Hospitalizacja chorych na schizofrenię w latach 1999 i 2003

Original paper

CEL

Od wielu lat wskaŸnik rozpowszechnienia hospitalizacji schizofrenii pozostaje na prawie niezmienionym poziomie, w granicach 80 na 100 tys. ogó³u ludnoœci Polski. Celem niniejszej pracy by³o sprawdzenie:

– czy w zale¿noœci od frakcji spo³eczno-demograficznych zachodz¹ ró¿nice w wielkoœci wskaŸników,

– w jakich placówkach psychiatrycznej opieki ca³odobowej najczêœciej lecz¹ siê pacjenci ze schizofreni¹ i czy model korzystania z ró¿nych rodzajów placówek w roku 2003 jest zbli¿ony do modelu z 1999 r.

Hospitalizacja chorych na schizofreniê w latach 1999 i 2003

LUDMI£A BOGUSZEWSKA1_{, EL¯BIETA S£UPCZYÑSKA-KOSSOBUDZKA}1_{, WALENTYNA SZIRKOWIEC}2

Z: 1. Zak³adu Organizacji Ochrony Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 2. Zak³adu Genetyki Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

STRESZCZENIE

Cel. Celem pracy by³o zbadanie uwarunkowañ hospitalizacji chorych na schizofreniê czynnikami spo³eczno-demograficznymi oraz zbadanie modelu korzystania z ró¿nych typów placówek szpitalnych w roku 1999 i 2003.

Metoda. Analizowano zarejestrowane w szpitalach rozpowszechnienie i zapadalnoœæ w podgrupach spo³eczno-demograficznych (wiek, p³eæ, miejsce zamieszkania) oraz strukturê hospitalizacji w poszczególnych placówkach opieki ca³odobowej.

Wyniki. Rozpowszechnienie hospitalizacji osób uprzednio ju¿ leczonych nie zmieni³o siê, wzros³a natomiast o 14% zarejestrowana zapadalnoœæ. Œredni czas hospitalizacji spad³ o 7%. W obu latach przewa¿aj¹ rozpoznania schizofrenii paranoidalnej (odpowiednio 62% i 70%). Rozpowszechnienie hospitalizacji jest najwy¿sze u osób w wieku 36–50 lat (150 na 100 tys. populacji). Pierwsze hospitalizacje s¹ najczêstsze u osób w wieku 20–35 lat, u mê¿czyzn rozpoczynaj¹ siê wczeœniej ni¿ u kobiet. Mê¿czyŸni trafiaj¹ do szpitala czêœciej ni¿ kobiety, ró¿nica po 5 latach pog³êbi³a siê. Czas leczenia mê¿czyzn jest d³u¿szy ni¿ kobiet, w 2003 r. ró¿nica jest mniejsza ni¿ 5 lat wczeœniej. Mieszkañcy miast hospitalizowani s¹ czêœciej i krócej ni¿ mieszkañcy wsi, ró¿nice te po piêciu latach pog³êbi³y siê.

Wnioski. Powinno to byæ sygna³em dla menad¿erów opieki psychiatrycznej, mo¿na bowiem przypuszczaæ, ¿e mieszkañcy wsi trafiaj¹ do szpitala póŸniej, w gorszym stanie i dlatego wymagaj¹ d³u¿szego leczenia. Model korzystania z opieki szpitalnej w 2003 r. jest odmienny ni¿ 5 lat wczeœniej. Z punktu widzenia polityki zdrowotnej postulowanej przez projekt Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego zmiany te maj¹ dwojaki charakter – korzystny (zmniejszenie udzia³u chorych leczonych w ogólnych oddzia³ach szpitali psychiatrycznych i zwiêk-szenie liczby chorych leczonych w oddzia³ach psychiatrycznych szpitali ogólnych) oraz niekorzystny (Program postuluje zwiêkzwiêk-szenie liczby chorych leczonych w wyspecjalizowanych oddzia³ach szpitali psychiatrycznych, podczas gdy wzros³a jedynie rola jednego tylko typu oddzia³ów – opiekuñczo-leczniczych, a spad³ udzia³ chorych w innych oddzia³ach specjalistycznych, takich jak rehabilitacyjne i dla przewlekle chorych, nie utworzono te¿ hosteli).

SUMMARY

Objectives. The study was aimed at investigating, firstly, the socio-demographic factors that determine hospitalization of patients with schizophrenia, and secondly, the model of various inpatient facilities utilization in the years 1999 and 2003.

Method. The hospital-registered prevalence and incidence in sociodemographic subgroups (defined by gender, age, place of residence), as well as the structure of hospitalization in various inpatient psychiatric facilities were analyzed.

Results. The hospitalization prevalence among previously treated patients did not change between the years 1999 and 2003, while the registered incidence increased by 14%. The mean duration of inpatient treatment decreased by 7%. In both these years the diagnosis of paranoid schizophrenia predominated (62 and 70%, respectively). The highest rates of hospitalization prevalence were found in the age group 36–50 years (150 per 100.000 population). First admissions were most frequent in the 20–35 age range, being earlier in males. Men are more often hospitali-zed than women, and the difference was even more marked after the five years. The duration of inpatient treatment was longer in men than in women, and in the year 2003 this difference was smaller than 5 years earlier. Urban area residents were hospitalized more often than those from rural areas, and the inpatient treatment duration was shorter in the former group. These differences were more pronounced at the 5-year follow-up. Conclusions. The analyses suggest that rural area residents are admitted to psychiatric facilities later, when their condition is more severe, and so they need longer treatment. These findings should be taken under consideration by psychiatric care managers. The model of psychiatric care utilization in the year 2003 differed from that noted 5 years earlier. From the viewpoint of the health policy postulated by the Mental Health Programme, the changes are twofold: some are beneficial (e.g. less patients are treated in general wards of mental hospitals, and more receive treatment in psychiatric wards at general hospitals), while other changes are disadvantageous. Namely, according to the Programme more patients should be treated in specialist psychiatric facilities. However, the utilization of such units as those providing psychiatric rehabilitation, or care for long-term patients, has decreased. The only exception was the use of one type of specialist unit, i.e. nursing-treatment residential facility, which was found to be increased. Moreover, no hostels came into existence.

S³owa kluczowe: schizofrenia / rozpowszechnienie hospitalizacji / uwarunkowania demograficzne Key words: schizophrenia / hospitalization prevalence / demographic determinants

METODA

Informacje o hospitalizacji pacjentów uzyska³yœmy z baz Zak³adu Organizacji Ochrony Zdrowia, zawieraj¹cych in-formacje o wszystkich hospitalizowanych pacjentach w pla-cówkach psychiatrycznych na terenie ca³ego kraju.

Analiza przeprowadzona zosta³a wg trzech zmiennych spo³eczno-demograficznych: p³eæ, wiek i miejsce zamiesz-kania (miasto/wieœ). W pracy operujemy wskaŸnikami roz-powszechnienia (liczba osób hospitalizowanych na 100 tys. populacji) oraz wskaŸnikami zapadalnoœci (liczba leczo-nych po raz pierwszy w ¿yciu na 100 tys. populacji). Doko-nano równie¿ porównania w obu latach czêstoœci hospita-lizacji w poszczególnych rodzajach placówek i oddzia³ów, œredniego czasu pobytu pacjenta w ci¹gu roku oraz struktury osobodni leczenia.

WYNIKI

Struktura diagnostyczna i spo³eczno-demograficzna badanej populacji

W obu latach przewa¿a³y hospitalizacje chorych na schi-zofreniê paranoidaln¹ (odpowiednio 62% i 70%) oraz rezy-dualn¹ (19% i 16%). Sporo osób nie mia³o szczegó³owego rozpoznania (13% i 10%).

W obu latach czêœciej leczyli siê mê¿czyŸni (52% i 53%), najliczniejsz¹ grupê stanowi³y osoby w wieku 36–50 lat (42% i 40%), nastêpnie w wieku 20–35 lat (26% i 27%), znacznie czêœciej reprezentowana jest populacja miejska (64% i 66%) ni¿ wiejska. Pacjenci s¹ najczêœciej osobami samotnymi (73% w roku 1999, w tym 57% nigdy nie by³a w zwi¹zku i 75% w roku 2003, w tym 59% nigdy nie by³a w zwi¹zku). Oko³o dwie trzecie badanych ma wykszta³cenie podstawowe lub zawodowe, podobna jest proporcja chorych utrzymuj¹cych siê z renty (71% i 67%). Jedynie 7% i 5% utrzymuje siê z pracy etatowej lub dzia³alnoœci gospodarczej. Rozpowszechnienie hospitalizacji

Wartoœci wskaŸników wyraŸnie ró¿nicuj¹ cechy spo³ecz-no-demograficzne, zw³aszcza wiek. W obu analizowanych okresach najczêœciej hospitalizowane by³y osoby w wieku 36–50 lat (wskaŸniki 144 i 150 na 100 tys. populacji) oraz osoby w wieku 51–64 lat (wskaŸniki 120 i 116 na 100 tys.). Najni¿sze s¹ wskaŸniki rozpowszechnienia w najm³odszej frakcji wieku, do 19 roku ¿ycia. W obu okresach wy¿sze jest rozpowszechnienie hospitalizacji mê¿czyzn ni¿ kobiet (o 14% w roku 1999 i o 19% piêæ lat póŸniej), prawid³o-woœæ ta obejmuje populacjê do 50 roku ¿ycia, natomiast wœród osób starszych czêœciej hospitalizowane s¹ kobiety. W obu porównywanych latach rozpowszechnienie hospita-lizacji jest wy¿sze wœród ludnoœci miejskiej ni¿ wiejskiej (o 10% w roku 1999 i o 19% w roku 2003) i dotyczy to wiêkszoœci grup wieku (tabl. 1).

W 2003 r. ogólny wskaŸnik rozpowszechnienia hospita-lizacji zmieni³ siê nieznacznie w porównaniu z rokiem 1999 (wzrost o 3%). Natomiast w poszczególnych frakcjach spo³eczno-demograficznych zmiany s¹ wyraŸnie zró¿nico-wane. Tempo wzrostu rozpowszechnienia by³o wy¿sze u mê¿czyzn ni¿ u kobiet (5% vs 1%), w populacji miejskiej hospitalizacja wzros³a o 7%, podczas gdy w populacji

wiejs-kiej spad³a o 1%. Spowodowa³o to, ¿e istniej¹ce na pocz¹tku ró¿nice, ze wzglêdu na te dwie cechy, pog³êbi³y siê. Najbar-dziej zró¿nicowane pod wzglêdem obserwowanych zmian s¹ poszczególne grupy wieku. W najm³odszej frakcji wieku, do 19 roku ¿ycia, wyst¹pi³ najwy¿szy wzrost hospitalizacji (o 14%), bez wzglêdu na p³eæ i miejsce zamieszkania. W dwu najstarszych grupach wieku rozpowszechnienie hospitali-zacji spad³o, zw³aszcza osób po 64 roku ¿ycia (o 6%). Nie-wielki wzrost rozpowszechnienia charakteryzuje frakcjê wieku 20–35 lat (0,5%), spowodowany g³ównie wzrostem w populacji mê¿czyzn (o 5%) i w populacji miejskiej (rów-nie¿ o 5%). Hospitalizacja spad³a we wszystkich frakcjach wieku ludnoœci wiejskiej po 19 roku ¿ycia.

Œredni czas pobytu chorych w szpitalu

Podobnie jak rozpowszechnienie hospitalizacji, œredni czas leczenia chorych jest bardzo zró¿nicowany w zale¿no-œci od frakcji spo³eczno-demograficznej. W roku 2003 kszta³towa³ siê na poziomie od 42 dni (kobiety do 19 lat) do 188 dni (mê¿czyŸni powy¿ej 64 lat). Zarówno w roku 1999 jak i 2003 d³u¿ej byli hospitalizowani mê¿czyŸni ni¿ kobiety, wiêcej te¿ czasu w szpitalu spêdzali mieszkañcy wsi ni¿ miast. W obu badanych latach czas pobytu wzrasta wraz z wiekiem, zarówno w populacji mê¿czyzn jak i ko-biet, bez wzglêdu na miejsce zamieszkania. Wraz z wie-kiem pog³êbiaj¹ siê te¿ ró¿nice miêdzy czasem leczenia mê¿czyzn i kobiet (tabl. 2).

W porównaniu z 1999 r. œredni czas hospitalizacji ogó³u leczonych spad³ o 7% (z 89 dni do 83). Skrócenie czasu hospitalizacji charakteryzuje prawie wszystkie analizowane grupy spo³eczno-demograficzne, chocia¿ jego rozmiar jest zró¿nicowany. Czas leczenia mê¿czyzn uleg³ wyraŸniejsze-mu skróceniu ni¿ czas leczenia kobiet, co zmniejszy³o miê-dzy nimi ró¿nicê. W roku 1999 œredni czas hospitalizacji mê¿czyzn by³ o 17% d³u¿szy ni¿ kobiet, a po piêciu latach o 12%. Czas hospitalizacji mieszkañców miast spad³ znacz-niej ni¿ mieszkañców wsi, co spowodowa³o jeszcze wiêk-sze ró¿nice miêdzy tymi populacjami. Œredni czas hospita-lizacji mieszkañców wsi w roku 1999 by³ o 15% d³u¿szy ni¿ mieszkañców miast, a w roku 2003 ju¿ o 25% d³u¿szy. Najbardziej, o 13%, skróci³ siê czas hospitalizacji w naj-m³odszej frakcji wieku, do 19 roku ¿ycia, w której by³ on i tak najkrótszy. WyraŸny spadek, o 10%, wyst¹pi³ u osób w wieku 51–64 lata, przede wszystkim u mê¿czyzn i miesz-kañców miast. Natomiast w najstarszej frakcji wieku, powy-¿ej 64 roku ¿ycia, wyst¹pi³ najni¿szy spadek, ogó³em o 4%. Hospitalizacje pacjentów pierwszorazowych

Liczba pacjentów pierwszorazowych w roku 1999 wy-nosi³a 5208, a w 2003 r. 5874, wzros³a zatem niewiele wiê-cej (o 625 osób) ni¿ ogó³ pacjentów, co œwiadczy, ¿e wzrost rozpowszechnienia by³ spowodowany g³ównie nap³ywem do szpitali pacjentów pierwszorazowych. Potwierdzaj¹ to wartoœci wskaŸników hospitalizacji pacjentów leczonych kolejny raz w ¿yciu – w roku 2003 wskaŸnik by³ wy¿szy o nieca³y 1% ni¿ 5 lat wczeœniej (66,6 vs 67,2 na 100 tys.). WskaŸnik hospitalizacji pacjentów pierwszorazowych (zarejestrowanej zapadalnoœci) w roku 1999 wynosi³ 13,5 na 100 tys. ludnoœci, a w 2003 roku wzrós³ o 14%, do 15,4 na 100 tys. (tabl. 3). WskaŸnik zapadalnoœci jest znacz-nie modyfikowany zmiennymi spo³eczno-demograficznymi.

OGÓ£EM 89 83 –7 96 87 –9 82 78 –5 83 75 –10 96 94 –2 0–19 52 45 –13 52 48 –8 52 42 –19 49 45 –8 55 46 –16 20–35 61 56 –8 65 58 –1 1 56 51 –7 62 55 –1 1 61 57 –7 36–50 79 75 –5 91 85 –7 66 64 –3 76 70 –8 85 83 –2 51–64 11 5 103 –10 136 120 –12 98 89 –9 105 91 –13 130 125 –4 65+ 169 163 –4 199 188 –6 153 150 –2 150 137 –9 185 187 +1

Tablica 2. Œredni czas pobytu leczonych wed³ug p³ci, wieku, œrodowiska zamieszkania w roku 1999 i 2003 Kategorie wieku

Ogó³em Mê¿czyŸni Kobiety Miasto Wieœ 1999 2003 ró¿nica procentowa 199 9= 100% 1999 2003 ró¿nica procentowa 1999= 100% 1999 2003 1999 2003 1999 2003 ró¿nica procentowa 1999= 100% ró¿nica procentowa 199 9= 100% ró¿nica procentowa 199 9= 100% OGÓ£EM 13,5 15,4 +14 14,1 17,5 +24 12,9 13,4 +4 13,7 16,1 +18 12,3 13,5 +10 0–19 4, 4 4, 7 +7 5, 3 5, 6 +6 3, 5 3, 8 +9 5, 7 5, 9 +4 2, 6 3, 0 +15 20–35 24,3 26,7 +10 28,4 34,3 +21 20,0 18,9 –6 24,2 27,8 +15 23,6 24,0 +2 36–50 18,3 20,7 +13 16,1 19,9 +24 20,6 21,5 +4 17,5 21,3 +22 18,8 18,7 –0,5 51–64 11,9 13,9 +17 9, 9 13,3 +34 13,5 14,4 +7 11,1 12,4 +12 12,9 16,0 +24 65 + 7,0 8,2 +1 7 6,4 8,4 +3 1 7,4 8,0 +8 6,6 7,4 +1 2 6,4 7,7 +2 0

Tablica 3. Hospitalizacja pierwszorazowych pacjentów ze schizofreni¹ wed³ug p³ci, wieku, œrodowiska zamieszkania w roku 1999 i

2003. WskaŸniki na 100 tys. ludnoœci

Kategorie wieku Ogó³em Mê¿czyŸni Kobiety Miasto Wieœ 1999 N = 5208 2003 N = 5874 ró¿nica procentowa 1999 N = 2640 2003 N = 3240 ró¿nica procentowa 1999 N = 2568 2003 N = 2634 1999 N = 3352 2003 N = 3859 1999 N = 1856 2003 N = 2015 ró¿nica procentowa ró¿nica procentowa ró¿nica procentowa OGÓ£EM 80,1 82,6 +3 85,6 89,8 +5 74,9 75,7 +1 81,3 86,9 +7 73,8 72,8 –1 0–19 7, 3 8, 3 +14 8, 8 10,0 +14 5, 7 6, 5 +14 9, 6 10,8 +13 4, 3 5, 0 +17 20–35 92,8 93,3 +0,5 114,2 120,0 +5 70,6 65,8 –7 94,7 99,4 +5 87,1 81,0 –7 36–50 144,0 149,7 +4 149,9 157,9 +5 138,2 141,6 +2 136,3 148,8 +9 152,2 147,4 –3 51–64 120,0 116,0 –3 114,8 106,9 –7 124,6 124,0 –0,5 116,6 115,1 –1 120,0 114,6 –5 65+ 60,6 56,9 –6 55,5 52,1 –6 63,8 59,8 –6 59,5 56,3 –5 51,0 49,7 –3

Tablica 1. Rozpowszechnienie hospitalizacji schizofrenii wed³ug p³ci, wieku, œrodowiska zamieszkania w roku 1999 i 2003. WskaŸn

iki na 100 tys. ludnoœci

Kategorie wieku Ogó³em Mê¿czyŸni Kobiety Miasto Wieœ 1999 N = 30953 2003 N = 31532 ró¿nica procentowa 1999 N = 16078 2003 N = 16610 ró¿nica procentowa 1999 N = 14875 2003 N = 14922 1999 N = 19841 2003 N = 20723 1999 N = 1111 2 2003 N = 10809 ró¿nica procentowa ró¿nica procentowa ró¿nica procentowa

Ogó³em 100,0 100,0 100,0 100,0 89 83 Szpitale psychiatryczne*

w tym: 73,7 64,4 74,2 51,8 89 67

Oddzia³y psychiatryczne ogólne 67,1 60,5 57,4 44,0 76 60

Oddzia³y psychosomatyczne 1,1 0,5 2,1 0,5 158 71

Oddzia³y psychogeriatryczne 0,6 0,9 1,2 1,5 169 135

Oddzia³y dla chorych na gruŸlicê 0,6 0,3 1,4 0,4 198 134

Oddzia³y dla przewlekle chorych 2,6 0,9 8,7 3,2 300 290

Oddzia³y rehabilitacyjne 1,2 0,7 2,1 0,5 152 58

Oddzia³y psychiatrii s¹dowej 0,5 0,6 1,3 1,7 221 238

Oddzia³y psychiatryczne przy szpitalach ogólnych

w tym: 17,4 21,6 10,3 12,9 53 49

Oddzia³y psychiatryczne ogólne 17,0 20,7 10,0 11,8 53 48

Inne 0,4 0,9 0,3 1,1 75 91

Regionalne Oœrodki Psychiatrii S¹dowej 0,1 0,2 0,2 0,8 270 265

Oddzia³y/zak³ady pielêgnacyjno-opiekuñcze

i opiekuñczo-lecznicze 3,6 8,0 12,1 31,2 303 323

Inne 5,3 5,8 3,2 3,3 54 48

Tablica 4. Leczeni i osobodni leczenia wed³ug rodzaju zak³adu i oddzia³u w roku 1999 i 2003. Struktura procentowa

Rodzaj zak³adu/oddzia³u Leczeni Osobodni leczenia

Œredni czas pobytu 1 osoby 1999

N = 30953 N = 315322003 N = 27558641999 N = 26138122003 1999 2003

* Bez oddzia³ów pielêgnacyjno-opiekuñczych i opiekuñczo-leczniczych.

Czêœciej hospitalizowani byli mê¿czyŸni (o 9%) ni¿ kobiety (14,1 vs 12,9 na 100 tys.) w roku 1999 i o 30% (17,5 vs 13,4 na 100 tys.) w roku 2003 (tabl. 3). WyraŸnie ró¿nicuje wskaŸniki hospitalizacji wiek leczonych. Spoœród ogó³u pacjentów pierwszorazowych najczêœciej, w obu badanych latach, hospitalizowane by³y osoby w wieku 20–35 lat (24 i 27 na 100 tys. populacji), zw³aszcza mê¿czyŸni, a na-stêpnie osoby w wieku 36–50 lat (18 i 21 na 100 tys.), zw³aszcza kobiety. Rzadko hospitalizowano osoby m³ode, do 19 roku ¿ycia oraz najstarsze, powy¿ej 64 lat.

W obu latach, w grupie wieku do 35 roku ¿ycia, czêœciej hospitalizowani byli mê¿czyŸni ni¿ kobiety, w starszych grupach wieku wy¿sze s¹ wskaŸniki zapadalnoœci kobiet. W m³odszej grupie wieku (do 35 roku ¿ycia) czêœciej hospi-talizowani byli mieszkañcy miast ni¿ wsi, natomiast w star-szych grupach jest wyraŸnie odwrotna tendencja.

Tempo wzrostu zapadalnoœci by³o znacznie wy¿sze u mê¿-czyzn ni¿ kobiet (24% vs 4%), co spowodowa³o pog³êbie-nie przewagi zapadalnoœci mê¿czyzn (z 9% w roku 1999 do 30% w roku 2003). Hospitalizacja mieszkañców miast wzros³a bardziej ni¿ mieszkañców wsi, w efekcie pog³êbi³a siê przewaga hospitalizacji mieszkañców miast (z 11% do 19%). Zapadalnoœæ wzros³a we wszystkich grupach wieku i – z dwoma wyj¹tkami – bez wzglêdu na p³eæ i miejsce zamieszkania. Najwy¿szy wzrost wyst¹pi³ u osób po 50 roku ¿ycia, zw³aszcza mê¿czyzn (ponad 30%) i mieszkañców wsi (ponad 20%).

Miejsce hospitalizacji

Wiêkszoœæ pacjentów hospitalizowano w szpitalach psy-chiatrycznych – 74% w roku 1999 i 64% w roku 2003, przede wszystkim w ogólnych oddzia³ach tych szpitali – 67% i 61% (tabl. 4). W oddzia³ach wyspecjalizowanych leczono odpowiednio 7% i 4%, w tym w oddzia³ach

rehabilitacyj-nych 1,2% i 0,7%. Drugim, pod wzglêdem czêstoœci, miejs-cem leczenia by³y oddzia³y psychiatryczne przy szpitalach ogólnych, korzysta³o z nich 17% i 22% pacjentów. Naj-mniej osób, 4% i 8%, korzysta³o z oddzia³ów lub zak³adów pielêgnacyjno-opiekuñczych i opiekuñczo-leczniczych (ZOL). Struktura osobodni leczenia jest odmienna. Najwiêkszy udzia³ maj¹ szpitale psychiatryczne (74% i 52%), nastêpnie ZOL (12% i 31%) i oddzia³y psychiatryczne przy szpita-lach ogólnych (10% i 12%).

Najd³u¿szy czas pobytu jest w ZOL i oddzia³ach dla przewlekle chorych (ok. 300 dni). Najkrócej leczeni s¹ cho-rzy w oddzia³ach psychiatrycznych pcho-rzy szpitalach ogólnych (odpowiednio 53 i 48 dni), dla porównania w ogólnych od-dzia³ach szpitali psychiatrycznych czas ten jest znacznie d³u¿szy (76 i 60 dni).

OMÓWIENIE WYNIKÓW

W badaniu stwierdzi³yœmy, ¿e czêstoœæ hospitalizacji osób ju¿ uprzednio leczonych w szpitalu miêdzy rokiem 1999 i 2003 nie zmieni³a siê, natomiast wzros³a znacznie, o 14%, czêstoœæ hospitalizacji pierwszorazowych. Oczy-wiœcie mo¿na wykluczyæ przypuszczenie, ¿e oznacza to wzrost zachorowañ na tê chorobê, poniewa¿ powszechnie przyjmuje siê, ¿e rzeczywista zapadalnoœæ i rozpowszech-nienie schizofrenii s¹ stabilne [1]. Przyczyn nale¿y zatem szukaæ w lepszej wykrywalnoœci tej choroby, zgadzaj¹c siê jednoczeœnie ze stanowiskiem wielu klinicystów, ¿e pierw-szy epizod schizofrenii najlepiej leczyæ w szpitalu.

Œredni czas hospitalizacji spad³ o 7%, z 89 do 83 dni wœród ogó³u leczonych. Spadek czasu pobytu jest zapewne w du¿ym stopniu spowodowany ograniczeniami stawianymi przez Kasy Chorych, a nastêpnie Narodowy Fundusz

Zdro-wia. Jednoczeœnie zwiêkszy³a siê mo¿liwoœæ kierowania pa-cjentów do œrodowiskowych form opieki, bowiem wyraŸnie wzros³a w tym czasie liczba oddzia³ów dziennych i œrodowis-kowych domów samopomocy, dziêki czemu pobyty w pla-cówkach zamkniêtych mog³y ulec skracaniu. Nadto wprowa-dzane s¹ coraz lepsze œrodki farmakologiczne (kolejnych ge-neracji), coraz skuteczniej zmniejszaj¹ce objawy chorobowe. Pierwsze hospitalizacje mê¿czyzn s¹ najczêstsze w gru-pie wieku 20–35 lat, a kobiet w wieku nieco póŸniejszym, 36–50 lat. Jest to odzwierciedleniem zjawiska wczeœ-niejszego ujawniania siê choroby u mê¿czyzn (przewa¿nie w 15–24 roku ¿ycia) ni¿ u kobiet, u których ryzyko zacho-rowania jest najwiêksze w wieku 25–34 lata [2].

Jak wykaza³o badanie, zarówno w roku 1999 jak i 2003, mê¿czyŸni trafiali do szpitala czêœciej ni¿ kobiety, podob-nie jak w latach ubieg³ych [3, 4]. Wprawdzie rzeczywista czêstoœæ wystêpowania schizofrenii u obu p³ci jest zbli¿o-na, ale przebieg choroby u mê¿czyzn jest czêsto gwa³tow-niejszy. W licznych badaniach stwierdzano, ¿e kobiety mimo choroby lepiej funkcjonuj¹ spo³ecznie, a zw³aszcza charakteryzuje je wy¿szy poziom aktywnoœci i niezale¿-noœci [5, 6, 7, 8]. Ponadto, opiekunowie chorych s¹ bardziej obci¹¿eni opiek¹ nad chorym mê¿czyzn¹ ni¿ kobiet¹ [5, 9, 10]. Wydaje siê równie¿, ¿e kobiety chore na schizofreniê, podobnie jak na wiele innych chorób, s¹ bardziej zdys-cyplinowane w leczeniu, chêtniej poddaj¹ siê zaleceniom kontynuowania leczenia w poradni, dziêki czemu maj¹ czêstsze i d³u¿sze remisje. Zapewne te czynniki wp³ywaj¹ równie¿ na stwierdzone przez nas zjawisko d³u¿szych ho-spitalizacji mê¿czyzn ni¿ kobiet.

Intryguj¹ca natomiast jest dynamika ró¿nic rozpowszech-nienia w czasie. O ile w latach 1992 i 1995 by³y one nie-wielkie (w 1995 r. kobiety 98, mê¿czyŸni 103 na 100 tys.), to w roku 1999 rozpowszechnienie u mê¿czyzn by³o o 14%, a piêæ lat póŸniej ju¿ o 19% wy¿sze ni¿ u kobiet.

Nie mamy wiedzy, która by³aby podstaw¹ rzetelnej inter-pretacji tego faktu, ale zapewne jest on uwarunkowany wie-loma czynnikami. Nie mo¿na wykluczyæ wp³ywu coraz wiêkszych wymagañ na rynku pracy, które powoduj¹ mniej-sz¹ dyspozycyjnoœæ rodzin do opieki nad chorymi, zw³asz-cza w³aœnie mê¿czyznami (czêsto znacznie obci¹¿aj¹cych rodziny swoim zachowaniem) i sk³aniaj¹ do decyzji umiesz-czenia ich w szpitalu. Pewien udzia³ mo¿e mieæ poprawa diagnostyki (znaczny wzrost czêstoœci hospitalizacji mê¿-czyzn jest spowodowany g³ównie zwiêkszeniem liczby pierwszych hospitalizacji), jak te¿ ³atwiejsze utrzymywa-nie siê kobiet w poœrednich formach opieki. Mo¿na te¿ braæ pod uwagê wp³yw kontraktów z Narodowym Funduszem Zdrowia i zawartych w nich limitów czasu leczenia cho-rych. Byæ mo¿e, ze wzglêdu na przewidziany d³u¿szy czas leczenia chorych na schizofreniê ni¿ na inne choroby, klini-cyœci w przypadku w¹tpliwoœci diagnostycznych chêtniej obecnie stawiaj¹ rozpoznanie schizofrenii, zw³aszcza u mê¿-czyzn z potencjalnie d³ug¹ hospitalizacj¹ (uprzednio do-minowa³a zasada „niespieszenia siê” z rozpoznawaniem schizofrenii w przypadkach niejasnych).

Mieszkañcy miast s¹ czêœciej hospitalizowani ni¿ osoby mieszkaj¹ce na wsi. Prawid³owoœæ ta, doœæ powszechna w wiêkszoœci zaburzeñ psychicznych, w schizofrenii do nie-dawna by³a s³abo wyra¿ona. W roku 1992 w obu tych popu-lacjach rozpowszechnienie by³o na poziomie 113 na 100 tys.,

a w roku 1995 wskaŸniki ró¿ni³y siê nieznacznie [4, 11]. Byæ mo¿e coraz wiêksze ró¿nice miêdzy tymi populacjami wynikaj¹ z rosn¹cej wykrywalnoœci choroby u mieszkañców miast, dziêki nieco lepszej oœwiacie zdrowotnej, zmniejsze-niu niechêci do kontaktu z psychiatr¹, lepszemu wyszkole-niu lekarzy rodzinnych. Wi¹zaæ siê te¿ mog¹ z lepszym monitorowaniem chorych w poradniach zdrowia psychicz-nego, a mo¿e te¿ popraw¹ diagnostyki psychiatrycznej w miastach. Przypuszczenie, ¿e wzrost hospitalizacji miesz-kañców miast wi¹¿e siê z lepsz¹ wykrywalnoœci¹ i monitoro-waniem choroby w miastach potwierdza fakt, i¿ mieszkañcy miast lecz¹ siê coraz krócej, podczas gdy czas hospitalizacji osób mieszkaj¹cych na wsi jest znacznie d³u¿szy i w³aœciwie nie zmienia siê w ostatnich latach. Œwiadczy to zapewne m.in. o tym, ¿e mieszkañcy wsi trafiaj¹ do szpitala póŸniej, w gorszym stanie i dlatego wymagaj¹ d³u¿szego leczenia. Wyniki naszych badañ powinny zatem byæ wa¿n¹ wska-zówk¹ dla menad¿erów opieki w œrodowiskach wiejskich.

Badanie nasze wykaza³o, ¿e od 1999 r. zmniejszy³ siê udzia³ szpitali psychiatrycznych w leczeniu chorych (z 74% do 64%), zwiêkszy³ siê natomiast udzia³ oddzia³ów psy-chiatrycznych przy szpitalach ogólnych (z 17% do 22%). W œwietle za³o¿eñ projektu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego kierunek tych zmian jest po¿¹dany, zak³ada siê bowiem rozbudowê sieci oddzia³ów przy szpi-talach ogólnych [12]. Niekorzystne natomiast s¹ stwierdzo-ne przez nas zmiany funkcji pe³niostwierdzo-nej przez szpitale psy-chiatryczne. W Programie, a zw³aszcza w jego ostatniej znowelizowanej wersji z roku 2007, postuluje siê, aby szpi-tale sk³ada³y siê przede wszystkim z oddzia³ów wyspecjali-zowanych, m.in. rehabilitacyjnych, hostelowych i oddzia³ów opiekuñczo-leczniczych. Nasze badanie wykaza³o, ¿e postu-lat ten prze³o¿y³ siê wy³¹cznie na tworzenie oddzia³ów/za-k³adów opiekuñczo-leczniczych. Udzia³ natomiast innych oddzia³ów wyspecjalizowanych zmniejszy³ siê z 7% do 4%, w tym np. bardzo potrzebnych oddzia³ów rehabilitacyjnych z 1,2% do 0,7%, nie utworzono te¿ oddzia³ów hostelowych. WNIOSKI

1. W roku 2003 rozpowszechnienie hospitalizacji osób ju¿ wczeœniej leczonych w szpitalu by³o na tym samym po-ziomie jak 5 lat wczeœniej, natomiast czêstoœæ pierw-szych w ¿yciu hospitalizacji by³a o 14% wy¿sza. Œredni czas hospitalizacji by³ o 7% krótszy ni¿ 5 lat wczeœniej. 2. Najwy¿sze wskaŸniki rozpowszechnienia hospitalizacji, ok. 150 na 100 tys. populacji, wystêpuj¹ u osób w wieku 36–50 lat. Pierwsze hospitalizacje s¹ najczêstsze w wie-ku 20–35 lat.

3. Mê¿czyŸni s¹ hospitalizowani czêœciej ni¿ kobiety, ró¿-nica ta po piêciu latach powiêkszy³a siê. Czas leczenia mê¿czyzn jest d³u¿szy ni¿ kobiet, po piêciu latach ró¿-nica uleg³a zmniejszeniu.

4. W 2003 r. ró¿nica miêdzy hospitalizacj¹ mieszkañców miast i wsi jest wiêksza ni¿ 5 lat wczeœniej – mieszkañcy wsi hospitalizowani s¹ rzadziej ale d³u¿ej ni¿ mieszkañcy miast. Mo¿e to wskazywaæ na narastaj¹ce ró¿nice dostêp-noœci pomocy psychiatrycznej w obu tych populacjach. 5. W roku 2003 model us³ug szpitalnych dla chorych na

– znacznie wiêkszy jest udzia³ leczonych w oddzia³ach lub zak³adach opiekuñczo-leczniczych, mniejszy nato-miast jest odsetek chorych leczonych w innych wyspe-cjalizowanych oddzia³ach szpitali psychiatrycznych. PIŒMIENNICTWO

1. Myers JK, Weissman MM, Tischler GL, Holzer CE, Orvaschel H, Anthony JC, Boyd JH, Burke JD, Jr. Kramer M, Stoltzman R. Six-Month Prevalence of Psychiatric Disorders in Three Com-munities. Arch Gen Psychiatry 1984; 41 (10): 959–67. 2. Wciórka J. Schizofrenia. W: Bilikiewicz A, Pu¿yñski S,

Ryba-kowski J, Wciórka J, red. Psychiatria. Tom 2. Wroc³aw: Wydaw-nictwo Medyczne Urban & Partner; 2002: 213–98.

3. Zak³ady psychiatrycznej oraz neurologicznej opieki zdrowotnej. Rocznik Statystyczny 1996. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii; 1997.

4. S³upczyñska-Kossobudzka E, Wierzbicki S, Jaszczuk H, red. Mental Heath Care, Poland, 1970–1992. Warsaw: Department of Health Services Organization Institute of Psychiatry and Neurology; 1994.

5. Boguszewska L, Wójtowicz S, S³upczyñska-Kossobudzka E. Spo³eczno-demograficzne i behawioralne predykatory skutecz-noœci dzia³añ zespo³ów leczenia œrodowiskowego. Post Psy-chiatr Neurol 2004; 13 (2): 105–13.

6. McGlashan TH, Bardenstein KK. Gender differences in affec-tive, schizoaffecaffec-tive, and schizophrenic disorders. Schizophr Bull 1990; 16: 319–29.

7. Andia AM, Zisook S, Heaton RK, i wsp. Gender differences in schizophrenia. J Nerv Ment Dis 1995; 183: 522–8.

8. Usall J, Haro JM, Ochoa S, Marquez M, Araya S, the NEEDS group. Influence of gender on social outcome in schizophrenia. Acta Psychiatr Scand 2002; 106: 337–42.

9. Chaves AC, Seeman MV, Mari JJ, Maluf A. Schizophrenia: impact of positive symptoms on gender social role. Schizophr Res 1993; 11: 41–5.

10. Schene AH. Objective and subjective dimensions of family bur-den. Towards an integrative framework for research. Soc Psy-chiatry Psychiatr Epidemiol 1990; 25: 289–97.

11. Zak³ady psychiatrycznej oraz neurologicznej opieki zdrowot-nej. Rocznik Statystyczny 1995. Warszawa: Instytut Psychia-trii i Neurologii; 1996.

12. Program Ochrony Zdrowia Psychicznego (projekt – lipiec 2000). Post Psychiatr Neurol 2000; 9: 455–72.

Adres: Mgr Ludmi³a Boguszewska, Zak³ad Organizacji Ochrony Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii, ul. Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa, e-mail: boguszew@ipin.edu.pl