Wstęp
Media uczestniczą w procesie edukacji, odnosząc się do potrzeb i uwa-runkowań społeczno-kulturowych oraz wartości. Są elementem składowym funkcjonowania człowieka w różnych obszarach jego życia: prywatnego, zawodowego, społecznego. Całokształt procesu wychowawczego opiera się na nabywaniu wiedzy, umiejętności i kompetencji oraz ich internalizacji, polegającej na przyjmowaniu za własne postaw, poglądów, norm i wartości nabywanych z bliższego i dalszego otoczenia. Medialna edukacja aksjolo-giczna implikuje zagadnienia wychowania do i przez wartości poprzez treści zawarte lub przekazywane przez media, zarówno tradycyjne, jak i nowoczesne technologie medialne.
Współczesnej edukacji nie można sobie wyobrazić bez prowadzenia mło-dych ludzi przez świat z pominięciem mediów. Dla obecnego i przyszłego pokolenia to zastana rzeczywistość, w której media odgrywają ogromną rolę. Są częścią społeczno-kulturowego krajobrazu. Mediosfera to złożona przestrzeń obecności mediów w życiu człowieka oraz komunikowania za-pośredniczonego przez media. Wielość aspektów i różnorodność zależności w relacjach człowiek - media wiąże się z bazowaniem na potencjale wartości, wolności wypowiedzi, ochronie własności, prywatności w mediach, swobo-dy tworzenia. Aksjologia komunikowania zawiera w sobie zarówno wątki etyczne, jak i estetyczne kreowane przez samych użytkowników i na nich oddziaływujące. Deontologia jako nauka o powinnościach i obowiązkach, w odniesieniu do mediów podkreśla ważność pozytywnych treści jako drogowskazów w pełnieniu istotnych społecznie ról i misji, upomina się o przestrzeganie kodeksu etycznego mediów, na co zwracał uwagę chociażby Claude-Jean Bertrand w swojej pracy pt. Deontologia mediów. Media stają
12 Wstęp
się przestrzenią urzeczywistniania się ogromnego potencjału pozytywnych wartości, ale także ujawniania się ich negatywnych stron.
Pedagogika kultury podkreśla rolę wartości w kulturze, co ma wpływ na wychowywanie człowieka i jego kondycję wobec obecności w kulturze jako twórcy i odbiorcy. Celem samym w sobie nie jest posiadanie mediów w postaci: telewizora, gazety, radia, komputera, internetu, tableta, mp3 i mp4, lecz chęć korzystania z ich możliwości przekazywania i odbioru treści. Oczywiście wygląd, parametry, kompatybilność z innymi urządzeniami są bardzo istotne i dodatkowo kuszą w ten sposób potencjalnych odbiorców, ale sprzęt jako rzecz, nie jest najważniejsza w procesie edukacyjnym.
Przestrzeń medialna współtworzy przestrzeń kulturową. Wśród wyzwań kultury medialnej znajduje się sprostanie oczekiwaniom społeczeństwa w zglo-balizowanym świecie. Globalizacja utożsamiana jest często z unifikacją form i treści przekazu, co często rozpatruje się w kategoriach zagrożeń. Jednak w globalizacji dostrzegać można propagowanie pozytywnych zjawisk, trendów, powszechność pozytywnych zachowań, kształtowanie się relacji współpra-cy międzynarodowej, próby konstruktywnego rozwiazywania globalnych problemów, dbania o międzynarodowe bezpieczeństwo, swobodę migracji ludności, zwiększenie wymiany handlowej i wzrost gospodarczy, otwieranie się na nowe rynki handlu towarami i usługami.
W Raporcie o Stanie Edukacji 2010 pt. Społeczeństwo w drodze do wiedzy
czytamy m. in., że wykształcenie i kompetencje są ważnym wyznacznikiem szans życiowych i atrakcyjności na rynku pracy1. Wykształcenie i kompe-tencje implikują wartości, które każdy uczestnik procesu edukacji tworzy dla siebie, odpowiednio je zestawia, kierując się nimi w życiu. W zjawisku przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu równie istotne jest swobodne poruszanie się w świecie mediów zgodnie z własnymi potrzebami i wyma-ganiami współczesnego świata.
Książka podzielona została na trzy rozdziały. Pierwszy zatytułowany
Kulturowy i etyczny wymiar mediów, odnosi się do mediów postrzeganych
w aspekcie ich miejsca i roli w świecie wartości, etyczności na tle zachodzą-cych zmian społeczno-kulturowych i technologicznych. Współczesnemu człowiekowi towarzyszy często poczucie zagubienia i błądzenia w gąszczu wielości informacji, orientacji ludzkich działań, postaw, ocen, wartości i wy-1 Raport o Stanie Edukacji 2010 pt. „Społeczeństwo w drodze do wiedzy”, red. merytor.:
M. Fe-derowicz, M. Sitek, Warszawa 2011. http://www.scdn.pl/images/stories/RAPORTY2011/8.pdf (dostęp dnia: 17.03.2013).
13 Wstęp
borów. Nowe media i technologia sieci twarzą nową jakość kulturową, tzw. cyberkulturę, generują nowe możliwości obecności w kulturze i obcowania z innymi, tworzenia rzeczywistości wirtualnej. Tym samym stajemy wobec nowych wyzwań, nowego spojrzenia na wartości w kulturze i edukacji, również wobec relewancji etyki mediów dla wychowania w dobie plurali-zacji i globaliplurali-zacji mediów, co w swoim artykule przybliżył Michał Drożdż. W rozdziale znajdziemy również odsłonę regulacji prawnych związanych z kształtowaniem zasad etycznych oraz ich realne funkcjonowanie w okresie PRL, na co z kolei zwróciła uwagę Marta Polaczek-Bigaj. Artykuł Wioletty Stefaniak jest zachętą do racjonalnego spojrzenia na teksty reklamowe oraz krytyczność w ich ocenie. Autorka zaprezentowała wyniki badań przeprowa-dzone wśród twórców reklam. Anna Gębalska-Berekets zwróciła uwagę na istotność roli i znaczenie mediów dla edukacji społeczeństwa informacyjnego z uwzględnieniem struktury, funkcjonalności różnych środków przekazu i ich wykorzystania pedagogicznego.
Rozdział drugi - Mechanizmy manipulacyjne w mediach, obejmuje
za-gadnienia dotyczące mediów w kontekście perswazyjnego oddziaływania na swojego użytkownika. Podejmowane są aspekty manipulacyjne obecne w mediach, m.in. za pomocą doboru treści, sposobu przekazu, znaczenia obrazu i komentarzy oraz sensacyjności podejmowanych zagadnień. Grzegorz Łęcicki zaprezentował wybrane elementy propagandy i manipulacji, wystę-pujące w serialach telewizyjnych wyprodukowanych w okresie PRL-u oraz w III RP. Zaakcentował również mechanizmy propagandy politycznej, histo-rycznej i antyreligijnej w serialach z okresu Polski Ludowej oraz przemiany obyczajowe w zakresie etyki seksualnej w polskich serialach telewizyjnych po 1989 r. O znaczeniu productu placement napisała Marta Mazur, wyjaśniając to pojęcie i znaczenie zjawiska dla potencjalnych nabywców różnego rodzaju produktów i usług.
Rozdział trzeci – Dzieci i młodzież w przestrzeni medialnej odnosi się do roli
i znaczenia młodego pokolenia w kulturze medialnej. W wyniku przemyśleń i badań zawartych w tym rozdziale, można dostrzec wyzwania, możliwości i ograniczenia w procesie edukacyjnym z udziałem mediów. Znajdujemy tu takie zagadnienia, jak: zagrożenia związane z globalnym dostępem do sieci, zwłaszcza internetu, zjawisko agresji elektronicznej i cyberbullyingu w ich różnych odsłonach, o których pisze Adam Czesławiak. Wśród pozytywnych aspektów medialnego funkcjonowania w edukacji i kreowania rzeczywistości kulturowej, odnajdujemy pozytywne wykorzystanie telefonów komórkowych
14 Wstęp
pełniących rolę swoistego multimedium. Artykuł Anny Waligóry-Huk stanowi próbę analizy twórczości młodzieży w obszarach szeroko pojętej profilaktyki, w oparciu o filmy zrealizowane przez uczniów, głównie za pomocą telefonów komórkowych na potrzeby konkursu „Profilaktyka oczami młodzieży. Roz-wój technologii informacyjnych i komunikacyjnych spowodował, że internet stał się istotnym narzędziem edukacji formalnej i nieformalnej. Znaczenie internetu w nauczaniu języków obcych z perspektywy przyszłych nauczycieli oraz zakres kompetencji medialnych i informacyjnych dla szkół wyższych podniosła w swoich rozważaniach Martyna Klejnowska-Borowska.
Publikacja jest zbiorem refleksji przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych, gdzie głównym przedmiotem zainteresowania stały się media w kontekście kulturowym i aksjologicznym. Wielość zagadnień zarówno teoretycznych, jako i badawczych, świadczy o istotnym miejscu mediów w kulturze współczesnej, w tym w procesie edukacyjnym. Celem było zwrócenie uwagi na aktualnie podejmowane rozważania teoretyczne i badawcze w obszarze mediów z ich implikacjami w odniesieniu do zagadnień wartości w edukacji oraz kultu-rowego znaczenia mediów.
