Kształtowanie się wybranych wskaźników jakości surowego mleka koziego w okresie laktacji

Pełen tekst

(1)2001. w. Wanda Kudelka. Kształtowanie się ~branych wskaźników jakości. surowego mleka koziego w okresIe laktacji 1. Wprowadzenie W ostatn ich latach wiele pisze się i mówi na le mat mleka koziego. Opinie przeciwstawne. oparte na nie zawsze sprawdzonych sytuacjach czy faktach [5]. Jednak walory odżywcze lego mle ka cz ł owie k docenił już wiele tysięcy lat temu. Istnieją liczne doni esienia, ze spożywa ni e mleka koziego powod uje wzrost odporności organizmu człow i eka o raz podnos i sku · teczność kuracji podczas leczenia astmy, gruź li cy, alergi i, chorób nowotworowych [2, 3, 6 , 7, 8J. Celem pracy było okreś l enie wpływ u sposobu żywie ni a, faktu zakocenia i rejonu hodowli na zawartość podstawowych składn ik ów mleka koziego, w ciąg u pe łn ej laktacji. W literaturze zagranicznej istnieje wiele publikacji dotyczących mleka koziego. w których analizowany jest zarówno wybiórczo, jak i ca łośc i owo skł ad chemiczny i w łaśc i wości mleka w różnych stadiach laktacji. Badania te jednak dotyczą tyłko ras kóz hodowanych w danych krajach i charakterystycznych dla tych krajów rejonach. W Pol sce jest niewiele badań dotyczącyc h w ł aściwości mleka koziego i z mian podstawowych składnik ów w ciąg u laktacji, gdyż znajdują się o ne dopi ero w fazie rozwoju. Obecnie w polskich hodow lach domi nuje rasa kóz po lska biała uszlachetniona. są różne, częs t o.

(2) Wanda Kudelka. 2.. Materiał. I metodyka. badań. M ateri ał em doświ ad czaln y m bylo mleko kozie surowe poc h odzące z trzech prywatnych ferm , zn aj d ującyc h s i ę pod nadzorem Okręgowej Stacji Wetery· naryjnej. Mleko do bada ń pobierano z 2 stad zn aj dującyc h si ę na terenie woje· wództwa krakowskiego (w Modlni cy i Wo łow i cac h ) oraz jednego stada z terenu województwa bielskiego (w Zawoi). Mle ko pobierano regul arnie co 2 tygodnie od 6 kóz z k ażdego stada , od 2 tygodni a po wykoceniu do moment u zasuszeni a (pe łn a laktacj a). Badania podstawowego składu obej m ował y oznaczenie zawartośc i bia łka za po m ocą metody Kj eldahla , tłu szcz u - za po m ocą metody Gerbera, laktozy poprzez wykorzystanie reakcj i mi ędzy l aktozą a w kł ade m chloramina T - jodek potasowy, suchej masy i suchej masy beztłu szczowej za po m ocą metody sumo· wania, zawartości popi o łu ogólnego oraz gęs tości za pom ocą laktodensymetru.. 3. Wyniki I Ich omówieni. Badane mleko. poc h odz ił o. z fer m rozmieszczonych w. róż n yc h. warunkac h. ś rodow i skowyc h . a zn aj dujące s i ę w nich zw i erzęt a by ł y żyw i o n e począ tkowo suc h ą paszą, a n ast ę p nie zi el onką. I stni ał o zate m przypuszczenie, że czynn ik i. na poziom podstawowych s kładn i ków ml eka. Poz iom skł ad ni ków ml eka ul ega ł gwa łt ow n y m zmi anom pod wp ł ywe m zmian w sposobie żyw i en i a oraz po zakoceniu . W zw i ąz ku z tym okres lakta· cj i podzie lono na n astępujące stadia: - Modlnica: stadi um I - żyw i e ni e alkierzowe (2- 14 t ydz i eń laktacj i), sta· dium II - żyw i e ni e pastwiskowe (16-34 t ydzień laktacj i), stadiu m III - po zakoceni u (36-46 tydzień laktacj i), - Wo ł owice: stadiu m l - żyw i en ie alkierzowe (2-12 tydzień laktacj i), sta· dium II - żyw i en i e pastwiskowe (14- 30 t ydz i eń laktacji ), stad ium III - po zakoceniu (32-42 t yd zień laktacji), - Zawoja: stadium 1- żywien i e alki erzowe (2-8 tydzi eń laktacji), stad ium IIA - żyw i e n ie pastwiskowe - pastw isko niskie (10-18 ty d zień laktacj i), sta· dium IlB - żyw i eni e pastwiskowe - pastwisko wysokie (20-34 t ydzi eń lakta· cj i), stadium 111 - po zakoceniu (36-46 t yd zień laktacji). Dla każdego z tych stadiów obl iczono wa rt ości ś redn ic h arytmetycznych badanych wy róż ników (tabela I ). Zarówno pochodzenie mle ka (m i ejscow ość), j ak i umownie p rzyjęt e stadia laktacji kóz o kazały się czynnikami istotnie wpływaj ący mi na ws k aź n ik i pod· stawowego skł ad u mleka. Mleko pochod zące z Zawoi na przestrzeni całej lak · tacj i by ło produktem u boższym w skład n iki: suchej masy, suchej masy bezt ł uszczowej, tłu szcz u , biatka i laktozy w porównaniu z mlekiem poc h odzącym z Wolow ic i Modl nicy. Kozy z W o ł ow i c d awał y w c i ągu laktacji mleko o takim samym poziomie suchej masy ( 12,5 1%, 12, 17%), suchej masy bezte. będą miał y wp ł yw.

(3) wskaźników. KSZlaflowanie. .. mleka .... tluszczowej (8,75%, 8,58%), tluszczu (3,70%, 3,59%), laktozy (4,62% , 4,56%) , a za wartość b ia ł ka w mleku z Wo ł ow i c (3,28%) by ła istotnie wyższa od poz iomu tego parametru w ml eku z M od łn icy (3,22%) i Zawoi (3, 14%). Mleko z Modlnicy by ło prod uktem o naj n iższy m statystycznie istotn ie poziomie gęs t ości (1.0270 g/cm) i pop i oł owośc i (0 ,80%). Mleko z Zawoi i Wolow ic nie róż n i l o s i ę statystycznie istotnie pod wzg l ęde m tych dwóch wsk aźn ików.. T3bel3 l. Średnie wartości bad3nych parametrów Z poszczególnych stadiów laktacji Miejsce Zawoja. Stadium. t. nA UB ttt. Wolowice. .... ........... .... .......... Modlnica. t. Lakto7.3.. 1%1. 1%1. 1%1. 2.65 3, 13 3,17. 2~t. 4.61. 3J8. 4~t. 3.14 3.72. 4JS 4.\0. ......... ],30 3,21. 4,80 4.75. 1I.69 12,07 13,65 ............ 11.61 12,06 12.97. ._.- ....... ..... . ........... . ........ ........ t. ttt. Tłuszcz. 3,60 2,84. n. Masa bezSucha tluszczo- Popiól masa ['li] wa[ %] 1%1. Białko. 324 3.76 .-........... 2,75. n. 322. iti. 3.77. 4.34 .....4,66 ........... ............. 3,27. '.ss 4. 14. 4.92 4~. 4'0. 10.55 11,84 11,49 12.25. 8,04. GęstoŚĆ. [glcmll. 8J7. 0.78 0,81 0,84. 8~8. 0,90. 1.0272 IIJ276 IIJ280 1.030\. 8,78. 0 ,8 1. IIJ273. 8,45. ... ..... ........ .................. ......... J ,0279 8,45 0,80. ... 8,90 0,90 1,0282 ............. .... ............. .. ..... 8,43 8~ t. 0,76 0,79. 8.84. Oi.. 1.0269 1,0264 1.0281. 1:ródlo: [4] .. Na podstawie uzyskanych wyników badan moż n a stwierdzić. że warunk i istotny wp ł yw na procen tową zawa rtość badanyc h parametrów. Sredni procentowy poziom badanych para metrów (z wyj ą Lki em gęs to śc i i pop i oł u ) w mleku poc h odzącym z Zawoi jest o wiele ni ższy ni ż w mleku z Mod lnicy i Wo ł owic. W okresie żyw i en ia alkierzowego kóz (pierwszych kilka tygod ni laktacji) pozyskiwano mleko o n ajn i ższej z a w artości: suchej masy, suchej masy bezt ł uszczowej, bia łka i pop i o ł u oraz najwyższej zawart ości laktozy. Z mia na żywie ni a na pastw iskowe spowodował a istotny wzrost poziomu: suchej masy, suchej masy bez tł uszczowej , b ia ł ka i po p io łu oraz istotny spadek poziomu laktozy. Zawartość tł uszcz u i gęst ość mleka nie różn iła się istotnie w tych dwóch stadiach laktacji . Zakocenie kóz by ł o czynnikiem, który wywo l ał istotny statystycznie spadek zawart ości laktozy oraz wzrost poziomu wszystkich pozos t a ł yc h parametrów podstawowego skład u mleka. Tendencje te by ł y identyczne w mleku p oc h odzący m ze wszystkich trzech m iejscowośc i , w odniesieniu do zaw art ośc i : suchej masy bez tłu szczowej , b iałka, laktozy, po p io łu . ś rod ow i skowe mają.

(4) Wanda Kude/Iw Wartości ś rednie (tabela I) pozwalaj ą stwierdzi ć, że w okresie żyw i enia pastwiskowego kóz poziom suchej masy mleka byl istotnie wyższy niż wokresie ży wi e nia alkierzowego tylko w mleku z Wolowic i Modlnicy, natomiast w mleku z Zawoi w drugim stadium na s tępow ał y ró żn okier unk owe zm iany poziomu tego wskaźnika, co spowodowało , że obliczone ś rednie arytmetyczne dla stadium I i stadium HA i IIB łączni e nie różniły s i ę między so bą pod wzglę dem statystycznym . Gęstość ml eka z Wo łowi c i Modlnicy w okresie żywie nia pastwiskowego obniżyła s ię nieznacznie w porównaniu z okresem żywieni a alkierzowego, podczas gdy w mleku z Zawoi gęs t ość w 11 stadium okresu laktacji była ju ż wyraźni e wyższa ni ż w pierwszy m. Zakocenie kóz dał o zdecydowany efekt (wzrost gęstośc i) tylko w mleku z Zawoi i Modlnicy, natomiast w mleku z Woło wic byllo przyrost mniej znaczący i tylko w porównan iu ze stadium n. Wyprowadzenie kóz na pastwi sko s powodow ał o wyraźny (w porównaniu z poprzednim stad ium) wzrost poziomu tłuszczu tylko w mleku z Zawoi i Mod lnicy , a w mleku z WoJowie zaobserwowano ni eznaczne obniżenie s i ę zawa rt ośc i tłu szcz u . Przejście kóz z Zawoi z pastwi ska niskiego (stad ium HA ) na pasze pastwiska wysokiego (stadium IlB) s powodowało istotny spadek zawartości suchej masy, tłu szcz u , laktozy oraz istot ny wzrost zawartośc i popiołu w mleku . Zmiany pozostałych parametrów składu mleka okazały s ię tutaj nieistotne. Na podstawie uzyskanych wyników badań można stw i erdzić, że okres laktacji i związa n e z tym zmiany w sposobie żywienia mają istotny wplyw na poziom z aw artości w mleku wszystkich badanych s kładników mleka. Podobne wyniki badań do uzyskanych w niniejszej pracy podaje J. Brendehaug i R.K. Abrahamsen {I] dla kóz hodowanych w Norwegii.. 4. PodsuMowanie Podstawowy s kład mleka ulega wy raźnym i róż noki e runkowy m zmianom w c iągu ca łego okresu laktacji kóz . Poziom s kładników mleka zdeterminowany jest przez wiele czynników , z których najbardziej iSlotny wpł y w mają : sposób żywie nia i moment zakocenia kóz. Przej ście kóz z żywie nia alkierzowego (sucha pasza) na żyw ieni e pastwi skowe (zielonki) powoduje wyraźny wzrost poziomu wszystkic h podstawowych parametrów, z wyj ątkiem zawartości laktozy. Fakt zakocenia sprzyja rów ni eż wzrostow i zawa rt ośc i podstawowych s kładnik ów mleka (z wyjątk i em laktozy). LIteratura [IJ Brendehaug J ., Abrahamsen R.K., Chemical ComposiliolI oj Milk/rom Heard oj Norwegian GoalS. ,,Joumal of Dairy Research" 1986. nr 53. [21 Brt:zina P., Kozi mleko - perspeklivy vyuzili a technologickeho 1: pracovmzi, .. Potrav". 1992, nr43..

(5) Ksz tałtowanie. wskaźników'. m/elul .... [3[ The Chemieal Composition and Caseinfraetions ofGoat Milk, P . Brezina , M . Prusowa, S. Pavlikova, M . Marounek . J. Stetina , "Potrav . Vcdy" 1993 , nr 11 . (41 Kudelka W ., Wpływ wybranych czynników na podstawowe wyróżniki jakości mleka koziego. praca doktorska, AE w Krako wie . Krakó w 1996 . [5] Miku c iń s ki 1., Dwuglos o mleku kozim - pasja czy biznes, "Przeg l ąd Mleczarsk i" 1995, nr 12 . [6] Pełczyńska E., Mleko kóz. "Medycyna We terynaryjna" 1995, nr 5 1. [7] Pieczonka W., Wartość odżywcza mleka koziego. "PrLemysl Spożywczy" 1989, nr 43 . [81 Zoppi S.T., Berra B., Enne G .. Goat Milk Products in the Diet Therapy of Arteriopathic Pariellts and/ar Geriatrie Age. "Rivisla lIal iana delie Soslanze Grasse" 1995, nr 72.. Changes In the Selected Quality Factors of Raw Goat's Milk During Lactation The aim of the researeh was 10 de termine the effects ofthe way of feeding, the eondition of being pregnant, and the region of breeding on the main quali ty faetors of goat' s milko The earried out studies have shown that both the way of feeding goats and the eondition of thei r being pregnan! afree! signifieant ly the levels of the main eompone nts of goat's milk (their eontents inerease, excluding laelose)..

(6)