R O C Z N I K I H U M A N I S T Y C Z N E
Tom XLI, zeszył 1 - 1993
S. IW ONA GERMAN
ZESTAW IENIE BIBLIJNY CH O D W O Ł A Ń
W DZIEŁACH ŻEROM SKIEGO
P re z e n t o w a n a tu rozprawa jest c z ę ś c i ą w i ę k s z e j p racy, u k a z u ją c e j w p ł y w B i b li i na t w ó r c z o ś ć Ż e r o m s k i e g o . P ro b le m a t y k a ujęta c a ł o ś c i o w o z o s t a n i e o p u b lik o w a n a w w y d a w a n y m p r z e z K a t o lic k i U n i w e r s y t e t L u b e ls k i c y k lu : T r a d y c j e r e l i g i j n e l i t e r a t u r y p o l s k i e j , w t o m i e 8. W niżej z a m i e s z c z o n e j partii p r z e d s t a w io n o j e d y n i e d o k u m e n t a c j ę p rez en tującą „ m ie jsc a b i b l i j n e ” w p o w i e ś c i a c h Ż e r o m s k i e g o . Po o p is a n i u k ryter iów ic h w y b o r u p o d a n o te „ m i e j s c a ” w s p o s ó b u s y s t e m a t y z o w a n y w t ab e lach z p ełn ą d o k u m e n ta c ją ź r ó d ł o w ą . Na k o ń c u d o ł ą c z o n o w y k a z s k r ó t ó w b ib l ij n y c h i d z i e ł Ż e r o m s k i e g o , k tórym i autorka p o s łu g u j e s i ę w ca łej pracy.
1. KRYTERIA W Y B O R U
P o d a n ie k o m p l e t n e g o w y k a z u „ m i e j s c b i b l i j n y c h ” w t w ó r c z o ś c i Ż e r o m s k i e g o nie j e s t z a d a n ie m ł a t w y m . D o k ła d n a lektura o raz a n a liz a d z i e ł pisarza u k a z u je b o w i e m n i e z w y k l e b o g a tą i r ó ż n o r o d n ą o b e c n o ś ć w n ic h treści b ib l ij n y c h . P e łn e ic h z a p r e z e n t o w a n i e w y m a g a o g r o m n e j p racy. D l a t e g o p o ja w ia s i ę k o n i e c z n o ś ć s e l e k c j i m ateriału i u sta len ia j e j k r y t e r ió w . I n t e r e s o w a ć nas będą j e d y n i e c y ta ty b ib l ijn e i w s z e l k i e ich o d m i a n y . P rzy c z y m w r o z u m ie n iu p o ję c ia „ c y ta t” k ie r u j e m y s i ę d e f i n i c j a m i p o d a n y m i p r z e z
S ł o w n i k t e r m i n ó w l i t e r a c k i c h 1. Jako p o s ta c i c y t a t ó w b ib l ij n y c h w y m i e n i a o n
ta k ż e parafrazę i alu zję. Cytat b ib lijn y u zn a je t e ż za w a ż n y c z y n n i k
8 6 S. IW ONA GERMAN
s t y l i z a c j i b ib l ijn e j. T ę ostatnią b ę d z i e m y jed n a k u w z g l ę d n i a ć t y lk o na p o z i o m i e le k s y k i i f r a z e o lo g ii . W ta b e la ch nie u m i e s z c z a m y r ó w n ie ż r e m in i s c e n c j i.
W ram ach tak d o k o n a n e j s e le k c j i z o s t a ł y z k o le i w y b r a n e ty lk o te „m iejsc a b i b l i j n e ” , dla k tór ych da s i ę u sta lić konk retn ą lo k a liz a c j ę w P i ś m i e ś w . (p e w n ą p o m o c w ty m p r o c e s i e s t a n o w i ł k o n tek st lite rack i). Z t e g o w z g l ę d u f a k tografia p r z e d s ta w io n a w p u n k c ie d ru gim p om ija w i e l e o d w o ł a ń nie s p e ł n i a j ą c y c h ty c h w y m a g a ń . O d w o ła n ia te, c h o c i a ż są różnej natury, dają s i ę u s y s t e m a t y z o w a ć w p e w n e k ate gorie .
A . O d w o ła n i a b ę d ą c e w y r a z e m p o p r a w n e j z n a j o m o ś c i treści b ib l ijn y c h , ale n ie o d n o s z ą c e s i ę d o ż a d n e g o k o n k r e tn e g o tekstu b i b l i j n e g o , np.: a) fraz em y: - „[...] Ż yd W i e c z n y T u ł a c z ” . (P II 1 1 6 ) - „ [ ...] Ewa ... p ie r w s z a g r z e s z n i c a ”. ( D z g I 8 0 )
- „[ ..] każda grudka z i e m i w z y w a o p o m s t ę nad K a i n e m ” . (Prz 4 7 )
- „ D o p i e r o w ten o b raz r z e c z y w i s t o ś c i , [...] p ragn ął tch n ąć ducha p r o r o k ó w i a p o s t o ł ó w , k tórzy za c z a s ó w n i e w o l i nie d a w a li u s n ą ć na w i e k i t w o r o w i n i e s z c z ę s n e m u , n o s z ą c e m u n a z w ę narodu p o l s k i e g o ” .
(Prz 2 8 0 ) b ) im io n a p o s t a c i b ib lijn y ch :
A b e l , J e z u s , J ó z e f , Ju d asz , K a if a s z , K ain , M a g d a le n a , Piłat. B . O d w o ła n i a d o o g ó l n y c h idei b ib l ij n y c h , np.: a) B ó g c z u w a nad ś w i a t e m (np. Ps 121 ( 1 2 0 ) ; Mt 6, 2 5 - 3 4 ) . - „ R a z j e s z c z e p o l e c a j ą c „ c ó r e c z k ę M i j ę ” B o g u , z którym w se rc u um iera. J e m u , c o - „ n i e z m i e n n i e c z u w a nad ś w i a t e m ” - ż e g n a ł ją i b ł o g o s ł a w i ł ”. (W r z 122; por. NJ 2 6 7 ) b) B ó g karze za g r z e c h y (np. Pw l 5, 8 - 1 0 ) . - O p is p rofan ac ji h i s z p a ń s k i e g o k o ś c i o ł a , sz at lit u r g ic z n y c h i c z y n n o ś c i lit u r g ic z n y c h . (Z o b . P III 3 8 - 4 5 ) c ) Prośba g r z e s z n ik a o m i ł o s i e r d z i e B o ż e (np. J 8, 1-11; Mt 18, 1 2 - 1 4 ) .
- „O m ia s t o , m ia sto ! O d p u ś ć mi! Daj mi s p o c z ą ć na cm e n tarz u s w y m ! N i e karz m ię b e z l i t o ś c i, p r z e z Pana n a s z e g o Jezusa C h r y s t u s a . .. ”
ZESTA W IEN IE BIB LIJN Y C H O D W OŁAŃ W D ZIEŁA CH ŻERO M SK IEG O 8 7 C . M o d l i t w y o g e n e z i e b iblijnej: - „ O j c z e n a s z ” ( S p 6 6 , U ż 2 4 8 , 2 5 2 , C H 164, Prz 9 4 ) ; - „ B o ż e , bądź m i ł o ś c i w m n ie g r z e s z n e m u ” (P II 102); - „ A le , o W s z e c h m o g ą c y , j e ś l i T w a w o l a ” (P III 1 5 1 ); - „ Z d r o w a ś M a r y j o ! ” ( S p 6 6 ) . W śr ód m o d l i tw s z c z e g ó l n i e u p r z y w i l e j o w a n e m i e j s c e p r z y s ł u g u j e tej, którą C hrystus n a u c z y ł lu dzi: „ O j c z e n a s z ” . U Ż e r o m s k i e g o da s i ę z a u w a ż y ć j a k i e ś w i e l k i e do niej u p o d o b a n ie . W D z i e n n i k a c h w s p o m i n a o ty m d w u k r o tn ie . N i e j est c o prawda w ie r n y c o d z i e n n e j p rak tyc e m o d l i t e w n e j , a l e w ra c a d o niej n a w e t po d łu g ie j p r z e r w ie ( 1 0 IV 1 8 8 5 , D z II 1 5 0 ). „ O j c z e n a s z ” n a jle p ie j też w y ra ż a j e g o u c z u c ia o s z c z e g ó l n e j s i l e n a tę że n ia ( 1 2 V II 1 8 8 3 , D z I 2 3 0 ). M o d lit w a ta t o w a r z y s z y r ó w n i e ż p o w i e ś c i o w y m b o h a t e r o m Ż e r o m s k i e g o - c z ę s t o w c h w i l a c h e k s t r e m a l n y c h p r z e ż y ć : p rzy ś m i e r c i ( C H 1 6 4 ) , c z y p o d c z a s t ajn ego n a b o ż e ń s tw a u n it ó w w l e s i e ( U ż 2 4 8 ) . N i e g o d z i s i ę j e d n a k w y m a w i a ć tych ś w i ę t y c h s ł ó w „ p o śró d k r w a w y c h o r g i i ”, „ m a s o w y c h i s e k r e t n y c h m o r d e r s t w ” w c z a s i e r e w o lu c j i w M o s k w i e (Prz 9 4 ) . D . Im io na i o k r e ś le n ia B o g a : A d o n a j, B a ranek B o ż y , B ó g w i e c z n i e ż y w y . B ó g w i e l k i e g o m i ło s ie r d z i a , M i ł o s i e r n y B ó g , J a h w e , Pan M o c n y i N i e ś m i e r t e l n y , P r z e d w i e c z n y , S ę d z i a , n i e o m y l n y S ę d z i a , s p r a w i e d l i w y S ę d z i a , S t w o r z y c i e l , S tw ó r c a , S tw ó r c a w s z e c h r z e c z y . W s z e c h m o g ą c y , Z b a w i c i e l , Z b a w ic i e l m iło s ie r n y . E. W y r a ż e n ia t e o l o g i c z n e o g e n e z i e biblijn ej: D a j m o n io n , g r z e c h p ie r w o r o d n y , m i ł o ś ć C h r y stu sa Z b a w i c i e l a , n a m ie s t n ik Baranka B o ż e g o .
F. T r eśc i b ib lijn e w interpretacji n ie k a to l ic k ie j: a) w o ln o m u la r s k ie j ( z o b . P II 3 8 - 3 9 , 5 2 - 5 3 , 57); b) ariańsk ie j (z o b . NJ 1 2 3 - 1 2 6 ) . G. W y r a z y i z w i ą z k i f r a z e o l o g i c z n e p rz e ję te z B ib lii: a) u ż y w a n e w p ie r w o t n y m z n a c z e n iu : a p o s to ł , p rorok, b ib lia , e w a n g e l i a , e w a n g e l i a m i ł o ś c i ; b) u ż y w a n e w j ę z y k u p o t o c z n y m w z n a c z e n iu p r z e n o ś n y m 2: - w y r a z y : a n io ł, a p o s to ł , a rc y k a p ła n , b ib lia , d ia b e ł, s z a ta n , f a r y z e u s z , g o l g o t a , Izraelita, ju d a s z , ła z a r z , m a m o n a , o d k u p i c i e l ,
2 W selekcji tej możliwa jest pewna płynność, bowiem św iadom ość zw iązku danego wyrazu czy frazemu ze źródłem, z którego pochodzi, jest z pewnością różna u poszczególnych osób. Trudno ją też ustalić w sposób jednoznaczny w wypadku Żeromskiego. Pomocą w w yborze służy autorce pracy kontekst wypowiedzi i znajomość „chwytów" stylistycznych pisarza.
8 8 S. IW ONA GERM A N
p i e ś ń nad p i e ś n ia m i, p rorok, p r o r o c tw o , p r o r o k o w a ć , raj, s y n c h e d r i o n , z m a r t w y c h w s t a ć , z w i a s t o w a ć ;
- z w i ą z k i f r a z e o lo g ic z n e :
w y r a ż e n ia - e w a n g e l i a m y ś l e n i a , f a ł s z y w y prorok, j u d a s z o w e o p i n i e , j u d a s z o w a p o d ł o ś ć , p o c a łu n e k Ju dasza, korona c i e r n io w a , łąka ( d o li n a ) m le k ie m i m i o d e m p ły n ą c a , raj d u s z y , raj urojeń, d r z w i raju, k w ia t raju, ja k w raju, p u c h o w y raj, r o z k o s z e raju, s y n o w i e A d a m o w i , sz atan k rw i, ś w i ę t e ś w i ę t y c h , ziem ia o b iec a n a ; z w r o t y - iś ć d o Abraham a na p i w o , iś ć d o Abraham a na l e p s z y w i k t i j a k ie ś p i w o , nie z o s t a w i ć k am ie n ia na k a m ie n iu , rzucać k a m i e n i e m p o t ę p ie n i a , rz u c a ć perły ś w i n i o m , s p r z e d a ć za ja k ie sr eb rn ik i, u m y w a ć ręce;
c ) im io n a o s o b o w e ( b o h a te r ó w u t w o r ó w Ż e r o m s k ie g o ) :
A n n a , E w a , Jan, J ó z e f , Ł u k a s z , Marta, Piotr, S z y m o n , U riasz; d ) n a z w y g e o g r a f i c z n e :
B a b i l o n , J e r u z a le m , S y jo n .
H. D z i e ł a s z t u k i n a w i ą z u ją c e ty tu łe m lub treścią d o B i b li i3.
Ż e r o m s k i sn u je r e f le k s je na tem at n a s tę p u ją c y c h d z i e ł lub w y m i e n i a j e w s w o i c h u tw orac h :
a) o b r a z y : A d a m i E w a w y g n a n i z ra ju - M a s a c c ia , C h r y s t u s w d o m u
M a r i i i M a r t y - S i e m i r a d z k i e g o , K u s z e n i e Z b a w i c i e l a p r z e z s z a t a n a - Adam a
C h m i e l o w s k i e g o , M a r i a M a g d a l e n a A nd rzeja d el S arto, M a g d a l e n a - R ib ery,
N a G o l g o c i e P i e c h o w s k i e g o , P ó j d ź z a m n ą Grottgera, Ś w i ę t a R o d z i n a
B o t i c e l l e g o , T r a g e d i a w i e c z e r n i k a - L e on ar d a, twarz C hrystusa po zd jęc iu z k rzy ż a w o b r a z i e A n t o n i e g o v a n D y c k a , Z b a w i c i e l na k r z y ż u - Fra A n g e l i c a ,
Z d j ę c i e z k r z y ż a R em b r an d ta, Z d j ę c i e z k r z y ż a Rib ery;
b ) freski - U w o l n i e n i e ś w . P i o t r a z w i ę z i e n i a - R afaela;
c ) m o z a ik i: S w . M a r e k , W s k r z e s z e n i e Ł a z a r z a , Z m a r t w y c h w s t a n i e ; d ) rz eź b y: figura C hrystusa „ f r a s o b l i w e g o ” , p o s ą g Je r e m ia sz a .
P is a r z w s p o m i n a t e ż - w p o d o b n e j form ie - u tw o r y lite r a c k ie , np.: In e x i tu I z r a e l K o n o p n i c k i e j , J u d a s z a A n d r i e je w a , p rzytac za f r a g m e n ty z H i s t o r i i p a t r i a r c h y N o e g o W ło d z i m i e r z a Z a g ó r s k i e g o , z H y m n u S ł o w a c k i e g o , z K a z a ń s e j m o w y c h S k a r g i. P o n a d t o c y t u je u r y w k i p ie ś n i k o ś c i e l n y c h op artych na k a n w ie b ib lijn ej: - A c h k i e d y ż w y k u j e m , s tru d z en i o r a c z e , l e m i e s z e z p a ła sz y s k r w a w i o n y c h , - D i e s irae.
3 Zoslały tu uwzględnione zarówno dzieła sztuki malarskiej i rzeźbiarskiej, jak również literackiej i muzycznej (pieśni).
ZESTA W IEN IE BIBLIJN Y CH O D W OŁAŃ W D ZIEŁA CH ŻER O M SK IEG O 8 9
- K o l s ła v i e n n a sz G o sp o d ' w S ijo n ie ,
- Z asłon a s i ę p o ta r g a ła , z i e m ia d r ż y , ł a m i e s i ę sk a ła ...
2. ODW OŁANIA BIBLIJNE
Dla p r z e d s ta w ie n ia d o k u m e n ta c j i z a s t o s o w a n o f o r m ę t a b e li. U m o ż l i w i a on a przejrzystą p r ez en ta cję „ m ie j s c b i b l i j n y c h ” o r a z k o m p a r a c ję z a s t o s o w a n e g o p rz e z Ż e r o m s k i e g o o d w o ł a n ia b ib l ijn e g o z j e g o p r a w d o p o d o b n y m t e k s te m ź r ó d ł o w y m . M ateriał f a k t o g r a f ic z n y w ta b e la c h z o s t a ł u m i e s z c z o n y w k o l e j n o ś c i z g o d n e j z D z i e ł a m i Ż e r o m s k i e g o 4. T a b e l e p o sia d a ją p i ę ć k o lu m n . P ie r w sz a z a w ie r a l i c z b ę p o r z ą d k o w ą k o le j n e g o cytatu lite r a c k ie g o (z k ol. 2 ), m i e s z c z ą c e g o w s o b i e o d w o ł a n i a b iblijn e.
W k o lu m n i e drugiej u m i e s z c z o n o w y p i s y z d z i e ł Ż e r o m s k i e g o .
K o lu m n a trzecia p o d a je p a g in a c j ę c y t o w a n y c h f r a g m e n t ó w u t w o r ó w p isarza, a w w y p a d k u P o p i o ł ó w i D z i e j ó w g r z e c h u r ó w n i e ż n u m e r to m u .
W k o lu m n i e cz w artej z a p isa n o tekst ź r ó d ł o w y o d w o ł a l i b ib l ijn y c h z a w a r ty c h w w y p i s a c h z d z ie ł Ż e r o m s k i e g o . K o n i e c z n e są tu d w a w y j a ś n i e n i a . P i e r w s z e w i ą ż e s i ę z m o ż l i w o ś c i ą w y s t ę p o w a n i a k ilk u fr a g m e n tó w b ib l ijn y c h , o d n o s z ą c y c h s i ę do j e d n e g o cytatu l i t e r a c k i e g o . D r u g ie d o t y c z y ed y c ji b iblijn ej. W k a ż d y m w y p a d k u c y t o w a n a j e s t w er sja B i b l i i W ujka. C z a s a m i zdarza s i ę jed n a k , ż e po niej d an y fr a g m e n t z a p i s a n y j e s t p o n o w n i e , l e c z w e d ł u g innej e d y c j i P ism a ś w . w e d ł u g W u l g a t y , B i b l i i
g d a ń s k i e j lub B i b l i i b r z e s k i e j 5. S ł u ż y to u d o k u m e n t o w a n iu p r z y p u s z c z e n i a
autorki p racy, ż e w o d w o ł a n iu b ib l ijn y m Ż e r o m s k i o p ie r a ł s ię na in n e j, n iż W u j k o w a , w e r s ji B ib lii. C y ta ty z W u l g a t y s łu ż ą k o n f r o n ta c ji z e ź r ó d ł e m ł a c iń s k ie j w e r s ji b ib lijn y c h o d w o ł a ń w d z i e ł a c h autora L u d z i b e z d o m n y c h 6.
4 Podstawą opracowania była edycja D ziel Żeromskiego pod red. S. Pigonia. (W arszawa 1955- 1973).
5 W ersja Biblii brzeskiej podana jest w kilku zaledw ie wypadkach. Autorka pracy - ze względu na trudności w bezpośrednim dostępie do tej edycji Pisma św. - odw ołuje się do jej tekstu za pośrednictwem W acława Borowego. Zob. T e n ż e . Żerom ski i św iat książek. W: O Żerom skim . Rozprawy i szkice. W arszawa 1964 s. 80-82.
6 Cytaty biblijne według edycji innej niż J. W ujka są na końcu - w naw iasie - zaopatrzone odpowiednim skrótem wskazującym na ich źródło.
9 0 S. IW ONA GERMAN
K o lu m n a piąta z a w ie r a l o k a liz a c j ę c y t a t ó w b ib lijn y c h . W w y p a d k u , k ie d y d a n e o d w o ł a n i e b ib l ijn e m o ż n a o d n i e ś ć d o r ó ż n y c h m i e j s c w P i ś m i e ś w ., p o d a n o parę ic h p r z y k ła d ó w .
C a ł o ś ć k o ń c z y s i ę i n d e k s e m k s i ą g b ib l ijn y c h , z k tórych Ż e r o m sk i k orzysta w s w o i c h u tw o r a c h . Zawarta w n im j e s t d o k ła d n a literacka lo k a liz a cja o d w o ł a ń d o p o s z c z e g ó l n y c h k s ią g P ism a ś w . B y u ła t w ić o rien tację w s p ó ł c z e s n e m u o d b i o r c y z a s t o s o w a n o d w o j a k i e n a z e w n i c t w o . N a jp ie r w p o d a n o k s i ę g i w e d ł u g B ib lii T y s i ą c l e c i a , a w n a w i a s ie ich o d p o w i e d n i k i w B i b l i i W u jk a .
Tab. 1. S y z y fo w e p r a c e
Lp. C y tat S trona B iblia lo k alizacja
1 2 3 4 5
1
. P ra w ie k ażd e z tych słó w by ło ja k b ib lijn e z ia rn o u p a d a ją ce na b ujną rolę.139 A d rugie padły na ziem ię d o b rą: i dały ow oc, j e d no se tn y , d ru g ie s z e ś ć - d z ie siątn y , d ru g ie trzy - dziestny. M at. 13, 8 por. Mar. 4, 8 Ł u k . 8, 8 T ab . 2. P ro m ień 1 2 3 4 5
1
. R az ty lk o w y ła n ia ł się s p o m ięd zy o b ło k ó w : sp a d ł na z iem ię ja s n y pro m ień słońca. W p o staci w ie lk ie j białej p lam y g n a ł w śród ró w n in , [...] nie z n a jd u ją c m ie jsca, nib y g o łęb ic a N o eg o , gd zieb y w y tc h n ąć , i ży w e j ziem i, k tó rą by m ógł o g a rn ąć i u k o ch ać m iło sn y m św iatłe m s w o im , z n iczeg o ro d z ąc y m w ie k u iste ży cie.19-20 W y p u ścił też g o łęb icę za nim , aby p o zn ał je ś li już u stały w o d y na ziem i. K tó ra nie n alazłszy g d z ie b y oc p o częła noga je j, w róciła się k'niem u do korab iu : wo dy bow iem były po w szy st kiej zie m i: [...].
1 Moj. 8, 8-9
-2. W m yśli je g o p rz esu n ę ło się w tej chw ili zd an ie: „Jako w o d a g asi p ra g n ie n ie , tak ja łm u ż n a w y su sz a g rz e c h ”
-30 O gień g o rejący gasi w o da: a jałm u żn a grzechom się przeciw ia.
E kkles. 3, 33
ZESTA W IEN IE BIBLIJN Y CH ODW OŁAŃ W D ZIEŁA CH ŻERO M SK IEG O 9 1
1 2 3 4 5
3. R aduski sta n ął ja k w ry ty i słu ch ał. S am otny, w ie lk i, o d w ie cz n y dzw on na starej w ieży u d erzał. [...] N ie był to sam dźw ięk . B yło to
3 6-37 R z e k ł B ó g d o M o jż esza: Jam Je s t Kt ó r y m Je s t: R zekł: T ak p o w ie sz s y nom Iz ra e lo w y m : KTÓRY JEST p o sła ł m ię do w as.
2 M oj. 3, 14
sło w o . [...]:
- Jam je s t, jam je s t, jam je s t. [...] z n a la z ł się przed ośw ietlo n y m ko ścio łem . [...]
R aduski o p u ścił sw e m iejsce, [...] O b ją ł w zro k iem głow ę k o n ającą d lateg o , że była u p o jo n a św ięty m i m yślam i, n ajc zy stsze ręce, gw oździam i p rzy b ite do d rzew a za to , że
się w y ciąg n ęły p rzeciw k o m ocy B ło g o sław ie n i k tó rzy p ła M at. 5, 5 żelaz a , z b ło g o sław ien iem czą: a lb o w iem oni b ęd ą p o r. Ł u k .
ty ch , k tó rzy płaczą. p o cieszen i. 6 , 21 b
Ju ż mi się k ilk a k ro tn ie z d a- 55 I zrzu co n je s t on sm o k O bjaw . rżało , że m ili ludzie, a w ie lk i w ąż sta ro d a w n y , 12, 9 sz c ze g ó ln ie koledzy z budy, k tó reg o z o w ą d y a b łe m i sza -up atry w ali w e m nie strąco n eg o tan em , k tó ry z w o d zi w s z y s
anioła. tek św ia t: i z rzu c o n y je s t
na z ie m ię , i a n io ło w ie je g o z nim są zrzu c en i.
W n io sk i ow e nie sp ra w iły 119 A lb o w iem sp ra w io n y b y ł Żyd. mu ż ad n e j p rzy k ro ści, c h o p rzy b y tek p ierw szy , w 9, 2-3 ciaż ja k ręka zło d z ie jsk a k tó ry m były lic h ta rz e i
ro z d ziera ły zasło n ę m iejsca s tó ł i p o ło że n ie c h le św ię teg o św ięty ch , p o d obne bów , k tó re zo w ią św ięte. b y ły raczej do sen n y c h , A za w tó rą z as ło n ą p rz y
czu ły ch m arzeń. b y tek , k tó ry zo w ią św ię to M at.
ś w ięty ch . 27, 51 p o r. M ar. A o to zasło n a k o śc ieln a ro z d arła się na d w ie c z ę 15, 38 ści, od w ie rzc h u aż do Ł u k . dołu : [...]. 23, 45
6. R aduski m yślał w ted y , ja k 132 p o m ó c tem u ch ło p cu (u c z n io wi k am ien iarza) bez u ciekania się do w s trę tn ej dlań ja łm u ż ny, ale w tej chw ili sąd s k ry ty, sam w sobie sc h o w an y ,
łą-9 2 S. IW ONA GERMAN
1 2 3 4 5
c z y ł się ja k w o d a zask ó rn a k ro p lam i z ro z m a ity ch stron p ły n ący m i w g łęb o k ie źródł< w o d y ży w o ta.
[...]
G d y tak ro z m y śla ł, p ło n ąc o w ą ra d o ścią , k tórą B iblia n a zy w a ła „ w ielk ą” , drzw i się o tw a rły , sta n ę ło w nich [...] ch u d e d z ie w c zy n isk o [•••]•
7. C zy ż p rz ed się b io rs tw o tego g a tu n k u m oże nie iść? Id zie, i bram y p iek ie ln e go nie z w y ciężą . M ojem u p i sem k u sz ło d o p ra w d y o coś w rę cz innego.
T ab . 3. L u d z ie b e zd o m n i
1 2 3 4 5
1. S k u p ia ły się tam , tłu m y w ie l 26 A le c o śc ie w yszli w id zieć? M at. kich d am , stro jn y ch i p a ch C zło w iek a w m ięk k ie szaty 11, 8 n ący ch d zie w ic, m ężczyzn w o b leczo n e g o ? O to którzy w Ł uk. „ m ię k k ie sz a ty o d zia n y c h " . m ięk k ie sz a ty się ob łó czą 7, 25
w d om iech k ró lew sk ich są.
2. N ie n ależy słu ż y ć „ m a m o 74 N ie m o żecie B ogu słu ży ć M at.
n ie ” . i m am onie. 6, 24
por. Łuk. 16, 13
3. - M y lek arze! M y, sól ziem i, 75 W y jes te ś c ie sól ziem i. M at.
m y, ro zu m , m y, ręka kojąca 5, 13
w s z e lk ą boleść...
4. (Z p a m ię tn ik a Jo a si) 19 lis to 157 K tó raż to je s t, która s tę Pieśń. p ad a. „ N ajz ac n iejsz a pieśń puje p rzez pu szczą ja k o 3, 6 S a lo m o n o w a ” m ów i: „I któż to pro m ień dym u z w o nnych je s t, k tó ry w y ch o d zi z p u szc zy , rz ec zy m irrh y i k adzidła ja k o słu p y d y m u , k u rząc się od i k ażd eg o prochu
m irry , od k a d zid ła i od w s z y s t a p te k arsk ie g o ?
k ich p ro c h ó w w o n n y c h ...” Y k to raż to iest, któ ra w y Pieśń. ch o d zi z p u szczey iako 3, 6 (B B ) słu p y d ym u k u rząc się
K to w ierzy w m ię, ja k o Jan m ów i pism o , rzeki w o d y 7, 38 o ży w ej p o p ły n ą z ż y w o
ta jeg o .
A lb o w iem w esele w ie lk ie Filem . 7 m iałem i po ciech ę w m i
ło ści tw ej, iż w n ę trz ności św ię ty ch są p rzez cię o ch ło d zo n e, bracie!
143 A ja tobie p o w iad am , M at. iżeś ty je s t opoka: a na 16, 18 tej opoce z b u d u ję k o śció ł
m ój: a bram y p iek ieln e nie z w y cię żą go.
ZESTA W IEN IE BIB LIJN Y C H O D W OŁAŃ W DZIEŁA C H ŻERO M SK IEG O 9 3
1 2 3 4 5
od m irrh y y od k a d zid ła, y od w szy tk ic h p ro c h ó w w o n n y ch ?
5. 20 listo p ad a. „N a ło żu m oim w nocy szu k ałam teg o , którego se rd ec z n ie m iłu ję, szu k ałam go, alem go nie zn ala z ła. A przeto tera z w stan ę, a ob ejd ę m iasto, będę szu k ać po ulicach i po m iejscach p rzestro n n y ch tego, k tó reg o z d u szy m iłuję. S z u k a łam go, alem go nie z n a la z ła ...”
157 N a łó żk u m oim w n o cy P ieśń. szu k ałam tego k tó reg o m i- 3, 1-2 łu je d u sza m oja: sz u k a ła m
go, a nie nalazłam . W stan ę, a o b b ież ę m iasto: po u lic ach i po ry n k ach s z u k ać będę k tó reg o m iłu je d u sza m oja: sz u k a ła m g o a nie nalazłam .
6. 22 listo p ad a. [...]
T en facet g o tó w pom y śleć, że w y w iera na m nie tak p io ru n u ją ce w ra że n ie, a on mi tylko ubliża. C zem uż to nie je s t tam ten z Pieśni nad p ieśn ia m i?
157 J a k o ja b ło ń m iędzy d rz e- P ieśń . np. w e m leśn y m : tak m iły m ój 2 , 3. 4. 8, m ięd zy sy n am i. P od c ie - 10-14. n iem je g o k tó reg o m p ra g n ęła, sie d ziała m : a o w o c je g o s ło d ki g a rd łu m em u.
W p ro w ad z ił m nie do p iw n ice w in n e j, ro z rz ą d z ił w e m nie m iło ść: [...] G ło s m iłeg o m e go: o to ten id zie sk a c zą c po g ó ra c h , p rz e sk a k u ją c p a g ó rk i. [•■■]
O to m iły m ój m ów i ku m nie: w stań sp ie sz się p rz y ja c ió łk o m o ja, g o łę b ic o m o ja: a p rzy jd ź . [...]
7. 26 listo p ad a. C icho, cic h u tk o um arła panna L. [...] T o była nie ty lk o isto ta duchem c zy sta ale p rzed ziw n ie czysta ciałem , je d e n z p o słań có w bo ży ch , co na w zó r Jeg o „ trzcin y c h w ie ją c e j się nie z łam ie lnu
k u rząceg o się nie p rz y g asi” , ja k m ów i św ięty M ateusz.
159 T rzc in y z g n ie c io n e j nie z ła - M at. m ie, a lnu k u rz ąc eg o się 12, 20 nie zag a si: aż w y staw i sąd p o r. Izaj.
ku zw y cię stw u : 4 2 , 3
8. 24 gru d n ia. W ró ciłam z p a ste rk i. [...]
W ż ło b ie , g o rzej niż n iem o w lę u b o g ieg o p aro b k a, leży ten , o którym m ów ił Izajasz, że „u d erzy ziem ię rózgą ust sw o ic h ".
177-178 A le b ęd zie są d z ił w sp ra - Izaj. w ie d liw o ści ub o g ie: i U , 4 b ę d zie stro fo w a ł w p raw ości za c ic h y m i na zie m i: i u b iję z iem ię ró z g ą ust sw o ic h , a d u ch em w arg sw o ic h z ab ije n iez b o żn ik a .
9 4 S. IW ONA GERM A N
1
A le b ęd zie u b o g ich są d z ił w sp ra w ied liw o ści, a w p raw o ści b ę d zie k arał c ic h y c h na ziem i. I uderzy ziem ię rózgą ust sw o ich , a d u ch em w arg sw o ich zabije n iez b o żn ik a. Iza j . 11, 4 (B O ) 9. 10
.
2 5 m arca. (...) Je ste m p o d o b n a do ow ej sad zaw k i S ilo e 7, g d y od niej a n io ł o d leciał.179 A je s t w Je ru za lem ow cza Jan. sa d z aw k a , którą po Ż y d ó w - 5, 2-4 sku zo w ią B e tsaid a , m ająca p ięć k rużganków .
W tych leżało m n óstw o w ie lk ie n iem o c n y ch , ślep y ch , ch ro m y ch , w y sch ły c h któ rzy czek ali p o ru szen ia w ody. A A n io ł P a ń sk i zstęp o w ał c za su p ew nego w sad zaw k ę: i w z ru sz ała się w oda. A kto p ierw szy w s tą p ił do sa d z aw ki, po w z ru sz en iu w o d y , s ta w a ł się zdrow ym ja k ą b y k o l- w ie k z ję ty b ył niem ocą.
4 c zerw ca. [...] K onie ru szają 187-188 i w brzęku ż e la s tw a , w tu rk o
cie k ół sły sz ę sło w a n ied aw n o w B iblii p rz ec zy ta n e. Ż yła w i d ać ta s k ry ta m yśl w e m nie, ja k g d y b y stalo w y m rylcem na o ło w iu w y p isa n a : „N ie b ęd zie p a m ięci tak m ąd reg o , ja k i g łu p ieg o na w ie k i, gd y ż p rzy jd ą d n i, k ied y w s z y s tk ie g o z a p o m ną, a ja k u m iera m ąd ry , tak też i g łu p i...”
T a c y n ic zn a m ąd ro ść rzu co n a p rz ez z u ch w a łeg o k ró la, z n a w cę „ w sz y stk ic h sp ra w pod s ło ń c e m ” , nie n iosła mi p rz y krości.
N ie b ęd zie b ow iem parnię- Ekk. ci tak m ądrego ja k o i 2, 16 g łu p ie g o na w ie k i, a p o
to m n e czasy zap o m n ien iem w s zy stk o zaró w n o pok ry ją: u m iera u czo n y , także ja k o nie uczony.
Ja E k k le sia stes byłem kró- Ekk. lem Iz raelsk im w J e ru z a - 1, 12-14 leni.
I u m y śliłem w sercu m oim sz u k a ć i d o w ia d o w ać się m ąd rze o w szy stk im co się d z ie je pod sło ń cem . [...]
ZESTA W IEN IE BIBLIJN Y C H ODW OŁAŃ W D ZIEŁA CH ŻERO M SK IEG O 9 5
1 2 3 4 5
W id ziałem w sz y s tk o co się d z ie je pod sło ń c em : a oto w sz y s tk o m arn o ść i u tra p ie nie ducha.
11
.12
.
10 c zerw ca. [...] „T akow yż p rzy p ad ek schodzi na ludzi, ja k o i na z w ierz ęta , gdyż ja k o zw ierzę tak i czło w iek
um iera i je d n a k o w e g o ducha m ają w szy scy , a nie ma nic w c zło w iek u przed byd lęciem , bo w s zy stk o je s t p ró ż n o ść ” . [...]:
„K tóż w ie, czy duch c z ło w ie czy id zie w górę, a duch zw ierzęcy zstęp u je na dół, pod ziem ię. W sz y stk o id zie na je d n o m iejsce, a w szy stk o je s t z prochu".
200-201
W o g ró d k u w y g rzew ały się na sło ń cu stare, u sch n ięte babska, zg n iłe d zieci d y g o cące w p o tach m ala rii, ro zm aite „ g łu p ie " Zydki i w sze lk ie inne ptaki n ieb iesk ie, co ani sieją, ani orzą...
210
P rz e to ż je d n a k ie je s t d o - E kk. k o ń c ze n ie czło w iek a i 3, 19 b y d ląt, i ró w n y stan o b o jg a: ja k o u m iera c zło w iek , tak i one u m ierają: je d n a k o tch n ą w s zy s tk ie , i nie m a c zło w iek n ic w ięcej nad bydlę: w s z y stk o p o d leg ło m arn o ści.
A lb o w iem th ak o w y ż p rz y - K azn. p ad ek p rzy ch o d zi ńa ludzi 3, 19 (B B ) iak o y na z w ierz ęta , g d y ż
ia k o u m iera o n o , th a k y ten um iera, y ied n a k ieg o d u ch a m aią w s zy s cy , a nie m a nic c z ło w iek p rzed b y d lęciem , bo w sz y s tk o iest p ro żn o ść.
K tó ż w ie jeś li duch sy n ó w Ekk. A d am o w y ch w s tę p u je 3 , 21 w z g ó rę, a jeśli duch b y d lęc y s s tę p u je na dół? I w s zy s tk o id zie na je d n o m iejsce. Z z ie m ie są u czy - E kk. n io n e, i w z ie m ię się 3, 20 jed n a k o ob racają.
W szy tk o id zie na ied n o K azn. m iey sce, a w szy tk o iesth z 3, 2 0 (B B ) prochu.
W ejrzy jc ie na ptaki n ie b ie sk ie , iż nie sie ją ani żną, ani z b ie rają do g u m ien : a o c ie c w a sz n ieb iesk i ży w i
je-M at. 6, 26
13. C hw ała Panu B ogu N ajw y ż szem u ... N iech będzie im ię Je g o b ło g o sław io n e...
253 C h w ała na w y so k o śc i B o - Ł u k . gu: N iech aj b ę d zie im ię 2 , 14 P a ń sk ie b ło g o sła w io n e , o d - Ps. 112 tąd i aż na w ie k i. (1 1 3 ). 2
9 6 S. IW ONA GERMAN
1 2 3 4 5
14. W ie cz o ry , kiedy k się ży c był 270 T y ś P anie na po czątk u z ie Ps. 101 w y s ta w io n y w jas n y c h n ieb io m ię u g ru n to w ał, a dzieła (1 0 2 ), 26 sa c h , k tó re, ja k m ów i B ib lia, rąk tw oich są n iebiosa. por. Zyd.
są sp ra w ą p a lc ó w b o ży ch , 1, 10
p rz em ie n iły się w św ięte m iste rium .
15. „ K to z m ag a się ze św iatem , 287 K to n a la zł d u szę sw oję, M at. z g in ą ć m usi w c za sie, by żyć straci ją: a ktoby utracił 10, 39 w w ie c z n o śc i” . d u sz ę sw ą dla m n ie, n a j
d z ie ją.
16. „ A sp e rg e s m e h y so p o et m un- 304 P o k ro p isz m ię H y zo p em , a Ps. 50 d ab o r: lav a b is m e et su p e r ni- będę o c zy ścio n y : o m y jesz (5 1 ), 9
vem d e a lb a b o r...” m ię, a będę nad śn ie g
w y b ielo n y . A sp erg e s me h y sso p o , et Ps. 50 m undabor: lav ab is m e, et (5 1 ), 9 s u p e r nivem dealb ab o r. (W ) 17. A S P E R G E S M E ... 345 ( ty tu ł ro z d zia łu )
18. M ów ię so b ie zaw sze te naj- 310 w y ż sz e, n a jp o tę żn iejsz e ,
te b oskie sło w a , k tó re z c ie n ió w ję z y k a rodu lu d zk ie g o On w y ją ł: „C o m nie i tobie, n ie w ia s to ? ”
19. - M y ś lisz teraz: - „C o m nie 363 i to b ie, n ie w ia s to ...”
jw . tam że
I rzek ł jej Je zu s: Co m nie i tobie n iew iasto ? je s z c z e nie przy szła g odzina.
jw . Jan. 2, 4 tam że 20. - N a m o cy takich zasad p rz y b ito Je z u sa C h ry stu sa do k rzy ża. P o w ie d zieli m ężow ie: „M y m am y p ra w o n a sze i w e d łu g praw a on um rzeć p o w i n ie n ” .
- P rz e z to cie rp ie n ie św ia t z o s ta ł zb aw io n y .
- P otęga zb aw ie n ia nie leżała w c ie rp ie n iu , lecz w nauce. [...] C h ry stu s p o w ie d ział: „N ie są d ź c ie , a b y ście nie byli s ą d z e n i” .
334
O d p o w ied zieli mu Z ydo- w ie: M y zakon m am y, a w ed le zak o n u ma um rzeć, że się Synem B ożym czynił.
Jan. 19, 7
N ie są d ź cie, ab y ście nie M at.
ZESTA W IEN IE BIBLIJN Y C H ODW OŁAŃ W D ZIEŁA CH ŻERO M SK IEG O 9 7
1 2 3 4 5
por. Ł u k . 6, 37 Po tym p o zn ają w s z y s c y Jan . ż eś c ie u czn iam i m oim i 13, 35 je ś li m iło ść m ieć b ę d z ie
cie jed e n ku d ru g iem u .
P o dobne się sta ło k ró les tw o M at. n ieb ie sk ie c zło w iek o w i, 13, 2 4 -3 0 któ ry p o sia ł d o b re n a sien ie
na roli sw ojej.
A gdy lu d zie sp a li, p rz y sz e d ł n iep rz y ja c ie l je g o , i n a sia ł k ąk o lu m ięd zy p s z e n i c ą i odszedł.
A gdy u rosła traw a, i o w o c u c zy n iła: tedy się p o k a za ł i k ąkol. [...] D o p u ście o b o jg u ro ść aż do żn iw a: a c zasu żn iw a rzek ę ż eń c o m : Z b ie rzc ie p ierw ej k ą k o l, a z w iąż cie ji w s n o p ki ku sp a len iu : a p sz e n ic ę zg ro m a d źc ie do g u m n a m o- je g o . T ab. 4. P o p io ły 1 2 3 4 5
1. [...] w ylew potu ja k o b y w odą I P o k ro p isz m ię H y z o p em , a Ps. 50 z la ł je g o czo ło , ręce i nogi.
P rz y sz ed ł nań na w z ó r a nioła m iło śn ik a, p o k ro p ił sp a lo n e c ia ło hyzopem , [...]. 115 b ęd ę o c z y ścio n y : o m y je sz m ię, a będę nad ś n ie g w y bielo n y . (5 1 ), 9 2. A le św ia tło ść z dala n ad ch o dząca p o k ro p iła hyzopem c ie nie, i na je j w sze ch w ład n y zn ak w o d a sam o tn a zo stała w d o le, a m gły p o rz u cały jej łono.
142 jw . tam że
3. „Tyś to u czy n ił, któryś 163-164 B ó g je s t m iło ść : a kto 1 Ja n . je s t B óg czyli M iłość". m ie szk a w m iło ści: w B ogu 4, 16
[...] m ieszk a, a B ó g w nim .
N iech no pan po m y śli, co by z nim było, g d y b y w y m azać te słow a: „P o tym p o z n ają, ż e ś cie u czniam i m oim i, jeś li się w zajem m iłow ać b ę d ziec ie ”. M iłość m iędzy ludźm i należy siać ja k zło te zboże, a kąkol nienaw iści trzeba w y ry w ać i d ep tać nogam i.
9 8 S. IW O N A GERMAN
„N iec h aj się raz je s z c z e ro z rad u ję w m iło ści je d n e j, po- sp ó ln e j z T o b ą , niech w y zn am na ło n ie T w o im k rzyw dę mą i n iech aj zaz n a se rce m oje w ie c z n eg o sp o k o ju na T w o im sercu , k tó ry ś je s t B óg, czyli M iłość.
4. - N ie ma ju ż d o b rej w oli! 221 I rzekł: N agom w y s ze d ł z Job. B ó g d ał, B óg w ziął. ży w o ta m atki m ojej, i nago 1, 21
się tam w rócę: Pan dał, Pan o d jął: ja k o się Panu up o d o b ało , tak się stało: n iech b ęd zie im ię P ań sk ie bło g o sław io n e.
6.
7.
M ia ł ch w ilę tak d z iw n ą, że p ra g n ą ł rz u cić się do nóg ro d z ic ie ls k ic h , w y z n ać na w z ó r sy n a m arn o traw n eg o w s z y s tk ie sw e n a jta jn iejsz e w in y , [...]. A x a m ito w sk i u sły sz a w sz y w ie ść h io b o w ą c h w y c ił się za g ło w ę i s ie d z ia ł p rzez chw ilę bez ruchu.
W id z iał go w re sz cie z aszłeg o w lata, w g łęb o k ą, „ d o b rą ” ja k m ów i P ism o , sta ro ść , [...].
P o ło ży ć, ja k o Ja k u b p a tria r c h a, sp ra co w an e i o sła b łe nogi na ło żu i nie w s ta w a ć ju ż, lecz na w ieki um rzeć.
W idzi z p ie c z a ry sw ej F o rtu - n a tu s n ies zc zę śliw e g o , kied y d o jrz a ł ju ż śm ierć id ącą ku w e zg ło w iu i baw i się po raz o sta tn i rączk am i d z iecin y sw o je j, zlew a nań b ło g o
sła-246 I rzek ł mu syn: O jcze, Ł uk. zg rzeszy łem p rz eciw nieb u 15, 21 i przed tobą: ju że m nie
je s t go d zien być zw an sy n em tw oim .
268 P rzy b ieżał p o seł do Jo b a, Job. k tó ry b y p o w ied ział: W o ły 1, 14-19 o ra ły , a oślice p a sio n o p odle nich. I p rzypadli S ab ejczy cy i zabrali w szy stk o , i czelad ź m ieczem pozab ijali i u sz e d łem ja 'sam ab y ch ci ozn ajm ił. [...]
II I um arł w staro ści d o b rej 1 Par. 44 p ełn y d n i, i b o g actw , i sła- 29, 28
w y.
A d o k o n aw szy ro z k az an ia 1 Moj. którem i syny nau czał, z ło - 49, 32 ż y ł nogi sw e na łó ż k o , i
um arł: i p rzy ło żo n je s t do ludu sw ego.
44-45 B óg ojca tw eg o b ę d z ie po- 1 Moj. m o cnikiem tw oim , a 49, 25 w sze ch m o g ą cy b ę d zieć b ło g o sła w ił b ło g o sław ień stw y nieb iesk iem i z w ierzch u , b ło g o sław ie ń stw y p rzepaści
ZESTA W IEN IE BIBLIJN Y C H O D W O ŁA Ń W D ZIEŁA C H ŻERO M SK IEG O 9 9
1 2 3 4 5
w ień stw o , ja k m ów i P ism o, leż ąc e j na d o le, b ło g o sła -p iersi i ż y w o ta, [...]. w ie ń stw y p iersi i ż y w o ta.
9. W y w o łu jąc tak po d ru g ie i po 85-8 6 jw . tam że
trze cie ech o sw y ch im ion, w y rzu cali zarazem z piersi b ło g o sław ie ń stw o nieba i z ie m i, [...] hym n d u sz w z ru szo n y ch do sam ej głębi, ow o. ja k m ów i P ism o , błogosław ień -siw o n ieb iesk ie z w ierzch u . b ło g o sław ie ń stw o przepaści leżącej w do le, b ło g o sław ie ń stw o piersi i żyw ota.
10. S tra sz liw e w idm o żalu , 100 I dali mu pić w in o z ż ó ł M at. in felicissim u m gen u s in fo r- c ią z m ię sz a n e , a gdy s k o 2 7, 34 tu n ii, stan ęło obok i napój sz to w a ł n ie c h c ia ł pić.
z żółci a octu przykłada do w arg.
11. D o serca sp ły w a ły krople 102 jw . tam że
g o rzk ie ja k ż ó łć i ocet.
12. U sły szał znow u g ło s jej, 62 A gdy w y c ią g n ą ł ręk ę sw ą 2 K ról. gdy p rzy sięg ała w o b ec S tw ó r A n io ł P ański nad Je ru z a le m 24, 16 cy w sze ch rz e cz y i na w s z y s t aby je w y tra c ił: z lito w a ł por. 1 Par. ko, co m oże być św ięteg o się Pan nad u trap ien ie m i 2 1 , 15 dla k o b iety u czciw ej, że d o rzek ł: A n io ło w i lud b iją c e chow a tajem n ic pod karą m u: D o sy ć tera z zaw ścią g n i m iecza A n io ła N iszczy ciela. ręk ę tw oję. [...]
13. P rzez se rce je j pły n ęły w tedy 66-67 M iły m ój je s t biały i r u P ieśń. m arzen ia: „W idzę usta je g o m ian y , w y b ra n y z ty siąc ó w . 5, 10-16 przy m oich p iersia ch , a czo ło G ło w a je g o z ło to n alep sze:
p rzy nagim ram ien iu . W łosy w ło sy je g o ja k o lato ro śli je g o g łow y są na ręce mej p alm o w e, c zarn e ja k o kruk. o b n ażo n ej, a białe czo ło na- O czy je g o ja k o g o łę b ic e nad p rzeciw k o ust. C zerw one są stru m ie ń m i w ó d , k tó re są w je g o w arg i ja k róże z m ego m leku w y m y te, s ie d zą nad o g ro d u , a ruchom e są i ż a rli- p otoki n a jp e łn ie js ze m i. [...] w e ja k krew , [...]. B iałe zęby W argi je g o lilia , k ap iące b ły sk ają m iędzy u śm iec h n ięty - m irrh ę p rz ed n ią. [...] mi w arg am i ja k krótka w io se n - G ard ło je g o n a sło d sz e, a na b ły sk aw ica. K tóż to m ię w s zy s te k p o żąd liw y : tak ić cału je w tej ciszy i c iem n o - je s t m iły m ój, a ten je s t
ści? p rzy jaciel m ój, córki J e ro z o
1 0 0 S. IW ONA GERM AN 1 2 3 4 5 14. - Z em sta je s t m o ją, m ówi Pan ... - g łu ch o o d p a rł żo łn ie rz . 193 M o jać je s t po m sta, a ja o d dam na czas, aby się p o w i nęła noga ich: b lizko je s t dzień z g in ie n ia , i czasy się ku p rzy b y ciu kw apią.
5 M oj. 32, 35 Por. R zym . 12, 19 Ż yd. 10, 30 15. W ró cić do c ic h y c h , ro ln ic zy ch p ra c z T rep k ą, [...] kied y tuż o b o k , [...] tw o rzą się dzieje, ła m ią i ro z trz as k u ją kam ienne tab lice p raw p isa n y ch , [...].
III 12
A gdy się p rzy b liży ł do ob o zu , u jrza ł cielca i tańce i ro z g n iew aw szy się barzo, p o rz u cił z ręki tab lic e , i stłu k ł je pod górą.
2 M oj. 32, 19
16. Ś p ie w a ł, a ra c z ej w z y w a ł z głębi d u c h a, ze w sze ch w ła d z y se rc a , z całej piersi w o łał w p rz e stw ó r sło w a m i psalm u: Q u is d a b it m ihi p eu n as, sicu t c o lu m b a e?
Et c o la b o et req u iescam ...
86 I rzek łem : k to mi da sk rzy d ła ja k o g o łęb ic a, a będę latał, i o d p o czy w ał?
Et dix i: Q uis d ab it mihi p en n as sic u t co lu m b ae, et v o lab o , e t req u iesc am ?
Ps. 55 (5 4 ), 7
tam że (W )
17. „C o m n ie i to b ie n iew iasto ? - py ta się je j z d o b ro tliw ą m ąd ro ścią ży cie. [...] N ic nie trw a w ie cz n ie . [ ...]”
137 I rzek ł jej Jezus: Co m nie i Jan. 2, 4 to b ie n iew iasto ? je s z c z e nie
p rzy szła go d zin a m oja. [...]. B o p rzem ija k sz tałt św ia ta 1 Kor.
tego. 7, 31 b
18. S ic tra n s it g lo ria niundi... 248 [...] p ra eterit enim figura huju s m undi... tam że (W ) T ab 5. D z ie je g rzec h u 1 2 3 4 5 - O m ia sto , m iasto! [...] Ja k ż e tu ż y ć, c h o d zą c w s u k n ia ch p ięk n y ch , co o s ła n iają cia ło , aż do ziem i - p o m ięd zy ła c h m an y ż eb ra k ó w ? Ja k ż e m ożna daw ać ja łm u ż nę, brud ręki sw ej, na p o ży w ie n ie b ratu - b liź n iem u ? [...] Ja k ż e tu iść w sw ej c zy sto ści w śród g rz ec h ó w s tra sz liw y c h św iata? C h rz eś cija n in p o w in ien p rz ec ie zb a w ić lu d zk o ść, g d y ż in ac ze j...
I A w szy stk ie sp raw y sw e M at. 8-9 czy n ią, ab y byli w id z ia n i 23, 5. 23
od ludzi. A bow iem ro zsze - por. M at. rzają bram y sw e, i w ię k sz e 6, 1-4 c zy n ią kraje.
B iad a w am [...] o b łu d n icy : iż daw acie d zie sięc in ę z m iętk i, i z an y żu , i z k m i nu, a o p u śc iliśc ie [...]: sąd i m iło sie rd zie, i w iarę. [...]
T ak n iechaj św ieci ś w ia - M at. tło ś ć w asza przed ludźm i: 5, 16. 48 ab y w id zieli uczynki w asze
ZESTA W IEN IE BIBLIJN Y CH O D W OŁAŃ W D ZIEŁA CH ŻERO M SK IEG O 1 0 1
d o b re i ch w alili o jca w a s z e g o , k tó ry je s t w n ieb ie- siech .
B ą d źc ie ż w y ted y d o sk o n a li, ja k o i o ciec w asz n ieb iesk i d o sk o n a ły m jest.
2. M ysi u lotna p rz efru n ę ła , 9 [...]. L ecz za nią n adciąga
in n a, [...]. Jak o b y ow o c p rzed ziw n ej w iad o m o ści, [•••]•
3. W duszy, w pam ięci, w uchu 13-14 brzm ią teraz sło w a k ap łan a...
Ś w ięteg o P aw ła sło w o do K o- ry n cjan : „W szy stk o mi w o ln o , ale nie w s zy stk o p o ż y te c z n o ”. [...]
Ew a zap y tu je sam ej sieb ie , czem u by nie m iała w zn ieść się do tej p o praw y i stan ąć w cnocie czystości obok tej, co w p alcach sw ych p rzeced za m irrę, płyn b ro niący od zep su cia - tej, [...] co ma oczy ja k g o łę bica?...
4. (S p o w ied n ik do E w y) [...] 23 m ów ił je j w ted y sło w y a n io łó w z A p o k alip sy , śp ie w a ją cy ch tę pieśń now ą, że d z iew ice są istotam i „k u pionym i z lu d zi” , gdyż one „n aślad u ją B a ran k a, g d ziek o lw iek idzie, a w ustach ich nie m asz z d ra d y ”. M ó w ił je j sło w y św ięteg o Paw ła z listu do K o ry n cjan , że ten, co nie p o jął m ał ż o n k i, stara się o rzeczy P ań sk ie i pełen je s t p ra g n ie nia, żeby się B ogu podobać.
A le z d rzew a w ia d o m o ści 1 M oj. d o b re g o i z łe g o nie je d z , 2, 17
W szy stk o mi się g o d z i, ale 1 K or. nie w s zy s tk o p o ż y te cz n o . 6, 12 W sz y stk o mi w o ln o , ale (B G ) nie p o ż y te cz n o ; [...]. K tó raż to je s t, k tó ra w s tę - P ieśń, p u je p rz ez p u sz c zą ja k o 3, 6 p ro m ień dym u z w o n n y ch rz e c zy m irrh y i k ad zid ła i k a żd eg o p ro ch u a p te k a r sk ie g o ? 0 ja k o ż e ś p ięk n a p rz y ja - P ieśń, c io łk o m o ja, o ja k o ż e ś 4, 1 p ięk n a ? o c zy tw o je g o łę b ice, [...].
Ci są k tórzy się z n iew ia - O bjaw , stam i nie p o k a la li. B o d z ie - 14, 4-5 w icam i są. Ci ch o d zą za B a ran k iem g d z ie k o lw iek id zie. Ci kup ien i są z ludzi p ie r w iastk am i B ogu i B a ran k o w i. A w u ściech ich nie n alazło się k łam stw o : ab o w iem bez z m a zy są przed s to lic ą B o żą.
[...] Ci są , k tó rzy n a śla d u - tam że ją B a ran k a , g d z ie k o lw iek (B G )
idzie. Ci ku p ien i są z lu d zi, aby byli p ierw ia stk am i B ogu 1 B a ran k o w i.
102
S. IW ONA GERMANT en z aś , kto p o jm ie żo n ę, sta ra się o rz ec zy św iata i p ełen je s t p ra g n ie n ia , ja k o b y się ż o n ie p o dobał. „K tóra nie p o sz ła za m ąż - m ó w ił - sta ra się o rz ec zy P ańskie, ab y b y ła św ię ta ciałem i d u c h e m ” .
5. (S p o w ie d n ik )
„ C ia ło tw o je je s t k o śc io łem 24 D ucha Ś w ię teg o , któ ry w nas je s t, k tó reg o m am y od B oga, a nie je s te ś m y sam i sw o i". P ło m ie n n e w e rse ty listu do K o ry n cjan tak m ów ią. [...]
N ie p ro w ad ź n igdy ro zm ó w lek k o m y śln y ch , bo „złe rozm ow y p su ją d o b re o b y c z a je " - m ówi św ięty Paw eł.
A w ustach ich nie z n alazła się zd rad a; alb o w iem są bez zm azy p rzed s to lic ą Bożą.
[...] K to bez żo n y je s t, 1 Kor. sta ra się o to , co P ań sk ieg o 7, 32-34 ja k o b y p o d o b a ł się B ogu.
A który z żo n ą je s t, stara się o to, co św iatu należy, ja k o b y się p o d o b ał żo n ie: i ro zd zielo n je st.
I b iało g ło w a nie m ężata i panna, m yśli o tym co P ań sk ie g o je s t, ab y była św ięta c iałem i d uchem . (...]
[...]; bo kto nie ma żo n y , tam że s ta ra się o rzeczy P ań sk ie, (B G ) ja k o b y się p o d o b ał Panu; A le kto się o żen ił, stara się o rz ec zy tego św iata, ja k o b y się p o d o b ał żonie. J e s t ró ż n o ść m iędzy m ężatk ą i panną; która nie szła za m ąż, stara się o rzeczy P ań s k ie , aby była św ię ta ciałem i d uchem ; [...].
A za n iew iecie iż c złonki 1 Kor. w asze są ko ścio łem D ucha 6, 19 św ię teg o , k tóry w w as jest, k tó reg o m acie od B oga, a nie je s te ś c ie sw oi?
A zaź nie w iecie, iż c iało tam że w asze je s t k o ścio łe m D u- (B G ) cha św ię te g o , k tó ry w w as je s t, k tó reg o m acie od B o ga? a nie je s te ś c ie sam i sw oi;
N ie d a jc ie się zw o d zić: 1 K or. złe ro zm o w y psują o b y - 15, 33 czaję.
ZESTA W IEN IE BIBLIJN Y C H O D W O ŁA Ń W D ZIEŁA CH ŻERO M SK IEG O 1 0 3
1 2 3 4 5
6. (S p o w ied n ik ) C zy tam y w P iśm ie, że „B óg zatw ard za i zaślep ia g rz esz n ik ó w "...
25 Z a ś le p ił o czy ich, i za- tw a rd ził serce ich: aby o czy m a nie w id z ie li, i se rce m nie z ro z u m ie li: [...]
Jan . 12, 40
7. (S p o w ie d n ik ) [...] tak id ąc d o jd ziesz do ź ródełka św iętej pok o ry , do tego, co w ielki a p o sto ł P aw eł nazyw a „m iło ścią i duchem cic h o śc i" .
26 C o ch ce cie ? z ró zg am i m am p rz y jść do w a s, czy li z m iło śc ią, i z d u ch em c ic h o śc i? 1 K or. 4, 21 8. 30
O tom się stała, P anie, aniołem T w oim i w o b łok o d zian a leżę w n ieb iesiech . [...] Spalę się ja k o k ad zid ło , a ja k o dym b łęk itn y kad zen ia z ręki an io ła w stąp ię przed T w e o b li cze. [...1
I w id z ia łem d ru g ieg o an io ła O bjaw , m o cn e g o z stę p u ją c e g o z 10, 1 n ieba: w o b ło k o b lec zo n e g o , [...].
I w id ziałem d ru g ie g o a n io ła tam że m o cn eg o , z stę p u ją c e g o z (B G ) n ieb a , o b ło k ie m o d z ia n eg o ,
Z o b acz m ię, Panie, g rzesz n ą i d źw ig n ij m ię z prochu z ie m skiego. P o k ro p isz m ię hyzopem i będę czy stą, o b m y je sz mię - i nad śn ie g b ielszą się stanę. [...]”
I w stą p ił dym k ad zen ia z O bjaw , m o d litew św ię ty ch z ręki 8, 4 a n io ła p rzed B oga.
I w s tą p ił dym k a d ze n ia z tam że m o d litw am i św ię ty ch z ręki (B G ) A n io ła p rzed o b lic z n o ś ć
B ożą. P o k ro p isz m ię H y z o p em , a będę o c zy ścio n y : o m y jesz m ię, a będę nad śn ie g w y bielo n y . Ps. 5 0 (51), 9
9. - S p ełn iłb y m rolę szatan a, k tóry zasiew a ziarna grzechu w czy stej duszy.
57 A gdy lu d zie sp a li, p rz y sz e d ł n iep rz y ja c ie l je g o , i n a s ia ł k ąk o lu m ięd zy p s z e n icą i od szed ł. M at. 13, 25 10. A le w ejrzy jm y w w id zen ie św ięteg o Jan a, w to słow o: „1 w y sze d ł drugi koń rydzy; a tem u, który sied ział, d ano, aby o d jął pokój z ziem i, a izby jed n i d ru g ie zab ijali - i dano mu m iecz w ielk i".
63
I w y sz e d ł d ru g i koń rydzy: a k tóry na nim sie d z ia ł, d a n o m u je s t ab y o d jął p o kój z zie m i, a iżb y jed n i d ru g ie z a b ija li: i d a n o mu m iecz w ielk i.
O bjaw . 6 , 4
1 0 4 S. IW ONA GERMAN
1 2 3
[...]
- B óg je s t m iłość.
11. U m iera tak sa m o z ab ó jca ja k 65 o fia ra , z w y cię z c a i p o k o n a n y , m ag n a t i nęd zarz. [...] A nie było je s z c z e tak ieg o b o g a cz a, k tóry by nie um arł. [...] A po śm ierc i... m oże ów słu g a z a s ią d z ie na praw icy M iło sierd z ia, a pan w ie lo m ilio n o w y ... B o po śm ierci je s t sąd, p iek ło i niebo.
12. P a n i, czem u B ó g „ za tw a rd z ił 66 s e r c e ” teg o c zło w iek a.
13. Ś n ią się d a le k ie, d a le k ie sło w a 89 A p o sto ła:
„ W z ią ł A n io ł k a d z ieln icę i n a p e łn ił ją o g n iem z o łta rza , rz u c ił ją na z ie m ię , a stały się g ro m y i g ło sy , b ły sk a w ice i trzę sien ie z ie m i” ...
4 5
I w y s z e d ł d rugi koń rydzy; tam że a tem u, który na nim sie- (B G 1632) d z ia ł, d a n o aby o d ią ł p o kóy
z ziem i, a iżby iedni d ru g ie z a b iia li, i d an o m u m iecz w ielk i.
B ó g je s t m iłość: a k to 1 Jan. m ieszk a w m iło ści: w B ogu 4, 16 b m iesz k a, a B óg w nim.
B ył n iek tó ry czło w iek bo- Ł u k . 16, g a ty , k tó ry o b to cz y ł się w 19-22 p u rp u rę i w b isior: i u ży
w a ł h o jn ie na każdy dzień.
I był niek tó ry żeb rak , im ieniem Ł azarz, k tóry le ża ł u w ró t je g o , pełen w rzodów .
C hcąc b y ć nasycon z o d ro bin, któ re p ad ały z sto łu bo g aczo w eg o , a żad en mu nie d a w ał, a le i psi p rzy ch o d ząc lizali w rzo d y jeg o .
I sta ło się, że um arł żeb rak , a p o n iesio n b y ł od a n io łó w na ło n o A b rah am o w e . U m arł też i b o g acz i pogrzeb io n je s t w piekle.
A ja k o p o sta n o w io n o lu- Żyd. d z io m raz um rzeć, a potem 9, 27 sąd.
Z a ś le p ił o c zy ich, i za- Jan. tw ard ził serce ich: aby 12, 40 o czy m a nie w id z ie li, i se r cem nie z ro zu m ie li: [...].
I w z iął a n io ł k a d zieln icę O bjaw , i n a p e łn ił ją ogniem z 8, 5 o łta rza , i rz u cił na ziem ię: i stały się grom y i g ło sy , i b ły sk aw ice, i trzę sien ie ziem i w ielkie.
ZESTA W IEN IE BIBLIJN Y C H O D W O ŁA Ń W D ZIEŁA CH ŻERO M SK IEG O 1 0 5
1 2 3 4 5
[...]
W zb ijała się znow u dokoła nieg o m uzyka, w y b u c h ały p o sępne pieśni o śm ierc i, które zd aw ały się, ja k S am son, z p osad ruszać filary go ty ck ie, a grubym i w ybucham i p rz etrą cać sk lep ien ie naw y.
I ująw szy o b ad w a słu p y , na S ędz. 16, k tó ry ch s ta ł d o m , je d e n z 2 9 -3 0 nich praw ą ręk ą, a drugi
lew ą trz y m ają c, R zekł: N iech u m rze d u sza m o ja z P h ilisty n a m i. I z a trzą sn ą w - szy m ocno słu p a m i, u p ad ł dom na w s z y s tk ie k sią żę ta i na inny lu d , k tó ry tam b y ł 14. 15. 1 ja k w p salm ie D aw ida - „serce p rz ew ro tn e odstąpi ode m nie, a o z łe nie będę d b a ł”. [...] M ogę o tw o rzy ć oczy i w id zieć oczy Pani - o rozkoszy! - o czy , „w których nie m asz z d rad y ".
- W szy stk o p rzem ija. I ten tw ój nastrój przem in ie.
91-9 2 S e rc e z ło ś liw e : o d stę p u - Ps. 100 ją c e g o o d e m n ie z ło ś n ik a (1 0 1 ), 4 nie zn alazłem . S e rc e p rz ew ro tn e o d stąp i Ps. o d e m n ie , a o z łe nie b ęd ę 101, 4 d b ał. (B G )
A w uściech ich nie n ala- O bjaw , zło się k łam stw o : a b o w iem 14, 5 bez z m a zy są przed sto lic ą B ożą.
A w u stach ich nie z n a - tam że la zła się zd rad a; alb o - (B G ) w iem są bez zm azy przed
s to lic ą B ożą.
121 [...] Bo p rzem ija k sz ta łt 1 K or.
św ia ta teg o . 7, 31 b
16. W szakże to w o g ro d zie o liw nym p rz ec ie rp iał godzinę sw o ją C h ry stu s?... M o d lił się: „o dw róć ode m nie kie lich g o ry c z y ”...
180-181 T ed y p rz y sz e d ł Je z u s z ni- M at. 26, mi do w si któ rą zo w ią G et- 3 6 -4 6 se m an i, i rzek ł u czn io m por. M ar. sw o im : S ied źcie tu, aż 14, 3 2 -3 4 p ó jd ę o n d zie i b ęd ę się Ł u k . 22, m odlił. 39-4 6 [...] A p o stą p iw sz y tro ch ę, p a d ł na o b licze sw o je, m o d lą c się, i m ów iąc: O jc ze m ó j, je ś li m ożna rz e c z , n iech aj o d e jd z ie o d e m nie ten k ielich . W szak że nie ja k o ja ch cę, ale ja k o
1 0 6 S. IW ONA GERMAN
1 2 3 4 5
17. W y lew am ted y na c ały ó w R zym czarę ż ó łc i z cy try n ą i m ów ię m u ja k Jo n a s z p e w nej N in iw ie: B o d a jb y ś sk isła , ty k sięża N in iw o , która m ię tu trzy m as z sie d zą ce g o na łó żk u w sk a rp e tk a c h [d z iu ra w y c h !].
184 I p o czął Jo n a s w c h o d zić do Jon. m iasta, ile m ó g ł u jść dnia 3, 4 jed n e g o : i w o ła ł, i rzekł: J e sz cz e czterd z ieści dni, a N in iw ie b ę d zie w y w ró co n e.
18. U sły szała g ło s tam tej, który je j się w y d a w a ł ja k im ś d a le k im , o d leg ły m , p rzy ciszo n y m : Jak k w ia t czło w iek p o w staje i sk ru szo n byw a. P rzem ija ja k c ie ń ...8
2 4 1 -2 4 2 K tó ry w y ch o d zi ja k o kw iat, Job. i sk ru szo n y byw a, a ucieka 14, 2 ja k o cień , [...].
W y rasta iako k w iate k y by- Jo b . 14, 2 w a p o d ćięt, p rz em ija iak o (B B ) ćień , [...].
Q ui qu asi flos e g red itu r et co n te ritu r, et fugit v e lu t um bra...
Job. 14, 2 (W )
19. Ja k k w ia t c zło w iek p o w staje I sk ru szo n byw a,
P rz e m ija ja k o cień, A nigdy nie trw a w tym że s ta n ie ...
II 188
j w - tam że
20. Ja k k w ia t c z ło w iek p o w staje i sk ru szo n byw a...
246 jw- tam że
21. Ś n iło się, że z je g o n ie z m ie r nej ręk i, k o ły szącej k a d ziel n icę ponad o tch lisk ie m , pada o g n isty m iec z w d a le k ie ro z- c ie k i, [...].
1 272
I w z iął anioł k ad zieln icę, i n ap ełn ił ją ogniem z o ł tarza, i rzucił na ziem ię: [...].
O bjaw . 8, 5
22. Ś n iło się im w id z ia d ło m oc- 276 I w id ziałem d ru g ieg o anioła O bjaw . n c g o an io ła , któ ry z stą p ił
z n ieb io s i stoi w g łęb iach nocy, o d z ia n y o b ło k iem .
m o cn eg o , z stęp u jąc e g o z 10, 1 nieba: w o b ło k o b leczo n eg o , [...].
1 w id ziałem d ru g ieg o A n io - tam że ła m o cn eg o , z s tęp u jąc e g o z (B G ) n ieb a, o b ło k iem o d zian eg o ,
8 W. Borowy sugeruje, że fragment ten jest skomhinowaną parafrazą dokonaną przez Żeromskiego na podstawie w ersetu Job. 14, 2 w tłum aczeniu Wujka, Biblii gdańskiej i W ulgaty. Por. B o r o w y , j w. s. 82.
ZESTA W IEN IE B IB LIJN Y C H O D W OŁAŃ W D ZIEŁA CH ŻERO M SK IEG O 1 0 7
1 2 3 4 5
P o staw ił praw ą nogę na m orzu i na ziem i, p o d n ió sł rękę sw o ją ku niebu.
[...].
[...] i p o sta w ił no g ę ją praw ą na m o rzu , a lew ą na ziem i.
O b jaw . 10, 2. 5
A a n io ł [...], p o d n ió sł rę k ę sw o ją do nieba [...] i p o sta w ił n o g ę sw o ją praw ą na m o rzu , a lew ą na ziem i. T ed y A n io ł, [...] p o d n ió sł rę k ę sw o ją ku niebu.
tam ż e (B O )
„P rzy sięg ał przez Ż yw iąceg o na w iek i, który stw o rz y ł niebo i to, co w nim je s t - i ziem ię, i to, co w niej je s t - m orze, i to, co w nim je s t - że czasu ju ż nie b ę d zie...”
23. M aciu sień k a dłoń, boski pra- w z ó r lu d zk ieg o kształtu. D o praw d y - to je s t m yśl S tw ó rcy o k ształcie człow ieka!
24. U n iesien ie d ługo trw ające je s t to ó w z A p o k alip sy
„kam yk biały , a na ow ym k a m yku im ię now e n ap isan e, któ reg o nikt nie z n a, tylko ten, k tóry je p rz y jm u je..."
298
325
I z aw o ła ł gło sem w ie lk im , O bjaw , ja k o gdy lew ryczy. A gdy 10, 3 za w o ła ł, w y m ó w iły sied m g ro m ó w gło sy sw oje.
I p rz y sią g ł p rzez ż y w ią c e - O b jaw , go na w ieki w ie k ó w , k tó ry 10, 6 stw o rz y ł nieb o i to co w
nim je s t: i z ie m ię , i to co na niej je s t: i m o rze, i to co w nim jest: że c zasu nie b ęd zie w ięcej.
I p rz y siąg ł p rzez Ż y w ią c e - tam że go na w ieki w ie k ó w , k tóry (B G 1632) stw o rz y ł n ieb o , i to, co w
niem iest, i z iem ię i to , co na niey iest, i m o rze, i to, co w niem iest, że czasu iuż nie będzie.
I stw o rz y ł B óg czło w ie k a 1 M oj. na w y o b ra że n ie sw o je : na 1, 27 w y o b ra że n ie B oże stw o rz y ł go: [...]
K to ma ucho, niech słu c h a O bjaw , co D uch m ów i k o ścio ło m : 2, 17 Z w y c ię zc y dam m annę s k ry tą: i dam mu k am y k biały: a na k am y k u , im ię now e n a p isa n e, k tó reg o n ik t nie zn a, je d n o k tó ry bierze.
K to m a uszy, n iech aj słu - tam ż e c h a , co D uch m ów i z b o ro m : (B G ) T em u , co z w y cię ży , dam je ś ć
1 0 8 S. IW ONA GERM A N
1 2 3 4 5
25. P rz y c h o d ziła nie w iad o m o k ied y , ja k ó w z ło d z iej z A p o k a lip s y , o którym „nikt nie w ie , któ rej g o d z in y p rz y c h o d z i”.
z onej m anny sk ry te j, i dam mu k am yk b iały , a na ow ym kam yku im ię now e n ap isan e, któ reg o n ik t nie z n a, tylko ten , k tó ry je p rzy jm u je.
II P am iętaj tedy ja k o ś w z iął i O bjaw . 41 sły sz a ł, a c h o w aj, i p o k u tę 3, 3
czy ń . Je śliź tedy c zu ć nie b ę d ziesz , p rzy jd ę do ciebie ja k o z ło d z ie j, a nie p oznasz któ rej g o d zin y p rzy jd ę do ciebie.
26. P o s tą p iła ś z m oją d uszą ja k ow i stra sz liw i Ż ydzi z c ia łem św ię te g o S zcze p an a : u k a m ie n o w ała ś ją! J u ż nie w sta n ę sp o d tych kam ieni.
136 A w y rzu ciw szy g o z m ia sta , k am ien o w ali: a św ia d kow ie sk ład ali szaty sw e u nóg m ło d z ień ca któ reg o z w an o Szaw łem .
I kam ien o w ali S zczepana w z y w ająceg o a m ów iącego: P anie Je z u , przy jm ij ducha m ojego.
D zie. 7, 57-5 8
27. - I tera z oto ... „jad asz p o p ió ł ja k o c h le b , a napój sw ó j m ie sz as z ze łz a m i...”
163 Bom p o p ió ł ja k o ch leb ja - Ps. 101 d ał, a picie m oje m iesza- (1 0 2 ), 10 łem z p łaczem .
Bo jad a m p o p ió ł ja k o c h le b ,P s. 102, a napój mój m ięszam ze 10 (B G ) łza m i, [...].
28. M ó w ię ty lk o d o k ażd eg o c z ło w iek a : S y n u boży, d ź w ig nij się, w stań , w y p ro stu j się, chodź!
165 C óż je s t łac n iej, rzec, M at. 9, O d p u szc za jąc się g rzech y 5-6 tw oje? czy li rzec: W stań por. M ar.
a ch o d ź? 2, 9-11
A iżby w ied zieli że m oc Ł u k . 5, ma syn c zło w ieczy na 2 3 -2 4 ziem i o d p u sz c za ć g rzechy, ted y rz ek ł p o w ietrzem ru szo n em u , W stań w eźm i ło że tw e, a idź do dom u tw ego.
29. „N ie m asz B o g a, m ów i w s e r cu sw ym c z ło w iek w y n io sły , bo g d y b y B óg był, ja k ż eb y m ja z n ió s ł, abym b ogiem nie był.
166 [...]
R zek ł głu p i w sercu s w o im : N iem asz B oga.
Ps. 13 (1 4 ), la por. Ps. 52 (5 3 ), 1
ZESTA W IEN IE BIB LIJN Y C H O D W OŁAŃ W DZIEŁA CH ŻERO M SK IEG O
109
1 2 3 4 5
30. J e s t w rzeczy sam ej u M ateu- 167 A ja w am p o w ia d am , ż e M at. 5, 39 sza w ro zd ziale 5 (K azan ie by ście się nie s p rz e c iw ia
na górze) słow o: „Ja wam li złem u: ale je ś li cię kto p ow iadam , ż eb y ś cie się nie u d erzy w p raw y p o lic z ek przeciw ili z łe m u ”. tw ó j, n a staw m u i d ru g ieg o .
A le Ja w am p o w iad am : tam że Ż eb y ście się nie p rzeciw ili (B G ) złe m u , a le k to b y c ię u d e
rz y ł w p raw y p o lic z ek tw ó j, n a d staw i d ru g i; [...].
31. - „U faj c ó rk o ...” - rzek ł 216 A Je z u s o b ró c iw szy się, i M at. 9, 22 z u śm iechem B odzanta. u jrzaw szy ją , rzek ł: U faj
c ó rk o , w ia ra tw oja cie b ie u zd ro w iła. I u zd ro w io n a je s t n iew iasta od o n ej g o d ziny.
32. - „L ep szy je s t pokarm z ja - 236 L ep iej je s t b y ć p ro szo n y m P rzyp. rzyny, g d zie je s t m iłość, na ja rz y n ę z m iło śc ią: niż 15, 17 niżeli z k arm nego w ołu, na c ielę tłu ste z n ie n a w i
g d zie je s t n ien aw iść ” . ścią.
L ep szy je s t p o k arm z ja rz y - tam że ny, g d zie j e s t m iło ść, n i (B G ) żeli z k arm n eg o w o łu ,
g d z ie je s t n ien aw iść.
33. N iem iło siern y jej w zrok 248 I w y g n a ł A dam a: i p o s ta 1 M oj. ja k p o ły sk liw y m iecz a rc h a w ił p rzed rajem ro z k o szy 3 , 24
nioła św ie c ił p łom ieniem C h eru b im i m ie c z pło m ien i -o d razy i czyst-ości. sty i o b ro tn y , ku s trz e ż e
niu d rogi d rz ew a ż y w o ta.
T ab. 6. llr o d a ży c ia
1 2 3 4 5
1. Ja w n o g rz eszn ic y C h ry stu s 181 [...] Je z u s p o w ie d ział: I ja Jan. p rz eb a cz y ł, a on? P o stą p ił c ie b ie nie p o tęp ię. Idź a 8, 11 z nią w tej stan o w cze j ju ż w ięcej nie grzesz,
chw ili nie ty lk o jak kat, lecz ja k b ru taln y cham !
