyzmu (w %). LV. 45,2. 37,1. 25,8. Kraj. Tabela 12. Edukacja w Polsce na tle nowych krajów członkowskich UE. Lata. 0. 0. 0. IRL. Poziom analfabetyzmu (w %). Kraj. Studenci szkół wyższych na 1000 osób. 19,1. 2,7. 3,7. 4,2. EL. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 0. 1990. 1995. A. Lata. Tabela 11. Edukacja w krajach UE-15 i w Polsce. 28,2. 8,3. 17,2. 1,0. –. –. SK. 42,1. 32,2. 18,8. 9,7. 9,9. 9,9. P. 31,1. 42,3. 22,5. 0. 0. 0. S. 31,4. 41,2. 17,5. 24,9. 0,4. 0,4. 0,4. SL. 44,3. 21,9. 0. 0. 0. UK. 33,0. 42,1. 25,5. 1,6. 1,8. 2,1. I. 45,7. 14,2. 35,2. 0,3. 0,9. 0,3. PL. 45,7. 35,2. 14,2. 0,3. 0,9. 0,3. PL. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski… 151. 1/30/08 1:16:02 PM.

(12) ZN_701.indb 152. 2,6. 2,6. 88,7. 103,2. 1990. 2002. 1990. 2002. 94,0. 203. 206. 201. 2,7. 2,7. 2,6. 4,7. 4,6. 4,8. B. 79,4. 103,5. 53,3. 2,2. 2,1. 2,2. 4,0. 3,0. 3,2. DK. 81,8. 86,0. 80,2. 2,2. 2,1. 2,3. 6,0. 5,8. 6,8. FIN. 95,6. 83,4. 79,7. 2,2. 2,0. 2,2. 5,9. 5,8. 6,3. F. E. NL. IRL. L. 9,7. 5,6. 6,3. 5,8. 6,0. 6,8. 11,2. 11,4. 4,7. 4,7. 4,6. 3,4. 3,3. 3,2. 2,7. 2,4. 2,5. 3,0. 3,1. 2,9. 2,7. 2,6. 2,7. Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie. 7,6. 9,2. 2,3. 2,2. 2,3. 7,2. 7,1. 98,3. 76,9. 72,4. 101. 94,7. 80,6. 62,8. 57,2. 48,9. 91,2. 87,6. 81,2. 99,8. 90,2. 102,3. 91,5. 90,7. 89,2. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w m2. 2,3. 2,0. 2,2. 8,4. 9,3. 6,7. D. Mieszkania oddane do użytku na 1000 osób. EL. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 1995. 2,5. 8,2. 7,1. 2002. 1995. 5,7. A. 1990. Lata. Kraj. Tabela 13. Mieszkalnictwo w krajach UE-15 i w Polsce. 94,6. 82,6. 73,7. 3,4. 2,1. 3,2. 6,6. 6,3. 6,5. P. 79,5. 82,4. 81,5. 2,2. 1,9. 2,1. 2,2. 1,3. 4,4. S. 88,7. 95,9. 83,1. 2,5. 2,4. 2,4. 3,3. 3,2 3,2. UK. 87,4. 89,2. 91,6. 2,4. 2,3. 2,3. 3,3. 3,2. 3,5. I. 80,1. 84,2. 75,0. 3,2. 3,4. 3,3. 2,1. 3,6. 2,6. PL. 152. Bogumiła Szopa, Paweł Kawa. 1/30/08 1:16:02 PM.

(13) ZN_701.indb 153. 2,2. 2,7. 2,8. 82,7. 104. 2002. 1990. 2002. 1990. 2002. 90,7. 2,9. 113. 63,9. 82,5. 2,3. 2,4. 2,5. 0,6. 2,2. 3,3. EE. 2,5. 2,6. 2,6. 2,0. 2,4. 3,2. HU 4,1. 1,1. 2,6. 2,6. 2,7. 2,8. 2,8. 3,0. 3,2. Przeciętna liczba osób na 1 mieszkania. 0,6. 1,5. 2,6. LT. Mieszkania oddane do użytku na 1000 osób. LV. 3,2. 2,7. 3,3. 1,5. 4,1. 2,4. SK. 166. 96,9. 91,2. 63,4. 94,8. 90,0. 120. 78,7. 65,0. 121. 109. 82,7. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w m2. Źródło: http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. 1995. 1995. 1995. 2,7. 4,1. 1990. Lata. CZ. Kraj. Tabela 14. Mieszkalnictwo w Polsce na tle „nowych” krajów członkowskich UE. 109. 102. 61,4. 2,8. 3,0. 2,9. 3,1. 3,8. 3,2. SL. 84,2. 75,0. 80,1. 3,2. 3,4. 3,3. 2,1. 3,6. 2,6. PL. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski… 153. 1/30/08 1:16:03 PM.

(14) Bogumiła Szopa, Paweł Kawa. 154. ludności. Jest on jednak bardzo ogólny i wymaga uściśleń przez zastosowanie dodatkowych miar pozwalających wnioskować o standardzie mieszkaniowym. Na podstawie przedstawionych wartości mierników cząstkowych sformułować można następujące wnioski: – między Polską a krajami UE-15 istnieją znaczne różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. Potwierdzają się one zarówno w przypadku porównań wartości średnich mierników cząstkowych dla wszystkich krajów Unii, jak i w przypadku bezpośrednich porównań tych wskaźników pomiędzy krajami, nawet tymi, które uznawane są za słabiej rozwinięte, tzn. Grecją i Portugalią; – największe zróżnicowanie stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego występuje w obszarach: zdrowotność i ochrona zdrowia, mieszkalnictwo, kultura oraz komunikacja. W odniesieniu do pozostałych zaprezentowanych mierników różnice miedzy Polską a krajami UE-15 są relatywnie mniejsze; – znacznie mniejszą rozbieżność w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego można zaobserwować w grupie „nowych” krajów członkowskich. W ujęciu porównawczym sytuacja Polski jest szczególnie niekorzystna, jeśli chodzi o mierniki z zakresu służby zdrowia. W pozostałych obszarach sytuacja „nowych” krajów członkowskich jest względnie ujednolicona. 3. Zróżnicowanie poziomu dochodu między krajami członkowskimi UE. Polska na tle UE-15 i „nowych” krajów członkowskich Istniejący przez kilkadziesiąt lat podział ekonomiczny i polityczny Europy doprowadził w znacznej mierze do powstania i utrwalenia olbrzymiego zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego między Europą Środkową i Wschodnią, w tym między Polską a krajami UE-15. Obecnie poziom rozwoju „nowych” krajów członkowskich wynosi od 20 – 25% średniego poziomu UE-15 (w byłych republikach nadbałtyckich) do 55% w krajach środkowoeuropejskich (tabela 15). Tabela 15. Poziom dochodu w krajach UE-15 i w Polsce w 2003 r. Kraj Austria Belgia Dania. (w tys.). 30,5. 10 182. 83,9 43,1. Finlandia. 338,1. Grecja. 132,0. Francja. ZN_701.indb 154. Powierzchnia (tys. km2). 551,5. Ludność. (na km2). 8 139. 97. 5 356. 124. 58 978. 107. 5 158. 10 707. 333 15 81. PKB per capita (USD) 22 700. 23 400. 23 300 20 100. 22 600. 13 400. 1/30/08 1:16:03 PM.

(15) Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski… cd. tabeli 15 Powierzchnia (tys. km2). Kraj Hiszpania. 506,0. Holandia. 39 167. 41,5. Irlandia. 70,3. Niemcy. 357,0. Luksemburg. 15 807. 450,0. Wielka Brytania. 244,1. Polska. 312,7. Włochy. 77. 16 500. 437. 168. 10 048. 109. 59 511. 244. 38 646. 123. 231. 8 873. 301,3. PKB per capita (USD). 51. 82 797. 92,0. Szwecja. (na km2) 380. 3 632. 2,6. Portugalia. (w tys.). Ludność. 155. 57 634. 22 200. 20 600. 34 200 22 700. 15 300. 20. 20 700. 191. 21 400. 21 800 7 200. Źródło: obliczenia własne na podstawie http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. W przypadku Polski PKB mierzony według parytetu siły nabywczej sięgał w 1992 r. zaledwie 27% średniego poziomu dochodu w krajach Unii Europejskiej. Poziom ten ulegał jednak wyraźnej poprawie wraz z szybkim tempem wzrostu gospodarczego notowanym w Polsce w poł. lat dziewięćdziesiątych, dzięki czemu w 1995 r. poziom dochodu wynosił już 34%, a w 2002 r. ponad 40% średniego poziomu PKB per capita w Unii Europejskiej. PKB liczony według kursów walutowych wyniósł w Polsce w 2003 r. ponad 34% przeciętnego poziomu dochodu per capita UE-15. Tabela 16. Poziom dochodu w Polsce i wybranych „nowych” krajach Unii Europejskiej w 2003 r. Kraj. Powierzchnia (tys. km2). (w tys.). Ludność. (na km2). PKB per capita PKB per capita (USD) (% PKB UE-15). Czechy. 78,9. 10 280. 130. Węgry. 93,0. 10 138. 109. 64,6. 2 404. 37. 4 200. 95. 10 900. Estonia. Litwa. Łotwa. Słowacja. Słowenia. Polska. 45,2. 65,2 49,0. 20,3. 312,7. 1 408 3 620. 31 55. 5 407. 110. 38 646. 123. 1 927. 11 300. 53,4. 5 500. 26,0. 4 800. 22,7. 7 800. 36,9 19,9. 8 500. 40,2. 7 200. 34,1. 51,6. Średni ważony PKB per capita UE-15 w 2003 r. wyniósł 21 143 USD. Źródło: obliczenia własne na podstawie http://europa.eu.int/en/comm/eurostat, 2004 r.. *. ZN_701.indb 155. 1/30/08 1:16:04 PM.

(16) Bogumiła Szopa, Paweł Kawa. 156. Analizując dane dotyczące stopnia rozwoju gospodarczego, należy postawić pytanie o przebieg procesów konwergencji, czyli o możliwość „dogonienia” krajów UE-15 przez kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Proste szacunki oparte na ekstrapolacji dotychczasowej trajektorii wzrostu w krajach UE sugerują, że nawet przy optymistycznych założeniach co do utrzymania wysokiego tempa wzrostu gospodarczego w krajach Europy Środkowej i Wschodniej proces wyrównania się poziomu rozwoju musi zająć co najmniej jedno pokolenie. Wyniki symulacji pokazują, że osiągnięcie w ciągu najbliższych 25 lat średniego poziomu rozwoju UE-15 wymagałoby utrzymania tempa wzrostu PKB od 3,5–4% w najlepiej rozwiniętych krajach CEFTA (Słowenia i Czechy), 5–6% w krajach średnio rozwiniętych (w tym w Polsce), aż do około 8% w krajach bałkańskich. Badając perspektywy konwergencji gospodarek krajów Europy Środkowej i Wschodniej względem gospodarek państw Unii Europejskiej, warto prześledzić doświadczenia krajów UE w tym zakresie. Zmiany poziomu PKB per capita w czterech krajach członkowskich, które przystępowały do UE jako kraje o niskim poziomie dochodu przedstawiono na rys. 1. 100. Irlandia. 90 80 Hiszpania 70 Grecja. 60 Portugalia 50 40 1966. 1970. 1974. 1978. 1982. 1986. 1990. 1994. 1998. 2002. Rys. 1. Realna konwergencja w krajach Unii Europejskiej (PKB per capita według parytetu siły nabywczej w stosunku do średniej UE-15) Źródło: opracowanie własne.. Jak wynika z rys. 1, jedynie w Irlandii wystąpił wyraźny proces konwergencji, przy czym został on zintensyfikowany dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych. W Hiszpanii i Portugalii proces ten był już znacznie wolniejszy, a w Grecji jego. ZN_701.indb 156. 1/30/08 1:16:05 PM.

(17) Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski…. 157. wystąpienie jest w ogóle wątpliwe. Można jednak stwierdzić, że sukcesy i porażki czterech krajów w zakresie realnej konwergencji i wzrostu dają się wyjaśnić poprzez porównanie prowadzonej przez te kraje polityki gospodarczej. Pośród cech w najistotniejszy sposób odróżniających Irlandię od Grecji – a mających istotny wpływ na wzrost gospodarczy i realną konwergencję – należy wymienić ogólnie niższy poziom wydatków rządowych w relacji do PKB i niższy udział przedsiębiorstw sektora publicznego w tworzeniu PKB. Grecja była jedynym państwem UE, w którym w latach osiemdziesiątych zamiast prywatyzacji nastąpiła renacjonalizacja części gospodarki, spowodowana głównie realizacją populistycznych deklaracji polityków z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Wysoki udział inwestycji publicznych oraz inwestycji realizowanych w całości przez firmy państwowe doprowadził do silnego obniżenia ich efektywności: efektywność mierzona przyrostową kapitałochłonnością wzrostu była w latach dziewięćdziesiątych średnio aż 4 razy niższa w Grecji niż w Irlandii. Kolejnym elementem wyraźnie odróżniającym Grecję od Irlandii była polityka tworzenia korzystnego klimatu inwestycyjnego, zwłaszcza dla inwestorów zagranicznych. W Grecji wspomniane powyżej populistyczne działania polityczne wywołały ksenofobiczny lęk przed napływem kapitału zagranicznego, który w bardziej efektywny sposób niż fundusze pomocowe Unii Europejskiej mógł sfinansować modernizację zapóźnionej w rozwoju gospodarki. Dodatkowym czynnikiem relatywnie słabych wyników greckiej gospodarki w zakresie zbieżności do średniego poziomu rozwoju w Unii Europejskiej była niezdolność Grecji do zapewnienia stabilnych ram wzrostu gospodarczego. Efektem polityki gospodarczej, uzależnionej od nacisków politycznych, było utrzymywanie się w Grecji w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych stosunkowo wysokiej stopy inflacji, ocylującej między 14 a 22%, co negatywnie wpłynęło na długookresowe decyzje dotyczące oszczędzania i inwestowania. W odróżnieniu od Grecji, w Irlandii inflacja została obniżona do poziomu ok. 2–3% już w połowie lat dziewięćdziesiątych. Osiągnięcia Portugalii i Hiszpanii w zakresie ogra Pod koniec lat siedemdziesiątych, a więc jeszcze przed rozpoczęciem zakrojonej na dość szeroką skalę prywatyzacji, udział przedsiębiorstw sektora publicznego w tworzeniu PKB wynosił w Irlandii ok. 10% PKB, podczas gdy w Grecji udział ten wzrósł w latach osiemdziesiątych o 23% PKB (W.M. Orłowski, Koszty i korzyści z członkostwa w Unii Europejskiej. Metody, modele, szacunki, CASE, Warszawa 2000, s. 134).. Enlargement of the European Community. Case Studies of Greece, Portugal and Spain, red. J.L. Sampedro, J.A. Payno, The MacMillan Press, London 1983.. Dopiero w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych, w związku z koniecznością spełnienia nominalnych kryteriów konwergencji uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej, zastosowano kombinację polityki fiskalnej i monetarnej ukierunkowaną na obniżenie stopy inflacji. . . ZN_701.indb 157. �� D. Gros, N. Thygesen, European Monetary Integration, Longman, London 1992.. 1/30/08 1:16:05 PM.

(18) Bogumiła Szopa, Paweł Kawa. 158. niczania inflacji były również bardziej znaczące niż miało to miejsce w Grecji (w Hiszpanii inflacja została obniżona do poziomu jednocyfrowego w połowie lat osiemdziesiątych, zaś w Portugalii – na początku lat dziewięćdziesiątych). Należy przy tym zaznaczyć, że choć źródeł sukcesu Irlandii upatruje się najczęściej w niskich podatkach dla przedsiębiorstw, wysokich wydatkach na edukację, efektywnej polityce w zakresie przyciągania bezpośrednich inwestycji zagranicznych i skuteczności w wykorzystaniu funduszy strukturalnych, to wskazać należałoby również na bardziej fundamentalne przesłanki, takie jak: zaufanie społeczne i zdolność do współpracy różnych sił politycznych i społecznych, system wartości, autorytet państwa oraz silna identyfikacja kulturowa. Dzięki tym cechom rząd i społeczeństwo Irlandii okazały się zdolne do przyjęcia i realizacji długofalowych strategii rozwoju gospodarczego, a także do wykorzystania szans, jakie stwarza przynależność do UE. Reasumując, można stwierdzić, że zgodnie z hipotezą konwergencji, przystąpienie do Unii Europejskiej kraju o stosunkowo niskim poziomie rozwoju powinno prowadzić do przyspieszenia procesów wzrostu w tym kraju. Powyższy wniosek znajduje potwierdzenie w danych empirycznych. Jak można jednak zauważyć na przykładzie Grecji, integracja tworzy jedynie płaszczyznę do wystąpienia procesów realnej konwergencji, natomiast nie stanowi ich gwarancji. Kluczowym czynnikiem staje się odpowiednia polityka gospodarcza stymulująca rozwój gospodarczy i pozwalająca skorzystać z szans płynących z przystąpienia do ugrupowania integracyjnego. Literatura Baldwin R.E., Towards an Integrated Europe, CEPR, London 1994. Enlargement of the European Community. Case Studies of Greece, Portugal and Spain, red. Sampedro J.L., Payno J.A., The MacMillan Press, London 1983. Gros D., Thygesen N., European Monetary Integration, Longman, London 1992. Hall R., Jones C.I., Levels of Economic Activity Across Countries, „American Economic Review”, May 1997. Kawa P., Inwestycje w modelach endogenicznego wzrostu gospodarczego. Implikacje dla polityki ekonomicznej, Kraków 2003 (praca doktorska, niepublikowana). Niyikiza C., Miary poziomu życia stosowane przez Bank Światowy, Akademia Ekonomiczna, Wrocław 1998. Orłowski W.M., Koszty i korzyści z członkostwa w Unii Europejskiej. Metody, modele, szacunki, CASE, Warszawa 2000. �� R.E. Baldwin, Towards an Integrated Europe, CEPR, London 1994.. . Przegląd wyników badań empirycznych w tym zakresie zawiera praca: P. Kawa, Inwestycje w modelach endogenicznego wzrostu gospodarczego. Implikacje dla polityki ekonomicznej, Kraków 2003 (praca doktorska, niepublikowana). . ZN_701.indb 158. 1/30/08 1:16:05 PM.

(19) Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski…. 159. Szopa B., Podział dochodów a poziom życia ludności (na przykładzie Polski), Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Seria specjalna: Monografie, nr 122, Kraków 1994. The Level of Socio-economic Development in Poland – a Comparative Study In the first part of this article, the authors discuss the specific features of GDP per capita as a measure of socio-economic development, including the limitations of its use. The authors present alternative methods for measuring socio-economic development, such that other factors, besides GDP, crucial in determining standards of living are taken into account. The second part of the article compares Poland’s level of development to that of the new EU Member States and the EU-15. Apart from measures that reflect GDP, the authors also use partial measures describing the following components: health and health care, housing, assets management, education, culture, transport and environmental protection. Moreover, the authors identify the areas with the largest and smallest divergences in the measures used. The authors also discuss the course of convergence processes in the new EU Member States, particularly in Central and East European countries. They present and analyse the convergence experiences of such countries as Ireland, Spain, Portugal and Greece, and list the factors that had a critical impact on the achieved degree of convergence. The authors assert that integration constitutes merely a platform for convergence processes but does not guarantee them.. ZN_701.indb 159. 1/30/08 1:16:05 PM.

(20)