Medycyna Wet. 2008, 64 (8) 1031
Praca oryginalna Original paper
Wystêpowanie u koni w Polsce, utrzymywanych w ró¿nych warunkach chowu, nicieni paso¿ytniczych z rodziny Strongylidae jest zjawiskiem czêstym. Paso-¿yty przewodu pokarmowego koni maj¹ najwiêksze zna-czenie chorobotwórcze. Zale¿y ono od wielu czynni-ków, zw³aszcza od intensywnoci zara¿enia. Prowadzo-ne w ostatnich latach w naszym kraju liczProwadzo-ne badania koproskopowe i sekcyjne wykaza³y znacznie ni¿szy poziom zara¿enia koni tasiemcami (Anoplocephalidae), glist¹ (Parascaris equorum) oraz gzami (Gasterophili-dae) ni¿ s³upkowacami (Strongyli(Gasterophili-dae), sporód których dominowa³y s³upkowce ma³e (Cyathostominae) (4-5, 7-9, 12-18).
S³upkowce, ze wzglêdu na z³o¿on¹ biologiê, liczne przystosowania i masowe wystêpowanie, mog¹ powo-dowaæ zaburzenia funkcjonowania przewodu pokarmo-wego, w tym chroniczne biegunki i morzyska wystêpu-j¹ce u koni najczêciej wczesn¹ wiosn¹ (20). Nicienie te wystêpuj¹ powszechnie u koni w ró¿nym wieku oraz utrzymywanych w ró¿nych warunkach i systemach
cho-wu. Zara¿eniu koni sprzyja pastwiskowy system utrzy-mania, w którym larwy inwazyjne s³upkowców znajdu-j¹ dogodne do rozwoju warunki. Warunki klimatyczno--rodowiskowe, w tym: wilgotnoæ, temperatura, rodzaj gleby, nachylenie terenu, maj¹ istotny wp³yw na rozwój i prze¿ywanie larw inwazyjnych na pastwiskach, a tym samym poziom zara¿enia koni.
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu sezonu pastwis-kowego na poziom zara¿enia s³upkowcami koni w cho-wie cho-wielkostadnym.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono w latach 2004-2006 w stadninie koni czystej krwi arabskiej. Ka³ do badañ pobierano w ka¿-dym roku w kwietniu, czerwcu, sierpniu i padzierniku od koni jednorocznych, 2-letnich i klaczy stadnych, odrobacza-nych co roku przed rozpoczêciem wypasu i po jego zakoñ-czeniu preparatami zawieraj¹cymi iwermektynê (tab. 1).
Badania koproskopowe wykonano metod¹ Mc Mastera (3). Do hodowli larw s³upkowców wykonanej technik¹ podan¹ przez Henriksena i Korsholma (10) wybierano próbki ka³u od koni najbardziej zara¿onych. Na postawie uzyskanych wyni-ków obliczono redni¹ miesiêczn¹ i sezonow¹ ekstensywnoæ
Sezonowa dynamika wystêpowania s³upkowców
u koni w stadninie*
)
S£AWOMIR KORNA, MARTA SKALSKA, BOGUS£AW NOWOSAD
Katedra Zoologii i Ekologii Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t AR, al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków
Korna S., Skalska M., Nowosad B.
Seasonal dynamic of the occurrence of strongyles in horses in a stud Summary
The purpose of the study was to evaluate the influence of the pasture season on the level of strongyles infection in horses from a multi-herd farm. The investigations comprised Pure Blood Arabian horses: yearlings (n = 70-101), two-year-olds (n = 62-80) and mares (n = 141-148) kept in the pasture-housed system and dewormed twice a year, before and after the pasture seasons, with ivermectine. Fecal egg counts (Mc Master method) and larvae culture by Henriksen and Korsholme were conducted each year in April, June, August and in October in the years 2004-2006. Based on the obtained results, the mean prevalence of the infection (%), EPG and the percentage of cyathostomes or strongyles in Strongyliae community were calculated. The mean seasonal prevalence of the infection with small strongyles as well as EPG were the highest in 2004 and were consistently dropping in all groups of horses in the following years. Two-year-old horses were infected the most: on average they have been expelling 1630 EPG in 2004 while only 165 EPG in 2006. A high strongyle egg count in horses in the autumn has an influence on a high level of the infection in the spring of the following year. Consequently, a low level of strongyles infection in the autumn causes a low egg output in the spring of the following year. Larval differentiation revealed a dominance of small strongyles (Cyathostominae), whereas the population of large strongyles (Strongylinae) was lower than 1%. The dropping level of strongyle infections in horses observed in the studies in the subsequent years might have been caused by climatic factors (high temperature and low humidity), which did not favor the development and survival of infective strongyles larvae on pastures.
Keywords: strongyles, prevalence
*) Badania zrealizowano ze rodków finansowych Ministerstwa Nauki i
Medycyna Wet. 2008, 64 (8) 1032
zara¿enia oraz liczbê wydalanych jaj w 1 g ka³u w poszcze-gólnych latach badañ. Na podstawie ró¿nicowania larw in-wazyjnych s³upkowców okrelono tak¿e udzia³ s³upkowców ma³ych i du¿ych.
Wyniki i omówienie
rednioroczna ekstensywnoæ zara¿enia, jak i liczba wydalanych w kale jaj s³upkowców by³y najwy¿sze w 2004 r. i zmniejsza³y siê w kolejnych latach u wszyst-kich badanych grup koni (ryc. 1 i 2). Najbardziej zara-¿one by³y konie 2-letnie, które w 2004 r. wydala³y
red-nio 1630 jaj w 1 g ka³u, a w 2006 r. liczba wydalanych przez nie jaj spad³a do 165. Podobn¹ zale¿noæ stwier-dzono u mniej zara¿onych koni jednorocznych i klaczy stadnych.
Dynamikê wydalania jaj s³upkowców u klaczy w po-szczególnych miesi¹cach w kolejnych sezonach pastwis-kowych przedstawiono w tab. 2. W ka¿dym sezonie past-wiskowym zarówno ekstensywnoæ zara¿enia, jak i licz-ba wydalanych jaj tych nicieni zmniejsza³y siê w czerwcu po odrobaczeniu koni w kwietniu, a nastêpnie wzrasta-³y do padziernika, z wyj¹tkiem EPG w 2004 r. wiêk-sza w padzierniku ni¿ w kwietniu. Du¿a liczba jaj s³up-kowców wydalanych przez klacze jesieni¹ 2004 r. mog³a tak¿e wp³ywaæ na wysokie ich zara¿enie wiosn¹ nastêpnego roku, a niski poziom zara¿enia klaczy jesie-ni¹ 2005 r. móg³ wp³yn¹æ na ma³¹ liczbê jaj s³upkow-ców wydalanych wiosn¹ 2006 r.
W badaniach larwoskopowych stwierdzono g³ównie larwy s³upkowców ma³ych (Cyathostominae) i nielicz-ne s³upkowców du¿ych (Strongylinae) (tab. 3). Lar-wy s³upkowców du¿ych Lar-wystêpuj¹ce u koni 2-letnich stanowi³y 0,43% populacji Strongylidae, a u klaczy stad-nych 0,67%.
W epizootiologii zara¿eñ koni s³upkowcami szcze-gólnie du¿e znaczenie ma sezon pastwiskowy. Utrzy-mywanie alkierzowe (stada ogierów) lub na padokach ziemnych (kluby jedzieckie) ogranicza wystêpowanie tych paso¿ytów (6, 16). W badaniach w³asnych, prowa-dzonych w obiektach, w których utrzymywano konie w ró¿nych systemach, stwierdzono znacznie wiêksz¹ za-równo ekstensywnoæ zara¿enia, jak i liczbê wydalanych jaj s³upkowców u koni w chowie pastwiskowym ni¿ alkierzowym (15). Sposób utrzymania koni wp³y-wa³ tak¿e na dynamikê wydalania jaj s³upkowców w cyklu rocznym. U koni utrzymywanych na pastwis-kach wystêpowa³ wzrost liczby wy-dalanych w kale jaj s³upkowców nie tylko wiosn¹, po uruchomieniu larw
a p u r G Liczbabadanychkoni 4 0 0 2 2005 2006 e n z c o r o n d e j e i n o K 170 101 186 e i n t e l-2 e i n o K 162 171 180 e n d a t s e z c a l K 148 142 141 a m u S 280 314 307
Tab. 1. Uk³ad badañ Tab. 2. Wystêpowanie s³upkowców u klaczy stadnych w za-le¿noci od sezonu pastwiskowego
ñ a d a b k o R Miesi¹cbadañ Ezkasrtae¿nesnyiwan(%o)æ EPG 4 0 0 2 V I 59 352 I V 26 129 II I V 72 358 X 83 575 5 0 0 2 V I 78 883 I V 28 191 II I V 56 183 X 67 273 6 0 0 2 V I 58 204 I V 27 143 II I V 10 191 X 80 193
Tab. 3. Wyniki badañ larwoskopowych koni w latach 2004-2006
a p u r G Liczba Procent ii p o k s o w r a l Srtongyilnae Cyathostominae Srtongyilnae Cyathostominae e n z c o r-1 e i n o K 44 0 4400 0 100 e i n t e l-2 e i n o K 44 19 4400 0,43 99,57 e n d a t s e z c a l K 24 16 2400 0,67 99,33
Ryc. 2. rednia liczba jaj s³upkowców w kale koni
73 65 54 87 81 75 60 58 43 0 20 40 60 80 100 2004 2005 2006 rok badañ %
konie jednoroczne konie 2-letnie klacze
Ryc. 1. rednia ekstensywnoæ zara¿enia koni s³upkowcami
831 631 118 1630 733 165 354 357 158 0 400 800 1200 1600 2000 2004 2005 2006 rok badañ EPG konie jednoroczne konie 2-letnie klacze
Medycyna Wet. 2008, 64 (8) 1033
drzemi¹cych, ale i w miesi¹cach letnio-jesiennych (1, 13, 22-25).
Na zmniejszanie siê ekstensywnoci zara¿enia, jak i liczby wydalanych jaj s³upkowców z ka³em koni w kolejnych sezonach pastwiskowych mog³y wp³ywaæ czynniki rodowiskowe, które w znacznym stopniu ogra-niczaj¹ lub podnosz¹ poziom zara¿enia koni tymi nicie-niami. Temperatura i wilgotnoæ wp³ywaj¹ bowiem na szybkoæ rozwoju larw z jaj wydalonych z ka³em koni. Przy odpowiedniej temperaturze i wilgotnoci mog¹ osi¹gaæ inwazyjnoæ ju¿ po 5-7 dniach. Pastwiska, szcze-gólnie intensywnie u¿ytkowane, sprzyjaj¹ gromadzeniu siê du¿ej liczby larw inwazyjnych s³upkowców, zw³asz-cza na prze³omie lata i jesieni. Sta³y kontakt koni z past-wiskiem u³atwia wiêc zara¿enie i kolejne reinwazje. W warunkach naszego klimatu mo¿e dochodziæ do kilku reinwazji. Sta³emu zara¿eniu pastwiska sprzyja tak¿e krótki okres prepatentny, szczególnie s³upkowców ma-³ych (Cyathostominae) oko³o 1,5 miesi¹ca, w zwi¹z-ku z czym jaja s¹ ci¹gle produkowane i wydalane do rodowiska zewnêtrznego.
Warunki rodowiskowe mog¹ tak¿e ograniczaæ wy-stêpowanie s³upkowców u koni, co obserwowano w ni-niejszych badaniach. Suche i gor¹ce lata 2005 i 2006 r., w powi¹zaniu z glebami wapiennymi wystêpuj¹cymi w tym regionie, mog³y ograniczaæ rozwój larw inwa-zyjnych s³upkowców lub zmniejszaæ ich ¿ywotnoæ. W sierpniu 2006 r. liczba wydalanych przez klacze stad-ne jaj s³upkowców wynosi³a zaledwie 91 EPG, podczas gdy w 2004 r. 358 EPG (tab. 2).
Silne zanieczyszczenie pastwisk larwami inwazyjny-mi mog³o z kolei wp³ywaæ na wysoki poziom zra¿enia s³upkowcami klaczy stadnych jesieni¹ 2004 r. Larwy inwazyjne s³upkowców ma³ych zjadane pón¹ jesieni¹ wraz z traw¹ pastwiskow¹ ulegaj¹ bowiem zahamo-waniu w rozwoju do wiosny nastêpnego roku (hypo-bioza). Obserwowany w niniejszych badaniach wiosn¹ 2005 r. wysoki poziom zara¿enia klaczy móg³ byæ wy-nikiem g³ównie uruchamiania larw drzemi¹cych, osi¹-gania przez nie dojrza³oci p³ciowej, a tym samym ma-sowego wydalania jaj s³upkowców z ka³em.
Stwierdzono niewielkie zara¿enie koni larwami in-wazyjnymi s³upkowców du¿ych (Strongylinae). Pomi-mo powszechnoci wystêpowania tych nicieni u koni w Polsce intensywnoæ zara¿enia nimi jest niewielka (4). Stosunkowo czêsto stwierdzano je w badaniach w³asnych, ale u nieodrobaczanych koni roboczych, po-chodz¹cych z ma³ych gospodarstw rolnych z po³udnia naszego kraju (7). W stadninach, w których konie s¹ regularnie odrobaczane, s³upkowce du¿e wystêpuj¹ rza-dziej, poniewa¿ wiêkszoæ preparatów przeciwroba-czych jest skuteczna nie tylko wobec postaci doros³ych tych nicieni, ale tak¿e larw wêdruj¹cych (11, 19).
Podsumowanie
Wystêpowanie s³upkowców u koni, g³ównie s³upkow-ców ma³ych (Cyathostominae) zale¿y od wielu czynni-ków, w tym zoohigieniczno-weterynaryjnych (prawid³o-wa opieka hodowcy) i rodowiskowych, które mog¹ sprzyjaæ lub ograniczaæ wystêpowanie tych nicieni
u ko-ni. Cykliczne badania parazytologiczne dostarczaj¹ znacznie wiêcej informacji o sytuacji inwazjologicznej w konkretnym gospodarstwie i mog¹ pomóc w opraco-waniu strategicznych schematów zwalczania paso¿ytów. Stosowanie odrobaczania bez kontroli zara¿enia, w tym tak¿e skutecznoci dzia³ania leków, jest niewystarcza-j¹ce, ze wzglêdu na coraz czêciej notowan¹ lekoopor-noæ s³upkowców ma³ych na preparaty przeciwpaso¿yt-nicze, w tym benzymidazole i pyrantel (2, 21).
Pimiennictwo
1.Betlejewska K.: Dynamika inwazji s³upkowców ma³ych (Cyathostominae) u koni w cyklu rocznym. Medycyna Wet. 2000, 56, 36-38.
2.Betlejewska K.: Lekoopornoæ s³upkowów ma³ych (Cyathostominae) na rodki przeciwrobacze u koni. Medycyna Wet. 1999, 55, 430-432.
3.Coles G. C., Bauer C., Borgsteede F. H. M., Geerts S., Klei T. R., Taylor M. A., Waller P. J.: World Association for the Advancement of Veterinary Parasitology (W.A.A.V.P.) methods for the detection of anthelmintic resistance in nematodes of veterinary importance. Vet. Parasitol. 1992, 44, 35-44.
4.Gawor J.: The prevalence and abundance of internal parasites in working horses autopsied in Poland. Vet. Parasitol. 1995, 58, 99-108.
5.Gawor J.: Wystêpowanie larw gza koñskiego, Gasterophilus spp. u koni w gos-podarstwach indywidualnych. Medycyna Wet. 1995, 51, 598-599.
6.Gawor J.: Zara¿enie koni wierzchowych paso¿ytami przewodu pokarmowego. Medycyna Wet. 2002, 56, 148-150.
7.Gawor J., KornaS., Charèenko V., Nowosad B., Skalska M.: Paso¿yty jelitowe zagro¿eniem zdrowia koni w ró¿nych warunkach chowu. Medycyna Wet. 2006, 62, 331-334.
8.Gund³ach J. L., Sadzikowski A., Tomczuk K., Studziñska M.: Paso¿yty przewodu pokarmowego koni z terenu Lubelszczyzny w wietle badañ koproskopowych i sekcyjnych. Medycyna Wet. 2004, 60, 1089-1092.
9.Gund³ach J. L., Tomczuk K., Studziñska M., Sadzikowski A. B.: Wystêpowanie tasiemców u koni w rodkowo-wschodniej Polsce. Medycyna Wet. 2003, 59, 892-894.
10.Henriksen S. A., Korsholme M.: A method for culture and recovery of gastro-intestinal strongyle larvae. Nord. Vet. 1983, 35, 429-430.
11.Herd R. P.: The changing world of worms: the rise of the cyathostomes and the decline of Strongylus vulgaris. Comp. Cont. Educ. Pract. Vet. 1990, 12, 732-736.
12.Korna S., Gawor J., Skalska M., Nowosad B.: Wystêpowanie gza koñskiego u koni w gospodarstwach drobnotowarowych. Medycyna Wet. 2006a, 62, 452-454.
13.Korna S., Nowosad B., Skalska M.: Dynamic of small strongyle (Cyathosto-minae) infection in horses under different management systems. Ann. Anim. Sci. 2006c, 6, 129-138.
14.Korna S., Nowosad B., Skalska M.: Dynamika zara¿enia glist¹ (Parascaris equorum) koni w dwóch systemach chowu. Medycyna Wet. 2004a, 60, 412--414.
15.Korna S., Nowosad B., Skalska M.: Wp³yw systemu chowu koni na ich zara¿e-nie s³upkowcami (Strongylidae). Rocz. Nauk. Zoot. 2004c, 31, 95-101. 16.Korna S., Nowosad B., Skalska M.: Zara¿enie paso¿ytami przewodu
pokarmo-wego koni w zale¿noci od warunków utrzymania. Medycyna Wet. 2004b, 60, 853-857.
17.Korna S., Skalska M., Gawor J., Nowosad B.: Zara¿enie tasiemcami koni z hodowli wielkostadnej i chowu indywidualnego. Medycyna Wet. 2006b, 62, 821-823.
18.KornaS., Skalska M., Nowosad B., Gawor J., £abaziewicz I., Babiuch A.: Wystêpowanie tasiemca, glisty i larwy gzów u koni w Polsce po³udniowej. Me-dycyna Wet. 2007, 63, 1373-1376.
19.Lyons E. T., Tolliver S. C., Drudge J. H.: Historical perspective of cyathostomes: prevalence, treatment and control programs. Vet. Parasitol. 1999, 85, 97-112. 20.Love S., Murphy D., Mellor D.: Pathogenicity of cyathostome infection. Vet.
Parasitol. 1999, 85, 113-122.
21.Ramisz A., Betlejewska K.: Resistant strain of small strongyles (Cyathosto-minae) of horses on Fenbesan. Proc. 4th Conf. WAAVP, Cambridge, United
Kingom 1993, s. 278.
22.Romaniuk K., Jaworski Z.: Dynamika inwazji s³upkowców w cyklu rocznym u koników polskich z chowu alkierzowo-pastwiskowego. Medycyna Wet. 2006, 62, 1452-1454.
23.Romaniuk K., Jaworski Z., Golonka M.: Dynamika inwazji paso¿ytów wewnêtrz-nych w tabunie koników polskich z chowu lenego. Medycyna Wet. 2007, 63, 87-89.
24.Romaniuk K., Jaworski Z., Golonka M., Snarska A.: Wystêpowanie i dynamika paso¿ytów wewnêtrznych u koników polskich z chowu wolnego. Medycyna Wet. 2003, 59, 617-619.
25.Romaniuk K., Jaworski Z., Snarska A.: Dynamika inwazji nicieni z rodziny Stron-gylidae u koników polskich i ich rebi¹t. Medycyna Wet. 2002, 58, 467-469.
Adres autora: dr in¿. S³awomir Korna, al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków; e-mail: slawon@interia.pl
