Ziemniak Polski 2006 nr 1 23
Ochrona
WPŁYW WIOSENNEGO ZAPRAWIANIA ZIEMNIAKÓW NA PORAŻENIE
BULW OSPOWATOŚCIĄ ORAZ WIELKOŚĆ I JAKOŚĆ PLONU
mgr inż. Jerzy Osowski
IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: j.osowski@wp.pl
o chorób ważnych gospodarczo należy rizoktonioza, którą wywołuje grzyb Tha-natephorus cucumeris i jego stadium strz ęp-kowe Rhizoctonia solani. Jest ona jedną z najpowszechniej występujących chorób ro-ślin uprawnych (ziemniak, warzywa korze-niowe, kapusta, pomidor i inne) i obok wiru-sów oraz zarazy jedną z powodujących naj-większe straty w produkcji ziemniaków.
Grzyb Rhizoctonia solani po raz pierwszy został opisany na ziemniaku przez Juliusa Kühna w 1858 roku. Jego szkodliwość wyni-ka z obecności na roślinach ziemniawyni-ka przez cały okres wegetacji (od wschodów do zbio-ru). Patogen występuje na ziemniaku w trzech formach chorobowych (ospowatość bulw, gnicie kiełków, próchnienie podstawy łodygi), z których tylko ospowatość (jako forma przetrwalnikowa) nie jest bezpośred-nią przyczyną strat w plonie.
Najbardziej szkodliwą formą rizoktoniozy jest gnicie kiełków (Borecki 1996). Grzyb, atakując młode, rozwijające się kiełki, do-prowadza do ich częściowego lub całkowite-go obumarcia. Straty wynikające z występo-wania tej formy choroby Lutomirska i Szut-kowska (2000) oceniają na 15-20% obsady roślin. Efektem rozwoju patogenu na mło-dych kiełkach jest, oprócz zmniejszenia licz-by roślin, opóźnienie w ich rozwoju oraz mniejsza liczba łodyg wyrastających z jednej bulwy. Jak oceniają Zarzyńska i Gruczek (2000), liczba łodyg na plantacji jest jednym z ważnych czynników mających wpływ na wielkość i strukturę plonu. Według badań Lumkesa i Verveta (1979) pod rośliną pora-żoną rizoktoniozą można znaleźć o ponad 20% więcej bulw o średnicy poniżej 30 mm
(bulwy nieużyteczne handlowo) w porówna-niu z liczbą bulw z rośliny zdrowej.
W pełni wegetacji na podziemnej części łodyg, na stolonach i korzeniach ziemniaka pojawiają się objawy kolejnego stadium cho-robowego rizoktoniozy – próchnienia pod-stawy łodyg. Do zakażenia łodyg dochodzi na skutek rozwoju sprawcy na roślinach już porażonych, albo rośliny są infekowane (z chorych kiełków) sklerocjami, które przezi-mowały w glebie. Niszczenie przez grzyb korzeni i stolonów prowadzi w rezultacie do zdrobnienia rozwijających się bulw, pogor-szenia ich jakości, a nawet braku plonu pod krzakiem.
Straty powodowane przez rizoktoniozę mogą wynosić od kilku do kilkunastu procent (Wnękowski, Błaszczak 1997), a w skrajnych przypadkach nawet do 50% (Häni in. 1998).
Ograniczyć szkodliwość rizoktoniozy można przede wszystkim za pomocą wła-ściwej agrotechniki, która obejmuje:
• zdrowy, kwalifikowany materiał sadze-niakowy;
• pobudzanie lub podkiełkowywanie sa-dzeniaków;
• termin sadzenia dostosowany do warun-ków klimatycznych właściwych dla rejonu uprawy ziemniaka;
• nawożenie dostosowane do potrzeb uprawianej odmiany oraz kierunku użytko-wania;
• właściwy płodozmian, uwzględniający okres przerwy w uprawie ziemniaków na tym samym polu (3-4 lata);
• selekcja negatywna (zabieg konieczny na plantacjach nasiennych).
Ważnym i skutecznym zabiegiem wspo-magającym walkę ze sprawcą rizoktoniozy
24 Ziemniak Polski 2006 nr 1
jest zaprawianie bulw środkami chemiczny-mi. Zestaw dostępnych środków ochrony do
zaprawiania bulw ziemniaka przeciwko rizok-toniozie podano w tabeli 1.
Tabela 1 Środki ochrony roślin zarejestrowane do wiosennego zaprawiania
bulw ziemniaka przeciwko rizoktoniozie (wg zaleceń IOR 2004/05)
Dawka na 100 kg bulw Sposób
zaprawiania Nazwa handlowa Substancja
aktywna
środka wody na sucho na mokro
200 g - + Dithane M-45 80 WP mankozeb 200 g 800 ml + 200 g - + Dithane NeoTec 75 WG mankozeb 200 g 800 ml + Dithane 455 SC mankozeb 300 ml 700 ml + 200 g - + Manconex 80 WP mankozeb 200 g 800 ml + 200 g - + Penncozeb 80 WP mankozeb 200 g 800 ml + Penncozeb 455 SC mankozeb 300 ml 700 ml + 200 g - + Vondozeb 75 WG mankozeb 200 g 800 ml + Monceren 12,5% DS pencykuron 200 g - + Monceren 250 FS pencykuron 60 ml 1000 ml + Prestige 290 FS* imidachlopryd + pencykuron 75-100 ml 1500-2000 ml + 50 g - + Rizolex 50 WP tolchlofos metylowy 50 g 1000 ml +
Pro Agro Kombi 255 FS*
imidachlopryd
+ pencykuron 100 ml +
Vitavax 2000 FS karboksyna
+ tiuram 200-300 ml 700-800 ml +
* zaprawa grzybo- i owadobójcza do zwalczania stonki, mszyc i szkodników glebowych
W Polsce zaprawianie jako zabieg ochronny nabiera dużego znaczenia nie tyl-ko w uprawie ziemniaka na sadzeniaki, ale staje się ważnym zabiegiem, mającym wpływ na wielkość i jakość plonu, na ziem-niakach uprawianych dla przemysłu spo-żywczego (frytki, chipsy, susze, produkty mrożone i inne). Od kilku lat obserwujemy rosnące zainteresowanie spożyciem tego rodzaju produktów, które powoduje wzrost
wielkości produkcji ziemniaków przeznaczo-nych na ten cel (tab. 2).
Właściwie przeprowadzony zabieg za-prawiania daje wiele korzyści, z których naj-ważniejsze to:
• • •
wyrównanie wschodów roślin,
zapobieganie zmniejszaniu się obsady roślin na hektarze,
stwarzanie roślinom dobrych warunków do rozwoju na początku okresu wegetacji.
Ziemniak Polski 2006 nr 1 25 Przemysłowy przerób ziemniaków (tys. ton)
na przetwory spożywcze w latach 2000-2005
2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005
(t) (t) (%) (t) (%) (t) (%) (t) (%)
450 530* + 17,8 600 + 13,2 543 - 9,5 645 + 18,8
* rok poprzedni = 100%
Źródło: Dzwonkowski W. i in. 2005. Rynek ziemniaka. Stan i perspektywy. Analizy Rynkowe nr 27. IERiGŻ Warszawa
Skuteczność zapraw oceniano w latach 2000-2001 w Zakładzie Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie. Doświadcze-nie założono w czterech powtórzeniach na poletkach wielkości 25 m2 każde. W okresie
wegetacji notowano daty wschodów i liczbę wschodzących roślin, a także liczbę roślin z objawami rizoktoniozy i czarnej nóżki. Po zbiorze plonu na próbach o wadze 10 kg
oceniono porażenie bulw sprawcami chorób skórki (ospowatość, parch zwykły, parch srebrzysty) i podzielono plon na frakcje. Na-silenie choroby oceniano według 5 klas po-rażenia (procent pokrycia bulwy nekrozą), gdzie 1 oznacza brak objawów, 2 – poraże-nie w zakresie 0,1-25,0%, 3 – 25,1-50,0%, 4 – 50,1-75,0% i 5 – porażenie >75,0%. Wyni-ki doświadczenia przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3 Porażenie bulw ziemniaka chorobami skórki (w latach 2000-2001)
Indeks porażenia (%) Wariant
doświadczenia Rok ospowatość parch zwykły parch srebrzysty
2000 1,1 20,6 72,8 Kontrola 2001 11,9 31,7 30,5 Średnio 6,5 26,2 51,7 2000 0,0 10,0 66,3 Monceren 250 FS 2001 4,2 30,8 30,4 Średnio 2,1 20,4 48,4 Tabela 4 Podział plonu na frakcje (w latach 2000-2001)
Podział plonu według frakcji
< 30 mm 30-60 mm > 60 mm
Wariant
doświadczenia Rok
ton % ton % ton % 2000 5,1 8,9 29,3 50,9 23,1 40,2 Kontrola 2001 4,2 23,2 11,7 64,6 2,2 12,2 Średnio 4,7 16,0 20,5 57,8 12,7 26,2 2000 4,1 7,8 13,7 26,0 34,8 66,2 Monceren 250 FS 2001 3,3 22,1 9,8 65,8 1,8 12,1 Średnio 3,7 15,0 11,8 45,9 18,3 39,1
Po zastosowaniu zaprawy fungicydowej znacznie obniżyło się porażenie bulw po-tomnych chorobami skórki (ospowatością o około 68%, parchem zwykłym o 22,2% i par-chem srebrzystym o 6,4%) w porównaniu z
niechronioną kontrolą. Odnotowano także korzystny wpływ zaprawiania na wysokość i jakość plonu (tab. 4).
Zaprawianie jest zalecane, gdy w partii sadzeniaków udział bulw z objawami
rizok-26 Ziemniak Polski 2006 nr 1
toniozy wynosi ponad 25-30%. Wiosenne zaprawianie zabezpiecza bulwy w okresie najwyższej szkodliwości choroby. Prawidło-wo naniesiony środek chemiczny nie do-puszcza do rozwoju grzyba (który przytwier-dzony jest do bulw w postaci sklerocjów), uniemożliwiając tym samym atakowanie i niszczenie rozwijających się kiełków. Dodat-kowym pozytywnym efektem zaprawiania jest ochrona rozwijających się roślin przed źródłem infekcyjnym znajdującym się w gle-bie, który w sprzyjających warunkach może atakować kiełki i młode rozwijające się łody-gi. Rośliny wyrastające z bulw zaprawianych rozwijają się szybciej i w lepszej kondycji wchodzą w następne fazy rozwojowe.
Zaprawianie bulw zdobywa coraz większe uznanie wśród rolników, mimo dość wyso-kich kosztów (urządzenie zaprawiające + zaprawa), daje bowiem gwarancję
otrzyma-nia plonu wysokiej jakości, jako jednego z podstawowych wymagań rynku.
Literatura
1. Borecki Z. 1996. Nauka o chorobach roślin. Wyd 2. PWRiL Warszawa: 302-304; 2. Lumkes A., Vervet H. 1979. Bericht PAGV – Lelystadt. Intern. Verlags. Nr 81; 3. Lutomirska B., Szutkowska M. 2000. Choroby i szkodniki okresu wegetacji. Metody zwalczania (fungi-cydy i insekty(fungi-cydy). [W:] Poradnik producentów ziem-niaka sezon 2000/2001. IHAR Oddz. Jadwisin: 63-77; 4. Zarzyńska K., Gruczek T. 2000. Gęstość sadzenia dla różnych kierunków użytkowania ziemniaka. [W:] Poradnik producentów ziemniaka sezon 2000/2001. IHAR Oddz. Jadwisin: 50-52; 5. Häni F., Popow G., Reinhard A. 1998. Ochrona roślin rolniczych w upra-wie integrowanej. PWRiL Warszawa: 130-131; 6. Wnękowski S., Błaszczak W. 1997. Choroby ziem-niaka. [W:] Ochrona roślin. Red. Kochman J., Węgorek W. Plantpress Kraków: 505- 535
