Holding instytucji rozwoju regionalnego

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 868. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2011. Stanisław Mazur Adam Gałecki Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej. Holding instytucji rozwoju regionalnego 1. Wprowadzenie Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego polskich regionów wynika z wielu przesłanek zarówno o charakterze endogenicznym, jak i egzogenicznym. W artykule pominięto ich szersze przywoływanie, zważywszy na bogatą literaturę poświęconą tej problematyce, jak też na podstawowy cel tego artykułu. Zasadniczo uwaga poświęcona została zagadnieniu poszukiwania nowych instrumentów realizacji polityki regionalnej służącej osiąganiu celów szeroko pojmowanej polityki spójności społeczno-gospodarczej i terytorialnej samorządów regionalnych. W ostatnim dziesięcioleciu władze publiczne prowadzą zintensyfikowane działania związane z wykorzystaniem nowych instrumentów polityki rozwoju regionalnego. Na szczeblu samorządowym szczególnie istotna staje się realizacja strategii rozwoju województwa będącej odzwierciedleniem przyjętej polityki rozwoju. Władze regionalne poszukują nowych form organizacyjnych i funkcjonalnych dla realizacji tych strategii w celu podniesienia jakości, efektywności i skuteczności podejmowanych w ich ramach przedsięwzięć publicznych. Celem artykułu jest zaprezentowanie koncepcji struktury holdingowej i analiza możliwości jej wykorzystania jako jednego z instrumentów realizacji polityki rozwoju na poziomie regionalnym. Rozważania badawcze, w części dotyczącej wdrożenia koncepcji struktury holdingowej do zakresu instrumentarium polityki regionalnej, ograniczono do województwa małopolskiego. Opracowanie składa się z trzech części. W pierwszej z nich przedstawiono typologię zadań wykonywanych przez spółki wojewódzkie w zakresie osiągania celów polityki rozwoju. W drugiej zaprezentowano koncepcję holdingu. Przedmiotem części trzeciej uczyniono opis.

(2) 84. Stanisław Mazur, Adam Gałecki. spółek zależnych od władzy Małopolski oraz zachodzących między nimi relacji. W części końcowej artykułu przedstawiono projekcję procesu tworzenia holdingu regionalnego w Małopolsce. 2. Klasyfikacja, charakterystyka i relacje spółek 2.1. Uwagi ogólne. Instrumenty i narzędzia stymulujące rozwój regionalny od początku lat 90. zaczęły przechodzić znaczące przemiany. Wymiernym efektem tych przemian były znaczące przekształcenia w formach i strukturze podmiotów realizujących działania w zakresie rozwoju regionalnego. Agencje rozwoju regionalnego, centra wspierania biznesu, centra informacji gospodarczej, ośrodki innowacji i technologii, inkubatory przedsiębiorczości, parki technologiczne i przemysłowe, fundusze poręczeń kredytowych i pożyczkowych, organizacje samorządu gospodarczego (izby gospodarcze i przemysłowo-handlowe, izby rzemieślnicze) – to najszerzej stosowane formy organizacyjne. Obecny stan prawny nie określa w formie ustawy formalnoprawnego aspektu funkcjonowania m.in. agencji rozwoju regionalnego, parku przemysłowego czy parku technologicznego. Na terenie Małopolski, poza województwem, funkcjonują także inne wojewódzkie osoby prawne – są to podmioty, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo (art. 47 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa). W dyspozycji województwa jest 17 spółek prawa handlowego, z których 4 stanowią najbardziej wyróżniające się podmioty gospodarcze tak pod względem potencjału finansowoorganizacyjnego, jak i zakresu zadaniowego. Są to: – Krakowski Park Technologiczny Sp. z o.o. (KPT), – Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego SA (MARR), – Małopolskie Parki Przemysłowe Sp. z o.o. (MPP), – Tarnowska Agencja Rozwoju Regionalnego SA (TARR). 2.2. Krakowski Park Technologiczny Sp. z o.o.. Zasadniczym celem działania spółki jest aktywność na rzecz rozwoju regionalnego poprzez tworzenie sprzyjających warunków do rozwoju przedsiębiorczości, w tym szczególnie sektora wysokich technologii oraz mechanizmów transferu wiedzy z uczelni do przemysłu (gospodarka oparta na wiedzy). Spółka realizuje nadrzędny cel poprzez tworzenie parku przemysłowego, parku naukowo-technologicznego, strefy inwestycyjnej, inkubatora technologicznego i zarządzanie tymi podmiotami oraz przez inne formy działalności sprzyjające optymalnemu wykorzystaniu terenów pod zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej..

(3) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 85. Działalność Krakowskiego Parku Technologicznego skupiona jest wokół dwóch kategorii aktywności. Po pierwsze, KPT na poziomie spółki zarządzającej krakowską specjalną strefą ekonomiczną realizuje zadania poprzez sprowadzanie do Małopolski firm realizujących na terenie Małopolski nowe projekty inwestycyjne. Po drugie, działa w obszarze typowych zadań parku technologicznego. Krakowski Park Technologiczny jest podmiotem, który nie dysponuje dużym zasobem aktywów. Na koniec 2006 r. kapitał zakładowy Spółki wynosił 175 000 zł, co nie stanowi wartości gwarantującej swobodną realizację zadań zapisanych w statucie podmiotu. Na początku 2008 r. Skarb Państwa dokapitalizował KPT aportem niepieniężnym w postaci nieruchomości w Krośnie (wartość 1,112 mln zł), natomiast pozostali udziałowcy, z wyjątkiem Mittal Steel Polska, zwiększyli wkład pieniężny o łączną wartość 880 000 zł, przy czym Województwo Małopolskie wniosło 203 000 zł. Pozwoliło to na osiągnięcie wartości kapitału zakładowego równowartości 2 175 000 zł, a przez to znaczącego wzrostu aktywności podmiotu na polu rozwoju regionalnego. Podział głosów w Zgromadzeniu Wspólników jest zgodny z posiadanymi udziałami niżej wyszczególnionymi: – Skarb Państwa: 1135 udziałów (15 udziałów pieniężnych oraz 1120 udziałów pokrytych aportem – nieruchomość w Krośnie), – Województwo Małopolskie: 233 udziały, – Politechnika Krakowska: 233 udziały, – Uniwersytet Jagielloński: 233 udziały, – Akademia Górniczo-Hutnicza: 233 udziały, – Gmina Kraków: 78 udziałów, – Mittal Steel Poland SA w Katowicach: 30 udziałów. Posiadane przez Skarb Państwa 52% udziałów w KPT zapewnia mu decydujący głos na Zgromadzeniu Wspólników. Zarząd Województwa Małopolskiego posiada zatem ograniczony wpływ na aktywność Spółki. Zarząd Spółki za realizowane działania odpowiada przede wszystkim przed ministrem właściwym ds. gospodarki. 2.3. Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego SA. Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego utworzona została w 1993 r. (jako Agencja Rozwoju Regionu Krakowskiego) i pod względem wielkości jest jedną z największych agencji rozwoju w Polsce. Jej celem jest prowadzenie działalności wspierającej rozwój regionu Małopolski w szczególności przez1: – przekształcenia strukturalne i własnościowe, – inicjowanie i promowanie przedsiębiorczości, 1. Opracowano na podstawie Statutu Spółki..

(4) 86. Stanisław Mazur, Adam Gałecki. – zagospodarowanie mienia Skarbu Państwa oraz mienia gminnego, powiatowego i wojewódzkiego, powierzonego przez organy i jednostki państwowe i samorządowe, – udzielanie pomocy finansowo-kapitałowej na realizację przedsięwzięć i programów restrukturyzacji, – inicjowanie i wspomaganie inicjatyw gospodarczych i organizacyjnych na rzecz tworzenia nowych miejsc pracy i redukcji bezrobocia, – wspieranie rozwoju gospodarczego gmin, powiatów i regionów oraz przekształceń strukturalnych obszarów wiejskich, – realizowanie zadań o charakterze publicznym, zleconych przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, – uczestnictwo w programach współpracy europejskiej, – współpracę w ramach programów pomocowych, – działanie na rzecz przygotowania regionu Małopolski do udziału w strukturach europejskich, – restrukturyzację przedsiębiorstw, – działanie na rzecz ochrony środowiska. W ramach akcjonariatu MARR główną rolę odgrywają dwie instytucje, tj.: Województwo Małopolskie – 88,568%, oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – 10,819%. W gronie pozostałych akcjonariusz o łącznej liczbie akcji poniżej 1% znajdują się: – Agencja Rozwoju Przemysłu SA, – Biuro Rozwoju Krakowa SA, – Budimex Dromex SA, – Destylernia „Polmos” w Krakowie SA, – Firma Handlowa „Agroma” w Krakowie Sp. z o.o., – Gmina Niepołomice, – Gmina Wieliczka, – Krakowska Fabryka Armatur SA, – Krakowska Izba Turystyki, – Krakowska Kongregacja Kupiecka, – Krakowskie Zakłady Eksploatacji Kruszywa SA, – Kredyt-Trade Sp. z o.o., – Małopolska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Krakowie, – Pliva Kraków Zakłady Farmaceutyczne SA, – Przemysłowe Towarzystwo Finansowe Sp. z o.o., – Mirosław Senderski, – Vistula SA. Województwo Małopolskie jest większościowym właścicielem MARR, co w przeciwieństwie do sytuacji KPT zapewnia Zarządowi Województwa pełną kontrolę nad Spółką..

(5) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 87. 2.4. Małopolskie Parki Przemysłowe Sp. z o.o.. Działalność spółki Małopolskie Parki Przemysłowe Sp. z o.o. ukierunkowana jest na stymulowanie procesów rozwoju gospodarczego służących powstawaniu nowych miejsc pracy i ograniczaniu skali zjawiska bezrobocia. Działania te realizowane są m.in. przez wspieranie rozwoju przedsiębiorczości, tworzenie i zarządzanie parkami przemysłowymi, parkami naukowo-technologicznymi, strefami inwestycyjnymi, inkubatorami technologicznymi. W wymiarze formalnym działania Spółki polegają również na świadczeniu usług doradczych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej i zarządzaniem podmiotami gospodarczymi. Najważniejszym celem leżącym u podstaw ukonstytuowania Spółki było przeprowadzenie transakcji kupna i sprzedaży nieruchomości na potrzeby realizacji inwestycji firmy MAN Trucks Sp. z o.o. w Niepołomicach. Zadanie to Spółka realizowała na podstawie umowy zawartej w październiku 2005 r. z Województwem Małopolskim, w wyniku której Województwo Małopolskie zleciło Spółce m.in. skup i sprzedaż firmie MAN nieruchomości o łącznej powierzchni 142,5 ha. Należy zauważyć, że umowa MAN – Województwo Małopolskie została sfinalizowana. Według stanu z sierpnia 2006 r. ponad 90% gruntów w posiadaniu Spółki i leżących na terenie gminy Niepołomice zostało sprzedanych lub zaoferowanych inwestorowi. W połowie 2006 r. MAN Trucks Sp. z o.o. rozpoczął budowę nowego zakładu. Inwestycja firmy MAN w Niepołomicach przyczyniła się do wzrostu zainteresowania inwestorów krajowych i zagranicznych, powodując rozwój tego terenu. W 2006 r. Spółka zawarła wiele umów sprzedaży nieruchomości odpowiednio dla: Royal Canin (ok. 10 ha), Miracullum (ok. 4,96 ha) oraz Noon Yacht (2,7 ha), z czego jedna transakcja Royal Canin – nieruchomości o pow. 9,38 ha – została zrealizowana w 2006 r. Z pozostałych umów wywiązano się w 2007 r. Relacje właścicielskie oraz ich charakter umożliwiają kształtowanie właściwego poziomu autonomii funkcyjnej Spółki. Ponadto relatywnie sprawnie funkcjonuje system komunikowania oczekiwań Zarządu Województwa wobec Spółki. Podstawowym przedmiotem przekazu pomiędzy Spółką a Zarządem Województwa są elementy powiązane z koordynacją działań w zakresie inwestycji MAN oraz obsługą pozostałych inwestorów ubiegających się o działalność w Specjalnej Strefie Ekonomicznej w Niepołomicach. 2.5. Tarnowska Agencja Rozwoju Regionalnego SA. Statutowa działalność TARR to głównie: koordynowanie opracowań i wdrażanie regionalnych programów rozwoju i restrukturyzacji, prowadzenie badań naukowych związanych z regionem tarnowskim, studiów restrukturyzacyjnych, przygotowywanie ekspertyz oraz przedstawianie raportów o stanie gospodarki województwa. Do celów tych zalicza się również prowadzenie działalności.

(6) Stanisław Mazur, Adam Gałecki. 88. promującej region, prowadzenie prac związanych z procesami likwidacyjnymi, naprawczymi, ugodowymi, sprzedaży firm i majątku, pośrednictwo w finansowaniu i finansowanie w części opracowanych przez Spółkę przedsięwzięć w postaci pożyczek, wkładów i udziałów, w zakresie niewymagającym zezwolenia2. Spółka realizuje cele przez przedsięwzięcia stymulujące rozwój społeczny i gospodarczy regionu tarnowskiego, wspomagające procesy restrukturyzacji i prywatyzacji sektora publicznego. Dodatkowo wspiera lokalną działalność kulturalną, przedsięwzięcia związane z ekologią i ochroną środowiska naturalnego. Znacząco angażuje swoje zasoby w realizację działań przyczyniających się do tworzenia nowych miejsc pracy, konsolidacji lokalnych środowisk gospodarczych, pozyskiwania środków krajowych i zagranicznych na realizację regionalnych przedsięwzięć gospodarczych i ekologicznych. TARR działa w wymiarze lokalnym i ponadregionalnym m.in. przez: działalność inkubatora przedsiębiorczości, funkcjonowanie Tarnowskiego Parku Naukowo-Technologicznego, działalność funduszu pożyczkowego, funduszu pożyczkowego restrukturyzacyjnego, funduszu pożyczkowego dla wspólnot mieszkaniowych, funduszu poręczeń kredytowych, Centrum Funduszy Pomocowych. W ramach swojej aktywności Spółka uczestniczy w zaawansowanej współpracy w zakresie innowacji z instytucjami nauki w formie funkcjonującego w TARR Tarnowskiego Parku Naukowo-Technologicznego. Przedsięwzięciem istotnie zwiększającym innowacyjność działań realizowanych przez TARR jest podpisanie w lutym 2008 r. porozumienia o utworzeniu Międzyregionalnego Klastra „Minatech”. Województwo Małopolskie posiada pakiet 76% akcji w TARR, który upoważnia Zarząd Województwa do formułowania wiążących oczekiwań co do zakresu realizowanych przez Spółkę zadań. Proces ten, zdaniem przedstawicieli Spółki, odbywa się tylko w momencie dokapitalizowania Spółki, co znajduje negatywne odzwierciedlenie w ocenie jej działalności. Zarząd Spółki ma dużą autonomię w zakresie wyboru działań i sposobu osiągania swoich statutowych celów. Spółka regularnie przedstawia Zarządowi Województwa plany działań, które są następnie przedmiotem akceptacji przez Zarząd Województwa. Ocena stopnia realizacji zadań podlega corocznej ocenie przez Zarząd Województwa, a także komisję budżetową oraz komisję rozwoju regionalnego Sejmiku. Ocena przez Radę Nadzorczą odbywa się raz na kwartał, natomiast ocena dokonywana przez Zarząd TARR ma miejsce raz w miesiącu. Przedstawiciele Spółki dostrzegają potrzebę większego wpływu na kształt strategii województwa oraz innych ważnych dokumentów przyjmowanych przez Samorząd Województwa. Postulują również wprowadzenie zobiektywizowanego systemu kryteriów, które stanowiłyby podstawę Opracowano na podstawie Statutu TARR SA.. 2.

(7) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 89. oceny działania Spółki, jak również dostrzegają potrzebę wprowadzenia przez Zarząd Województwa mechanizmów koordynacji działań spółek3. 2.6. Wnioski dotyczące działalności spółek. Znaczenie opisywanych podmiotów dla prowadzenia przez samorząd regionu polityki rozwoju wynika m.in.: z dominującej pozycji samorządu województwa w strukturze ich udziałowców, potencjalnie szerokiego zakresu zadań, jak również możliwości stosowania przez spółki wysoce innowacyjnych rozwiązań wpływających na dynamikę rozwoju regionu. Na podstawie doświadczeń międzynarodowych można wnioskować, że realizują one zadania w sposób bardziej elastyczny i skuteczny pod względem tworzenia innowacyjnego i konkurencyjnego regionu, niż czynią to klasycznie pojmowane struktury urzędnicze. Analiza dokumentacji statutowej, sprawozdań finansowych i sprawozdania z realizacji zadań zarządów spółek wskazują, że cele i działania badanych podmiotów w ujęciu formalnym są silnie skorelowane z zapisami strategii rozwoju województwa, jednocześnie jednak rzeczywiste działania w stopniu umiarkowanym przyczyniają się do realizacji zadań wynikających ze strategii. Omawiane spółki mają dobrą i stabilną sytuację finansową, która w okresie 2005–2007 podlegała dalszemu umocnieniu. W ramach raportu Ocena wykonywania zadań publicznych polityki regionalnej przy pomocy spółek z udziałem Województwa Małopolskiego – kierunki zmian, rekomendacje wypracowane zostały uogólnione charakterystyki4: 1) spółki prezentują pozytywne wyniki działalności i odznaczają się dobrą i bardzo dobrą sytuacją finansową i majątkową; 2) wysokie wskaźniki płynności oraz wysoki (niejednokrotnie ponad potrzeby) poziom kapitału obrotowego netto świadczą o dobrej kondycji finansowej i pozwalają na dokonywanie zmian natury strukturalnej; 3) spółki posiadają bardzo wysoki stopień pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym (ponad 100%), dający komfort bieżącego funkcjonowania, należy jednak rozważyć efektywność wykorzystania majątku finansowanego tym kapitałem (szczególnie przy długich cyklach rotacji kapitału obrotowego netto); 4) uzyskiwane wskaźniki rentowności aktywów, kapitałów, obrotu są bardzo wysokie, a dzięki uzyskiwanym dotacjom (programy UE) wskaźniki rentowności sprzedaży ogółem są jeszcze wyższe;. 3 Zob. raport Ocena wykonywania zadań publicznych polityki regionalnej przy pomocy spółek z udziałem Województwa Małopolskiego – kierunki zmian, rekomendacje, J. Hausner, T. Kudłacz, J. Bober, S. Mazur, A. Mituś, J. Gryzło, A. Gałecki, J. Głowacki, Kraków 2008, s. 70. 4. Por. ibidem, s. 48–62..

(8) Stanisław Mazur, Adam Gałecki. 90. 5) w latach 2005–2007 widoczny był znaczący poziom zwrotu z inwestycji w nieruchomości, stąd osiągane wskaźniki rentowności w spółkach dokonujących obrotu tymi składnikami majątku kształtują się odpowiednio wysoko; 6) dostrzega się wyraźną dysproporcję pomiędzy zadaniami przydzielanymi spółkom a przez nie wykonywanymi; 7) działań spółek zachodzą na siebie, co staje się przyczyną występowania zjawiska wewnętrznej konkurencji; 8) większość badanych spółek nie wykorzystuje zaawansowanych narzędzi zarządzania, a ich kultura organizacyjna opiera się na tradycyjnych, zhierarchizowanych strukturach z orientacją na procedurę, a nie wyniki; 9) zauważalny jest problem poziomej koordynacji działań, niski przepływ informacji pomiędzy spółkami oraz postępująca autonomizacja podmiotów; 10) brakuje także systemowego rozwiązania umożliwiającego sprawną komunikację Zarządu Województwa z kierownictwem spółek. Obecny układ wymienionych podmiotów pozwala stwierdzić, że funkcjonują one w nieformalnej sieci instytucji rozwoju regionalnego. Istniejąca obecnie sieć pociąga za sobą wiele zagrożeń, takich jak: – znaczący koszt koordynacji działań, – zróżnicowany potencjał kadrowy i finansowy podmiotów, – zanik nawyku współdziałania podmiotów. Dlatego też kolejnym krokiem ewolucji systemu wojewódzkich instytucji rozwoju regionalnego powinno być stworzenie struktury holdingu regionalnego. 3. Zadania rozwoju regionalnego wykonywane przez spółki wojewódzkie W literaturze społeczno-ekonomicznej często operuje się terminem „rozwój”. Pojęcie rozwoju oparte jest na gruncie kategorii przedmiotowych, jak zmiana i struktura. Rozwój stanowi ciąg zmian ukierunkowanych i nieodwracalnych dokonujących się w strukturze obiektów złożonych, czyli systemów5. Ciąg zmian składających się na rozwój wykazuje charakter długotrwały i łączy w sobie dwie fazy: studiów i etapów, zróżnicowanych w zależności od systemów. T. Markowski definiuje rozwój jako składową kierunkowego procesu ewolucji, oznaczającego przechodzenie kolejnej generacji organizmów żywych w wyższy, coraz bardziej złożony poziom, co w uogólnieniu oznacza, że rozwój jest wynikiem pozytywnych zmian wzrostu ilościowego i postępu jakościowego w systemach gospodarczych,. W. Krajewski, Pojęcie rozwoju i postępu [w:] Założenia teoretyczne badań nad rozwojem historycznym, red. J. Kmit, Warszawa 1977, s. 26. 5.

(9) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 91. społecznych i przyrodniczych6. Pojęcie rozwoju regionalnego nie jest jednorodne pod względem możliwości jego jednoznacznego określenia, stąd wymaga przyjęcia stosownych założeń. Należy zasygnalizować, że tematyczne ujęcie pojęcia rozwoju regionalnego ma bardziej szczegółowe odniesienia7: a) dotyczące sfery realnej: – zróżnicowania w poziomie rozwoju między różnymi częściami kraju lub danego regionu, – zróżnicowania w dynamice rozwoju między różnymi częściami kraju lub danego regionu, – uwarunkowania, stymulatory i bariery rozwoju regionalnego, – mechanizmy rozwoju regionalnego, b) dotyczące sfery regulacyjnej: – koncepcje rozwoju regionalnego, – polityka rozwoju regionalnego. T. Kudłacz definiuje rozwój regionalny jako trwały wzrost poziomu życia mieszkańców i potencjału gospodarczego w skali określonej jednostki terytorialnej. Jest on postrzegany przez pryzmat zmian w następujących jego komponentach8: a) potencjał gospodarczy, b) struktura gospodarcza, c) środowisko przyrodnicze, d) zagospodarowanie infrastrukturalne, e) ład przestrzenny, f) poziom życia mieszkańców, g) zagospodarowanie przestrzenne. Istotnym następstwem reformy terytorialnej kraju z 1998 r. jest upodmiotowienie województw, co w efekcie skutkuje stworzeniem pełnoprawnego podmiotu polityki intraregionalnej. Aktywna polityka regionalna możliwa jest do prowadzenia przez uprawnienia organu uchwałodawczego – sejmik województwa. Stworzony został organ władzy publicznej uprawniony do inicjacji działań na rzecz i w imieniu społeczeństwa danego regionu – województwa. T. Kudłacz uważa, że zmiana ta wiąże się nie tylko z zanikiem bariery formalnoprawnej, związanej z podmiotowością rozwoju regionalnego, ale również z występowaniem ważnej postawy wzrostu aktywności jednostek wojewódzkich, która wynikała z rzeczy-. T. Markowski, Teoretyczne podstawy rozwoju regionalnego [w:] Gospodarka regionalna i lokalna, red. Z. Strzelecki, PWN, Warszawa 2008, s. 13. 6. 7 8. T. Kudłacz, Programowanie rozwoju regionalnego, PWN, Warszawa 1999, s. 9. Ibidem, s. 15..

(10) Stanisław Mazur, Adam Gałecki. 92. wistego wpływu społeczności terytorialnych na dynamikę rozwoju województw wraz z tworzącymi je samorządami powiatowymi i gminnymi9. Zakres zadań i kompetencji samorządu województwa w sposób jednoznaczny określa ustawa o samorządzie województwa10. W ujęciu ogólnym wskazuje się dwie grupy zadań: wykonywane na rzecz rozwoju regionalnego, w szczególności przez politykę intraregionalną, oraz związane z realizacją usług publicznych. W ramach pierwszej grupy ustawa określa szczegółowe działania wchodzące w skład polityki rozwoju województwa11: – tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, – utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, – pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej, – wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli, – racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska przyrodniczego zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, – wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, – popieranie postępu technologicznego i innowacji, wspieranie rozwoju kultury oraz ochrony i racjonalnego wykorzystania środowiska kulturowego, – promocja walorów i możliwości rozwoju województwa. W uogólnieniu grupa powyższych zadań oznacza zobowiązanie samorządu województwa do przygotowania strategii rozwoju i opracowania na jej podstawie stosownych programów wojewódzkich. Drugą grupę zadań samorządu województwa stanowią zadania z zakresu usług publicznych, które nie mogą być wykonywane na szczeblu lokalnym. Wśród najważniejszych należą: – edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wyższe, niektóre szkoły policealne i średnie, ośrodki doskonalenia nauczania, biblioteki wojewódzkie, – ochrona zdrowia, w tym prowadzenie specjalistycznych placówek o zasięgu regionalnym, prowadzenie przedsiębiorstw uzdrowiskowych, – kultura i ochrona zdrowia, – pomoc społeczna, – modernizacja terenów wiejskich, – zagospodarowanie przestrzenne, – ochrona środowiska przyrodniczego i gospodarka wodna, Ibidem, s. 87.. 9. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz.U. nr 91 z 1998 r.. 10 11. Ibidem, art. 11, poz. 2..

(11) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 93. – drogi i transport publiczny, – kultura fizyczna i turystyka, – obronność i bezpieczeństwo publiczne, – przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy. Występuje także ważny podział obowiązku samorządu wojewódzkiego na zadania własne oraz realizowane na rzecz danego regionu z upoważnienia władzy centralnej. Grupa ta obejmuje12: 1) zadania zlecane z mocy ustawy – przyjmują one postać odpowiednich umów o charakterze administracyjnym, 2) zadania zlecane na podstawie porozumienia, które co prawda mogą mieć również postać prostej umowy o charakterze administracyjnym, ale bardziej pożądana wydaje się umowa cywilnoprawna. Podsumowując, należy stwierdzić, że organy samorządu terytorialnego, prowadząc działalność i świadcząc usługi mieszkańcom, nie czynią tego w celu generowania zysku. Mimo to osiąganie zysku przez jednostki samorządu regionalnego nie jest prawnie zabronione, a nawet jest wskazane, gdyż stanowi jeden z mierników efektywności ich działania13. Strategia rozwoju województwa. Rozwój krajów o wysokim poziomie PKB wskazuje, że szanse rozwoju ich regionów zwiększają się przy założeniu, że prowadzą one aktywną politykę rozwoju regionalnego, odznaczającą się wysoką kulturą zarządzania, oraz posiadają długofalową strategię rozwoju społeczno-gospodarczego14. Strategię rozwoju regionu definiuje się jako koncepcję gospodarczych i społecznych zmian, wskazując z jednej strony na cele rozwoju, a z drugiej na siły sprawcze, środki, narzędzia, instrumenty i mechanizmy osiągania wyznaczonych celów15. Instrumentalne znaczenie w polityce rozwoju regionu posiadają – według T. Kudłacza – trzy grupy instytucji16: 1) pozarządowe i parapubliczne organizacje regionalnego środowiska biznesowego, 2) instytucje koordynowane przez regionalne centrum innowacji, 3) fundusze regionalne, T. Kudłacz, op. cit., s. 89.. 12. J. Osiński, Administracja publiczna a gospodarka regionalna i lokalna [w:] Z. Strzelecki, Gospodarka regionalna i lokalna, PWN, Warszawa 2008, s. 29. 13. 14 A. Prusek, Strategia rozwoju regionu na przykładzie województwa tarnowskiego [w:] Rozwój i restrukturyzacja gospodarki regionalnej, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1996. 15 Por. A. Prusek, Strategia rozwoju regionów w warunkach gospodarki rynkowej, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Secesja, Kraków 1995.. T. Kudłacz, op. cit., s. 114.. 16.

(12) Stanisław Mazur, Adam Gałecki. 94. Instytucje pretendujące do utworzenia struktury holdingowej znajdują się w pierwszej grupie i zalicza się do nich agencje rozwoju regionalnego oraz spółki wojewódzkie działające na rzecz rozwoju województwa. Podmioty te wykazują największą sterowalność, co przekłada się na możliwość bezpośredniego ich wykorzystania do realizacji polityki rozwoju. Można zatem wysunąć propozycję tworzenia z ich udziałem kaskadowej struktury realizacji zadań w systemie instytucjonalnego oprzyrządowania polityki regionalnej17. Koncentracja zadaniowa zarządu województwa skupia się wówczas na podmiotach najbardziej sterowalnych, przy jednoczesnym tworzeniu warunków do wykorzystania ich wpływu na podmioty o niższym stopniu sterowalności, a także podmioty mogące tworzyć sieć instytucji rozwoju regionalnego. W ramach podmiotów będących w podległości właścicielskiej zarządu województwa możliwe jest przełożenie na jeden z podmiotów istniejących lub nowo powołanych funkcji lidera koordynującego dostępnymi instrumentami zachowania pozostałych podmiotów w ramach grupy. Wymaga to podjęcia następujących działań ze strony podukładu głównego18: – wykorzystania przez marszałka województwa funkcji nadzorczych i możliwości koordynacyjnych – głównie w formie udziału majątkowego – do większej koncentracji spółek na realizacji ich głównych zadań statutowych na rzecz rozwoju regionalnego, – stworzenia bardziej adekwatnych do funkcji sublidera polityki gospodarczej województwa warunków majątkowych, kapitałowych i organizacyjnych. Spółki samorządu województwa stanowią kluczowy instrument oddziaływania samorządu województwa na rozwój społeczno-gospodarczy regionu. Zasadniczym celem działania spółek powinno być inicjowanie i wykonywania zadań, które istotnie przyczynią się do realizacji priorytetów rozwojowych Małopolski wynikających ze strategii województwa. Z przywoływanego raportu Ocena wykonywania zadań publicznych… wynika, że funkcjonujące na terenie Małopolski spółki mają problem z koordynacją poziomą, niską jakością mechanizmów przepływu informacji wewnątrz struktury, jak również dostrzega się brak systemowych rozwiązań w zakresie komunikacji zarządów spółek z Zarządem Województwa, koordynacji działań spółek oraz niewystarczająco ukształtowany system zobiektywizowanych kryteriów oceny ich działań19. Przedstawione poniżej rozważania na temat struktury holdingowej stanowić będą próbę przeformułowania obecnie funkcjonującej struktury z naciskiem na eliminację występujących dysfunkcji i problemów formalno-organizacyjnych funkcjonowania spółek.. 17. Ibidem, s. 114. Ibidem.. 18. 19. Ocena wykonywania zadań publicznych…, s. 10..

(13) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 95. 4. Pojęcie i istota holdingu Zapoczątkowany w latach 70. XIX w. intensywny proces koncentracji organizacyjnej i finansowej przedsiębiorstw w krajach rozwiniętych (głównie w USA i Wielkiej Brytanii) uznaje się za początek powstania struktur holdingowych. B. Nogalski, prezentując genezę przedsiębiorstw sieciowych w Polsce, pisze: „obserwowane w końcu lat osiemdziesiątych związki aktywnych i prężnych jednostek gospodarczych powodowały łączenie się zarówno jednorodnych partnerów o różnej sile ekonomicznej dla realizacji wyższego etapu technizacji czy rozwoju, jak i partnerów o różnych profilach działania do wypełnienia luk ekonomicznych, łatania wąskich gardeł produkcyjnych oraz poszukiwania dróg rozwoju. Tak tworzyły się przedsiębiorstwa i gospodarcze organizacje sieciowe, stanowiące dobrowolny lub statutowo określony zbiór osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej, a nawet osób fizycznych realizujących zadania gospodarcze przynoszące korzyści finansowe i inne”20. W literaturze przedmiotu wyróżnia się dwa podejścia powstania holdingu plasujące je w odmiennych ramach czasowych 21. Pierwsze, z lat 1870–1890, wywodzi holding ze Stanów Zjednoczonych, kiedy to powstały znaczące podmioty gospodarcze scalające w sobie kilka mniejszych instytucji. W 1870 r. została utworzona pierwsza spółka pod nazwą Pennsylvania Railroad Company pełniąca funkcje holdingu – bliskie pełnionym przez te podmioty obecnie. Kolejno w 1899 r. utworzono rozpoznawalny holding Rockefellera pod nazwą Standard Oil Company. W tym samym czasie w stanie New Jersey obowiązywać zaczęły pierwsze w USA akty prawne normujące funkcjonowanie i tworzenie holdingowych spółek kapitałowych22. Struktury holdingowe powstały przede wszystkim w branżach takich, jak: przemysł kolejowy, stalowy, produkcja i dystrybucja wyrobów tytoniowych, cukrownictwo, wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej. Według innych badaczy holding powstał w Europie. W strukturze holdingowej działalność prowadził szwajcarski bank Baseler Handels. Cechy typowe dla obecnego holdingu posiadała także spółka The Nobel Trust Company utworzona Londynie w 1886 r.23 Duży wkład miała również Japonia z przemysłowo-kapitałowymi konglomeratami keiretsu, które wywodzą się z rodzinnych grup zaibatsu.. 20 B. Nogalski, R. Ronkowski, Holding jako forma rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, OPO, Bydgoszcz 2000, s. 27. 21. E. Gwarda-Gruszczyńska, Dlaczego holding, „Businessman”, październik 1997, s. 79.. E. Kaczyńska, K. Piesowicz, Wykłady z pierwszej historii gospodarczej, PWN, Warszawa 1997, s. 474. 22. E. Gwarda-Gruszczyńska, op. cit., s. 80.. 23.

(14) Stanisław Mazur, Adam Gałecki. 96. Sumimoto, jako najbardziej znana, powstała już w XVI w.24 Na potrzeby analizy struktur holdingowych (sieciowych przedsiębiorstw) przyjmuje się pojęcie koncentracji organizacyjnej, która ma wymiar zewnętrznej integracji podmiotu gospodarczego z innym, niezależnym od siebie podmiotem (podmiotami), prowadzącej do powstania układu wielopodmiotowego. Wprowadzony do porządku prawnego od 1 stycznia 2001 r. nowy kodeks spółek handlowych (k.s.h.) określa zasady i tryb łączenia się spółek. Zgodnie z art. 492 połączenie spółek może następować przez25: – przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na inną spółkę (przejmującą) w zamian za akcje (udziały), które spółka przejmująca wydaje wspólnikom spółki przejmowanej. W terminologii k.s.h. jest to łączenie się poprzez przejęcie; – zawiązanie nowej spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek w zamian za akcje (udziały) nowej spółki. W terminologii k.s.h. jest to łączenie się przez zawiązanie nowej spółki. Pierwszy ze sposobów jest nazywany przez wielu autorów inkorporacją, a drugi fuzją. Szczególną uwagę przypisuje się elastyczności struktury holdingowej oraz łatwej odwracalności połączeń holdingowych, czego nie można powiedzieć o tych dokonywanych na podstawie kodeksowej regulacji fuzji, w sytuacji gdy stworzony układ nie przynosi rezultatów26. Istotne dla zrozumienia struktur sieciowych jest omówienie cech zgrupowania sieciowego27: – zasadniczą cechą każdego zgrupowania sieciowego jest jednolite kierownictwo. Jeśli zgrupowanie to traktować będziemy jako zbiór samodzielnych pod względem prawnym podmiotów, z uwzględnieniem występujących pomiędzy nimi relacji i między ich właścicielami, a więc będących we wzajemnej interakcji i realizujących pulę wspólnych celów zgrupowania, potrzeba jednolitego kierownictwa staje się niepodważalna. Oznacza ono skupienie władczego oddziaływania na samodzielne prawnie podmioty (spółki) w podmiocie (spółce) dominującym – centrum zarządzania, czyli w spółce naczelnej. Kształtuje to specyficzny typ zależności między podmiotami, wynikający z faktu posiadania przez jeden podmiot udziałów lub akcji drugiej spółki i dający mu prawo zarządzania podmiotami w zgrupowaniu; – przedsiębiorstwo sieciowe jest formą organizacyjną, kierującą się myśleniem sieciowym. Pojęcie myślenia sieciowego uznaje się za adekwatne i dobrze uka24 J. Toborek-Mazur, Holding w aspekcie prawnym, bilansowym i podatkowym, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005, s. 9. 25. Ustawa Kodeks spółek handlowych z dnia 8 listopada 2000 r., Dz.U. 00.94.1037.. A. Karolak, Koegzystencja podmiotów powiązanych stosunkami zależności i dominacji. Stosunki wewnątrzholdingowe, „Prawo Spółek” 2001, nr 6. 26. Z. Kreft, Holding – grupa kapitałowa, PWE, Warszawa 2004, s. 16–18.. 27.

(15) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 97. zujące specyfikę zintegrowanych podmiotów, w których konieczna jest analiza całości (przedsiębiorstwo sieciowe) i części (podmioty sieci) w symbiozie i powiązaniach kapitałowych, rzeczowych i informacyjnych; – przedsiębiorstwo sieciowe jest rodzajem koncentracji organizacji o przedsiębiorczości nakierowanej do wewnątrz oraz na zewnątrz sieci. Oznacza to, że proces przedsiębiorczości jest realizowany w obrębie zarówno dotychczasowej formy organizacyjnej sieci, jak i nowo tworzonych przez sieci form organizacyjnych w wyniku kolejnych fuzji czy wykupu nowych podmiotów; – integracja zasobów, środków i umiejętności podmiotów sieci pozwala kreować korzyści sieci – efekty sieci, za pomocą funkcjonujących: więzi ekonomiczno-finansowych (przepływy kapitału) źródeł organizacyjno-informacyjnych, powiązań kadrowo-motywacyjnych, wspólnych przedsięwzięć techniczno-wdrożeniowych czy wspólnych badań i rozwoju, koordynowanych przez podmiot dominujący w obrębie zgrupowania; – występowanie jednolitego kierownictwa powoduje zastąpienie zarządzania nakazowego systemem więzi kapitałowo-organizacyjnych i funkcjonalnych między samodzielnymi od strony prawnej podmiotami zgrupowania a podmiotem dominującym, w ramach rozwiązań kodeksu spółek handlowych, wzajemnych umów między ogniwami sieci czy unii personalnej wyodrębnionych podmiotów; – konieczność centralnej koordynacji zachowań podmiotów sieci i powiązań w ramach jednolitej strategii globalnej, w celu eliminacji ewentualnych partykularyzmów podmiotów oraz autonomizacji ich celów, staje się kolejną cechą przedsiębiorstwa sieciowego. Nie wyklucza to zarazem potrzeby autokoordynacji podmiotów – uczestników zgrupowania sieciowego; – zastosowanie sieci wymusza konieczność koncentracji w centrum decyzyjno-koordynacyjnym decyzji dotyczących strategicznych obszarów rozwoju (kluczowych czynników sukcesu), zgodnych z przyjętą strategią globalną. Oznacza to potrzebę zachowania funkcjonalnej równowagi organizacyjnej w sieci, czyli symetrii potencjałów i uprawnień podmiotów sieci; – skutkiem powyższego zapisu jest konieczność organizacyjnego rozgraniczenia strefy strategicznej sieci od obszarów operacyjnych. Mimo zachowania znaczącej samodzielności ekonomicznej podmiotów priorytety zarządzania strategicznego sieci koncentrują się na szczeblu podmiotu dominującego. Nie wyklucza to oczywiście konieczności posiadania wewnętrznych strategii podmiotów, opartych na realizacji zasad przedsiębiorczości; – znacząca autonomia operacyjno-gospodarcza uczestników sieci powoduje alokację odpowiedzialności za prowadzoną działalność w samodzielnych prawnie podmiotach, co pozwala na jednoznaczną identyfikację centrów zysku i kosztów oraz stwarza szanse na pozyskiwanie inwestorów dla wydzielonych segmentów – ogniw sieci;.

(16) Stanisław Mazur, Adam Gałecki. 98. – sieć umożliwia rozłożenie ryzyka działalności gospodarczej na większą liczbę podmiotów w przypadku możliwości konsolidacji wyników ekonomicznych poszczególnych podmiotów; – sieć stwarza możliwość wejścia potencjalnych partnerów na zasadzie dobrowolnego uczestnictwa – umowy konsensualnej, określającej warunki wejścia i funkcjonowania w zgrupowaniu sieciowym; – zgrupowanie sieciowe stwarza możliwość zarówno łatwego tworzenia nowych podmiotów, jak i wydzielania z jego struktur już istniejących poprzez operacje kapitałowe. Odpowiedzi na zasadnicze pytanie: dlaczego powstaje holding – udziela B. Nogalski, pisząc28: „zysk, pomnażanie kapitału, żądza pieniędzy i władzy, za którymi iść może także snobizm i bezwzględność, wiara w hasło, wykorzystywane nawet przez jedną z firm w swojej kampanii reklamowej, głoszące, że duży może więcej”. Różnorodność proponowanych definicji i określeń struktur holdingowych jest proporcjonalna do liczby publikacji dostępnych na rynku o zbieżnej tematyce. W polskim ustawodawstwie gospodarczym nie występuje definicja holdingu czy koncernu, natomiast określenia te są stosowane często w literaturze prawniczej i ekonomicznej. W literaturze przeważa pogląd głoszony przez H. Jagodę i B. Hausa, który stanowi najprostsze i uniwersalne określenie: „(…) holding można określić jako grupę spółek, z których jedna sprawuje jednolite kierownictwo nad pozostałymi, czyli, inaczej mówiąc, wykorzystuje możliwości narzucania im swojej woli”29. Dobrze z tą definicją koresponduje obszerna definicja poruszająca aspekt prawny, opracowana przez K. Kruczalaka, według której „(…) holding stanowi formę koncentracji gospodarczej, polegającej na centralizacji alokacji kapitałów i zysków (najczęściej na cele rozwojowe) przez sprawowanie kontroli nad prawnie samodzielnymi podmiotami, którymi są na ogół spółki kapitałowe. Prowadzi to do powstania tzw. grupy spółek, w której co najmniej jedna z nich jest spółką dominującą, czyli spółką holdingową (spółka matka, spółka macierzysta), a inne spółkami zależnymi (spółki córki, spółki filialne). Spółka dominująca ma w spółkach zależnych albo kontrolny pakiet akcji (udziałów), albo możliwość powoływania więcej niż połowy członków zarządu spółki filialnej”30. R. Lewis i D. Pendrill uważają, że holding tworzony jest przez zakup akcji jednej spółki przez drugą lub gdy nowo powstały podmiot zakupuje akcje. 28 29. B. Nogalski, R. Ronkowski, Holding w gospodarce krajowej, ODDK, Gdańsk 2000, s. 12.. H. Jagoda, B. Haus, Holding. Organizacja i funkcjonowanie, PWE, Warszawa 1995, s. 14.. 30. K. Kruczalak, Prawo handlowe – zarys wykładu, PWN, Warszawa 1994, s. 92..

(17) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 99. innych spółek. Struktura holdingowa wyłania z siebie jednostkę dominującą 31. T.S. Maners z kolei uważa, że holding jest korporacją, której aktywa znajdują odzwierciedlenie kapitału własnego w innych spółkach, a jej główna funkcja sprowadza się do zarządzania tymi spółkami32. J. Toborek-Mazur wyszczególnia 5 cech holdingu odróżniających go od innych form współdziałania i są to33: – brak wyodrębnienia prawnego – podmioty gospodarcze tworzące strukturę holdingową, pomimo powiązania kapitałowego, mają odrębną osobowość prawną; – utworzenie go na podstawie umowy nabycia udziału holdingowego – wówczas nie istnieje wyodrębniona umowa holdingowa, która wyznaczałaby zawiązanie stosunku holdingowego i regulowała formę współdziałania przedsiębiorstw; – długoterminowy charakter trwania – to zasadnicza cecha holdingu, determinująca istnienie stosunku holdingowego (zależności holdingowej) oraz tym samym tworzenie struktury holdingowej; – bogactwo odmian i typów – wielka różnorodność w tworzeniu i występowaniu holdingów, ugruntowana przez praktykę gospodarczą, stawia holding na czele innych struktur pod względem możliwości płynnego dostosowania struktury do oczekiwań jej założycieli; – umożliwienie znacznego stopnia koncentracji potencjału ekonomiczno-gospodarczego – holding zatem to przejaw znacznej koncentracji kapitału, podobnie jak koncern, w którym występuje najwyższy stopień koncentracji kapitałów. L. Stecki oraz B. Nogalski wskazują na następujące zalety struktury holdingowej34: 1) holding może być traktowany jako łagodny instrument koncentracji i integracji potencjału gospodarczego. W umiarkowany sposób łączy w swojej strukturze przedsiębiorstwa, banki, spółdzielnie i fundacje, nie pozbawiając ich osobowości prawnej; 2) o stopniu zależności przesądza przede wszystkim zakres uczestnictwa podmiotu kontrolującego w jednostkach kontrolowanych. Zakres ten jest przedmiotem obu zainteresowanych uczestników;. R. Lewis, D. Pendrill, Advanced Financial Accounting, Pitman Publishing, London 1990, s. 390. 31. 32 T.S. Maners, Introduction to Corporate Finance, Balon University, McGraw-Hill, New York 1988, s. 459.. 33 J. Toborek-Mazur, Podatkowe podstawy powstawania holdingów, AE w Krakowie, Kraków 2005, s. 9–10.. L. Stecki, Holding, TNOiK, Toruń 1995, s. 55–61; a także: B. Nogalski, Holding w gospodarce…, s. 34–36. 34.

(18) Stanisław Mazur, Adam Gałecki. 100. 3) możliwość uzyskania w pewnym zakresie władzy gospodarczej nad oznaczoną liczbą innych jednostek gospodarczych, i to przy stosunkowo niedużych nakładach kapitałowych; 4) holding może być oceniany jako struktura zapewniająca większą skuteczność działań gospodarczych; 5) przystąpienie do struktury holdingowej przez ekonomicznie słabsze jednostki prawno-gospodarcze eliminuje nierzadko konieczność połączenia się z innymi podmiotami prawno-gospodarczymi; 6) włączenie jednostek do holdingu może w pewnym zakresie łagodzić ich zależność ekonomiczną od tradycyjnych centrów gospodarczych; 7) utworzenie holdingu pozwala na intensyfikację powiązań gospodarczych i kreowanie trwałych stosunków holdingowych; 8) jednostki zależne uzyskują m.in. możliwość ujednolicenia zasad rachunkowości, zarządzania i organizacji, a także promocji i marketingu. L. Stecki oraz B. Nogalski wskazują także słabości struktury holdingowej35: 1) rozmiary integracji potencjału gospodarczego mijają się często z racjonalnymi postulatami życia społeczno-gospodarczego danego kraju; 2) dążenie do opanowania określonych rynków i zajmowania pozycji monopolistycznej oraz do totalnego eliminowania działalności konkurencyjnej innych podmiotów; 3) dążenie niekiedy do osiągnięcia możliwie największych wyników ekonomicznych przez podmiot dominujący przez zahamowanie działalności jednostek zależnych; 4) możliwość nadmiernego wpływu przez podmiot kontrolujący na sferę zarządzania i doboru personelu kierowniczego jednostek zależnych; 5) powiązania personalne stanowiące wyraźny przykład łączenia praktyk monopolistycznych. 5. Podatkowe uwarunkowania tworzenia holdingu Przyczyny tworzenia holdingów są w praktyce złożone i można mówić o jednoczesnym współwystępowaniu kilku motywów. Termin „holding” jest związany z powstaniem tzw. grupy kapitałowej. Grupa kapitałowa złożona jest ze spółek wzajemnie ze sobą powiązanych w taki sposób, że jedna z nich stanowi jednostkę dominującą (parent company), a pozostałe są jednostkami zależnymi (subsidiaries) lub stowarzyszonymi (associate companies)36. Prawne regulacje na poziomie Unii Ibidem, s. 37–38.. 35. Por. J. Toborek-Mazur, Holding w aspekcie…, s. 12.. 36.

(19) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 101. Europejskiej37 nie definiują struktury holdingowej, a pozwalają poszczególnym krajom członkowskim indywidualnie określić, jakich podmiotów dotyczy. W dyrektywie określone zostały zasady przynależności do grupy, przyjęte kolejno przez kraje członkowskie z nieznacznymi modyfikacjami. Podstawowym kryterium decydującym o przynależności jest całościowe podporządkowanie podmiotowi dominującemu, które wynika z: – posiadania przez niego pakietu większościowego udziałów, – unormowanego lub statutowo określonego prawa powoływania i odwoływania władz spółki, – posiadania praw decyzyjnych określonych na mocy umowy z innymi akcjonariuszami (udziałowcami). Ogólnymi przyczynami powstawania grup kapitałowych są38: – korzyści wynikające z efektu synergii, – korzyści skali i zakresu, – zintegrowanie transakcji, – zwiększenie udziału w rynku bądź zdobycie nowego rynku lub obszaru działalności, – korzyści podatkowe. Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych z 1996 r. wprowadziła nowy podmiot – podatkową grupę kapitałową (PGK). W rozumieniu ustawy podatkową grupę kapitałową mogą utworzyć dwie lub więcej spółek prawa handlowego, mających osobowość prawną, które funkcjonują w zależnościach kapitałowych, posiadające siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. PGK tworzy się dobrowolnie celem zbiorczego rozliczania z podatku dochodowego podmiotów wchodzących w skład grupy. Aby PGK mogła funkcjonować, nowelizacja ustawy z dnia 8 stycznia 2003 r. (Dz.U. z 2003 r., nr 230, poz. 1992) wymienia wiele warunków koniecznych do spełnienia: – wymagane jest, aby przeciętny kapitał zakładowy każdej ze spółek wynosił 1 000 000,00 zł, – spółka dominująca w PGK powinna posiadać w spółkach zależnych bezpośredni udział wynoszący 95% ich kapitału zakładowego, – ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych przewiduje, że spółki zależne wchodzące w PGK nie mogą posiadać udziałów w kapitale zakładowym pozostałych spółek tworzących grupę,. 37 VII dyrektywa z 13 lipca 1983 r. o konsolidacji rocznych sprawozdań rachunkowych, Dz.Urz. WE L 193 z 18 lipca 1983 r.. J. Toborek-Mazur, Holding w aspekcie…, s. 24.. 38.

(20) Stanisław Mazur, Adam Gałecki. 102. – podmioty chcące utworzyć PGK są zobowiązane do zawarcia stosownej umowy o utworzeniu grupy w formie aktu notarialnego na okres co najmniej 3 lat podatkowych, – spółki chcące utworzyć PGK nie mogą posiadać zaległości w płatnościach podatków stanowiących dochód budżetu państwa. Podstawowe korzyści wynikające z funkcjonowania PGK są następujące39: – przyspieszenie – z pięciu lat do jednego roku – możliwości pokrywania strat spółek wchodzących w skład PGK dochodami innych spółek tej grupy za ten sam rok; – wszelkie nieodpłatne przepływy pieniężne i rzeczowe dokonywane w formie darowizn między spółkami tworzącymi grupę stanowią dla przekazującego koszt uzyskania przychodu, a dla otrzymującego – przychód; – wartość przekazywanego w ramach grupy majątku jest kosztem podatkowym u dotychczasowego właściciela, natomiast u obdarowanego – jest przychodem podatkowym. W praktyce oznacza to, że operacje pomiędzy poszczególnymi spółkami tworzącymi grupę mają znaczenie neutralne z punktu widzenia prawa podatkowego, opodatkowany jest tylko obrót dokonywany poza grupą podatkową; – spółki tworzące grupę są zwolnione z opodatkowania dywidend otrzymanych od innych spółek wchodzących w jej skład; – w podatkowej grupie kapitałowej wzajemne rozliczenia mogą opierać się na cenach wewnętrznych, tak więc istnieje możliwość czynnego wpływania na kształtowanie poziomu przychodów i kosztów w poszczególnych spółkach wchodzących w skład grupy poprzez stosowanie w transakcjach cen transferowych. Ceny te mogą być zawyżane, zaniżane oraz dopuszcza się także ustalanie nieodpłatnych usług; – wykluczenie możliwości oszacowania przez organy skarbowe „utraconego” dochodu z powodu jego przerzucania pomiędzy spółkami; – uproszczenie rozliczeń podatkowych – deklaracje i zeznania podatkowe składa, w imieniu wszystkich spółek, tylko jedna z nich. Spółka ta oblicza również udziały w podatku należnym gminom, na terenie których mają siedziby poszczególne spółki wchodzące w skład grupy. 6. Konceptualizacja holdingu Proces tworzenia struktury holdingowej w oparciu o własny potencjał gospodarczy przebiega zdaniem W. Sokołowicza i A. Srzednickiego wedle niżej wymienionego schematu decyzyjnego40: 39. J. Toborek-Mazur, Podatkowe podstawy…, s. 47–48.. W. Sokołowicz, A. Srzednicki, Holding. Tworzenie, funkcjonowanie, wzory dokumentów, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998, s. 25. 40.

(21) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 103. – podjęcie decyzji o tworzeniu struktury holdingowej na podstawie własnego potencjału gospodarczego, – podjęcie decyzji, które funkcje realizacyjne spółki zostaną przekazane do nowej struktury, a które przydzielone innemu podmiotowi, – podjęcie decyzji o podstawowych parametrach organizacyjno-finansowych poszczególnych spółek, w tym przede wszystkim o tym, czy będzie to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, czy akcyjna, – przygotowanie projektów umów (statutów) spółek, – podjęcie decyzji dotyczących zasad i sposobów koordynacji działań spółek powiązanych, – przygotowanie projektu umowy ogólnej i umów szczegółowych, – powołanie spółek kapitałowych, których przedmioty działania obejmują poszczególne wydzielone funkcje realizacyjne, – wdrożenie zasad koordynacji działań podmiotów powiązanych. Praktyczna strona utworzenia holdingu przybrałaby w obecnym układzie instytucjonalnym niżej przedstawiony schemat: – głównym założeniem powinno być utworzenie holdingu wokół najsilniejszego z wymienionych podmiotów, jakim jest MARR, tak pod względem znaczących zasobów kadrowych, jak i finansowych; – MARR pełniłby funkcję spółki strategicznej w całej strukturze, dokonując dekompozycji zadań powierzonych przez Zarząd Województwa, a także późniejszej weryfikacji stopnia wykonania tych zadań; – stworzenie z MARR spółki strategicznej jest możliwe z racji posiadania udziałów (akcji) w pozostałych podmiotach, a co za tym idzie – znacząco obniżyłoby to konieczność dokonywania zmian w strukturze właścicielskiej; – pozostałe spółki będą odgrywać rolę spółek zależnych, realizując zadania rozdysponowane strategicznie przez MARR. Działalność prowadzona w strukturze holdingowej cechowałaby się niżej wymienionymi zaletami41: – wzrost elastyczności działania poszczególnych podmiotów wchodzących w skład holdingu, a przez to większe możliwości reagowania na zmiany otoczenia i potrzeby gospodarki regionalnej; – utworzenie podmiotu cechującego się znaczącymi zasobami materialnymi i niematerialnymi; – możliwość uczestnictwa w dużych przedsięwzięciach na skalę regionu; – obniżenie kosztów transakcyjnych i koordynacji spółek wojewódzkich; – w przypadku utworzenia podatkowej grupy kapitałowej znaczące oszczędności podatkowe; 41. H. Jagoda, B. Haus, op. cit., s. 50 i 63..

(22) Stanisław Mazur, Adam Gałecki. 104. – sprawniejsza współpraca z innymi podmiotami rozwoju regionalnego; – możliwość przyłączenia innych podmiotów gospodarczych i wnoszenia przez nie 100% kapitału; – możliwość kontrolowania kapitałów przewyższających udział w kapitale zakładowym (akcyjnym); teoretycznie do pełnej kontroli potrzeba powyżej 50% głosów na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu), ale uwzględniając rozproszenie pozostałych udziałów (akcji), często wystarcza znacznie mniej; – rozproszenie ryzyka; – spółki zależne i stowarzyszone ponoszą odpowiedzialność za skutki prowadzonej działalności, likwidacja lub upadłość jednej ze spółek powiązanych powoduje ograniczone skutki dla całego układu, zatem nie dochodzi do niewywiązania się z realizacji strategii województwa; – sposobność prowadzenia aktywnej polityki kapitałowej przez sukcesywne nabywanie lub sprzedawanie udziałów (akcji); – wzmocnienie systemu motywacyjnego kadry kierowniczej, szczególnie dzięki prestiżowi. Nie należy jednak zapomnieć o zagrożeniach, jakie niesie ze sobą holding. Przyczyny zagrożeń można upatrywać w42: – przedkładaniu przez spółki zależne, stowarzyszone i związane własnych partykularnych interesów nad cele strategiczne holdingu, a także wystąpieniu w spółkach powiązanych zbyt mocnego nacisku na doraźny zysk ze szkodą dla rozwoju holdingu i regionu, – braku odpowiednio przygotowanej kadry kierowniczej, – opodatkowaniu spółek zależnych i stowarzyszonych podatkiem dochodowym od osób prawnych w przypadku nieutworzenia podatkowej grupy kapitałowej, – opodatkowaniu dywidendy wynikającej z udziału spółki dominującej w zysku spółek zależnych i stowarzyszonych (podwójne opodatkowanie), – utracie możliwości całkowitej kontroli nad danym obszarem działalności przedsiębiorstwa przez zarząd spółki dominującej, – wystąpieniu konkurencji pomiędzy spółkami zależnymi i stowarzyszonymi, – trudnościach z opracowaniem i egzekwowaniem systemu przepływów finansowych opartych na cenach rozliczeniowych, – powołaniu podmiotu charakteryzującego się dużą siłą majątkową, co skutkować może dążeniem do autonomizacji, – zdominowaniu na szczeblu regionalnym pozostałych instytucji rozwoju regionalnego niebędących we władaniu Zarządu Województwa, – pogłębieniu koncentracji polityki rozwoju w krakowskim obszarze metropolitalnym. Ibidem, s. 51–64.. 42.

(23) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 105. 7. Podsumowanie Spółki samorządu województwa stanowią kluczowy instrument oddziaływania samorządu województwa na procesy rozwojowe województwa. Znaczenia tych podmiotów należy upatrywać w dominującej pozycji samorządu województwa wobec nich, a także w potencjalnie szerokim spektrum działalności oraz możliwości stosowania przez te podmioty innowacyjnych narzędzi oddziaływania na rozwój regionu. Spółki stanowią ważny, jednak nie w pełni wykorzystywany instrument oddziaływania. Spółki samorządu województwa funkcjonujące w obecnym układzie wykazują znaczące mankamenty funkcjonowania od strony finansowej, organizacyjnej, prawnej i zarządczej. Konieczne staje się wypracowanie optymalnych sposobów wykorzystania środków wolnych posiadanych w szczególności przez te spółki tam, gdzie sytuacja taka ma miejsce (głównie MARR). Wskazuje to na ogólną słabość strategicznego zarządzania finansowego. Charakterystyczny dla badanych spółek jest relatywnie niski poziom wykorzystania nowoczesnych mechanizmów zarządzania. Tylko dwie z nich posiadają strategię rozwoju. Zintegrowany system zarządzania ma tylko jedna z nich. Świadczy to o braku ugruntowanych nawyków w zakresie stosowania innowacyjnych, strategicznych i operacyjnych narzędzi zarządzania. Kultura zarządzania w badanych spółkach jest na ogół oparta na tradycyjnym, sztywnym i hierarchicznym podejściu, w większej mierze bazującym na podejściu proceduralnym, a nie wynikowym. Dostrzega się również problem koordynacji poziomej, niskiej jakości mechanizmów przepływu informacji między strukturami badanych spółek oraz problem ich autonomizacji. Badane spółki wykazują zainteresowanie i zdolność do współdziałania z innymi podmiotami (np. przedsiębiorstwa, uczelnie wyższe), aczkolwiek intensywność ich współpracy z samorządami lokalnymi nie jest szczególnie wysoka. To z pewnością nie jest pozytywne zjawisko. Współpraca ta koncentruje się wokół działań inicjowanych na ogół przez spółki. Wskazać należy, że terytorialny zakres aktywności badanych spółek w zasadzie ogranicza się do krakowskiego obszaru metropolitalnego. Z jednej strony to poniekąd zjawisko zrozumiałe, z drugiej zaś – niepokojące, skłaniające do postawienia pytania o rolę spółek w działaniach na rzecz zachowania spójności regionu. Brak systemowych rozwiązań w zakresie formułowania przez Zarząd Województwa oczekiwań względem spółek, zobiektywizowanych kryteriów oceny ich działań oraz mechanizmów koordynacji działań spółek przez Zarząd Województwa, stanowi jeden z głównych czynników przemawiających za zastosowaniem struktury holdingowej43.. Ocena wykonywania zadań publicznych…, s. 48–58.. 43.

(24) 106. Stanisław Mazur, Adam Gałecki. Koncepcja utworzenia holdingu rozwoju regionalnego stanowi obiecujące przedsięwzięcie od strony intelektualnej. Zważywszy na fakt, że nie jest to instrument stosowany na terenie Polski, niewątpliwie będzie to proces nacechowany innowacyjnymi rozwiązaniami. Występująca i powszechnie widoczna dychotomia działań spółek w zakresie realizacji polityki rozwoju regionalnego sprawia, że konieczne staje się dokonanie systemowej oceny obecnie wykorzystywanych narzędzi oraz wprowadzenie takich rozwiązań, które zainicjują nową jakość realizacji zadań w korespondencji z coraz to większym zapotrzebowaniem kapitałowym, a także organizacyjnym. Literatura Gwarda-Gruszczyńska E., Dlaczego holding, „Businessman” 1997, październik. Jagoda H., Haus B., Holding. Organizacja i funkcjonowanie, PWE, Warszawa 1995. Kaczyńska E., Piesowicz K., Wykłady z pierwszej historii gospodarczej, PWN, Warszawa 1997. Karolak, Koegzystencja podmiotów powiązanych stosunkami zależności i dominacji. Stosunki wewnątrzholdingowe, „Prawo Spółek” 2001, nr 6. Krajewski W., Pojęcie rozwoju i postępu [w:] Założenia teoretyczne badań nad rozwojem historycznym, red. J. Kmit, Warszawa 1977. Kreft Z., Holding – grupa kapitałowa, PWE, Warszawa 2004. Kruczalak K., Prawo handlowe – zarys wykładu, PWN, Warszawa 1994. Kudłacz T., Programowanie rozwoju regionalnego, PWN, Warszawa 1999. Lewis R., Pendrill D., Advanced Financial Accounting, Pitman Publishing, London 1990. Maners T.S., Introduction to Corporate Finance, Balon University, McGraw-Hill, New York 1988. Markowski T., Teoretyczne podstawy rozwoju regionalnego [w:] Gospodarka regionalna i lokalna, red. Z. Strzelecki, PWN, Warszawa 2008. Nogalski B., Ronkowski R., Holding jako forma rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, OPO, Bydgoszcz 2000. Nogalski B., Ronkowski R., Holding w gospodarce krajowej, ODDK, Gdańsk 2000. Ocena wykonywania zadań publicznych polityki regionalnej przy pomocy spółek z udziałem Województwa Małopolskiego – kierunki zmian, rekomendacje, J. Hausner, T. Kudłacz, J. Bober, S. Mazur, A. Mituś, J. Gryzło, A. Gałecki, J. Głowacki, Kraków 2008. Osiński J., Administracja publiczna a gospodarka regionalna i lokalna [w:] Gospodarka regionalna i lokalna, red. Z. Strzelecki, PWN, Warszawa 2008. Prusek A., Strategia rozwoju regionów w warunkach gospodarki rynkowej, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Secesja, Kraków 1995. Prusek A., Strategia rozwoju regionu na przykładzie województwa tarnowskiego [w:] Rozwój i restrukturyzacja gospodarki regionalnej, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1996. Sokołowicz W., Srzednicki A., Holding. Tworzenie, funkcjonowanie, wzory dokumentów, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998..

(25) Holding instytucji rozwoju regionalnego. 107. Stecki L., Holding, TNOiK, Toruń 1995. Toborek-Mazur J., Holding w aspekcie prawnym, bilansowym i podatkowym, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005. Toborek-Mazur J., Podatkowe podstawy powstawania holdingów, AE w Krakowie, Kraków 2005. Ustawa Kodeks spółek handlowych z dnia 8 listopada 2000 r., Dz.U. 00.94.1037. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz.U. nr 91 z 1998 r. VII dyrektywa z 13 lipca 1983 r. o konsolidacji rocznych sprawozdań rachunkowych, Dz. Urz. WE L 193 z 18 lipca 1983 r. A Holding of Institutions for Regional Development The article presents the concept of a holding structure and an analysis of its use in realising regional growth policy. Research results on the implementation of the holding structure concept in the instruments of regional policy come exclusively from the Małopolska Voivodship. In addition to a typology of the tasks carried out by companies held by the voivodship in accomplishing its growth targets and the concept of the holding structure, the characteristics of a company that depends on the voivodship government and relations that exist between them is also presented. Finally, the authors illustrate a process design for creating a regional holding structure in Małopolska..

(26)