Ochrona konsumenta w warunkach asymetrii informacji

Pełen tekst

(1)2003. Paweł. Nowak. Kat.dra Mlkr•• k .... n.... w warunkach 1.. Jakość. I InformacJa. W przypadku asymetrii informacji producent i konsument nic mają tej samej ilości informacji na temat przedmiotu transakcji. Towary odbierane są przez konsumenta jako homogeniczne i jeżeli są one różnej jakości, to konsument nie jest w stanie odróżnić towaru wysokiej jakości od towaru niskiej jakości.. Istnienie asymetrii informacji niesie ze sob,! wiele poważ.nych implikacji. Asymetria informacji może być przyczyną zawodności rynku, tj. może utrudniać zawieranie opłacalnych transakcji kupna-.. sprzedaży. Kiedy informacja jest niedoskonała, cena nie odzwierciedla rzeczywistej jakości towaru i wolny rynek nie jest w stanie pozbyć się gorszego produktu lub usługi. Prowadzi to do kurczenia się wymiany, a w skrajnych przypadkach do zniszczenia rynku. Jeżeli zbyt dużo towarów niskiej jakości znajduje się na rynku, to sprzedawcy towarów wysokiej jakości napotykają trudności z ich sprzedażą. Dostawcy niskiej jakości oddziałują na percepcję .iredniejjak{}.\'ci przez ewentualnych nabywców. Produkt niskiej jakości może zniszczyć rynek na obydwa rodzaje jakości danego dobra. Kiedy konsumenci dysponują nieprawdziwą lub niedoskonałą informacją, rynek zwykle zawodzi i nic zapewnia efektywności. Jakość towarów może być rozpoznana przez nabywców przed zakupem, po zakupie w trakcie użytkowania lub nic być poznana w ogóle. Te trzy przypadki l określa się w literaturze jako: seareh goods • e.rperience goods i credellce Koods'. Powyższa klasyfikacja oddaje różne warianty dóbr w zależności od poziomu informacji nabywcy. W pierwszym przypadku nabywca jest w stanic l. P. Nclson,/nformation and COl1suma Bt/wI'/ollr, "Jouma! ol' Political Economy" 1970. nr 7X.. S.311-329. 2 M. Darby i E. Karni, Fru Compl,titiof! and the Optima! Amoullt (!( Frtllu!, "Jnurnal of Law and Economics" 1973, nr 16, s. 67-8X..

(2) Paweł. Nov.'ak. ocenić jakość. przed zakupem, w drugim po zakupie w trakcie użytkowania, natomiast w trzecim przypadku nie jest w ogóle w stanie poznać rzeczywistej jakości. Podział ten jest bardzo czytelny i PorZ<ldkuje obszar badawczy, mimo że w rzeczywistości często spotykamy towary, które mają wszystkie te cechy jednocześnie.. Asymetria informacji powoduje problem niespójności bodźców - jedna ze stron biorących udział w wymianie może podejmować działania, które są sprzeczne z interesem drugiej strony. W warunkach asymetrii informacji pro· ducent ma silny bodziec do popełnienia oszustwa z powodu braku kontroli ze strony nabywcy. Asymetria informacji ma wpływ na sposób funkcjonowania wielu rynków. Rynki wolnokonkurencyjne zawodzą i nie s,! w stanie zapewnić osiągnięcia maksymalnych korzyści. Obecnie nikt nie żywi naiwnego przekonania, że nie· widzialna ręka rynku załatwi wszelkie problemy związane z naruszaniem praw konsumenta. Rynek często nie wymusza jakości, a firmy nagminnie lamiące. prawa konsumenta nie sq z niego automatycznie eliminowane. Wolny rynek i konkurencja nie zawsze promują jakość, dlatego potrzebna jest regulacja ze strony państwa. Regulacja rynku przez PaI\stwo może mieć formę: .- kontroli jakości, ... minimalnych standardów jakości, -- licencjonowania i koncesjonowania, - certyfikacji, - przepisów bezpieczeństwa. Decyduj,!c się na regulację przyjmujemy założenie, że państwo wie więcej niż prywatni uczestnicy rynku. W rzeczywistości państwo może napotykać takie same problemy informacyjne jak prywatne podmioty. W rezultacie stajemy często przed wyborem pomiędzy niedoskonałym rynkiem aniedoskonalą regulacją, czyli między zawodnością rynku a zawodnością regulacji. Na ogól sądzimy, że wolność gospodarcza sprzyja poprawie konkurencyjno· ści i wzrostowi jakości, okazuje się jednak, że niekiedy regulacja rynku może przynieść paretowską poprawę.. 2. Prawna ochrona konsumenta Większość przyjętych kart konsumenta, w tym i konsumenta europejskiego, opiera się na pięciu zasadach sformulowanych w orędziu przez prezydenta USA. Johna Kennedy'ego 15 marca 1962 r.):. -' Zob. G. Mcrodi, Rl'klama i komf'r(jaliauja produkujw: ochrona intl'r('.w;w eko/lomicznych kOIl.\·II/1l/'111ÓW, II ::.~odnj(, nia mi (dz.y I'rodllCl'/I tami i konsumentami [w: I Ochrona konsumenta w LInii Europej.\'kiej, Instytut Europejski w Lodzi, Lódi 1998..

(3) Ochrona konsumenta w warunkach asymetrii·. - prawo do pełnej informacji o skutkach działania wyrobów. - prawo do bezpiecznego użytkowania. - prawo do odszkodowania za doznane szkody spowodowane wadą wyrobów. - prawo do organizowania zbiorowych działati w ochronie swych interesów. - prawo wyboru. Wyrób powinien być przede wszystkim bezpieczny dła uż y tkownika . Dyrektywa 92/59/EEC'. wydana przez kOll1isj<; europejską stanowi. że .. wyrób bezpieczny to każdy wyrób. który w normalnych warunkach jego użytkowania . zgodnie z przeznaczeniem. nie stanowi żadnego zagrożenia. bądź tylko ryzyko ograniczone do niskiego poziomu" . Brak zapewnienia bezpieczeństwa powoduje. że wyrób należy traktować jako wadliwy. Dostawca ponosi odpowiedzialność za szkody spowodowane przez wyrób (prodll cI liahility) . W Pol sce odpowiedzialność tę określa kodeks cyw ilny (Księga tlt y. Artykuły 415 i 416 przewidują potrzebę udowodnienia winy dostawcy przez poszKodowanego konsumenta . Nie ustalona kodeksem jest forma naprawienia szkody. W Unii Europejskiej odpowiedzialność określona jest przez dyrektywę 85/374/EEC". z której wynika. że: . - wyrób uwa ża się za wadliwy. jeżeli nie zapewnia bezpieczeństwa. którego konsument ma prawo oczekiwać. - osoba poszkodowana musi udowodnić istnienie szkody oraz wady i istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy szkodą i wad" wyrobu , - producent (zarówno finalny, jak i podz esp o łów oraz surowców) jest odpowiedzialny za szkodę spowodowaną wadą jego wyrobu. a jeżeli nie m ożn a u s talić producenta wyrobu, odpowiedzialna jest osoba dostarczająca go do obrotu. - producent może uwolnić s ię od odpowiedzialności. jeżeli dostarczy dowody. że wyrób podczas wprowadzania go do obrotu nie miał wady. która spowodowała szkodę, lub że wada nie mogła być rol.poznana według ówczesnego stanu wiedzy i techniki. - pełna odpowiedzialność producenta za szkody spowodowane wadą wyrobu, w wyniku której nastąpiła ś mierć lub utrata zdrowia. powinna wyno sić co najmniej 70 mi ecu. Ponadto prawa konsumenta są chronione przez Dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące ogólnego bezpieczeństwa wyrobu (92/59 EWG. L 228 z II sierpnia ł 992 r.). dotyczące ustawodawstwa , przepisów oraz regulacji w dziedzinie mylącej reklamy (94/450/EWG 1.250 z 19 września 1984 r.) lub nieuczciwych umów z konsumentami (93/13/EWG L 95 z 2ł kwietnia ł993 r.) . Podstawowym zadaniem wymienionych dyrektyw oraz dyrektyw nowego podejścia (qowa Tlił'. Nt'11' Apf'ro uch -lcl:iJlation lUulJ fafldards CEN/CENEI..EC. nrussctcs 1'197 . ol. .~ tJs lawa zmianami) . fi. I.. 011 t}/(, tra. f1IOV{' I1I{.' nl. oj Roods ill Europ!'.. 23 kwiclnia 1964r. - kodeks cywilny (Dl.. U. Nr 1611964, poz . 93 z pÓl.nicjszymi. Zob . pr/.)'p. 4..

(4) PU\\'('/ No\\'ak. koncepcja w dziedzinie harmonizacji technicznej i normali zacji z 5 maja I '185 r.. 8S/C. 136/01 ) jest sprawić, aby w handlu byly towary bezpieczne dla zdrowia i środowiska. Na podstawie przedstawionej interpretacji prawnej odpowiedzialno ści producenta Za wyrób w Polsce i Unii Europejskiej. widać duże zagroże nie dla wiciu polskich producentów z powodu niedostatecznego zabezpiecze nia si~ przed odpowiedzialnością prawną za dostarczane towary . Odpowiedzialność ta w momencie wejścia Polski do Unii Europejskiej dotyczyć będzie nie tylko eksporterów, ale także przedsiębiorstw działających na rynku krajowym. Przeds iębiorstwa produkujące wyroby o wysokim stopniu ryzy ka dla zdrowia, l.ycia lub mienia użytkownika "l w pierwszej kolejności o bjęte koniec zno ścią podjęcia starań minimalizujących straty z powodu wady lub nieprawidlowego wykonania . Zgodnie z art. 76 konstytucji RP. obowi'lzkicm wladz publicznych jest ochrona konsumentów przed nieuczciwymi praktykami na rynku . I lipca 2000 r. wes z ła w życie Ustawa () oc hronie ni e których praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrz'ldzon'l przez produkt nie bezpieczny, uchwalona przez Sejm 2 marCa 2000 r.' Problem"tyka ochron y konsumenta, będąca od kilkudziesięciu lat przedmiotem dyskusji w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej, stala się przedmiotem zainteresowania w Polsce od niedawna . Nowa ustawa zawiera szereg norm, określających odpowiedzialność producentów i osób zajmuj'lcych się dystrybucją niebez piecznych produktów, mającyc h na cclu ochronę slahszej stron y transakcji, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji, w których umowy zawierane s ą "poza lokalem przedsiębiorstwa", to znaczy w domu, w miejscu publicznym, jak również w przypadku wszelkiego rodzaju sprzedaży na odleglość poprzez zlożenie oferty za pomocą telewizji, radia, poczty, poczty elektronicznej . W obydwu przypadkach do uznania wa ż nośc i umowy konieczne jest spelnicnie określonych warunków. Sprzedający powinien udzieli ć nabywcy niezbędnych informacji i zawiadomić go we właściwym czasie o mo ż liwości rozwiązania zawartej umowy. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów l11a czuwać nad przestrzeganiem ustawy przez producentów i dystrybutorów towarów. W przypadku gdy dany towar nie s pełnia wymaganych norm, Urz'Id może nalożyć na producenta obowiązek poddania produktu określonym testom w upowainionym do ich przeprowadzenia laboratorium,jak również dolączcnia do produktu odpowiednich ostrzeżeń. W przypadku stwierdzonych poważnych naruszeli. produkt moi.e zostać wycofany z obrotu i zniszczony . W Pol sce klienci rzadko decydują się dochodzic' swych praw przed sądem . Przewlekłe postępowanie sądowe, słaba zdolność egzekwowania wyroku. powszec hny brak wiary w sprawiedliwy wyrok , wysokie kos zty dochodzenia. 7. hup:/Iks ,scjm .gov.pl :80()9!proc3/ust;.twy/942 u.łum (22.03 .2000 r.).

(5) Ochrona konsumenta. H'. warunkach. swoich praw sprawiają, że konsumenci bardzo często rezygnują z tej drogi postępowania. Nierzadko sprzedawcy i producenci z góry zakładają, że konsumenci nie znają swoich praw, a nawet na to liczą. Prawna ochrona praw konsumentów w Polsce jest bardzo słaba. Bardzo często konsumenci nie są świa domi swoich praw i dają się oszukiwać. Przyczyną jest niski poziom wiedzy społeczeństwa. Wiele osób uważa, że wciąż nad wszystkim czuwa państwo, kontrolując to. co dzieje się w gospodarce.. 3. Gwarancie Problem niskiej jakości nic dotyczy tylko konsumentów, ale również producentów towarów wysokiej jakości. Jeżeli jakość jest "niewidoczna" dla konSlllnenta i na rynku występuj" jednoczcśnie towary wysokiej i niskiej jakości, to producenci wysokiej jakości mają problem ze sprzedaż.ą swojego towaru po wyższej cenie, gwarantującej opłacalność (przy założeniu, że wyż.sza jakość więcej kosztuje). Producenci wyrobów o wysokiej jakości starają się odról.nić od producentów niskiej, inwestując w znaki. Inwestowanie w znaki może być efektywne z prywatnego punktu widzenia. Inwestowanie w znaki: świadectwa, certyfikaty zgodności, wyróżnienia, nagrody, może pomóc rozwiązać problemy spowodowane asymetrycznością informacji. Problem informacji może być wyeliminowany poprzez doskonały system ... gwarancJI.. Spotykamy wiele rodzajów gwarancji. W przypadku gdy potrzebna jest naprawa, niektóre ograniczają odpowiedzialność producenta tylko do części, inne do robocizny. Najczęściej waż.ność gwarancji ograniczona jest czasowo, tylko niektóre obowiązują przez cały czas "życia" wyrobu. W przypadku l'xperience goods jednym ze sposobów sygnalizowania wysokiej jakości są udzielane przez producenta gwarancje. Pełna gwarancja doskonale chroni interes nabywcy i zwalnia go z troski o stan towaru. Jeżeli towar okaże się nieodpowiedni, nabywca w każdym przypadku ma prawo zwrócić go producentowi lub sprzedawcy. Gwarancja może być traktowana przez konsumenta jako przejaw pewności sprzedawcy co do jakości oferowanych towarów, w myśl zasady, że tylko najlepsi mogą pozwolić sobie na dawanie gwarancji, bo w przeciwnym razie koszty napraw doprowadziłyby ich do bankructwa. Wynika z tego, że producenci oferujący towary wysokiej jakości b~dą skłonni udzielać dłuższej gwarancji aniżeli producenci towarów niskiej jakości'. Konsumenci na podstawie porównania warunków gwarancji oferowanych przez producentów mogą wnioskować o jakości wyrobów. Jednak rzadko kiedy producenci biorą na siebie pełne koszty napraw w ramach gwarancji. Dzieje się tak tylko wówczas, gdy Si] pewni, że potencjalna wada może powstać SM. Spencc, C/ll/suma Mispefct'ptiom, Proc/uet Failufl', mul Producer Liabilit.'r', "Rcvicw ol' Ecollomic Studics" ! 977, nr 44, s. 561-572..

(6) Paweł. Nowak. wyh}cznie Z ich winy, na przykład w wyniku błędu popełnionego w trakcie produkcji. Gwarancja nie jest jedynym środk iem sygnalizowania jakośc i . Może być uzupelniana ceną oraz reklamą w ramach optymalnego pakietu sygnalizacji". W sytuacji gdy producent nie musi walczyć () nabywców za pomoq niskiej ceny i jego pozycja na rynku jest niczagrożona, może uzupelniać gwarancję przcz zastosowanie wysokiej ceny. Wy soka cena jest często odbierana przez nabywców jako sygnał wysokiej jako śc i . W tym przypadku producent liczy na nabywców poinformowanych , którzy znaj~ rzeczywistą jakość towaru . Niekiedy równic? niska cena może oznaczać wysoką jakość, na przykład w okresie wejścia nowego towaru na rynek. Ustalaj,}c niską cenę, producent wysokiej jakości jest pewny swojej pozycji i podejmuje decyzję O rezygnacji z bieżących I.ysków w imię zainteresowania towarem jak najszerszej liczby nabywców, wierlilc , 7.e w przyszłości zaakceptuj,} oni wyŻSZ'} cenę . W przy padku niskiej ceny jako znaku wysokiej jakośc i oczekiwania producenta zorientowane są na ponowne zakupy, natomiast w przypadku wysokiej ceny oczekiwania producenta kierowane są pod adresem nabywców znających rzcczywistą jakm;ć.. Nabywając. dobra o cechach poznawalnych po zakupie, konsument dopiero w trakcie lub po zakOliczeniu okresu eksploatacji jest w stanic poznać rzeczywist,Liakość towaru, Jeżeli wyznacznikiem jakości jest trwałość, to na długość okresu eksploatacji ma wpływ wiele czynników, w tym sposób użytkowania przez konsumenta. W przypadku gdy nabywca .otrzymuje pełną gwarancję, nie ponosi żadnych kosztów napraw i nie jest zainteresowany dbałym sposobem eksploatacji. U konsumenta występuje brak bodźców do dbania o jakość towaru. Spotykamy się w tym przypadku ze zjawiskiem ryzyka moralllego p.o stronie nabywcy. Nabywca nic wykazuje odpowiedniej staranności IN trakcie użytko wania. Ryzyko moralne występuje w sytuacji, gdy jedna ze stron rynku nie może obserwować zachowania drugiej . Naturalną reakcją producenta jest ograniczenie gwarancji do ełementów, których zużycie nic zależy od sposobu ui.ytkowania, czyli udzielanie niepełnej gwarancji. Niepełna gwarancja motywuje konsumenta do wlaściwego postępowania z nabytym towarem. Niepełną gwarancję uzasadnia również zjawisko odwrotIlej selekcji. Towary objęte pełną gwarancją przyciągają użytkowników wysokiego ryzyka, podczas gdy towary objęte częściową rekompe nsatą są nabywane przez osoby, które prawdopodobnie nie będą korzystać z gwarancji. Wysokie koszty napraw mogą wpływać na wzrost ceny towaru, a tym samym ograniczać popyt. W rezultacie osoby chcące posiadać pełną gwarancj, będą musiały za nią coraz więcej płacić, a sama gwarancja stanie się ś wiadczeniem ekskluzywnym, dostępnym coraz mniejszemu gronu nabywców. Ryzyko moralne i selekcja neg:ltywna tłumacz:} wiele ograniczeń nakładanych na system gwarancji. 'ł. P. Mi Igrom. J. Robcrts, Prices mul AdvenisillR Si1:!ra/s. nomy " 1986.nr94.s . 796 ~821 .. ąl ProducI. "Journa I. ol' Polit ieal Ero·.

(7) OchrOlU1 konsumenta. IV. warunkach as .. Ze względu na ryzyko moralne gwarancja nie moi<e służyć do rozwiązywania problemu asymetrii informacji. Ponadto w przypadku złożoności sprawy, wysokich kosztów postępowania s:'ldowego, małej wartości przedmiotu sporu, konsumenci mimo posiadanej gwarancji rezygnują z możliwości s:'łdowego dochodzenia odszkodowania z tytułu gwarancji. Pełna ochrona interesów konsumenta za pomoc" systemu gwarancji nic jest w praktyce możliwa<. 4. Renoma I zakupy powtarzane Sprzedawca może d"żyć do zbudowania i utrzymania renomy dostawcy dóbr i usług wysokiej jakości. W długotrwałym interesie przedsiębiorstwa, którego sukces zależy od stworzenia grupy lojalnych nabywców. leży ścisle przestrzeganie norm jakościowych oferowanych towarów. W przypadku braku gwarancji zakupy powtarzane daj" konsumentowi moż liwość monitorowania jakości. W trakcie użytkowania nabywcy poznają rzeczywistą jakość towaru. Tak dlugo, jak bieżąca jakość koresponduje z przyszłą jakością, konsument może podejmować decyzje na temat przyszłych zakupów na podstawie stanu panującego w danej chwili. Zakupy powtarzane generują większe przychody producentom towarów wysokiej jakości niż. producentom oferującym wyroby niskiej jakości. Z tego powodu, producent towarów wysokiej jakości jest w większym stopniu gotowy do zaakceptowania niskiej ceny w momencie wprowadzania wyrobów na rynek, aniżeli producent oferujący wyroby niskiej jakości. W konkurencji mię dzy producentami wyrobów o różnej jakości cena musi być na tyle niska, aby kalkulując przyszłe dochody. producent oferujący towar niskiej jakości nic był zainteresowany jej zaakceptowaniem. W pewnych okolicznościach towar o niższej cenie może być towarem o wyższej jakości, ponieważ wysoka jakość i wynikające z niej perspektywy długotrwałej obecności na rynku uzasadniają rezygnację z chwilowych zysków przez producenta wysokiej jakości wyrobów. Podobną rolę jak niska cena może spełniać .. miękka" reklama, która nic informuje o cenie, właściwościach wyrobu, punktach sprzedaży, a jedynie o istnieniu produktu lub producenta. Za pomocą "miękkiej" reklamy producent wysyła na zewnątrz sygnał, mający na celu utrwalenie przekonania o mocnej pozycji firmy na rynku i informuje konsumenta w sposób pośredni o wysokiej jakości.. Zakupy powtarzane stanowią silny bodziec dla producenta do dostarczania towaru wysokiej jakości, jeżeli nabywcy odpowiednio szybko po zakupie poznają rzeczywistą jakość i gdy częstotliwość zakupów jest wysoka. Jeżeli za wyznacznik jakości przyjmiemy trwałość, czyli okres, w którym produkt się nie psuje, to trwałość nie sprzyja powtarzaniu zakupów (produkt trwalszy generuje mniejszy popyt w przyszłości). W ekstremalnym przypadku produkt, który się nic psuje, nic generuje żadnych ponownych zakupów..

(8) Pawel Nowak. W sytuacji, gdy renoma nie odgrywa żad nej roli. np . producent sprzedaje towary jednorazowym nabywcom. nie udziela gwarancji i nie zagraża mu niebezpieczenstwo bycia pozwanym przed "lei, ma Oll silną motywację do obniżania jakości.. W przypadku experiel/ce goods, gdy jakość jest "niewidzialna", ccny mog,\ nic oddawać rzeczywistego poziomu jakości. Klasycznym przykładem takiego rynku , opisanym przez G. Alkcrofa "' , jest rynek sa mochodów używanych, określany rynkiem "bubli" . W przypadku rynku " bubli" jakość nie jest przedmiotem decyzji producenta, tylko jest zmienną egzogeniczną pochodzącą z rynku. Sprzedawca nic ma wpływu na jakość, nic kontroluje jakości - jakość jest niezalcżna od producenta. Na rynku "bubli" dobra niskiej jakości wypierają dobra wysokiej jakości z powodu wysokiego kosztu zbierania informacji. Sam fakt, że samochód został wystawiony na sprzedaż, informuje potencjalnego nabywcę, że jego stan jest nienajlepszy . Selekcja odwrotna moi.e być na tyle poważnym probłemem, że może prowad z ić do zmniejszenia wymiany lub w skraj nyc h przypadkach do likwidacji rynku . Minimałny poziom jakości na rynku bubli może w takich warunkach być podyktowany przez obowiązujące wymagania prawne lub poziom, poniżej którego niska jakość bylaby widoczna dla konsumenta. W takich sytuacjach spotykamy się z ryzykiem moralnym po stronie producenta. Ryzyko moralne wyjaśnia Ila przykład niski poziom usług gastronomicznych oferowanych w turystycznych częśc iach Krakowa. Tranzytowy cha rakter konsumpcji, zakupy jednorazowe i brak znaczenia renomy t1umac zą to zjawisko . W prLypadku experielice good.'· zakładamy, i.e nabywcy nie znają cech dóbr przed zakupem. Często spotykamy nabywców, którzy w wyniku indywidualnie przeprowadzonych testów, lektury "Magazynu Konsumenta" oraz własnej dociekliwości znają jakość towarów. Udział konsumentów w rynku ma charakter ciągły, można więe przyj'lć, że w danym momencie na rynku są konsumenci znający i nie znający rzeczyw istej jakości towarów. Obecność konsumentów poinformowanych wywiera pozytywny wpływ na "przeciętną" jakość oferowaną na rynku . Nabywcy poinformowani, stawiając wyższe wymagania sprzedawcom, "podciągają" jakość w górę. Wzrost liczby nabywców poinformowanych sprzyja efektywności gospodarki. W związku z tym, zadaniem rządu powinno być wspieranie wzrostu wiedzy ponad poziom prywatnie opłacalny. Temu celowi służy finansowanie badan i subsydiowanie czasopism konsumenckich. Rząd może podnieść dobrobyt społeczny poprzez uzyskiwanie i upowszechnianie informacji. W USA , Kanadzie . Unii Europejskiej źródłem wiarygodnych informacji są nie za leżne czasopisma konsumenckie, publikujące wyniki specjałistycznych badań, testów i porównań nie finansowanych przez producentów. Konsumenci mogą zaufać informacjom podanym przez niemiecki "Test", francuski "Qui G. Alkcrlof. TlIC Markn for Lemom;: Quality UI/certail/ty alld fhe Mark('( MechlIlIism . ..Thc Quartcrly Journal of Economics" 1970. nr 84 , s. 48M- 500. 10.

(9) Ochrona konsumenta w warunkach. choisir", amerykański "Consumer Reports" czy brytyjski "Which". Nakłady tych czasopism wynoszą miliony egzemplarzy. W ten sposób zakupy nie są loterią, konsumenci wiedzą, które towary są dobre, a rynek "oczyszczany" jest z towarów o niskiej jakości. Siła wpływu organizacji konsumenckich w Stanach Zjednoczonych, Europie Zachodniej jest nieporównywalna z sytuacją w Polsce. Lobby konsumenckie w Polsce jest bardzo słabe. W USA, gdzie ruch konsumencki powstał już ponad 100 lat temu, dziala w nim obecnie 80 mI osób". W Niemczech obok Verbraucher-Zentrale działa Grupa Użytkow ników Gospodarstwa Domowego czy Niemiecki Zwi,!zek GospodYli Domowych. Uzyskiwanie informacji wymaga ponoszenia prywatnych kosztów przez konsumentów. W rzeczywistości istnieje wiele rynków, na których prywatne uzyskiwanie informacji jest bardzo drogie albo nawet niemożliwe. Kosztowna informacja jest na przykład problemem rynku pracy. W prostych modelach praca jest produktem homogenicznym, tzn. każdy pracownik oferuje ten sam "rodzaj" pracy. Jest to duże uproszczenie, ponieważ w rzeczywistości firmie bardzo trudno określić umiejętności osób zatrudnionych przed przyjęciem ich do pracy.. 5. Podsumowanie Ze względu na ryzyko moralne i odwrotną selekcję producenci mają skłon ność do obniżania jakości w sytuacji asymetrii informacji. Wiedza konsumenta, zakupy powtarzane, gwarancje i sygnalizacja przez producenta osłabiają problemy wynikające z asymetrii informacji. Koszty transakcji są przyczyną niekompletnych umów, nie w pełni zabezpieczających interesy konsumenta. Często konsument nie ma czasu, wiedzy ani możliwości, by przewidzieć to, co może go spotkać w wyniku nabycia towaru lub wykonania usługi. Z tego względu państwo nakłada odpowiedzialność prawną na producenta, która wykracza poza zobowiązania wynikaj,!cc z umów podpisanych z nabywcą. Prawo pełni rolę substytutu niekomplctnych umów. Odpowiedziałność prawną za produkt uzasadnia niewłaściwe postrzeganie przez konsumenta. Konsumenci mają skłonność do zaniżania prawdopodobień stwa nabycia "bubla", zgodnie z zasadą: "to się może zdarzyć wszystkim, tylko nic mnie"". Często są niepoprawnymi optymistami, którzy akccptuj:! towary nicpewnego pochodzenia. godząc się nawet na brak gwarancji w zamian za niską cenę. Motywuje to producentów do zaniżania jakości i oferowania towaru bez gwarancji. Mylna ocena ryzyka i zagrożenia przez konsumcntów skłania państwo do podnoszenia odpowiedzialności ponad poziom ustalony w ramach prywatnych umów. liR. Kamiliski, M. Łuczak, Gwalt. IW krlll,\"1I111t'llcie, .. Wprost". 12 M. Spellec . COlIsumer Misperceptio/ls,. z 12 listopada 2000,.

(10) Pawtd Nowak Odpowiedzialność prawna jesl nieslely niewyslarczaj'lcym bodźcem do zapewnienia wysokiej jakości i musi być częslO uzupełniana przez obowi'lzkowe konIrole. Weź.my lu za przyklad chemiczną subslancję. klóra może spowodować rab lub uszkodzić geny. Ten przypadek pokazuje granice odpowiedzialności za produkl. W lakich przypadkach odpowiedzialność la jest bardzo niewystarcza . jącym bodźcem do zapewnienia odpowiedniej jakości. Bezpo średnia kontrola jakości ze strony państwa musi uzupełniać prawn'l odpowiedzialność produ·. cenla za wyrób. Efektywność nałej informacji. prywatnych umów wymaga braku kosztów transakcji. dosko· i braku efektów zewnętrznych .. Consum"r Prot"ctlon In Conditions of Information Asymm"try One faClor affecling the situ;;ltion of. thl~. consumer and producer on the market is informaliol1 asymmelry . UsuaJly, Ihe produl:cr know s morc aboul the objcct of transaction Ihan the consumcr. and for this rcason emcrgcs as Ihc privilegcJ part y in an cxchangc . Thc conslImer's Jack of knowledge with reganJ to acHlaJ (\lIaJity cx pJain s Ihe prcscnl.:c of low qualily goods on the IlUlrkel and increases inellieiclley in lhe ceonomy. As CI rcsult or inrOflllillion asymmelry, mcasurcs should be wken 10 Cllsure prolcclion ol' consumcr interests . Thc general instrumcnts for cn suring <:on~ume-f protectioll t,.'an be dividcd iuto legal and economic measures. Economic Ilh!',asures inclllde returnahle jlllr<:hascs, l:ustomer carc and guaraniees. Thc c ffc<:t i vc usc ot' cconomic solutiolls limits revcrsc sclcclio!l and mora I risk . Legal Olcasurcs include making Ihe produ<:cr re~p()nsiblc for his/her producls and inlnx.!ul:ing binding standards. For consumer protection lo be effective, a serics of solutions rrom bOlh categorics musI be applied..

(11)