Artyku³ przegl¹dowy Review
Choroby uk³adu nerwowego, ze wzglêdu na jego szczególn¹ rolê w organizmie maj¹ bardzo dramatycz-ny przebieg, zw³aszcza przy schorzeniach powoduj¹-cych zaburzenia w funkcjonowaniu orodków kon-troluj¹cych najwa¿niejsze funkcje ¿yciowe organizmu. Choroby te rozwijaj¹ siê jako schorzenia pierwotne lub wtórne, czyli powik³ania po innych przebytych cho-robach, których ognisko by³o usytuowane poza uk³a-dem nerwowym. Choroby uk³adu nerwowego dotycz¹ czêci obwodowej (zapalenia nerwów, polineuropatie, zespo³y korzeniowe) lub czêci orodkowej (neuro-infekcje, wady rozwojowe, zespo³y otêpienne, urazy, guzy, padaczka, udary). Wystêpuj¹ tak¿e choroby neurologiczne, przy których dochodzi jednoczenie do
zmian w czêci obwodowej i w orodkowej. S¹ to choroby demielinizacyjne, takie jak: stwardnienie roz-siane i poprzeczne zapalenie rdzenia. Istniej¹ równie¿ choroby dotycz¹ce wybiórczo rdzenia krêgowego (6). Do chorób neurologicznych mo¿na zaliczyæ tak¿e cho-roby miêni, takie jak: miastenia i dystorfie miênio-we, przy których obserwuje siê zaburzenia w zakresie przekanictwa nerwowo-miêniowego. Istnieje tak¿e grupa chorób neurologicznych, przy których mog¹ pojawiaæ siê zaburzenia psychiczne. Takimi choroba-mi s¹ przede wszystkim zespo³y otêpienne (choroba Alzheimera, otêpienie z cia³ami Lewyego, otêpienie czo³owo skroniowe), a tak¿e encefalopatie (metabo-liczne, pourazowe, niedokrwienne). W póniejszym
Kliniczne i anatomiczne uwarunkowania chorób
degeneracyjnych centralnego uk³adu nerwowego
u psów i kotów
IWONA £USZCZEWSKA-SIERAKOWSKA, ADAM £ADA
Zak³ad Anatomii Zwierz¹t Katedry Anatomii i Histologii Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, ul. Akademicka 12, 20-950 Lublin
£uszczewska-Sierakowska I., £ada A.
Clinical and anatomical conditioning of degenerative diseases of the central nervous system in animals
Summary
Because of its special function in the body, diseases of the central nervous system can be very dramatic, especially if they affect the centres controlling the most vital functions of the body. They can develop as primary diseases or as secondary diseases, i.e. complications of another disease, the focus of which is located outside the nervous system. Diseases of the nervous system may affect its peripheral part (inflammation of nerves, polyneuropathies, radicular syndrome) or its central part (neuroinfections, developmental anomalies, dementia, trauma, tumors, epilepsy, stroke). There are also neurological diseases causing simultaneous changes to the peripheral and central parts. They are demyelination diseases, such as multiple sclerosis and transverse myelitis. There are also diseases affecting the spinal cord selectively. Muscle diseases such as myasthenia and muscular dystrophy, in which disorders of neuromuscular transmission are observed, may also be considered as neurological diseases. There is also a group of neurological diseases in which mental disorders can occur. Such diseases include, most importantly, dementia (Alzheimers disease, dementia with Levy bodies, fronto-temporal dementia) and encephalopathies (metabolic, traumatic, ischemic). During later stages of a neurological disease, mental symptoms resulting directly from numerous injuries to the central nervous system may occur.
Neurodegenerative diseases in domestic animals are quite rare. However, they represent a very important and very large group of diseases. Many of these degenerations are similar to diseases occurring in humans, which makes it possible to understand them better by carrying out research on animals. Unfortunately, in many cases all we know about these diseases are their clinical symptoms, pathological changes that occur in their course and conclusions drawn from genealogical examinations. The introduction of more recent examination methods and new instruments makes it possible to obtain increasingly detailed knowledge of these diseases on the molecular level and, above all, a better understanding of their causes. Neurodegenerative disorders are among the most life-altering diseases and are therefore very costly to society.
okresie choroby neurologicznej mog¹ wyst¹piæ obja-wy psychiczne, obja-wynikaj¹ce bezporednio z licznych uszkodzeñ orodkowego uk³adu nerwowego (31).
Przyczyny chorób neurologicznych s¹ najczêciej bardzo zró¿nicowane. Mog¹ to byæ wady rozwojowe uwarunkowane genetycznie, nastêpstwa patologicznej ci¹¿y lub zaburzeñ przy porodzie oraz wady umys³o-we, pocz¹wszy od upoledzeñ umys³owych a¿ do czê-ciowego bezmózgowia lub ma³og³owia z niedorozwo-jem mózgu. W wyniku zaburzeñ rozwojowych docho-dzi do powstania wodog³owia, którego istota polega na nadmiernym gromadzeniu siê p³ynu rdzeniowo--mózgowego w przestrzeniach p³ynowych mózgu, w wyniku wzmo¿onego wytwarzania lub utrudnieñ w jego odp³ywie. Przy przed³u¿aj¹cym siê porodzie z powik³aniami wystêpuje pora¿enie dzieciêce, w któ-rym dochodzi do niedow³adów oraz objawów mó¿d¿-kowych. Uk³ad nerwowy jest tak¿e atakowany przez drobnoustroje, które powoduj¹ neuroinfekcje. Wród nich najczêstszym jest bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wirusy natomiast atakuj¹ czêciej ni¿ bakterie sam¹ tkankê mózgow¹, przez co s¹ przyczyn¹ wirusowych zapaleñ mózgu. Najczêciej wystêpuj¹ u m³odych osobników, jednak zdarzaj¹ siê tak¿e u starszych: opryszczkowe zapalenie mózgu oraz kleszczowe zapalenie mózgu. Wród objawów klinicznych obserwuje siê miêdzy innymi g³êbokie za-burzenia wiadomoci, ataksje, pora¿enia i parali¿e. Zapalenia mózgu powoduj¹ trwa³e uszkodzenia jego struktur.
Orodkowy uk³ad nerwowy, zarówno rdzeñ, jak i mózgowie, jest miejscem powstawania nowotworów. S¹ to nowotwory niez³oliwe (najczêciej oponiaki i nerwiaki), nie powoduj¹ce trwa³ych uszkodzeñ tkanki nerwowej lub nowotwory z³oliwe glejaki, których z³oliwoæ jest miejscowa, wynikaj¹ca z naciekania i niszczenia s¹siedniej tkanki. Mózg czêsto bywa sied-liskiem guzów przerzutowych, których objawy s¹ po-dobne do objawów towarzysz¹cych rozrostom pierwot-nym albo nacieków bia³aczkowych. Du¿y problem kliniczny stanowi¹ choroby zwyrodnieniowe orodko-wego uk³adu nerwoorodko-wego. Nale¿¹ do nich zwyrodnie-nia mó¿d¿ku oraz zwyrodniezwyrodnie-nia aksonalne, powodu-j¹ce zmiany degeneracyjne w j¹drach, drogach pod-korowych oraz aksonach. Ich g³ównymi objawami s¹ zaburzenia równowagi, chód na szerokiej podstawie (marynarski), niezbornoæ ruchów, dr¿enia miêni i oczopl¹s. Uszkodzenia uk³adu pozapiramidowego (niektórych j¹der podkorowych i dróg pozapiramido-wych) powoduj¹ wyst¹pienie zespo³u parkinsonow-skiego z takimi objawami, jak: dr¿enie spoczynkowe koñczyn, zw³aszcza d³oni, wzmo¿enie napiêcia miê-ni, spowolnienie ruchów oraz maskowatoæ amimicz-na twarzy. Ten zespó³ objawów jest typowy dla choro-by Parkinsona, mia¿d¿ycy naczyñ mózgowych, choro-bywa tak¿e przejawem niepo¿¹danych oddzia³ywañ neuro-leptyków na orodkowy uk³ad nerwowy (32).
Zwyrodnienia mó¿d¿ku
Zwyrodnienia mó¿d¿ku zazwyczaj maj¹ bardzo dra-matyczny przebieg. Specyficznymi objawami dla tego schorzenia s¹ obustronne skurcze koñczyn miednicz-nych i wystêpuj¹ przy atrofii mó¿d¿ku u psów rasy brittany (29). W przypadku abiotrofii mó¿d¿kowo--korowych objawy wystêpuj¹ bardzo wczenie ju¿ w wieku kilku tygodni lub miesiêcy ¿ycia. Wyj¹tko-wo u psów rasy coton de tulear, u których wystêpuje noworodkowa atrofia mó¿d¿ku, stan kliniczny mo¿e siê ustabilizowaæ bez póniejszego nasilenia objawów (9). Póniejsze nasilenie objawów jest tak¿e niezbyt czêste u psów, takich jak setery szkockie i owczarki staroangielskie (bobtail). W praktyce klinicznej diag-noza abiotrofii mó¿d¿kowo-korowych jest prawie ca³-kowicie ograniczona do badañ postmortalnych. Istniej¹ jednak techniki obrazowania, takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny, pozwalaj¹ce wykazaæ atrofie mó¿d¿ku (4). Zaburzenia norm fizjo-logicznych wskaników biochemicznych osocza (pod-wy¿szony poziom amoniaku lub kwasów ¿ó³ciowych) mog¹ wskazywaæ na zwyrodnienie w¹trobowo-mó¿d¿-kowe, opisane u berneñskich psów pasterskich (8). U kotów wiêkszoæ atrofii mó¿d¿ku jest niewidocz-nych przy badaniu mikroskopowym, natomiast wyka-zywane s¹ w funkcjonalnym j¹drowym rezonansie mag-netycznym (f MRI) oraz tomografii komputerowej.
Zwyrodnienie komórek Purkinjego
Choroby z tej rodziny te¿ dotycz¹ abiotrofii mó¿d¿-kowo-korowych (CCAs) i s¹ prawdopodobnie najbar-dziej powszechnym typem chorób neurodegeneracyj-nych u zwierz¹t domowych, charakteryzuj¹cych siê g³ównie utrat¹ komórek Purkinjego (12). Wiêkszoæ przypadków zosta³a zaobserwowana u psów ró¿nych ras, natomiast wyj¹tkowo u kotów (28). Neuropato-logiczne zmiany s¹ bardzo podobne we wszystkich rodzajach CCAs. W zaawansowanych i terminalnych przypadkach wystêpuje zanik prawie wszystkich ko-mórek Purkinjego, a pozosta³e ulegaj¹ martwicy lub wykazuj¹ zmiany degeneracyjne (4). Drugorzêdowy-mi zDrugorzêdowy-mianaDrugorzêdowy-mi przy zaniku komórek Purkiniego jest kurczenie siê warstwy zwojowej w najbardziej pora-¿onych czêciach mó¿d¿ku. Wsteczna degeneracja neuronów zosta³a opisana u psów labradorów oraz u kotów. W jednym przypadku dziedzicznej ataksji mó¿d¿ku u psów rasy coton de tulear nie stwierdzono ¿adnych zmian w obrêbie tkanek, mimo i¿ wyst¹pi³y ostre objawy kliniczne. Badania tych psów wykaza³y jednak¿e utratê po³¹czeñ synaptycznych (9). Badania oraz dokumentacja hodowlana, oparta o analizy rodo-wodów, pozwalaj¹ zak³adaæ dziedzicznoæ abiotrofii mó¿d¿kowo-korowych, jednak¿e zasadnicza wada genetyczna pozostaje wci¹¿ nieznana. Wykazano, ¿e dziedziczony syndrom mó¿d¿kowy u seterów szkoc-kich oraz ostra i postêpuj¹ca ataksja u kotów mog¹ stanowiæ zwierzêce modele ataksji
rdzeniowo-mó¿d¿-kowej (SCAs) u ludzi. Istnieje tak¿e wyrana ana-logia miêdzy ludzkim SCA typ 7 a zwyrodnieniem mó¿d¿ku z towarzysz¹cymi zmianami patologiczny-mi siatkówki kotów domowych (31).
Degeneracja warstwy ziarnistej mó¿d¿ku Degeneracja warstwy ziarnistej mó¿d¿ku zosta³a opisana jedynie u niektórych ras psów jako dziedzicz-ne schorzenie, przy którym zasadniczym obrazem his-topatologicznym jest zwyrodnienie komórek warstwy ziarnistej mó¿d¿ku. Zwyrodnienie to charakteryzuje siê postêpuj¹cym zanikiem komórek nerwowych, co doprowadza do cieñczenia warstwy ziarnistej oraz glejozy. U owczarków szkockich podejrzewa siê, ¿e choroba jest powi¹zana z wadliwym transportem jo-nów potasu, natomiast zwyrodnienia mó¿d¿ku powi¹-zane s¹ ze zwyrodnieniami w obrêbie innych uk³adów (uk³adu miêniowego, ruchowego) (31).
Postêpuj¹ce zwyrodnienie rdzeniowo-mó¿d¿kowe u psów rasy brittany
Schorzenie charakteryzuje siê hipermetri¹ koñczyn piersiowych, która powoduje potykanie siê, sztywnoæ koñczyn piersiowych. Wystêpuje u psów rasy brittany w wieku od 8 do 11 lat. Najwa¿niejsza w tym schorze-niu jest utrata komórek Purkinjego powi¹zana z obu-stronn¹ i symetryczn¹ degeneracj¹ neuronów w rdze-niu przed³u¿onym i rdzerdze-niu krêgowym. W obrazie his-tologicznym najbardziej wyrane jest zwyrodnienie komórek Purkinjego. Czasem proces dotyczy równie¿ komórek ziarnistych, j¹der mó¿d¿kowo-rdzeniowych oraz j¹der rdzeniowych pnia mózgu (20).
Zanik wielouk³adowy
oraz zwyrodnienie oliwkowo-mó¿d¿kowe Dziedziczna mó¿d¿kowa, korowa i pozapiramido-wa j¹dropozapiramido-wa abiotrofia wraz z autosomalnym recesyw-nym sposobem dziedziczenia zosta³a opisana u psów rasy kerry blue terrier (24). Objawy mó¿d¿kowe tego schorzenia wystêpuj¹ ju¿ w wieku 9-22 tygodni ¿ycia (13). Badanie rezonansem magnetycznym wykazuje wzrost intensywnoci sygna³u w j¹drze ogoniastym oraz s³aby zanik kory mózgowej i mó¿d¿ku. Dodatko-wo, obok zwyrodnienia komórek Purkinjego docho-dzi do zaniku j¹dra oliwkowego, glejozy istoty czar-nej ródmózgowia oraz degeneracji neuronalczar-nej j¹dra ogoniastego (31). Patogeneza mierci neuronów i ko-mórek glejowych mo¿e byæ powi¹zana z zaburzeniem metabolizmu kwasu glutaminowego (26).
Zanik oliwkowo-mostowo-mó¿d¿kowy (OPCA olivopontocerebellar atrophy)
Schorzenie to zosta³o dobrze opisane u dwóch ko-tów z postêpuj¹cymi objawami mó¿d¿kowymi. Bada-nia mikroskopowe wykaza³y utratê komórek Purkinie-go, komórek gwiedzistych oraz komórek ziarnistych. Zaobserwowano tak¿e wyrane zmniejszenie wielko-ci j¹dra mostu oraz j¹dra oliwkowego dolnego (30).
Autonomiczne oraz mó¿d¿kowe zwyrodnienie neuronów
Schorzenie zosta³o opisane na przyk³adzie dwóch pudli miniaturowych p³ci mêskiej, które nied³ugo po urodzeniu wykazywa³y zaburzenia neurologiczne. Stwierdzono u nich rozleg³y zanik komórek Purkin-jego oraz zmiany degeneracyjne w j¹drze zêbatym i w korze mózgu (11).
Wielouk³adowe zwyrodnienie neuronów u cocker spaniela
Jest to wielouk³adowe dziedziczne schorzenie po-legaj¹ce na degeneracji neuronów, a zosta³o opisane u m³odych psów rasy cocker spaniel. Podczas prze-biegu choroby wystêpuj¹ powoli postêpuj¹ce objawy neurologiczne po³¹czone z ataksj¹ oraz pogorszeniem stanu psychicznego. Zmiany histopatologiczne pole-gaj¹ na rozproszonym zaniku komórek nerwowych, glejowych w ga³ce bladej, j¹drze niskowzgórzowym, istocie czarnej, pokrywie ródmózgowia, ciele kolan-kowatym przyrodkowym, j¹drze przedsionkowym oraz mó¿d¿ku. Zaobserwowano tak¿e degeneracje oraz demielinizacje aksonów (22).
Wakuolizacja komórek neuronowych u psów rasy rottweiler
Schorzenie zosta³o opisane u psów rasy rottweiler w wieku od 3 do 8 miesiêcy i charakteryzuje siê os³a-bieniem i ataksj¹ koñczyn miednicznych, która szybko postêpuje a¿ do ataksji ogólnoustrojowej, tetraplegii oraz parali¿u krtani. Histopatologicznie obserwuje siê wewn¹trzcytoplazmatyczn¹ wakuolizacjê neuronów, ³agodne zmiany g¹bczaste w j¹drze przyrodkowym mó¿d¿ku, uk³adzie pozapiramidalnym oraz rogach tylnych rdzenia krêgowego. W zaawansowanych przy-padkach dochodzi w obrazie histologicznym do zwy-rodnienia komórek Purkinjego. Zmianom w istocie szarej towarzysz¹ degeneracje podobne do zwyrodnie-nia Wallera w substancji bia³ej rdzezwyrodnie-nia krêgowego. Schorzenie jest dziedziczne, lecz niestety, nie pozna-no mechanizmów jego dziedziczenia (29).
Zwyrodnienia neuronów autonomicznych Schorzenia z tej grupy charakteryzuj¹ siê degenera-cj¹ neuronów autonomicznego uk³adu nerwowego. Zosta³y one opisane zarówno u zwierz¹t domowych, takich jak psy i koty, jak i u zwierz¹t dziko ¿yj¹cych. Objawy kliniczne dotycz¹ zaburzeñ wegetatywnych i wlicza siê do nich: utrudnione prze³ykanie, pora¿e-nie jelit, skrêt ¿o³¹dka, nadmierne pocepora¿e-nie, tachykar-diê oraz poszerzenie renic. Badania mikroskopowe wykazuj¹ degeneracje neuronów i ich zanik, glejozê orodkowego uk³adu nerwowego oraz zwojów auto-nomicznych (31).
Dysautonomia u kotów i psów
Dysautonomia u kotów jest rzadkim schorzeniem wystêpuj¹cym na ca³ym wiecie. Najwiêcej
przypad-ków stwierdzono w latach 80. w Wielkiej Brytanii, lecz od tamtej pory ich liczba znacz¹co zmala³a.
Obraz kliniczny wskazuje na autonomiczn¹ dysfunk-cjê obejmuj¹c¹ niedomykalnoæ zastawek, zaparcia, poszerzenie renic, opadniêcie trzeciej powieki oraz zmniejszone wydzielanie ³ez.
W ostrych przypadkach wystêpuje degeneracja wiêk-szoci neuronów, natomiast w przypadkach podostrych znaczna liczba neuronów pozostaje nieuszkodzona. W zwojach wspó³czulnych obserwuje siê wzrost licz-by komórek glejowych. Przyczyna schorzenia pozo-staje nadal nieznana, a podczas badañ epidemiologicz-nych nie uda³o siê ustaliæ czynnika chorobotwórczego (17, 18).
Dysautonomia u psów wystêpuje o wiele rzadziej ni¿ u kotów. Pomimo to badania retrospektywne wyka-za³y, ¿e liczba psów ze zdiagnozowan¹ dysautonomi¹ mo¿e byæ zani¿ona. W przebiegu tej choroby u psów dominuj¹ objawy ¿o³¹dkowo-jelitowe, morfologia zmian jest analogiczna jak w innych dysautonomiach, a przyczyna powstawania pozostaje nieznana (3).
Wielouk³adowe zwyrodnienia aksonalne (MAD Myelin Amonal Degenaration)
Ta grupa schorzeñ jest zwi¹zana g³ównie z degene-racj¹ cia³a komórki nerwowej. S¹ to schorzenia wie-louk³adowe, wielouk³adowe zwyrodnienia aksonalne, poniewa¿ aksony z rozproszonych populacji neuronów s¹ jednoczenie zaka¿ane. Zmiany chorobowe w MAD s¹ obustronne, zazwyczaj symetryczne i rozpowszech-nione w orodkowym uk³adzie nerwowym. Zmiany zaczynaj¹ byæ zauwa¿alne, kiedy aksony w pêczkach s¹ dotkniête chorob¹, sprawia to wra¿enie zwyrodnieñ rdzenia krêgowego. Uk³ady motoryczny i sensorycz-ny mog¹ byæ tak¿e zmienione chorobowo. Przez to obraz kliniczny mo¿e byæ nieprawid³owo zinterpre-towany. Objawy maj¹ charakterystyczny pocz¹tek, zazwyczaj zaczynaj¹ siê od koñczyn miednicznych i postêpuj¹ a¿ do pe³nego pora¿enia. Schorzenie ata-kuje najczêciej m³ode zwierzêta. Morfologiczny ob-raz zmian patologicznych aksonów jest bardzo ró¿no-rodny. Zmiany wystêpuj¹ce w wielu przypadkach mog¹ przypominaæ zmiany charakterystyczne dla zwyrod-nienia Wallera.
Inn¹ grupa schorzeñ s¹ neuroaksonalne dystrofie (NAD Neuronal Dystrophy Disease), które charak-teryzuj¹ siê miejscowymi obrzêkami aksonów wraz z póniejsz¹ atrofi¹ aksonu i drugorzêdnymi zmiana-mi otoczki zmiana-mielinowej. Wystêpuje tak¿e kilka scho-rzeñ, przy których obserwuje siê obrzêk, ale wraz z ultrastrukturalnymi zmianami, innymi ni¿ w przypad-ku NAD (31).
Zwyrodnienia d³ugich przewodów podobne do zwyrodnienia Wallera
Wiele aksonopatii degeneracyjnych posiada objawy typowe dla zwyrodnieñ podobnych do zwyrodnienia Wallera. Mikroskopijne uszkodzenia sk³adaj¹ siê
w roz-lane uszkodzenia aksonalne (aksonopatia) i degeneracjê os³onek mielinowych (neuropatia demielinizacyjna). Mog¹ tak¿e wyst¹piæ takie zmiany, jak: astrocytoza, obrzêk aksonów, uszkodzenie cia³a komórki lub jej wypustki, wyra¿a siê to stopniowym rozpadem akso-nów. Czynnik wywo³uj¹cy te schorzenia u zwierz¹t nie zosta³ poznany. W niektórych z tych schorzeñ najszyb-ciej ulega degeneracji najbardziej odleg³a czêæ akso-nu, co jest prawdopodobnie spowodowane defektami metabolizmu w ciele komórki. Dochodzi tak¿e do utrudnieñ w transporcie komórkowym enzymów (32).
Dziedziczna ataksja psów rasy jack russel terrier Objawy tej choroby obserwowane s¹ oko³o czwar-tego miesi¹ca ¿ycia i charakteryzuj¹ siê ataksj¹ koñ-czyn miednicznych, a w krótkim czasie dochodzi do ataksji wszystkich koñczyn wraz z hipermetri¹ i pod-skakuj¹cym chodem.
Objawy kliniczne przypominaj¹ objawy mó¿d¿ko-we. Zwierzêta czêsto upadaj¹ i maj¹ trudnoci z pod-niesieniem.
W niektórych przypadkach zdarzaj¹ siê ogólne po-wtarzaj¹ce siê ataki drgawek wraz z zaburzeniami oddechowymi. Podczas choroby pojawiaj¹ siê syme-tryczne, obustronne mielopatie w brzuszno- i grzbie-towo-bocznej czêci istoty bia³ej w szyjnej czêci rdze-nia krêgowego wraz z wp³ywem na drogi rdzeniowo--mó¿d¿kowe. Centralne szlaki s³uchowe s¹ pora¿one poprzez zwyrodnienia aksonalne w ciele czworobocz-nym. Czasami mo¿e tak¿e dochodziæ do uszkodzenia obwodowego uk³adu nerwowego. Badania rodowodo-we u rasy jack russel terrier wykaza³y poligeniczny sposób dziedziczenia. Bardzo podobny rodzaj zwyrod-nieñ wykryto tak¿e u psa rasy podenco z Ibizy, u któ-rych sposób dziedziczenia jest autosomalny recesyw-ny (5, 6).
Ataksja psów
Schorzenie to zosta³o rozpoznane u doros³ych psów ras harrier, beagle oraz foxhound, a jego cech¹ cha-rakterystyczn¹ jest stopniowe nasilanie siê ataksji i skurczowy niedow³ad wraz z chwiejnym chodem w koñczynach miednicznych. Badania histopatologicz-ne wykaza³y, ¿e schorzenie dotyczy jedynie rdzenia krêgowego (26).
Aksonopatia psów rasy labrador retriever Na podstawie dotychczas przeprowadzonych badañ uwa¿a siê, ¿e to schorzenie jest dziedziczone recesyw-nie. Chore szczeniêta ze schorzeniem wykazuj¹ atak-sjê ju¿ wkrótce po urodzeniu. Objawy zaczynaj¹ siê od koñczyn miednicznych i postêpuj¹, obejmuj¹c wszystkie cztery koñczyny wraz ze znacznym nasile-niem skurczów, a¿ do chwili, kiedy zwierzê nie mo¿e stan¹æ o w³asnych si³ach. We wszystkich przypadkach stwierdzono aplazjê wraz z hipoplazj¹ cia³a modzelo-watego oraz rozleg³¹, obustronnie symetryczn¹ mie-lopatiê z mó¿d¿kow¹ i oliwkow¹ neuropati¹ (31).
Zwyrodnieniowa mielopatia starszych psów Zwyrodnieniowa mielopatia starszych psów jest re-latywnie powszechnym schorzeniem z pónym pocz¹t-kiem objawów, na które zapada wiêkszoæ psów du-¿ych ras, a w szczególnoci owczarki niemieckie (7, 8). Rzadko zdarza siê, ¿eby psy ma³ych ras by³y do-tkniête t¹ chorob¹, choæ podobne schorzenie wykryto u pudla miniaturowego. Zazwyczaj wystêpuje os³abie-nie, natomiast ataksja koñczyn miednicznych pojawia siê dopiero w wieku siedmiu lat lub póniej, wraz z gwa³townym pocz¹tkiem i postêpuj¹cym pogorsze-niem stanu zdrowia trwaj¹cym od kilku miesiêcy do kilku lat. Zmiany patologiczne w rdzeniu krêgowym mog¹ byæ jednostronne lub symetryczne. W kilku opi-sanych przypadkach zaobserwowano demielinizacjê oraz obrzêk aksonów w rdzeniu krêgowym, które by³y najbardziej widoczne w czêci piersiowej krêgos³upa. Przypuszcza siê, ¿e schorzenie mo¿e byæ nastêpstwem upoledzonej odpowiedzi immunologicznej. Badania u rasy husky syberyjski wskazuj¹, ¿e schorzenie mo¿e byæ tak¿e dziedziczne (31).
Obwodowa i orodkowa aksonopatia koci¹t birmañskich
Obwodowa i orodkowa aksonopatia koci¹t birmañ-skich zosta³a opisana u osobników ¿eñbirmañ-skich, które zosta³y zbadane w wieku 8-10 tygodni ¿ycia z powo-du powolnie postêpuj¹cej ataksji koñczyn miednicz-nych. Badania histopatologiczne wykaza³y, ¿e kociêta cierpia³y na dziedziczn¹ ogólnoustrojow¹ degenera-cjê aksonów wraz z towarzysz¹cymi zmianami pato-logicznymi, sugeruj¹cymi polineuropatiê (27).
Dystrofie neuroaksonalne (NAD Neuronal Dystrophy Disease)
Termin dystrofie aksonalne jest u¿ywany w odnie-sieniu do morfologicznych zmian prowadz¹cych do obrzêku, atrofii oraz zwyrodnienia (21). Klasyczny obraz zmian obejmuje aksonaln¹ sferoidê, zlokalizo-wany obrzêk aksonu oraz dystaln¹ atrofiê i zwyrod-nienie os³onki mielinowej. Dystrofie neuroaksonalne u ludzi tworz¹ grupê dziedzicznych lub nabytych chorób neurodegeneracyjnych wraz z formami dzie-ciêcymi i m³odocianymi. Zmiany aksonalne zaczyna-j¹ siê przy koñcowej czêci aksonu oraz w synapsach, powoduj¹c os³abienie przewodnictwa impulsów ner-wowych przez komórkê. Uwa¿a siê, ¿e zwyrodnienie rozpoczyna siê w dalszej czêci aksonu i postêpuje w kierunku cia³a komórki, powoduj¹c jej obumarcie. Najczêciej znajduj¹ siê aksony dystroficzne w isto-cie szarej mózgu i rdzenia krêgowego (15).
Neuroaksonalna dystrofia rottweilerów Sporód psów dystrofia neuroaksonalna najczêciej atakuje m³ode rottweilery, jednak¿e zosta³a stwierdzo-na tak¿e u ras chihuahua, owczarek szkocki, papillon oraz jack russel terrier. Przebieg i obraz kliniczny NAD
u rasy jack russel terrier jest bardzo podobny do ludz-kiej, dzieciêcej formy schorzenia, przy czym forma m³odzieñcza znajduje swój odpowiednik u rottweile-rów (1). Zazwyczaj objawy kliniczne zaczynaj¹ byæ widoczne w wieku jednego roku. Na pocz¹tku poja-wia siê hipermetria koñczyn piersiowych, która nastêp-nie przechodzi w pe³ny syndrom mó¿d¿kowy w ci¹gu jednego do dwóch lat (14). Uk³ad czuciowy jest pora-¿ony w miejscach takich, jak: j¹dro piersiowe, rogi grzbietowe rdzenia krêgowego oraz j¹dra s³upa grzbie-towego (32).
Dziedziczna neuroaksonalna dystrofia kotów Schorzenie u tego gatunku charakteryzuje siê na-g³ym pojawieniem ataksji koñczyn miednicznych, któ-ra powoli prowadzi do niedow³adu tych koñczyn, a w koñcu do parali¿u (17). Czasami wystêpuje ³agodna atrofia mó¿d¿kowa wraz z zanikiem komórek Purkin-jego i komórek ziarnistych. Zró¿nicowane morfo-logicznie sferoidy lokalizowane s¹ w: oliwce, j¹drze klinowatym bocznym, nakrywce ródmózgowej oraz rdzeniu krêgowym (18). W pora¿onych aksonach mo¿na zaobserwowaæ hipomielinizacjê oraz demieli-nizacjê. Dziedziczna neuroaksonalna dystrofia kotów zosta³a powi¹zana z ubarwieniem okrywy w³osowej, z odchyleniami od normy w uchu rodkowym. Scho-rzenie to jest bardzo podobne do formy dzieciêcej neu-roaksonalnej dystrofii u ludzi (32).
Neuropatia olbrzymich aksonów (GAN Giant axonal neuropathy)
Po raz pierwszy GAN opisano w 1972 r. u ludzi. Jest to uogólnione zaburzenie cytoplazmatycznych filamentów porednich, wp³ywaj¹ce na funkcje obwo-dowego uk³adu nerwowego, ale w zaawansowanych przypadkach tak¿e na mózg i rdzeñ krêgowy. GAN oraz dzieciêce zwyrodnienie neuroaksonalne (INAD Infantile Neuronal Dystrophy Disease) s¹ dwoma postêpuj¹cymi, neurodegeneracyjnymi schorzeniami wystêpuj¹cymi w dzieciñstwie, przez co maj¹ nak³a-daj¹ce siê w znacznym stopniu objawy kliniczne i his-topatologiczne. U zwierz¹t GAN stwierdzono u do-ros³ych owczarków niemieckich, a objawami by³y ataksja i s³aboæ koñczyn wraz z postêpuj¹c¹ utrat¹ refleksu. Schorzenie w równym stopniu wp³ywa na orodkowy i obwodowy uk³ad nerwowy (2).
Postêpuj¹ca aksononeuropatia bokserów Postêpuj¹ca aksononeuropatia bokserów charakte-ryzuje siê ataksj¹ koñczyn miednicznych, zaczynaj¹c¹ siê w wieku oko³o trzech miesiêcy wraz z odnerwie-niem miêni szkieletowych. W latach 80. ubieg³ego stulecia badania histologiczne wykaza³y, ¿e schorze-nie wywiera wp³yw zarówno na orodkowy, jak i na obwodowy uk³ad nerwowy. Sferoidalne degeneracje aksonalne wystêpuj¹ w bocznych i przyrodkowych sznurach rdzenia krêgowego, pniu mózgu oraz w isto-cie bia³ej mó¿d¿ku (16).
Podsumowanie
Choroby neurodegeneracyjne u zwierz¹t domowych wystêpuj¹ stosunkowo rzadko, natomiast ich diag-nostyka przy¿yciowa opiera siê g³ównie na objawach klinicznych i wywiadzie. Weryfikacjê rozpoznania przy¿yciowego stanowi badanie histopatologiczne. Istotne znaczenie przy rozpoznaniu przy¿yciowym chorób degeneracyjnych centralnego uk³adu nerwowe-go mog¹ mieæ wnioski wyp³ywaj¹ce z badañ rodowo-dów zwierz¹t. Nale¿y zak³adaæ, ¿e szersze wprowa-dzanie do praktyki klinicznej nowoczesnych technik obrazowania radiologicznego, takich jak tomografia komputerowa oraz j¹drowy rezonans magnetyczny, umo¿liwi ³atwiejsze ró¿nicowanie schorzeñ w obrê-bie centralnego uk³adu nerwowego zwierz¹t domo-wych oraz mo¿liwoæ aplikacji nodomo-wych metod badaw-czych i postêpowañ terapeutycznych. Zastosowanie nowoczesnych technik obrazowania stworzy tak¿e mo¿liwoæ pe³niejszego poznania przebiegu rozwoju tych chorób oraz zastosowania optymalnej rehabili-tacji.
Pimiennictwo
1.Bennett P. F., Clarke R. E.: Laryngeal paralysis in a Rottweiler with neuro-axonal dystrophy. Aust. Vet. J. 1997, 75, 784-786.
2.Berg B. O., Rosenberg S. H., Asbury A. K.: Giant amonal neuropathy. Pedia-trics 1972, 49, 894-899.
3.Berghaus R. D., OBrien D. P., Thorne J. G., Buening G. M.: Incidence of canine dysautonomia in Missouri, USA, between January 1996 and Decem-ber 2000. Prev. Vet. Med. 2002, 54, 291-300.
4.Bildfeld R. J., Mitchell S. K., De Lahunta A.: Cerebellar cortical degenera-tion in a Labrador retriever. Can. Vet. J. 1995, 36, 570-572.
5.Björck G., Dyrendahl S., Olsson S.-E.: Hereditary ataxia in smooth-haired Fox Terriers. Vet. Rec. 1957, 69, 871-876.
6.Braund K. G.: Degenerative disorders of the Central Nervous System, [w:] Braund K. G. (Ed): Clinical Neurology in Small Animals Localization, Diagnosis and Treatment. International Veterinary Information Service, Ithaca, NY 2003.
7.Braund K. G., Vandevelde M.: German shepherd dog myelopathy a mor-phologic and morphometric study. Am. J. Vet. Res. 1978, 39, 1309-1315. 8.Carmichael K. P., Miller M., Rawlings C. A., Fischer A., Oliver J. E.,
Miller B. E.: Clinical, hematologic, and biochemical features of a syndrome in Bernese Mountain Dogs characterized by hepatocerebellar degeneration. JAVMA 1996, 208, 1277-1279.
9.Coates J. R., OBrien P., Kline K. L., Storts R. W., Johnson G. C., Shelton G. D., Petterson E. E., Abbott L. C.: Neonatal cerebellar ataxia in Coton de Tulear dogs. J. Vet. Intern. Med. 2002, 16, 680-689.
10.Cottrell D. F., McGorum B. C., Pearson G. T.: The neurology and enterology of equine grass sickness: a review of basic mechanisms. Neurogastroenterol. Motil. 1999, 11, 79-92.
11.Cummings J. F., De Lahunta A.: A study of cerebellar and cerebral cortical degeneration in miniature poodle pups with emphasis on the ultrastructure of Purkinje cell changes. Acta Neuropathol. 1988, 75, 61-71.
12.Lahunta A. De: Abiotrophy in domestic animals: a review. Can. J. Vet. Res. 1990, 54, 65-76.
13.Lahunta A. De, Averill D. R.: Hereditary cerebellar cortical and extrapyrami-dal nuclear abiotrophy in Kerry Blue Terriers. JAVMA 1976, 168, 1119-1124. 14.Leon G. De., Mitchell M. H.: Histological and ultrastructural features of dys-trophic isocortical axons in infantile neuroaxonal dystrophy (Seitelbergers disease). Acta Neuropathol. 1985, 66, 89-97.
15.Graham D. I., Lantos P. L.: Greenfields Neuropathology. Arnold, London 2002.
16.Griffiths I. R., Kyriakides E., Scott J.: Progressive axonopathy: an inherited neuropathy of boxer dogs. Quantitative and morphometric analysis of the peripheral nerve lesion. J. Neurol. Sci. 1986, 75, 69-88.
17.Griffiths I. R., Sharp N. J., McCulloch M. C.: Feline dysautonomia (The Key-Gaskell syndrome): an ultra structural study of autonomic ganglia and nerves. Neuropathol. Appl. Neurobiol. 1985, 11, 17-29.
18.Guscetti F., Pospischil A., Lauchli C., Ehrensperger F.: Pathomorphology of feline dysautonomia (Key-Gaskell syndrome). Histologic, electron micro-scopic and immunohistologic findings in 4 cats. Tieraerztl. Prax. K und G 1991, 19, 296-301.
19.Hahn C. N., Mayhew I. G., De Lahunta A.: Central neuropathology of equine grass sickness. Acta Neuropathol. 2001, 102, 153-159.
20.Higgins R. J., LeCouter R. A., Kornegay J. N., Coates J. R.: Late-onset progressive spinocerebellar degeneration in Brittany Spaniel dogs. Acta Neuro-pathol. 1998, 96, 97-101.
21.Inada S., Sakamoto H., Haruta K., Miyazono Y., Sasaki M., Yamauchi C., Igata A., Osame M., Fukunaga H.: A clinical study on hereditary progressive neurogenic muscularatrophy in Pointer dogs. Nippon Juigaku Zasshi 1978, 40, 539-547.
22.Jaggy A., Vandevelde M.: Multisystem neuronal degeneration in Cocker Spaniels. J. Vet. Intern. Med. 1988, 2, 117-120.
23.Montgomery D. L., Storts R. W.: Hereditary striatonigral and cerebello--olivary degeneration of the Kerry Blue Terrier. I. Gross and light micro-scopic central nervous lesions. Vet. Pathol. 1983, 20, 143-159.
24.Montgomery D. L., Storts R. W.: Hereditary striatonigral and cerebello--olivary degeneration of the Kerry Blue Terrier. II. Ultrastructural lesions in the caudate nucleus and cerebellar cortex. J. Neuropathol. Exp. Neurol. 1984, 43, 263-275.
25.Moreau P. M., Vallat J. M., Hugon J., Leboutet M. J., Vandevelde M.: Peripheral and central distal axonopathy of suspected inherited origin in Birman cats. Acta Neuropathol. 1991, 82, 143-146.
26.Palmer A. C., Medd R. K., Wilkinson G. T.: Spinal cord degeneration in hound ataxia. J. Small Anim. Pract. 1984, 25, 139-148.
27.Pumarola M., Fondevila D., Borras D., Majo N., Ferrer I.: Neuronal vacuolation in young Rottweiler dogs. Acta Neuropathol. 1999, 97, 192-195. 28.Resibois A., Poncelet L.: Olivopontocerebellar atrophy (OPCA) in two adult
cats, sporadic cases or new enetic entity. Vet. Pathol. 2004, 41, 20-29. 29.Tatalick L. M., Marks S. L., Baszler T. V.: Cerebellar abiotrophy
characteri-zed by granular cell loss in a Brittany. Vet. Pathol. 1993, 30, 385-388. 30.Toennissen J. G., Morin D. E.: Degenerative myelopathy. A comparative
review. Compend. Contin. Edu. 1995, 17, 271-283.
31.Vite C. H., Dayrell-Hart B., Lexa F., Roy K., Van Winkle T., Steinberg S. A.: Atypical disease progression and MR imaging of a Kerry Blue Terrier with cerebellar cortical and extrapyramidal nuclear abiotrophy. Progr. Vet. Neurol. 1996, 7, 12-15.
32.Woodard J. C., Collins G. H., Hessler J. R.: Feline hereditary neuroaxonal dystrophy. Am. J. Pathol. 1974, 74, 551-566.
Adres autora: dr Iwona £uszczewska-Sierakowska, ul. Akademicka 12, 20-950 Lublin; e-mail: iwona.luszczewska@up.lublin.pl
