Uwagi o strefie tektonicznej Warta - Osiecznica (Dolny Śląsk)

JERZY MILEWICZ Instytut Geologiczny

UWAGI

O STREFIE TEKTONICZNEJ WARTA-OSIECZNICA

(DOLNY

ŚLĄSK)

Strefa tektoniczna Warta-Osiecznica towarzyszy pół­ nocrnemu brzegowi depresji północnosudeckiej lub przechodzi w pobliżu niego. Dyslokacja ta była zna-na już H. Scupinowi (8) jako uskok przebiegający

od miejscowości Warta Bolesławi,ecka na SE poza

Osiecznicę na NW. Uskok ten cytuje także K. Bayer (J ), sugerując jego powstanie w fazie attyckiej (po miocenie). Następnie K. Chmura (2) .stwierdził w oko-licy KUczkowa-Osiecznicy uskoki poprzeczne, które

przesuwają wychodnie wapienia muszlowego. W 1958 r. A. Grocholski i J. Milewicz (3) zbadali szczegó-Lwiej dyslokację w Osiecznicy, stwierdzając że jest to uskok zrzutowy odwrócony o 1płaszczyźnie ślizgu

pochylonej ku NE pod kątem 60°. Sugerowali oni

tc:JJ;.;~e, że dyslokacja ta jest przecięta na północ od

Ryc. 1. Szkic tektoniczny strefy tektonicznej Warta-~Osiecznica. dyslokacje, - - - a przekroje.

UKD 551.243.1.052:551.782.1lf.l2{084.28)(438-35 woj. jelentogórs'kie) Dobrej poprzecznym uskokiem Dobrej, wzdłuż

któ-rego nastąpiło przesunięci-e warstw - po jego wschodniej stronie - o około l km ku pół­

nocy. J. Mazur (5) wykazał w okolicy na zachód od Osiecznicy, po południowej stronie uskoku War-ta-Osiecznica, istnienie dwóch równoległych do niego dysklokacji oraz jednej popr1zecznej. Następnie J.

So-kołowski (9) zaproponował przedłużenie dyslokacji \Narta-Osiecznica aż na teren NRD, dając jej nową nazwę: uskok Bolesławiec-Dobe:rn. W 1971 r. J. Oberc i S. Dyj-or (6) nie identyfikują odcinka uskoku

od-dzielającego trias od kredy w okolicy Kliczkowa z w;kokiem Warta-Osiecznica, nadając temu pierwsze-mu nazwę: uskok Kliczkowa. Stwierdzają .oni też występowanie po południowej stronie uskoku KUcz-kowa dwóch uskoków równoległych do niego.

Fig. 1. Tectonic sketch oj the Warta-Osiecznica te-etanie zone. dislocation, - - - a

cross-se-ctions.

~

·

1·

1z

3 7 3

o

~

3 3 6 5 7 5

n

~

3 3 6 5 5 '7

m

k

J

t

9

f

e

~

·

3

·

· . 5 · ,6 · s 6 7 - 7

d

~

3 6 ₇

c

.,~

s 5 6 - 6 ; 7 foSkm · · .

~

3 ' s

ff' '

1

=

~

b

Ryc. 2. Przekroje przez strefę tektoniczną Warta--Osiecznica.

l - santon, 2 - koniak, 3 - tur·on, 4 - cenoman, 5 -

wa-pień muszlowy, 6 - ret, 7 - piaskowiec pstry środkowy

i dolny.

Fig. 2. Cross-sections through the Warta-Osiecznica tP.ctonic zone.

l - Santonian, 2 - Coniacian, 3 - Turonian, 4 - Cenoma-nian, 5 - Muschelkalk, 6 - Rhot, 7 - Middle and Lower

· Bundsandstein.

Należy podkreślić, że omawiana dyslokacja

prze-·biega w terenie zakrytym osadami kenozoicznymi i

dlatego nie było nawet pewności, czy zaburzenia

ob-~erwowane

w

Warcię Ęolęsłąwieckiej i w O~iecznicy

208

Rvc. 3. Schemat powstania strefy tektonicznej

Warta--Osiecznica. Objaśnienia w tekście.

Fig. 3. Scheme oj jormation of the Warta-Osiecznica tectonic zone. Explanations in the Polish text.

należy wiązać z jedną i tą samą dyslokacją, jak

również nie był bliżej znany charakter tej

dysloka-cji.

Dopiero odwiercenie między okolicami Dobrej na

E a Parowej na W około 200 płytkich otworów, w

połączeniu z nielicznymi otworami odwierc-onymi na

wschód i ·zachód od wymieni,onych miejs'c'olWo·ści, dało

podstawę do opracowania odkrytej mapy

geologicz-nej, bez kenozoiku. Mapa ta potwierdziła jednolitość

·dys'lokacji zwanej Warta-Osó.e1cznica, >Ustaliła też jej

zasięg oraz rodzaje zaburzeń, którym ona podlegała.

Z jednej strony wyjaśniło się, że dyslokacja ta nie

zaczyna się w okolicy Warty Bolesławieckiej, lecz

dalej na SE w Racibor1owicach, z drugiej zaś strony,

źe ciągnie się ona ·poza Osiecznicę do Parowej (ryc.

1 ) .. Najważniejsze jednak jest stwierdzenie, że

dyslo-kacja Warta-Osiecznica nie jest pojedynczym

usko-kiem, lecz strefą tektoniczną o zmiennej szerokości,

pociętą jeszcze kilkoma uskokami oraz licznymi

po-przecznymi uskokami przesuwczymi. OBSERWACJE WZDŁUŻ DYSLOKACJI

Strefa tektoniczna Warta-Osiecznica na całej swej

długości od Radborowic po Parową odgranicza

utwo-ry triasowe (piaskowca pstrego, ·retu lub wapienia

muszlowego), występujące po jej północnej stronie,

oct osadów kredowych: cenomanu, turonu, koniaku

lub santonu. usytuowanych na południe od niei. co

.iest .i ej cechą charakteryS'tyczną. Sama. zaś strefa

jest zbudowana zarówno z warstw triasu. jak i

kre-ctv. z których na powierzchni podkenozoicznej odsła­

niaia się wyłącznie osady kredowe.

Już w Radborowicach ·strefę Warta-Osiec~nica

two-rzą dwa uskoki, między którymi został zaklinowany

trias z cenomanem na powierzchni (ryc. 2a). Taka

budowa utrzymuje się aż do poprzeczJnego uskoku

Do-brej. Na całym bowi,em tym odcinku S'brefv osadY

cenomańskie znajdują, się na powie;rzchni. Od pół­

nocv •lmntaktuje z nia wapień muszlowy (ryc. 2a, b,

c, d), natomiast od p-ołudnia do s•tr·efy dochodzą osa-dy turonu (ryc. 2a, b), koniaku (odcinek miedzy

War-tą a Łaziskami i między Bolesławcem a Dobrą) oraz

somtonu '(ryc. 2a). Na zachód ·od uskoku Dobrej po

Osieczów (ryc. 2e, f, g, h, i) budowa strefy

tektonicz-ne; Warta-Osiecznica komplikuje się z'nacznie.

Sze-rokość strefv zwiększa się do 1,75 km i jec;t

ona poprzecinana podłużnie (rzadko skośnie)

przebie~ajacvmi uskokami wewnętrznymi.

Utwo-rwne dvslokacyjn'ie podłużne listwy mają na

c<Jłym obszarz~ to samo następstwo warstw:

p~askowiec pstrY (cześf stropowa), ret, w::~­

vień mus?:lowy oraz nadkład ·k·redowy, kończacy dę

nr7P.'wa~ż·nie w cenornanie (ryc. 2e. f. g, h. i),

'rza-d7iPi turonem (rvc. 2g. h. i) lub koniakiem (ryc. 2e. i).

:t--Ta 7::1chód od Osieczricy h11dowa strefy tektonicz-npi zmienia sie ZJnowu. W skł::~rl. }ei wch0dzą, "nr<'>C'7.

'r.rspomnianvch nn·orzednio, osadv santońskie,

niezna-Pe we wc::chorlniei części strefy. Wvstepuią one T'8.

przekroj;:~ch: 2.i. k, L n, o. ·zanikają 'natomiast n:ł

nowiePchni osady cenomańskic, znane tylko do

p-r7e-vr0i11 ?.k- 1\T;:J iwieksze roznrzest.rzPłni·ooje powief7('hni 0

-WP. 117vskuią osadY tnrońskie i •koniackie. Ostatni.

odcinek frvc. 2o) strefv Warta-Osiecznica tworza na

kontak-bdą od pÓłnocy z piaskowcem pshym, wskutek ~nci­

cznego powiększenia się wielkości zrzutu. Strefę

tek-toniczną Warta-Osiecznica proponuję zakończyć na

zachodzie na poprzecznym przesuwczym uskoku

Pa-rowej (ryc. 1), gdyż tu kończy się jednolita, wąska

strefa tektoniczna, a na zachód od niej 1t;kw;i

znacz-nie szerszy od znacz-niej blok Parowej.

Utwory budujące strefę tektoniczną

Warta-Osiecz-nica mają bardzo zmienny zrzut względem osadów

le-żących .na północ od niej. Zrzut ten, mierzony na

przekrojach, waha się od około 30 m (ry·c. 2j) do

ponad 300 m (ryc. 2c), a na zachodnim zakończeniu

przekracza 540 m (ryc. 2o). średnia wielko-ść zrzutu

wynosi tu 180 m. Podobnie zrzut osadów występują­

cych na południe od :strefy tektonicznej cechuje się

zbliż·onymi wartościami. Waha się on od około 25 m

(tyc. 2a) aż do ponad 450 m (ryc. 2b). średnia

zrzu-tu. wynosi tu 205 m.

Także w obrębie samej strefy tekrtonicznej zrzuty

~'ą zna·czne i wahają Slię od około 50 m (ry·c. 2g) do

około 350 m (ryc. 2i). Uskoki zrzut•owe w obrębie

strefy są zarówno normalne, jak i odwróeone.

Utwo-rzyły one wąskie rowy i 'zrręby, kończące się na są­

siednich uskokach poprzeczmych lub ciągnące się

przez kilka odcinków. Tak np. na zachód od

Osiecz-nicy wyk'ształcił się rów wypełniony osadami

kredo-wymi aż po santon włącznie (•przekroje 2j, k). Rów

z turonem w stropie wykształcił się na SE od

Klicz-kowa na dw6ch odcinkach. Pozostałe rowy są

jedno-odcinkowe np. rów z santonem (ryc. 21ll) czy rów

z korriatkie~ (ryc. 2i). P·odobnie wykształciły się i zrę­

by. Najdłuższy z:rąb turoński ciągnie się na zachód

od Osiecznicy przez cztery odcinki strefy. Zręby

ce-nomańskie na SE od Kliczkowa i w Osiecznicy

obej-r.o:mją po dwa odcinki strefy. Zrąb ·cenomańs:ki, o~ej­

mujący jeden odcinetk, wyks:zJtałcił ,się na S od Kllcz ..

kowa.

POWSTANIE STREFY TEKTONICZNEJ W ARTA-OSIECZNICA

Strefa tektoniczma Warta-Osiecznica powstała w

wyniku młodosaksońskich ruchów tekt.onicznych.

Wówczas utworzyły się w głębokim podłożu pę~nięcia

skorupy, wzdłuż których na·stąpiły ruchy

wertykal-ne. Jedno z takich pęknięć utworzyło się mniej wię­

cej w miej-scu dzisiejszej strefy tetktonk:zJnej

Warta--Osiecznica. W początkowej fazi·e nad nieciągłością

utworzoną w zmetammfizowanym podł·ożu zaczęła

się tworzyć w skałach osadowych fleksura, której

ślady są zachowane w osadach triasowych. W

ska-łach tych zapady warstw zwiększają się w miarę

zbliżania się do ówezesnego przegubu fleksury od

10-15° i więcej w piaskowcu pstrym, przez 40-50°

w recie dQ 55-70° w wapieniu muszlowym (ry.c. 3a).

Przy dalszym rozwoju tej nieciągłości nastąpiło

przerwanie przegubu fleksury i opadnięcie jej części

zrzuconej (ryc. 3b). Podczas tego aktu brzeżne części

masy skalnej p'Oipękały, tworząc 1-4 wąskich 1iistew,

które poprzesuwały się takze względem siebie (ryc.

3c). Utworzyły one strefę tektoni•eztną

WaDta-Osiecz-nica. Podobny rozwój dyslokacji w obszarach obję­

tych tektoniką getTmanotypową pr1zyj·muje O.

Wa-genbreth (10). Nat.omia'st ma,sa utworów znajdująca

SUMMARY

The Warta - Osiecznica tectonic zone (Lower

Si-lesia) is described. The zone wa:s traced from Pa•

ro-wa <in NW to Radborowice in SE. It is charact<erized

on the basis of 15 transversal .sections and there are

given estimations of downthru1sts in relat1on to

neighbouring units and individual blocks within this zone. The scheme of development of this Z'one is

als·o given, along wi<th presumed Hme ·of 'its migin.

się na :południe oci niej obniżyła się en bloc, będąc

tylko nieznacznie wyrus;zona z poziomego położenia

(ryc. 3c). W następnej fazie tektonicznej nastąpiło

pocięcie strefy tektonicznej Warta-Osiecznica

po-przecztnymi uskokami, wzdłuż których nastąpiły TÓŻ­

nej wielkości przesUJnięcia, na ogół nie

przek;racza-jqce 250 m (ryc. 1).

WIEK STREFY DYSLOKACYJNEJ

Określenie wieku powstania strefy dy:slokacyjnej

\Varta-Osiecznica .napotyka trudności. Są one

spo-wodowane dużym odstępem czasu między najmłod­

szymi skałami, któ['e jeszcze biorą udział w

zaburze-ni_ach a najs,tarszym, nie zaburzonym osadem.

Ponie--vvaż ·osady santońskie ·są obeene w obrębie strefy,

zc-,burze:nia powstały więc po santonie. W okolicy

Kliczkowa, w obilliżeniach utworzonych w obrębie

strefy tektonicznej, osadził się dolny mi:ooen (7); stre"'

fa ukształtowała się więc najpóźniej między

oligo-cenem a miooligo-cenem. Jest ona pocięta licznymi

usko-kami poprzecznymi, które tną wymienione osady

dol-nego miocenu, są więc od nich młodsze. W ok'olicy

Bolesławca, w powstałym popT!ZecznJim ·obniżeniu

w Sitrefie i na północ od niej, osadziły się klastyczne

utwory, należące najprawdopodobniej do górnego

mi·ocenu (4). Z tych danych wynrika, że poprzecztne

dyslokacje utwo:rzyły się po dolnym a przed

gór-nym miocenem. StTiefa dy<slotka·cyjna powstała więc

w okresie po oligocenie a przed górnym miocenem.

LITERATURA

l. B e y er K. - Di·e hordsudetische Rahmenfaltung.

Abh. Naturforsch. Ges. 'ZU Gorlitz 1933 B. 32 H. l

2. C h m u r a K. - Budowa geologiczna okolic

Kle-·szczowej na Dolnym śląsku. Prz. Geol. 1956 nr ą.

3. Gr o c h o l ski A.., M i l e w i c z J. - Uskok

War-ta - OsiecZJnica (Dolny Śląsk). Biul. Inst. Geol.

1958 nr 129.

4. Jaworska Z. - Orzeczenie stratygraficzne dla

utworów: Parowa 10, Nowa Wieś, Dąbrowa. Arch.

Oddz. Dolnośl. IG 1975.

5. M a z u r J. - Budowa geologiczna .obszaru

po-między Tomisławiem a Parową na Dolnym śląs­

ku. Kwart. Geol. 1965 nr l.

6. O b er c J., D y jor S. - Związek kwar·cytów

okolic Bolesławca z tektoniką trzeciorzędową i

perspektywy poszukiwawcze. Prz. Geol. 1971, nr

12. .

7. Ran i e c k a-B o b r o w s k a J. - TtT,zeciorzędo­

wa flora z Osieczowa nad Kwisą (Dolny śląsk).

Pr. Inst. Geol. 1962 t. 30 cz. III.

8. S c u p i n H. - Die Lowenberger Kreide und

i!hre Fauna. Palaeontog:raphica 1913 Suppl. VI.

9. Sokołowski J. - Charakterystyka

geologicz-na i <strukturalna obszaru ·przedsudeckiego. Geol.

Sudetica 1967 vol. 3.

10. W a g e n b re t h O. - Zerrung und Pressung

und ihr Verhaltnis zueinander in der

geDmano-typen Tektonik. Geologie 1963 Bd. 13 H.· 3.

PE310ME

OrrMcaHa TeKTOHM'Y:ecKa.ff 30Ha BapTa-Oce'Y:HMIJ;a B

HH)KHe:i1: CMJie3MJ1. Ee Haxo:m:~eHMe 6biJIO orrpe~eJieHo

Me:m:~y MeCTHOCT.ffMJ.1 napoBa Ha C3 J1 Pau;M6opomi:qe

Ha IOB. Xap aKTepMCTMKa 3TO:t1: 30Hbi ocHOBami Ha

15 rrorrepe'Y:Hbrx pa3pe3ax; Bbi'Y:MCJieHbi BeJIM'Y:MHbi

c6pOCOB ITO OTHOIUeHMM K COCe~HJ1M e~MHMIJ;aM J1:

BHy-Tp11: 3.0Hbi. IIpe~cTaBJieHa cxeMa o6pa30BaHM.ff 3TO:t1:

30Hbl J.1 BpeM.ff ee 06pa30BaHM.ff.