jest znalezienie wspólnego gruntu dla powszechnej zgody co do wartos´ci podstawo-wych, czego przykadem i dowodem jest Powszechna Deklaracja Praw Czowieka. Was´nie temu dokumentowi pos´wieca ponownie uwage w kon´cowej partii swojego opracowania (s. 173-193), usiuj ac nawet okres´lic´, kto by w istocie bezpos´rednim redaktorem tego tekstu. Trzeba jednoznacznie podkres´lic´, ze zarówno tutaj, jak i w caej swojej tres´ci The Sacredness of the Person: A New Genealogy of Human Rights domaga sie szczególnego uznania dla autora za kompetencje, niezwyke rozez-nanie w literaturze socjologicznej (np. E. Durkheim, M. Weber, E. Troeltsch), filozo-ficznej (np. I. Kant, G. W. F. Hegel, F. Nietzsche, J. Habermas), a nawet teologicz-nej (np. J. Milbank, R. Guardini), za krytyczne otwarcie na rózne idee, a takze umie-jetnos´c´ argumentacji na rzecz swoich przekonan´. Lekture tej ksi azki trzeba polecic´ jako obowi azkow a nie tylko socjologom, ale i filozofom czy teologom, a tak napraw-de wszystkim, którym nieobce jest upowszechnianie i troska o prawa czowieka i uniwersaln a godnos´c´ kazdej osoby ludzkiej w dzisiejszym s´wiecie.
Ks. Sawomir Nowosad Instytut Teologii Moralnej KUL
Papieska Rada „Iustitia et Pax”. Powoanie lidera biznesu. Refleksja. Tum. H. Zielez´nik. Kraków: Wydawnictwo Ksiezy Sercanów DEHON 2012 ss. 72.
Wspóczesny biznes, czyli ta czes´c´ zycia spoeczno-gospodarczego, która kreowana jest przez przedsiebiorców, ze wszystkimi jego blaskami i cieniami, jest równiez przed-miotem zainteresowania Kos´cioa. Dzieje sie tak przede wszystkim dlatego, ze skoro czowiek jest „pierwsz a i podstawow a drog a Kos´cioa” (Jan Pawe II. Encyklika Re-demptor hominis nr 14), to w tej trosce o rozwój i zbawienie kazdej osoby ludzkiej, równiez przedsiebiorca nie moze zostac´ pominiety. Co wiecej, w s´wietle sów Jezusa Chrystusa: „Komu wiele dano, od tego wiele wymagac´ sie bedzie, a komu wiele powie-rzono, tym wiecej od niego z adac´ bed a” (k 12, 48), bardzo jasne staje sie, ze was´nie biznesmeni s a szczególnie powoani do podejmowania wyj atkowo istotnych zadan´ nie tylko ze wzgledu na siebie samych, ale takze dla dobra innych.
Konkretnym przejawem tego zainteresowania i troski Kos´cioa o chrzes´cijan´skich przedsiebiorców, ale takze wszystkich pozostaych biznesmenów (ludzi dobrej woli), jest dokument Papieskiej Rady „Iustitia et Pax” pt. „Powoanie lidera biznesu. Re-fleksja” (tytu oryginau: Vocation of the Business Leader. A Reflection. Pontifical Council for Justice and Peace 2012; dalej: PLB). Jest to owoc intensywnych poszuki-wan´ i dyskusji przedsiebiorców, naukowców i ekspertów, które miay miejsce pod-czas trzydniowego forum zorganizowanego przez wspomnian a wczes´niej Papiesk a
Rade. Punktem wyjs´cia tej debaty stao sie stanowcze przekonanie, ze „kazdy chrzes´-cijanin jest zobowi azany do praktykowania mios´ci spoecznej w sposób odpowiadaj a-cy jego powoaniu i zgodnie z mozliwos´ciami oddziaywania, jakie posiada” (por. Benedykt XVI. Encyklika Caritas in veritate nr 7; Przedmowa. PLB s. 5).
W zamiarze pomysodawców dokument ten ma penic´ role swoistego przewodnika dla przedsiebiorców, którzy czuj a sie powoani, by podj ac´ wyzwania – szanse i za-grozenia – jakie stawia przed nimi wspóczesny s´wiat biznesu. Chodzi tu o liderów szeroko rozumianych instytucji biznesowych, zarówno tych o charakterze rynkowym (korporacje miedzynarodowe, przedsiebiorstwa, firmy rodzinne), jak równiez organi-zacji sektora ekonomii spoecznej (fundacje, stowarzyszenia, spódzielnie socjalne, przedsiebiorstwa spoeczne).
W warstwie merytorycznej dokument odpowiada na cztery fundamentalne pytania: (1) Czym w istocie jest powoanie lidera biznesu? W Przedmowie Kardyna Peter Turkson i biskup Mario Toso napisali, ze „powoaniem liderów biznesu jest zblizenie wspóczesnego s´wiata ekonomicznego i finansowego do zasad ludzkiej godnos´ci oraz dobra wspólnego” (PLB s. 6). Natomiast w samym dokumencie znajduje sie stwier-dzenie, ze „wszyscy liderzy biznesu odgrywaj a zasadnicz a role w ksztatowaniu zycia gospodarczego i tworzeniu warunków dla wszystkich ludzi, tak aby mogli sie inte-gralnie rozwijac´ za pos´rednictwem instytucji biznesowych” (PLB pkt 5). Dlatego liderów biznesu „wzywa sie do rozwoju produkcji oraz oferowania usug klientom i spoecznos´ciom poprzez adekwatn a forme gospodarki rynkowej” (PLB pkt 6). Przy-pomina sie im, ze „maj a do odegrania szczególn a role w kontynuacji dziea stworze-nia. Nie tylko zapewniaj a oni towary i usugi oraz wci az je ulepszaj a przez wprowa-dzanie innowacji oraz wykorzystywanie nauki i techniki, ale takze pomagaj a ksztato-wac´ organizacje, które zaowocuj a w przyszos´ci” (tamze). Chrzes´cijan´ski lider bizne-su, odpowiadaj ac na swoje powoanie, d azy do wewnetrznej integracji wiary i zycia doczesnego, uciekaj ac przez to od prowadzenia „podzielonego zycia”, w którym oddziela sie wymogi pyn ace z wiary od codziennej pracy w biznesie. Dobrze zinte-growani wewnetrznie liderzy biznesu w duchu suzby podejmuj a role przywódcy w swej organizacji, dziel ac sie chetnie z innymi swoimi umiejetnos´ciami i kompe-tencjami; ksztatuj a s´rodowisko pracy przepojone dobr a atmosfer a wzajemnej zyczli-wos´ci i zaufania; w aczaj a wasne przedsiebiorstwo w tworzenie dobra wspólnego. Wazn a czes´ci a powoania lidera biznesu jest praktykowanie etycznych zasad spoecz-nych w ramach prowadzospoecz-nych interesów.
Z pomoc a w realizacji tego postulatu przychodzi nauka spoeczna Kos´cioa propo-nuj ac wykorzystanie metody: widziec´ – ocenic´ – dziaac´. Ten klasyczny schemat znajduje zreszt a odzwierciedlenie w ukadzie tres´ci omawianego dokumentu. „Chrzes´-cijan´scy liderzy biznesu musz a widziec´ ten s´wiat w taki sposób, który pozwoli im go ocenic´, rozbudowywac´ jego dobro i prawde, dziaac´ na rzecz wspólnego dobra oraz stawac´ twarz a w twarz ze zem i faszem” (PLB pkt 16).
(2) Jakie problemy s´wiata biznesu trzeba dzis´ szczególnie dostrzec? Przede wszystkim chodzi o zauwazenie aktualnych szans i zagrozen´ w s´wiecie biznesu. Dokument zwraca uwage na cztery istotne „znaki czasu” wpywaj ace na biznes. S a to: globalizacja, technologie komunikacyjne, finansjalizacja biznesu oraz zmiany kulturowe. Dwa pierwsze zjawiska maj a swoje „plusy” i „minusy”. „Globalizacja
przyniosa ze sob a wydajnos´c´ i niezwyke nowe szanse dla przedsiebiorstw, ale do jej minusów nalezy zwiekszona nierównos´c´, przenoszenie dziaalnos´ci gospodarczej, uniformizacja kultury oraz nieumiejetnos´c´ prawidowego regulowania przepywu kapitau przez rz ady. Technologia komunikacyjna umozliwia acznos´c´, daa nowe rozwi azania i produkty, a takze obnizya koszty, jednak zwiekszone tempo powoduje równiez przeci azenie informacyjne i pos´piech w podejmowaniu decyzji” (PLB s. 9). Dwa pozostae procesy przynosz a natomiast przede wszystkim negatywne konsekwen-cje. W przypadku finansjalizacji problem polega na tym, ze nastepuje oderwanie s´wiata finansów od gospodarki realnej poprzez d azenie do uzyskiwania krótkotermi-nowych zysków (przede wszystkim w oparciu o spekulacje na instrumentach finanso-wych) oraz postrzeganie wszystkich czynników produkcji ( acznie z ludzk a prac a) jedynie w kategoriach towaru, który ma przynies´c´ jak najwiecej dochodu. Z kolei w odniesieniu do zmian kulturowych zwraca sie uwage na silne wspóczes´nie tenden-cje prowadz ace do „zwiekszonego indywidualizmu, czestszego rozpadu rodzin i utyli-tarystycznego zatroskania wasn a osob a oraz «tym, co jest dla mnie dobre»” (PLB s. 9). To wszystko sprawia, ze jak trafnie zauwazaj a autorzy dokumentu, „liderzy biznesu coraz bardziej skupiaj a sie na powiekszaniu bogactwa, pracownicy przyjmuj a postawe roszczeniow a, a konsumenci oczekuj a natychmiast zaspokojenia ich potrzeb za mozliwie najnizsz a cene. W miare jak wartos´ci staj a sie wzgledne, a prawa waz-niejsze niz obowi azki, cel suzby na rzecz dobra wspólnego czesto sie zatraca” (PLB s. 9-10).
(3) Do jakich zasad nalezy sie odwoac´ diagnozuj ac dostrzegane problemy oraz projektuj ac drogi ich rozwi azania? W omawianym dokumencie znajduje sie odwoa-nie przede wszystkim do dwóch fundamentalnych zasad spoecznego nauczania Kos´-cioa, tj. szacunku dla godnos´ci osoby ludzkiej i troski o dobro wspólne. Ponadto wskazanych zostao szes´c´ praktycznych zasad biznesu: 1) wytwarzanie dobrych towa-rów i usug prawdziwie uzytecznych, tzn. takich, które suz a zaspokojeniu auten-tycznych ludzkich potrzeb, a nie s a oparte na spekulacjach; 2) solidaryzowanie sie z ubogimi i potrzebuj acymi poprzez otwartos´c´ na s´wiadczenie równiez im usug na odpowiednim poziomie; 3) promowanie znaczenia i godnos´ci ludzkiej pracy do-strzeganie jej podmiotowego charakteru („praca jest dla czowieka, a nie czowiek dla pracy” – Jan Pawe II. Encyklika Laborem exercens nr 6; pracownicy to nie tylko „zasoby ludzkie lub „kapita ludzki”); 4) zarz adzanie ludz´mi w duchu zasady pomocniczos´ci – dawanie pracownikom mozliwos´ci wspóuczestnictwa w wypenianiu misji organizacji; 5) kreatywne i produktywne zarz adzanie zasobami organizacji w celu zapewnienia nie tylko rentownos´ci finansowej, ale szeroko rozumianego dobrobytu gospodarczego (troska o s´rodowisko naturalne oraz dobro otoczenia bliz-szego i dalbliz-szego organizacji); 6) sprawiedliwos´c´ w stosunkach z tzw. interesariusza-mi organizacji – sprawiedliwe wynagrodzenie dla pracowników, sprawiedliwe ceny dla klientów, sprawiedliwy podzia zysków ws´ród was´cicieli, sprawiedliwe kwoty za zobowi azania wobec dostawców, sprawiedliwe stawki podatkowe pacone na rzecz spoeczen´stwa. Ostatecznym celem biznesu w s´wietle wskazanych zasad – jak stwier-dza Jan Pawe II – „nie jest po prostu wytwarzanie zysku, ale samo jego istnienie jako wspólnoty ludzi, którzy na rózny sposób zd azaj a do zaspokojenia swych
podsta-wowych potrzeb i stanowi a szczególn a grupe suz ac a caemu spoeczen´stwu” (Ency-klika Centesimus annus nr 35).
(4) Jakie rozwi azania nalezy podj ac´ w s´wietle przedstawionej oceny, aby wyjs´c´ z sytuacji zagrozen´ lub/i wykorzystac´ istniej ace szanse? Liderzy biznesu, inspirowani wiar a chrzes´cijan´sk a, musz a postepowac´ tak, by dziaaj ac w duchu suzby Bogu i dobru wspólnemu, ostatecznie odnies´c´ sukces gospodarczy (inspiracj a biblijn a moze tu byc´ przypowies´c´ o talentach Mt 25, 14-30). Jakie jednak szczegóowe rekomen-dacje mozemy odnalez´c´ w omawianym dokumencie? Otóz lider biznesu powinien: kierowac´ swoim przedsiebiorstwem z przekonaniem, ze jest to jego zasadnicze powo-anie zyciowe i chrzes´cijan´skie; kierowac´ sie gebsz a motywacj a niz tylko maksyma-lizacja zysku; czerpi ac z owoców zycia duchowego i wcielaj ac w swoim zyciu cnoty i etyczne zasady spoeczne – harmonijnie rozwijac´ sie jako czowiek i chrzes´cijanin oraz tworzyc´ uporz adkowane relacje z interesariuszami. Ponadto Kos´ció zacheca przedsiebiorców do postawy wdziecznos´ci za otrzymane talenty, zdolnos´ci i umiejet-nos´ci oraz wzywa ich do ofiarnego dzielenia sie z innymi posiadanymi dobrami, by przez to czynic´ s´wiat lepszym. Stawia im takze wymóg profesjonalizmu w podejs´ciu do biznesu, ale jednoczes´nie zacheca do odpowiadania na rodz ace sie ewentualnie w atpliwos´ci lub obawy z perspektywy, jak a daje moc zywej wiary, sia nadprzyro-dzonej nadziei i potega Bozej mios´ci.
Pod wzgledem formalnym nalezy podkres´lic´, ze w recenzowanym dokumencie susznie przyjeto klasyczny ukad tres´ci charakterystyczny dla dyskursu z zakresu nauki spoecznej Kos´cioa: widziec´ – ocenic´ – dziaac´. Pozwolio to na zasygnalizo-wanie najistotniejszych wyzwan´ wspóczesnos´ci, z którymi musz a zmierzyc´ sie chrzes´cijan´scy liderzy biznesu, a nastepnie ukazanie znaczenia etycznych zasad spoecznych dla oceny tych kluczowych zjawisk spoeczno-gospodarczych. Na tej podstawie przedstawiono wizje dziaania, do którego przywoane zasady inspiruj a liderów biznesu.
W polskojezycznej wersji tekstu na krytyke zasuguje jakos´c´ tumaczenia niektó-rych fragmentów. Wydaje sie, ze miejscami nalezaoby równiez poprawic´ nieco sam styl. Czasami widoczne s a takze problemy z wyborem adekwatnych w jezyku pol-skim i zarazem profesjonalnych terminów z zakresu ekonomii, nauk o zarz adzaniu czy katolickiej nauki spoecznej. Na przykad poprawniej jest stosowac´ pojecie „przy-wództwo” zamiast „przewodnictwo”. W niektórych miejscach was´ciwsze byoby uzycie terminu „organizacja” niz „instytucja”. Wydaje sie, ze dobrze by sie stao, gdyby w polskiej edycji znalaz sie równiez stosowny komentarz od redakcji (w przypisie) co do terminu „utowarowienie” (ang. commoditisation) – por. punkt 23. Podobnie mozna by wyjas´nic´ uzycie sformuowania „wys´cig na dno” (punkt 37) przez odniesienie do kwestii tzw. moralnos´ci kran´cowej. Kontrowersyjny pod wzgle-dem metodologicznym jest równiez zawarty w punkcie 28 dokumentu podzia „tradycji spoecznej” Kos´cioa na „katolick a nauke spoeczn a” (autorytatywne naucza-nie), „katolick a mys´l spoeczn a” (wyniki poszukiwan´ naukowych) i „katolick a prakty-ke spoeczn a”. Was´ciwszy wydaje sie klasyczny podzia na (odpowiednio): nauke spoeczn a Kos´cioa, katolick a nauke spoeczn a i katolicki etos spoeczny. W przypisie 61 encyklika Centesimus annus bednie nazwana jest listem apostolskim.
Pomimo wskazanych niedoci agniec´ jezykowych i redaktorskich, sam fakt przygo-towania i opublikowania recenzowanego dokumentu nalezy ocenic´ bardzo pozytyw-nie. Patrz ac przede wszystkim od strony merytorycznej trzeba uznac´, ze jest to waz-ny tekst formacyjwaz-ny dla s´rodowiska jego adresatów. Jest wyrazem docenienia i do-wartos´ciowania tej grupy s´wieckich chrzes´cijan, którzy na co dzien´ s a bezpos´rednio i mocno zaangazowani w doczesne sprawy, a przez to narazeni na liczne pokusy i rozterki. Do tego nierzadko w spoecznej opinii postrzegani s a jako ludzie moralnie podejrzani. Sami równiez przezywaj a liczne dylematy etyczne i duchowe w zwi azku z decyzjami, które musz a podejmowac´ w zyciu zawodowym i osobistym. Dlatego tym bardziej ustawienie i odczytanie ich pozycji w perspektywie powoania jest znacz acym gosem, popartym dodatkowo autorytetem Kos´cioa. Ten fakt pozwala miec´ nadzieje, ze ów gos zostanie podjety i doprowadzi do szerszej i jeszcze geb-szej dyskusji, która przyniesie dobre i obfite owoce nie tylko w zyciu chrzes´cijan´-skich liderów biznesu, ale stanie sie „s´wiatem” i „sol a” dla wspóczesnego zycia spoeczno-gospodarczego.
Adam Zadroga Instytut Nauk o Rodzinie i Pracy Socjalnej
Czowiek – spoeczen´stwo – gospodarka. Perspektywa odpowiedzialnos´ci spoecznej. Red. A. Zadroga, K. Sawicki. Lublin: Wydawnictwo KUL 2013
ss. 278.
W dobie kryzysu finansowego byskotliw a kariere niemal w caej Europie robi zwrot przypisywany Billowi Clintonowi: „Najpierw gospodarka, gupcze!”. W tytule recenzowanej ksi azki gospodarka zostaa susznie umieszczona dopiero na trzecim miejscu. To bowiem czowiek, i to zarówno jako indywiduum i jako czonek spoecz-nos´ci, stanowi zasade, podmiot i cel wszelkich instytucji spoecznych (por. KDK 25). Co wiecej, jego obecnos´c´ w spoeczen´stwie oraz aktywne zaangazowanie w poszcze-gólnych sektorach zycia spoecznego, w tym w dziedzinie produkcji i pomnazania dóbr, winno byc´ postrzegane w perspektywie odpowiedzialnos´ci, a nie – jak chcieliby zwolennicy skrajnego liberalizmu – jedynie w perspektywie wolnos´ci, co nalezycie podkres´la podtytu Perspektywa odpowiedzialnos´ci spoecznej. Bior ac pod uwage poszczególne elementy skadowe tytuu, nalezy wiec juz na pocz atku podkres´lic´ poprawnos´c´ jego sformuowania oraz zgodnos´c´ z chrzes´cijan´sk a wizj a i podstawowy-mi zasadapodstawowy-mi zycia spoecznego. Tytuowi temu odpowiada nadana przez redaktorów struktura oraz tematyka poszczególnych artykuów.
