Wiesław Godzic
Próby nowej interpretacji historii
myśli filmowej
Biuletyn Polonistyczny 20/3 (65), 37-41
p rz e k ła d z ie Z im erm anna - z r e s z tą b ez p o w o d zen ia. W 184-2 r . w ła śn ie w poznańskim "T ygodniku L ite ra c k im " u k a z a ła s ię o s t r a n a p a ś ć n a F r e d r ę , k tó r a jed n ak n ie w płynęła ujem nie n a p o p u la rn o ś ć sc e n ic z n ą k o m e d io p isa r z a : te a t r y a m a to rsk ie w ciąż go g ry w a ły . P rz e d s ta w ia ją c d z ie je s c e n ic z ne F r e d r y w te a tr a c h w ie lk o p o lsk ich w XIX w . , r e f e r e n t p rz y to c z y ł ró w n ie ż w ypow iedzi n a te n tem at z ów czesnych dzien n ik ó w .
W d y s k u s ji po r e f e r a ta c h zw rócono m .in . uw agę n a k o n ie c z n o ść p o d ję c ia d a ls z y c h b ad ań nad F r e d r ą , tym b a rd z ie j że d o b ieg a k ońca p e łn e w y danie jeg o " P is m " . B ad an ia te pow inny p ó jś ć p rz e d e w szy stk im w k ie r u n ku a n a liz y "T rz y po tr z y " i "Z ap isk ó w s ta r u c h a " , ja k i w k ie ru n k u s z c z e gółow ych b ad ań te a tro lo g ic z n y c h .
D r K ry sty n a C za jk o w sk a
PRÓBY NOWEJ INTERPRETACJI HISTORII MYŚLI FILMOWEJ SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI NAUKOWEJ UŚL.
(27 X I - 1 XII 1976)
III O gólnopolska K o n fe re n c ja N aukow a F ilm o zn aw cza, p t. " P r ó b y n o wej i n te r p r e ta c ji h is to r ii m yśli filmowej", odbyła s ię w dn iach od 27 XI do 1 XII 1976 r . w U s tro n iu , O rg a n iz a to rem K o n feren cji był Z akład F ilm o- z n aw stw a In sty tu tu F ilo lo g ii P o ls k ie j U n iw e rsy te tu Ś lą s k ie g o . K ie ro w n i ctw o naukow e i n a d z ó r n ad c a ło k sz ta łte m p rzy g o to w ań i r e a liz a c ji k o n fe r e n c ji s p ra w o w a li: k ie ro w n ik Z ak ład u , d o c. d r h a b . A licja H elm an, o r a z d r W ładysław B a n a sz k ie w ic z . W k o n fe re n c ji u c z e s tn ic z y ły 32 o so b y , r e p re z e n tu ją c e n a s tę p u ją c e o ś r o d k i:
- W a rsz a w a: 1BL PAN (1 o s o b a ) , IS PAN (6 o s ó b ) , m ie się c z n ik "K ino" i tygodnik "F ilm " (2 osoby)
- Ł ó d ź : In sty tu t T e o r ii L ite r a tu r y , T e a tru i F ilm u UL (5 o só b ) i in n i (1 o so b a)
- G d a ń sk : In sty tu t F ilo lo g ii P o ls k ie j UG (2 osoby)
- K raków : Z akład W iedzy o F ilm ie i T ele w iz ji UJ (3 osoby)
- W rocław : Z akład T e o rii K u ltu ry i S ztu k W idowiskowych U W r. (2 o s o b y '1
- S o sn o w ie c : Z akład F ilm oznaw stw a US1. (10 o s ó b ) .
W c z a s ie K o n fere n c ji - n a s e s ja c h p r z e d - i popołudniow ych - w ygło szono i p rz e d y sk u to w a n o 11 r e f e r a tó w (w n a w ia sa c h w e rs je tytułów sk o rygow ane do d r u k u ) :
1. P r o f , d r B o lesław W. ’L e w i c k i ( U Ł ) : "W prow adzenie do p r o b le m atyki w sp ó łc z e sn e j i n te r p r e ta c ji d ziejó w m yśli film ow ej" (" E ta p y film o- z n aw czej r e f le k s ji n a u k o w e j" ). R e fe re n t p ró b o w ał o k r e ś lić w y zn aczn ik i naukow ej r e f le k s ji n ad 'film em , p o d a jąc w ła sn ą p ro p o z y c ją n a tem at m ie j s c a film oznaw stw a w śró d nauk h u m an isty czn y ch . W idzi on w tym w z g lę d z ie k o n ie c z n o ść r o z p a try w a n ia z ja w isk a ekranow ego w m ożliw ie n a j s z e r
szym k o n te k ś c ie . Z daniem r e f e r e n t a , etapam i naukow ej r e f le k s ji film oznaw - c z e j s ą d o k o n an ia p ra k ty c z n e i te o re ty c z n e 6 b a d a c z y : J. M a re y a , J. P l a te a u , H . B e rg s o n a , S . E is e n s te in a , K, Irz y k o w sk ie g o , E . M o rin a .
2 . D o c. di- h a b . A lic ja H e l m a n ( US 1 . ) : "K o n cep cja św iadom ości film ow ej i je j zn a c z en ie d la b a d a n ia d ziejów r e f le k s ji n ad film em ". W o d r ó ż n ie n iu od d o ty ch czaso w ej tra d y c ji b a d a w c z ej, u k ieru n k o w an ej n a b a d a n ie o ry g in a ln y c h system ów te o re ty c z n y c h , p re le g e n tk a p ro p o n u je z a in te r e sow anie s ię tymi p a rtia m i te k stó w , k tó r e h is to ry c y d o ty c h c z a s świadomie, p o m ija li. W tym c e lu d z ie li m a te r ia ł n a t r z y g ru p y : sąd y o ry g in a ln e , św iadom e p o w tó rz e n ia i tru izm y (k tó re w je j p rz e k o n a n iu dokum entują tzw . św iadom ość film o w ą ). Z daniem p re le g e n tk i, św iadom ość film ow a je s t : 1) h is to r y c z n ie zm ienna, 2) dyn am iczn a, 3) z ło ż o n a , 4) tw o rz y z b ió r czynników konflik to w y ch , 5) je s t opóźniona w zględem w y d a rz e ń ją k s z t a ł tu ją c y c h .
3 . M g r D anuta P a l c z e w s k a ( W a rs z a w a ) : "Z problem ów w a r s z ta tu h is to r y k a m yśli film ow ej" ( " C h a r a k te r daw nej i w s p ó łc z e sn e j m yśli f i l m o w e j" ). R e fe re n tk a podejm uje zag ad n ien ie głów nych w yznaczników św iad o m ości te o rety cz n o film o w ej dw óch o k re s ó w , n a jak ie h is to r y c y m yśli film o wej d z ie lą ro zw ó j r e f le k s ji nad film em . W ięk szo ść b a d a c z y , według n ie j, u m ie s z c z a c e z u r ę w połow ie la t c z te r d z ie s ty c h , w sk azu jąc w ten sposób w e w n ę trz n e i z e w n ę trz n e uw aru n k o w an ia p rz e m ia n o r ie n ta c ji te o re ty c z n y c h .
4 . D o c. d r h a b . Z bigniew C z e c z o t - G a w r a k ( W a r s z a w a ) : " N ie znane p o c z ą tk i te o r ii film u w U SA . V achel L in d say i Hugo M ils te r b e r g " . P r e le g e n t p re z e n tu je dw ie w a żn e, a zapom niane, p u b lik a c je a m e ry k ań sk ich
te o re ty k ó w . V achel L in d sa y w "T he A rt of the M oving P ic tu r e " (1915) dokonuje p ró b y p o w ią z a n ia e s te ty k i k in a z so c jo lo g ią i nauką o k u ltu r z e . F orm ułuje on jed n ą z p ie rw s z y c h w d z ie ja c h m yśli film ow ej te o r ię film u jako ję z y k a ; w iele jego sform ułow ań w y p rz e d z a p ó ź n ie js z e te z y M cL u h an a. N atom iast Hugo M ils te rb e rg w k s ią ż c e "A P h o to p la y , a P sy c h o lo g ic a l Study" ( 1 9 l6 ) o k r e ś la p sy c h o lo g iczn e m echanizm y p e r c e p c ji film u, s ta n o w iące w sp ó łc z e śn ie ak tu aln e i naukowo udow odnione r e f le k s je .
5. M gr A n d rzej K o ł o d y ń s k i (W a rs z a w a ): "Johna G r ie r s o n a k o n c e p c ja k in a dokum entalnego" ( " P r a k ty k a i u to p ia Johna G rie rs o n a " ).. R e f e r a t p r z e d s ta w ia p oglądy te o re ty c z n e o r a z do k o n an ia p ra k ty c z n e w y b it nego an g ie lsk ie g o d o k u m en talisty Johna G r ie r s o n a . A kceptując a n a liz ę ó w czesnego s p o łe c z e ń stw a dokonaną p r z e z W a lte ra L ippm ana, G r ie r s o n o p ie ra swój p ro g ra m d z ia ła n ia n a -w s p ó łis tn ie n iu n a stę p u ją c y c h z ja w is k : l ) w z ro s tu u d z ia łu m as w ży ciu p o lity czn y m , 2) ro z w o ju środków m a so wego p rz e k a z u , 3) a k c e p ta c ji sz e ro k o p o ję te j rek lam y jako form y d z ia ła n ia s p o łe c z n e g o . "Uwagi G r ie r s o n a n a tem at is to ty film u i ed u k acji s p o łe c z n e j (z e szczególnym uw zględnieniem film u) mogą stan o w ić in s p ir u ją c y motyw d la w sp ó łcze sn y ch b a d a c z y k u ltu ry m asow ej.
6 . M gr Anna R e j ć l u c h - P i l c h (Kraków): ' M iędzy a b s tr a k c ją a n a d - re a liz m e m . I n te r p r e ta c ja zw iązków m iędzy r e f le k s ją p la s ty c z n ą i film ow ą S te fa n ii Z a h o r s k ie j" . P r e le g e n tk a dokonuje p ró b y sy n te z y poglądów S t e fa n ii Z a h o rs k ie j n a film - jego tw o rzy w o , c h a r a k te r , s y tu a c ję a k tu a ln ą i k ie ru n k i ro z w o ju . Z a h o rs k a u ja w n iła o s ią g n ię c ia film u a b s tra k c y jn e g o , z w ra c a ją c uw agę n a filmowe o d k ry c ie p rz e d m io tu , form y, b r y ły , lin ii w ru c h u o r a z te n ro d z a j p o szu k iw ań now ych m ożliw ości e k s p re s y jn y c h , k tó r y był w ynikiem z e tk n ię c ia s ię a p a ra tu filmowego z r z e c z y w is to ś c ią . Z d a niem te j b a d a c z k i, k ieru n k iem dającym film owi n a jw ię k sz e m o żliw o ści r o z wojowe je s t n a d re a liz m , a film p o p rz e z a r ty s ty c z n ą d e fo rm a cję w inien b y ć k r e a c j ą .
7 . M gr Anna M a l c z e w s k a (S o s n o w ie c ): " S . K r a c a u e ra a n tro p o lo g ic z n y m odel k ry ty k i film ow ej" ("M eto d o lo g iczn e k o n te k sty p r a c film o w ych S . K r a c a u e r a " ) . R e fe re n tk a p ró b u je p rz e c iw s ta w ić s ię ro z p o w s z e c h nionym w t e o r ii i k ry ty c e in te rp re ta c jo m k o n c e p c ji S . K r a c a u e ra z a w ę ż o n y c h do asp ek tó w o n to lo g ic z n y c h . W r e f e r a c ie z a w a rto c h a r a k te ry s ty k ę
sp e c y fic z n ej d la K r a c a u e ra m etody o p isu d z ie ła jako z in ten sy fik o w an ej f o r my d o św ia d c z e n ia s p o łe c z n o -k u ltu ra ln e g o . S o c jo lo g ic z n o -p sy c h o lo g ic z n a o r ie n ta c ja e s te ty k i K r a c a u e ra je s t - zdaniem a u to rk i - cennym , a n ie z a adaptow anym we w spółczesnym film o zn aw stw ie, o sią g n ię c ie m k la s y c z n e j te o r ii film u. Ź ró d e ł zarow no m eto d o lo g ii, jak te o r ii film u K r a c a u e ra n a le ż y sz u k ać w in s p ir a c ja c h sz k o ły fra n k fu rc k ie j - śro d o w isk a u n iw e rs y te c k iej le w ic y .
8 . M gr Ł u k asz P l e s n a r (S o s n o w ie c ) : " T ra d y c je fenom enologicznej m yśli film ow ej" ("F en o m en o lo g iczn e k o ncepcje budowy w arstw o w ej d z ie ła film o w eg o "). R e fe re n t zajm uje się fenom enologicznym i koncepcjam i budowy d z ie ła film ow ego, w sz c z e g ó ln o śc i jego budową w a rstw o w ą . P r z e d s ta w ia k o n cep cje R . In g a rd e n a , Z . L is s y , S . S alzm an a, A. Jac k ie w ic z a i B . W.
L ew ick ieg o , z w ra c a ją c uw agę n a ró ż n e ro zu m ien ie p o ję c ia w a rs tw y . A utor p o d aje w ła sn ą k o n c e p c ję , p ro p o n u jąc w y ró żn ić w ra m a c h d z ie ła filmowego c z te r y w a rstw y : l ) p r z e d s ta w ia ją c ą , 2) r e je s tr o w a n e j r z e c z y w is to ś c i, 3) p rz e d sta w io n ą i Ą) kom unikow aną.
9 . D r Jan R e k ( Ł ó d ź ) : "Dwie p e rsp e k ty w y w b a d an iach film ow ych". A utor p r z e d s ta w ia dwie p e rsp e k ty w y , w ja k ic h , h is to ry c z n ie r z e c z b io r ą c , ujmowano d z ie ła s z tu k i: z jed n e j s tro n y - pytano o r e la c ję n a z e w n ą trz , do r z e c z y w is to ś c i, z d ru g ie j - zg a d z a jąc się n a autonom ię św ia ta sz tu k i - pytano o jego budowę w e w n ę trz n ą . W t e o r ii film u p y ta n ia te w y zn a c z a ją b a rd z o w ażne i po d staw o w e, dom agające s ię ro z w ią z a n ia p r z e z współ*, cz e sn y c h b a d a c z y , o p o z y c je : film - św ia t, r z e c z y w is to ś ć , o r a z film - język - n ie - ję z y k .
10. M gr Jo lan ta M a c h ( Ł ó d ź ) : "Nowe p rz y c z y n k i do te o r ii film u R . A rnheim a" ( " D z is ie js z e poglądy filmowe R. A m h e im a " ). R e fe re n tk a zajm uje s ię podstaw ow ym d ziełem R udolfa A rnheim a, " A rt and V isu al P e r c e p tio n " , k tó re w praw dzie w n iezn aczn y m tylko stopniu d o ty czy b e z p o ś r e d nio film u, ale może o k a z a ć s ię cenne d la film oznaw stw a. N ą uw agę z a s łu guje z a ło ż e n ie , że w idzenie j e s t synonimem ro z u m ie n ia , a "k a żd y ak t zo b a c z e n ia je s t w zrokowym sąd em ". Z w iązek z filmem m ają ta k że dw ie p r z e d staw ione w k s ią ż c e sp ra w y sz c z e g ó ło w e : te z a o je d n o śc i dozn ań k in e s te - ty czn y ch i w zrokow ych o r a z p o d z ia ł sztu k n a sekw encyjne i n ie se k w en cy j ne (z a m ia s t do ty ch czaso w eg o p o d z ia łu : n a sz tu k i p r z e s tr z e n i i sz tu k i c z a su) .
11. M gr E u g e n iu sz W i l k ( S o sn o w ie c) : "D w ie k o n cep cje te k s tu w r e f le k s ji sém io lo g iezn ej" ("B a d a n ie te k s tu film o w eg o "). Punktem w y jś c ia d la tez z a w a rty c h w a rty k u le je s t s tw ie rd z e n ie n ie p rz y d a tn o ś c i id e i p o dwójnej a rty k u la c ji d la ję z y k a film ow ego. O p ie ra ją c s ię n a p ro p o z y c ja c h C h. M etza i sem iotyków r a d z ie c k ic h , r e f e r e n t d o o k re ś la p o ję c ie " s y s t e mu" i " te k s tu " i p ró b u je n a k r e ś lić model b a d a n ia filmowego sy stem u te k s to w ego. P o stęp o w an ie badaw cze w y k o rz y stu ją c e zaproponow any m odel zapew n ia , zdaniem a u to r a , kom pleksow y o p is d z ie ła film ow ego, s tw a rz a dogod n ą p o d staw ę d la k o m p a ra ty sty k i o r a z p o zw ala n a nowe ro z w ią z a n ia g en o lo - g ic z n e .
W tr a k c ie d y sk u sji ucze stn ic y - k o n fe re n c ji o r a z p rz y s łu c h u ją c y s ię obradom stu d e n c i (2 0 o só b z US1., 4 o so b y z UJ) w ysoko o c e n ili d o ro b ek m e ry to ry c z n y s p o tk a n ia . W ielu re fe re n tó w p o d jęło podstaw ow e z a g a d n ie n ia nauki o film ie: m etod b a d a n ia m yśli film ow ej, r o z s z e r z e n ia k u ltu ro wego p e rsp e k ty w y b a d a w c z e j, u w z g lęd n ien ia p rz e m ia n św iadom ości film o w ej, sto so w a n ia now ych k r y te rió w s e le k c ji m a te ria łu b ad aw czeg o . C z ę ś ć r e fe ra tó w p re z e n to w a ła now y m a te ria ł b ą d ź p ro p o n o w ała całk o w icie od m ienną od tra d y c y jn e j jego in te r p r e t a c j ę . K o n fe re n c ja s ta ła się pow ażnym etapem p o s tę p u ją c e j in te g r a c ji film oznaw czych o środków u n iw e rs y te c k ic h .
M gr W iesław G odzić
DZIEŁO LITERACKIE JAKO ŹRÓDŁO HISTORYCZNE SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI NAUKOWEJ
(1 4 -1 6 XII 1976)
W d n ia c h 14-1 6 g ru d n ia 1976 r . odbyła s ię w P a ła c u S ta s z ic a w W a rsz a w ie , z o rg a n izo w a n a p r z e z In sty tu t B adań L ite ra c k ic h PA N , k o n fe r e n c j a naukow a n a tem at "D zieło lite r a c k ie jako źró d ło h is to r y c z n e " .
W zięli w n ie j u d z ia ł b a d a cze lit e r a t u r y z w ię k sz o śc i o środków naukow ych w k r a ju o r a z p r z e d s ta w ic ie le innych d z ie d z in nauk sp o łeczn y ch - p r z e d e w szy stk im h is to r y c y .
