Ziemniak Polski 2006 nr 4 33
REAKCJA WYBRANYCH ODMIAN ZIEMNIAKA
NA PORAŻENIE PRZEZ NISZCZYKA ZIEMNIACZAKA
(DITYLENCHUS DESTRUCTOR THORNE)
dr inż. Elżbieta Malinowska, mgr inż. Katarzyna Kowalska
IHAR Oddział w Bydgoszczy, Prac. Chorób i Szkodników Kwarantann. Ziemniaka al. Powstańców Wlkp. 10, 85-090 Bydgoszcz
o raz pierwszy niszczyka ziemniaczaka (Ditylenchus destructor Thorne) opisał w 1888 r. Kűhn – jako nicienia porażającego bulwy i łodygi ziemniaka. Jest on polifagiem i poraża oprócz ziemniaka wiele roślin upraw-nych, ozdobnych oraz chwastów (Stefan 1997). Fulkner i Darling (1961) podają, że może żyć także na 65 gatunkach grzybów. Niektóre z tych roślin mogą mieć duży wpływ na utrzymanie labilności populacji szkodnika w glebie. Należą do nich: kukurydza, gryka, koniczyny i mięta polna.
Bulwy ziemniaka mogą się porażać w temperaturze od 4 do 37oC. Warunkiem sprzyjającym rozwojowi szkodnika jest wil-gotna gleba. Niszczyk przestaje być aktywny w temperaturze 1-3oC, a w temperaturach minusowych jego larwy giną. Nicienie w gle-bie mogą przetrwać do następnego okresu wegetacyjnego przy pasywnym odżywianiu się zapasowymi substancjami pokarmowymi odłożonymi w organizmie, dzięki pobieraniu pokarmów pochodzących z resztek roślin,
grzybni grzybów oraz dzięki zdolności zapa-dania w stan anabiozy.
Najczęstszą przyczyną utrzymywania się populacji niszczyka jest użycie porażonego materiału sadzeniakowego; nicienie przeni-kają do rozwijającej się podziemnej części rośliny, a z czasem do tworzących się mło-dych bulw. Utrzymują się również w reszt-kach roślinnych, wychodzą do gleby i przeni-kają do młodych bulw przez zranienia i prze-tchlinki. Mogą być rozprzestrzeniane także z różnego rodzaju przedmiotami rolniczymi (jak opakowania, narzędzia i urządzenia).
D. destructor poraża przede wszystkim
bulwy, podziemne części pędów i stolony. Objawy najlepiej widoczne stają się późną jesienią i wiosną. Miejsca wnikania pasożyta widać po delikatnym zdjęciu skórki w postaci białych plamek (z małymi pojedynczymi otworami). Z czasem zmieniają one kolor na szarobrunatny i mogą występować na całej bulwie. Powierzchniowa jej część staje się miękka, skórka zapada się, jest cienka,
ze-P
Ziemniak Polski 2006 nr 4 34
schnięta i pęka. Pod nią powstaje brązowa gąbczasta tkanka. Uszkodzenia powiększają się wskutek wnikania patogenów wtórnych. Przechowywanie porażonego plonu w wil-gotnych warunkach może powodować prze-chodzenie nicieni do zdrowych bulw.
Niszczyk ziemniaczak ma duże znaczenie gospodarcze. Może powodować straty w plonach bulw, sięgające nawet 40%, a także deformację ziaren skrobi. W Polsce nie wy-wołał do tej pory ogromnych strat. Występo-wanie niszczyka w materiale nasiennym stwierdzano u nas w nasileniu 1,5-2,0% (Stefan 1999). Zakażony materiał nasienny stanowi zagrożenie rozprzestrzenienia się szkodnika nie tylko na terenie kraju.
Zapobieganie rozprzestrzenianiu się ni-cienia polega przede wszystkim na stosowa-niu zdrowego materiału sadzeniakowego i właściwego płodozmianu, usuwaniu samo-siewów z pola, utrzymywaniu gleby w stanie wolnym od chwastów, stosowaniu przefer-mentowanego obornika oraz dezynfekcji przedmiotów, maszyn i urządzeń używanych przy porażonych bulwach. Dotychczas nie wykryto skutecznej metody chemicznej w zwalczaniu niszczyka ziemniaczaka.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra rol-nictwa i rozwoju wsi z dnia 13 kwietnia 2004 r. D. destructor jest umieszczony wśród or-ganizmów kwarantannowych podlegających obowiązkowi zwalczania w przypadku wy-krycia go w partiach bulw przeznaczonych do sadzenia (Dz. U. nr 61, poz. 571).
Celem badań było sprawdzenie, czy wśród wybranych odmian ziemniaka znajdu-ją się takie, które będą odporne na poraże-nie przez niszczyka ziemniaczaka.
Materiał i metody
W doświadczeniu uczestniczyło 14 odmian ziemniaka pochodzących z Pracowni Zaso-bów Genowych i Kultur in Vitro IHAR w Bo-ninie. Jako materiał infekcyjny posłużyły roz-drobnione porażone bulwy. W latach 2001-
-2003 na poletkach doświadczalnych w Byd-goszczy wysadzano po 10 bulw badanych odmian, dodając pod każdą sadzoną bulwę materiał infekcyjny. Po zakończonej wegeta-cji ziemniaki wykopywano i przeprowadzano pierwszą, jesienną ocenę porażenia w stop-niach wg poniższej skali. Drugą ocenę pora-żenia bulw przeprowadzano wiosną po zi-mowym przechowaniu.
Stopień
porażenia Zakres porażenia 1 – do 0,5% powierzchni bulw 3 – do 20% powierzchni bulw 5 – do 50% powierzchni bulw 7 – do 70% powierzchni bulw 9 – > 70% powierzchni bulw Wyniki
Wyniki trzech jesiennych i trzech wiosennych ocen porażenia bulw 14 odmian ziemniaka prezentuje tabela 1. Wszystkie badane od-miany ulegały porażeniu, ale w różnym nasi-leniu: od 3,0% w jesiennej ocenie u odmiany Klepa do 49,2% w wiosennej ocenie u od-miany Barycz. Najniższy procent porażenia bulw wystąpił u odmian: Klepa (jesienią 3,0, wiosną 5,9), Dunajec (jesienią 6,4, wiosną 7,3), Aster (jesienią i wiosną 8,1), Ikar (jesie-nią 7,2, wiosną 12,0). Najwyższe porażenie bulw odnotowano w wiosennej ocenie u od-mian: Barycz – 49,2% i Kuba – 48,3%.
Oprócz procentu porażenia bulw wzrastał również udział bulw z wyższym stopniem uszkodzenia. W jesiennej ocenie nie stwier-dzono porażenia w 5. stopniu u 5 odmian, wiosną udział bulw porażonych w tym stop-niu wynosił 1,0-16,7%. Jesienią nie było bulw porażonych w stopniu 7. u 11 odmian, wiosną u 4. Bulw porażonych w stopniu 9. nie odnotowano jesienią u żadnej z testowa-nych odmian, wiosną natomiast stwierdzono je u odmian: Karlena – 1,3%, Barycz – 6,0% i Kuba – 10,6%.
Tabela 1
Średnie porażenie bulw ziemniaka przez niszczyka ziemniaczaka w okresie obserwacji jesień 2001- wiosna 2004
Udział bulw porażonych w stopniach (%) Procent porażenia
bulw ogółem 1 3 5 7 9
Odmiana
jesienią wiosną jesienią wiosną jesienią wiosną jesienią wiosną jesienią wiosną jesienią wiosną
Aster Bard Barycz Cedron Danusia Dunajec Ikar Jantar Karlena Klepa Kuba Nimfy Omulew Orlik 8,1 18,1 32,8 25,8 29,1 6,4 7,2 26,0 38,1 3,0 46,7 12,7 16,3 35,6 8,1 21,5 49,2 37,1 40,3 7,3 12,0 28,4 42,0 5,9 48,3 14,4 20,4 42,4 6,7 3,2 3,0 14,5 12,7 4,6 4,8 11,4 10,5 2,0 10,6 5,9 6,1 13,5 4,0 7,5 16,4 17,7 9,1 2,7 4,8 8,1 13,1 2,9 10,8 5,1 7,1 16,9 1,3 7,5 10,4 8,1 16,4 1,8 2,4 5,7 6,6 1,0 14,7 4,2 5,1 11,9 2,7 6,7 4,5 12,9 5,4 1,8 4,0 8,9 10,5 2,0 9,8 5.1 6,1 13,5 - 5,3 14,9 3,2 - - - 8,9 10,5 - 12,3 2,5 5,1 10,2 1,3 5,3 8,9 8,1 16,7 2,7 3,2 6,5 7,9 1,0 11,6 2,5 5,1 6,8 - - 4,5 - - - - - 10,5 - 9,0 - - - - 2,1 13,4 1,6 1,8 - - 4,9 9,2 - 5,3 1,7 2,0 5,1 - - - - - - - - - - - - - - - - 6 - - - - - 1,3 - 10,6 - - -
Ziemniak Polski 2006 nr 4 36
Na podstawie danych z literatury i badań własnych można stwierdzić, że wszystkie uprawiane odmiany ulegają porażeniu przez niszczyka ziemniaczaka. Moore (1971) oraz Kostjuk i Položenec (1976) nie odnotowali odmian odpornych. W innych badaniach dość dużej liczby odmian (789) okazało się, że zaledwie 5 z nich mogłoby być zaliczo-nych do słabo podatzaliczo-nych na porażenie (Ste-fan 1979). Jedynie wśród niektórych dzikich gatunków wykryto linie odznaczające się odpornością na niszczyka. Odmiany o słabej podatności, jak i dzikie gatunki ziemniaka mogłyby być przydatne w hodowli odporno-ściowej odmian.
Wnioski
1. Wśród testowanych odmian nie stwier-dzono odpornej na porażenie przez
Ditylen-chus destructor.
2. W 3-letnich badaniach, po łącznej, je-sienno-wiosennej ocenie najniższy procent bulw porażonych przez niszczyka odnoto-wano u odmian Klepa, Dunajec, Aster oraz Ikar.
3. W wiosennej ocenie porażenie bulw wzrastało w stosunku do oceny jesiennej o kilka procent, wzrastał również stopień ich porażenia.
Literatura
1. Fulkner L. R., Darling H. M. 1961. Pathological
histology, hosts and culture of the potato tuber nema-tode. – Phytopathology 51: 778-786; 2. Kostjuk I. I.,
Položenec V. M. 1976. Ustojčivost’ kartofelja k
kolo-radskomu žuku i steblevoj nematode. – Kartofel’ i Ovošči 9: 39; 3. Moore. 1971. Studies on the persis-tence of Ditylenchus destructor the potato tuber nema-tode, with different cropping treatments. – Irish J. Ag-ric. Res.10 (2): 207-211; 4. Stefan K. 1979. Badanie odporności ziemniaka na porażenie przez węgorka ziemniaczaka (Ditylenchus destructor Thorne). Rozpr. dokt. Inst. Ziemn. Bonin; 5. Stefan K. 1997. Wpływ wybranych roślin uprawnych i chwastów na długotrwa-łość utrzymywania się niszczyka ziemniaczaka w gle-bie w doświadczeniu wazonowym. – Prog. Plant Prot. 37 (2): 231-234; 6. Stefan K. 1999. Częstość wystę-powania niszczyka ziemniaczaka w sadzeniakach ziemniaka w latach 1974-1998. – Prog. Plant Prot. 39 (2): 779-781
