Teter, Lucjan
Materiały źródłowe Centralnego
Archiwum Wojskowego do
plebiscytów na Powiślu oraz na
Warmii i Mazurach
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 195-208
L U C J A N T E T E R
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE CENTRALNEGO ARCHIWUM
WOJSKOWEGO DO PLEBISCYTÓW NA POW IŚLU
ORAZ NA WARMII I MAZURACH
C e n t ra ln e A rc h iw u m W o jsk o w e (CAW ), p o s ia d a ją c e w s w y c h z b io ra c h p rz e sz ło 10 000 m e tró w b ie ż ąc y c h a k t, o p ra c o w u je i u d o s tę p n ia d la b a d a ń n a u k o w y c h w o js k o w e m a te r ia ły a rc h iw a ln e z l a t 1914— 1945
W śró d lic z n y c h zesp o łó w a k t o k re s u 1918— 1939 w y s t ę p u ją ró w n ie ż m a te ria ły o d n o szą c e się do p le b is c y tu n a W a rm ii i M a z u ra c h , o d b y te g o w 1920 r. G ru p ę n a jb a rd z ie j z w a r tą s ta n o w ią m a te r ia ły s e k c ji p le b is c y to w e j O d d z ia łu II S z ta b u M in is te r s tw a S p r a w W o js k o w y c h 2 i tzw . „T e k i B a c z y ń sk ie g o ” 3. W z esp o ła c h M S W o jsk ., S z ta b u G e n e ra ln e g o czy te ż N a cz e ln e g o D o w ó d z tw a W o jsk a P o lsk ie g o ,
w y s tę p u ją o n e s p o ra d y c z n ie i w n ie w ie lk ic h ilo śc iac h .
P r a g n ą c p o in fo rm o w a ć z a in te r e s o w a n y c h o ty m , co z a w ie r a ją d o k u m e n ty o d n o szące się d o d z ie jó w p le b is c y tu n a W a rm ii i M a z u ra c h , c h cę p rz e d e w sz y s tk im o m ó w ić o p ra c o w a n ie k p t. rez. S ta n is ła w a B ac z y ń sk ie g o p t. W a r m ia i M a z u r y , s ta n o w ią c e część c z w a rtą o p ra c o w a n ia n t.: O rg a n iz a c ja d la w o js k o w e j a k c ji n a te re n a c h p le b is c y to w y c h Ś lą s k a C ie sz y ń sk ieg o , S p is z ą i O ra w y , Ś lą s k a G ó rn e g o , W a rm ii i M a z u r o ra z o d p isy d o k u m e n tó w do te g o z a g a d n ie n ia , z g ru p o w a n y c h w o śm iu te c zk a c h .
O a k ta c h w y d z ia łu „C ” s e k c ji p le b is c y to w e j O d d z ia łu II S z ta b u M S W o jsk . 1 O o rg a n iz a c ji i d z ia ła ln o ś c i C e n tr a ln e g o A rc h iw u m W o jsk o w e g o , z a so b ie i z a w a rto ś c i w o js k o w y c h m a te ria łó w a rc h iw a ln y c h p is a li m .in . L. L e w a n d o - w i с z, O rg a n iza c ja i d z ia ła ln o ś ć C e n tra ln e g o A r c h iw u m W o js k o w e g o , A rc h e io n , n r X X X I, 1959, s. 67. O d z ia ła ln o ś c i C A W p is a n o ró w n ie ż w „ W o jsk o w y m P r z e g lą d zie H is to ry c z n y m ” , n r 3,1961, s. 421; n r 4, 1964, s. 231; n r 1— 2, 1965, s. 848. O z aso b ie a k to w y m C A W p is a n o n a ła m a c h w w . c za so p ism o ra z w W y b r a n y c h za g a d n ie n ia c h z te o rii i p r a k t y k i w o js k o w e j s łu ż b y a r c h iw a ln e j, C e n t r a ln e A rc h iw u m W o jsk o w e Szt. G en . 394 66. W a rs z a w a 1967. 2 A k ta te C A W o trz y m a ło w 1964 r. w r a m a c h r e w in d y k a c ji a rc h iw a lió w ze Z w ią z k u R ad z ie c k ieg o . (P o r. B. W o s z c z y ń s k i , M a te r ia ły a r c h iw a ln e p r z e k a z a n e
C e n tr a ln e m u A r c h iw u m W o js k o w e m u ze Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o , W o jsk o w y P r z e g lą d H is to ry c z n y , n r 4, 1964, s. 231). 3 K p t. rez. S ta n is ła w B a c z y ń sk i n a z le ce n ie W o jsk o w e g o B iu ra H is to ry c z n e g o o p ra c o w y w a ł z a g a d n ie n ia w o js k o w o -p o lity c z n e d o ty c z ąc e p le b is c y tu n a Ś lą s k u o ra z n a W a rm ii i M a z u ra c h . Do k ilk u o p ra c o w a ń np. T a jn e o r g a n iza c je w o js k o w e n a G ó r n y m Ś lą s k u w la ta c h Ï919— 1921 n a tle s y tu a c ji o g ó ln e j, P o lsk a p o lity k a z a g r a n ic zn a w s p ra w ie G ó rn e g o Ś lą s k a 1918— 1921, O rg a n iza c ja dla w o js k o w e j a k c j i n a te re n a c h p le b is c y to w y c h Ś lą s k a C ie s z y ń s k ie g o , S p is zą i O ra w y , Ś lą s k a G ó rn eg o , W a r m ii i M a z u r z e b r a ł on w ie le to m ó w o d p isó w d o k u m e n tó w O d d z ia łu II S z ta b u M S W o jsk ., P r e z y d iu m R a d y M in is tró w , M in is te r s tw a S p r a w Z a g ra n ic z n y c h . O p ra c o w a n ia te w r a z z d z ie s ią tk a m i je d n o s te k a r c h iw a ln y c h z a w ie ra ją c y c h o d p isy d o k u m e n tó w s ta n o w ią k o le k c ję tzw . „T e k i B a c z y ń sk ie g o ” .
p o in f o r m u ję w te rm in ie p ó ź n ie jsz y m , p o u p o rz ą d k o w a n iu ty c h a k t i s p o rz ą d z e n iu p o d s ta w o w y c h p o m o c y a rc h iw a ln y c h .
C zęść IV w sp o m n ia n e g o o p ra c o w a n ia W a r m ia i M a z u r y z a w ie ra 31 s tro n m a s zy n o p isu . O b e jm u je on o m .in . z a g a d n ie n ia z w ią z a n e z o rg a n iz a c ją i d z ia ła ln o ś c ią W y d z ia łu „C ” S e k c ji P le b is c y to w e j O d d z ia łu I I M S W o jsk ., o p is t e r e n u p le b is c y to w e g o z u w z g lę d n ie n ie m o rg a n iz a c ji K o m ite tó w P le b is c y to w y c h , K o n s u la tu G e n e ra ln e g o K P w O lsz ty n ie , H ad L u d o w y c h i M az u rsk ie g o Z w ią z k u L u d o w e g o .
W o jsk o w a i p o lity c z n a s y tu a c ja s tro n y n ie m ie c k ie j o m a w ia n a j e s t w ro z d z ia le z a ty tu ło w a n y m O rg a n iza c je n ie m ie c k ie . M ów i się w n im o sk ła d z ie o rg a n iz a c y jn y m
S ic h e r h e its w e h r y , s to s u n k u lic z b o w y m P o la k ó w i N iem có w , sp o so b ie re k r u to w a n ia
P o la k ó w do te j p o lic ji, s to s u n k u do te g o z a g a d n ie n ia a n g ie lsk ic h p rz e d s ta w ic ie li K o m is ji M ięd z y so ju sz n ic z ej. W ięcej m ie js c a a u to r o p ra c o w a n ia p o ś w ię c a o rg a n iz a c jo m w o js k o w y m i p ó łw o js k o w y m j a k B ü r g e r w e h r , K r ie g s v e r e in , G re n zp o lize i,
H e im a tb u n d , E in w o h n e r w e h r , O s td e u ts c h e r H e im a td ie n s t o ra z t a jn e j, a n ty p o ls k ie j
o rg a n iz a c ji n ie m ie c k ie j. T a o s ta t n ia m ia ła sw o ją c e n tr a lę tzw . D e u tsc h e Z e n tr a le w K ró le w c u w h o te lu „ F u n k ” , a d z ia ła ła n a te r e n a c h p le b is c y to w y c h p o w ia tu s u sk ie g o (R o sen b erg ). T u ta j te ż m ie śc iło s ię b iu ro w y w ia d o w c z e .
W d a lsz y m cią g u o m a w ia n e są s k ła d y b ro n i d la o r g a n iz a c ji a n ty p o ls k ic h n a te re n a c h p le b is c y to w y c h o ra z d y s lo k a c ja n ie m ie c k ic h o d d z ia łó w w o js k o w y c h n a t e r e n a ch p o g ra n ic z n y c h .
D alsze p ię tn a ś c ie s tr o n o p ra c o w a n ia k p t. rez. S ta n is ła w a B ac z y ń sk ie g o o d n o si się do d z ia ła ln o ś c i s tro n y p o lsk ie j i p rz e c iw d z ia ła n ia u z b ro jo n y m b a n d o m n ie m ie c k im r o z b ija ją c y m p o ls k ie z e b r a n ia i w ie ce . W c elu w z m o c n ie n ia p o z y c ji p o ls k ie j, p o p a rc ia p ra c y k o m ite tó w p le b is c y to w y c h i z w ię k s z e n ia lic z b y g ło s u ją c y c h w czasie p le b is c y tu p o d s e k r e ta rz s ta n u w M in, S p r a w Z a g ra n ic z n y c h (M SZ) W r ó b le w s k i4 z w ró c ił się 15 lu te g o 1920 r. do M S W o jsk . z p o s tu la te m p r z e p ro w a d z e n ia r e je s t r a c ji osób w o js k o w y c h z te re n ó w p le b is c y to w y c h . C elem te j r e j e s t r a c j i b y ło p ó ź n ie jsz e s k ie r o w a n ie ty c h ż e osób w o js k o w y c h n a t e r e n p le b is c y to w y d la w z ię c ia u d z ia łu w p ra c y a g ita c y jn e j lu b w g ło so w an iu . R o zk a z d e m o b iliz a c ji d la n ic h w y d a n y z o sta ł p rz e z M S W o jsk . 4 c z e rw c a 1920 г., a 16 lip c a a n u lo w a n o go w z w ią z k u z z a k o ń c z e n ie m p le b is c y tu .
W a r to w ię c p rz y to c z y ć je g o tre ś ć : „W z w ią z k u z b lis k im te r m in e m p le b is c y tu , w sz y scy ż o łn ie rz e u ro d z e n i n a W a rm ii i M a z u ra c h , z o sta n ą celem d e m o b iliz a c ji o d e sła n i z p u łk ó w do b a o n ó w z a p a so w y c h . D e m o b iliz o w a n i o tr z y m a ją w sz y s tk ie n a le ż n e p o b o ry za d e k a d ę z g ó ry , w in n i b y ć d o b rz e w y e k w ip o w a n i, z a o p a trz e n i w k p c e i w m ia r ę m o żn o ści w c y w iln e u b r a n ia . O d sy ła ć n a le ż y w sz y s tk ic h b e z p o ś re d n io do D z iałd o w a do B iu ra P r a c y P le b is c y to w e j”. Z ro z k a z u m in is tr a s p ra w 4 W ró b le w sk i s p e łn ia ł f u n k c ję s e k r e ta r z a g e n e r a ln e g o R a d y G łó w n e j P le b is c y to w e j. W s k ła d je j w c h o d zili: P r e z y d e n t M in istró w , M a rs z a łe k S e jm u , m in is tro w ie : S p r a w W e w n ę trz n y c h , S p r a w Z a g ra n ic z n y c h , K o m u n ik a c ji, S k a r b u , A p ro w iz a c ji o ra z p rz e d s ta w ic ie l M in is te r s tw a S p r a w W o jsk o w y c h . C elem R a d y b y ło o g ó ln e k ie ro w n ic tw o , d e c y z ja i d o s ta rc z a n ie ś ro d k ó w m a te r ia ln y c h k o m ite to m i o rg a n iz a c jo m n a te r e n a c h p le b is c y to w y c h . O d R a d y z a le ż a ły o r g a n iz a c y jn ie i g o sp o d arcz o k o m ite ty p le b is c y to w e , a g łó w n ie s to ją c y n a ic h c ze le k o m is a rz e R z ą d u : d r K . G o e te l n a Ś lą s k u C ie sz y ń sk im , S p is z u i O ra w ie , W o jc iec h K o r f a n ty n a G ó rn y m Ś lą s k u o ra z k s. p a s to r J . B u rs c h e i k s. A n to n i L u d w ic z a k n a W a r m ii i M a z u ra c h . C y t. w g o p ra ć . k p t. rez. S t. B ac z y ń sk ie g o p l. O rg a n iza c ja d la w o js k o w e j a k c ji n a te re n a c h
Ź R Ó D Ł A D O P L E B I S C Y T Ó W N A P O W I Ś L U , W A R M I I I M A Z U R A C H 1 9 7 w o js k o w y c h ro z k a z p o w y ż sz y p o d p is a ł p o. p o m o c n ik a s z e fa O d d z ia łu I I k p t. d r K. P o la k ie w ic z. Z a z n a cz y ć je d n a k w y p a d a , że od w y d a n ia teg o r o d z a ju ro z k a z u , d o je g o p e łn e j re a liz a c ji to d ro g a d a le k a , szc z eg ó ln ie w o k re s ie z m ie n ia ją c e j się n a n ie k o rz y ść s y tu a c ji w o je n n e j. N ie z w y k le c ię żk ie w a r u n k i p ra c y a g ita c y jn e j i n ie p o m y ś ln e h o ro s k o p y n a w y n ik p le b is c y tu z ro d z iły m y śl s tw o rz e n ia t a jn e j o rg a n iz a c ji w o js k o w e j n a W a rm ii i M a z u ra c h . W in n a o n a w m y ś l zało że ń s ta n o w ić d o s ta te c z n ą p rz e c iw w a g ę d la n ie m ie c k ic h o rg a n iz a c ji, a w ra z ie p o trz e b y w y s tą p ić czy n n ie. Z a m ia r te n m ó g ł b y ć re a liz o w a n y w z w ią z k u z p rz y g o to w a n ie m lu d z i do p o lic ji p le b is c y to w e j i u d z ia łu P o la k ó w w S ic h e r h e its w e h r z e .
P o w o ła n o w ię c K o m e n d ę N a c z e ln ą S tr a ż y M a z u rs k ie j z p o r. J a n e m N ie m ie r- s k im n a czele. C elem je j b y ło s tw o rz e n ie k a r n y c h o d d z ia łó w p o ls k ic h , m o g ą c y c h o d e g ra ć ro lę w o js k o w ą w p rz y sz ło śc i, w y w ie ra n ie w p ły w u n a lo k a ln e z w ią z k i s p o rto w e , g im n a s ty c z n e i sp o łeczn e. C y to w a n e o p ra c o w a n ie o m a w ia d a le j o rg a n iz a c ję S tr a ż y M a z u rs k ie j, K o m e n d y N a c z e ln e j, g ru p W sch ó d i Z a c h ó d , k o m e n d p o w ia to w y c h i o k rę g o w y c h , s ta n lic z e b n y i b o jo w y , c h a r a k t e r o rg a n iz a c ji, je j d z ia łaln o ść . P o ru sz o n o ró w n ie ż s p ra w ę lo tn y c h o d d z ia łó w b o jo w y c h , u z b ro je n ia , b u d ż e tu i w y d a tk ó w o ra z lik w id a c ji S tr a ż y M a z u rs k ie j.
O p ra c o w a n ie to , d o ty c h c z a s n ie p u b lik o w a n e , s p o rz ą d z o n e z o sta ło w la ta c h trz y d z ie s ty c h w r a m a c h p ra c y z le c o n e j w y k o n y w a n e j d la W o jsk o w e g o B iu ra H is to ry c z n eg o . R ó w n o c z e śn ie k p t. rez. S ta n is ła w B a c z y ń sk i s p o rz ą d z ił o d p is y w ie lu d o k u m e n tó w d o ty c z ą c y c h p r o b le m a ty k i p le b is c y to w e j n a W a rm ii i M a z u ra c h . Z g r u p o w a n o je w o śm iu te c z k a c h , ja k o z a łą c z n ik i do w sp o m n ia n e j p ra c y . N a o d p isa c h ty c h je d n a k n ie o d n o to w a n o , z ja k ie g o z e sp o łu a k t d a n y d o k u m e n t p o ch o d zi. W ed łu g a d re s ó w p o szc z eg ó ln y ch p is m m o ż n a s tw ie rd z ić , że p o c h o d z ą o n e z a k t O d d z ia łu I I S z ta b u M S W o jsk ., co p o tw ie r d z a w s tę p n a p r a c a p o ró w n a w c z a z n ie k tó ry m i o ry g i n a ła m i w y s tę p u ją c y m i w z b io rz e a k t o trz y m a n y c h p rz e z C A W w 1964 r. T e c z k a I z o d p is a m i r a p o rtó w i r e f e r a tó w p o lity c z n o -w o js k o w y c h z a w ie ra m .in. d e p esz ę D o w ó d z tw a O k rę g u G e n e r a ln e g o (D O G en.) P o m o r z e z 28 lu te g o 1920 r. w s p ra w ie s y tu a c ji w o js k o w e j. P o d a je o n a o d p is r a p o r t u P o ls k ie j R a d y L u d o w e j w M a lb o r k u o k o n ie c z n o śc i trz y m a n ia o d c in k a T c z e w w g o to w o ści p rz e c iw d z ia ła n ia w o js k o w e j a k c ji N ie m c ó w n a p o lsk i k o r y ta r z , k tó r z y m a ją c w p o g o to w iu 20— 25 ty s ię c y p o d b ro n ią , c z e k a ją n a h a s ło z K ró le w c a .
D a lsz e d o k u m e n ty to : m e ld u n e k s y tu a c y jn y p o lity c z n o -p ra s o w y o d d z ia łu II N a c z e ln e j K o m e n d y S tr a ż y M a z u rs k ie j z d n ia 28 lu te g o 1920 r. s k ie r o w a n y d o S e k c ji P le b is c y to w e j D e p a r ta m e n tu I I M S W o jsk . i m e ld u n e k w y w ia d o w c z y te g o ż o d d z ia łu z d n ia 5 m a rc a a d re s o w a n y do teg o s a m e g o o d b io rc y . M e ld u n e k te n z a w ie ra i n f o r m a c je d o ty c z ą c e k o n s u la t u G e n e r a ln e g o R P w O ls z ty n ie , K o m ite tu M a z u rs k ie g o o ra z W a rm iń s k ie g o , K o m is ji M ię d z y so ju sz n ic z e j, n ie m ie c k ic h o r g a n iz a c ji w o js k o w y c h , s o c ja lis tó w n ie z a le ż n y c h (U S P D ) o ra z w y w ia d u n ie m ie c k ie g o (s. 11). R a p o r t B iu r a P le b is c y to w e g o O d d z ia łu I I S z ta b u M S W o jsk . z d n ia 27 m a rc a n a 7 s tro n a c h o m a w ia s p r a w y M az o w sz a P r u s k ie g o i W a rm ii. C h a r a k t e r y z u je o n w a r u n k i m ie js c o w e ze szc z eg ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m lu d n o ś c i M az o w sz a i W a rm ii. D a je ró w n ie ż o c en ę d z ia ła ln o ś c i K o m ite tu M a z u rs k ie g o i W a rm iń s k ie g o , M a z u r s k ieg o Z w ią z k u L u d o w e g o , R a d N a ro d o w y c h , S tr a ż y M a z u rs k ie j. A k c e n tu j e p rz y ty m z n a c z e n ie p o ls k ic h te re n ó w n a d g ra n ic z n y c h d la lo só w p le b is c y tu g łó w n ie p o d k ą te m s to s u n k ó w a d m in is tr a c y j n y c h i a p ro w iz a c y jn y c h .
tw a W o jsk P o ls k ic h (N D W P) do S z ta b u M S W o jsk . o d p is r a p o r tu P o ls k ie j R ad y L u d o w e j w M a lb o rk u in fo r m u je o d y s lo k a c ji o d d z ia łó w n ie m ie c k ic h w P r u s a c h W sc h o d n ic h . P o d a je on, iż w k o ń c u m a rc a 1920 r. z n a jd o w a ło się ta m 30 ty s ię c y p ie c h o ty , 5 o d d z ia łó w a r ty le r ii ze 150 d z ia ła m i p o lo w y m i, 3 b a te r ie h a u b ic 150 m m (12 d ział), 5 p u łk ó w k o n n y c h w ra z z ż a n d a rm a m i.
In te r e s u ją c y m d o k u m e n te m j e s t t u r a p o r t O d d z iału II S z ta b u M S W o jsk . z d n ia 23 k w ie tn ia z a ty tu ło w a n y : S ta n sp ra w n a W arynii i M a z o w sz u P r u s k im . O m a w ia on z asa d n ic ze s ta n o w is k o N iem iec, K o a lic ji i P o ls k i w o d n ie sie n iu do te re n ó w p le b is c y to w y c h . N ie m c y d ą ż y li do s z y b k ie g o ro z s trz y g n ię c ia p rz e z g ło so w an ie . W ied zieli oni, że je ż e li c z y n n ik i p o lsk ie n ie b ę d ą m ia ły c zasu i w a r u n k ó w do ro z w in ię c ia a g ita c ji, to w s z e c h w ła d n ie p a n u ją c a a d m in is tr a c j a p r u s k a n a rz u c i lu d n o ś c i to , co b ęd zie c h c ia ła . S e k u n d o w a li te m u A n g lic y , p r a g n ą c y w p rz y szło śc i z a w ła d n ą ć p ro w in c ją p ru s k ą . F r a n c u z i o k a z y w a li z ro z u m ie n ie d la p o s tu la tó w P o lsk i, Ja p o ń c z y c y , zaw sz e i w e w s z y s tk im p o p ie ra li A n g lik ó w , W ło si p r z e ja w ia li w a h a n ia . P o la c y p rz e ra ż e n i re p r e s ja m i a d m in is tr a c j i p r u s k ie j, p e łn i o b a w o sw ó j los, g d y b y z ie m ie te n ie p r z y p a d ły P o lsc e, n ie ś m ie li p o d n ie ść gło w y w te re n ie . A k c ja d y p lo m a ty c z n a n a to m ia s t ż a d n y c h p o w a ż n y c h w y n ik ó w n ie d a ła .
W d o k u m e n c ie ty m z a w a rte są in fo r m a c je n a te m a t d z ia ła ln o ś c i K o m ite tu W a rm iń s k ie g o , K o m ite tu M a z u rsk ie g o , S tr a ż y M a z u rs k ie j o ra z K o n s u la tu P o lsk ie g o w O lszty n ie. „ K o m ite t W a r m iń s k i e n e r g ic z n ą p r e s ją n a k o m is ję a lia n c k ą o s ią g n ą ł te n s k u te k , że z o sta ło p o s ta n o w io n e ro z w ią z a n ie S ic h e r h e its w e h r y w 4 p o w ia ta c h n a d w iś la ń s k ic h (Susz, M a lb o rk , S z tu m , K w id z y n )”.
K o m ite t M a z u rs k i n a to m ia s t ro z p o rz ą d z a ł lu d ź m i z P o z n a n ia , b ą d ź z M az o w sza. W w a ru n k a c h , g d y s y tu a c ja w y m a g a ła d z ia ła n ia z rę c z n y c h a g ita to ró w , u m ie ją cy ch d z ia łać u b o c zn ie i k o n s p ira c y jn ie , n o siło to p ię tn o „czegoś z z e w n ą trz p rz y b y łe g o ”.
P r e z e s K o m ite tu s u p e r in te n d e n t J u liu s z B u rs c h e ze w sz e c h m ia r z a s łu g u ją c y n a z a u f a n ie , z w ie lu w z g lę d ó w m u s ia ł p o z o sta ć w W a rsz a w ie . D z iałaln o ść w O lszty n ie s p a d ła w ię c n a b a rk i s e k r e ta r z a g e n e r a ln e g o Z ie liń s k ie g o „ cz ło w ie k a , p o m im o w ie lu z d o ln o śc i i z a le t, z a n a d to n e rw o w o p r a c u ją c e g o , n ie zaw sz e u m ie ją c e g o re p re z e n to w a ć i p o p e łn ia ją c e g o ro z m a ite n ie z rę c z n o śc i, k tó r e d a ją b ro ń w rę k ę p rz e c iw n ik o m , k ie p sk o u s p o s a b ia ją k o a lia n tó w , a n a w e t d a ją p o w ó d do n a p a ś c i p r a s ie o b w in ia ją c e j n a w e t o z łą w o lę ”. C h a r a k t e r y z u ją c d ru g ie g o , w y b itn ie js z e g o c z ło w ie k a K o m ite tu , k ie ro w n ik a a k c ji a g ita c y jn e j S ta n is ła w a H e rz a , p o sła do S e jm u , w c y to w a n y m ra p o r c ie s tw ie rd z o n o , że „ n ie s t a n ą ł n a w y so k o śc i z a d a n ia , n ie licząc się z m o ż liw o ścią c ię ż k ic h w a ru n k ó w , po w y je ź d z ie k o m is ji a lia n c k ic h p rz y g o to w a ł s ię do a k c ji ja w n e j , w e r b u ją c , n ie w ia d o m o z j a k ic h w ła śc iw ie p o w o d ó w , ty lk o p o z n a n ia k ó w , k tó rz y p rz e z m ie js c o w ą lu d n o ś ć są n ie c ie rp ia n i, a ty m sa m y m d z ia ła l no ść ic h n a w e t w n a jle p sz y c h w a r u n k a c h b y ła b y u t r u d n i o n ą ” .
W o d n ie sie n iu do S tr a ż y M a z u rs k ie j s tw ie r d z a się, że j e s t je d y n ą p o ls k ą o rg a n iz a c ją m ilit a r n ą , t a jn ą , d z ia ła ją c ą n a te re n a c h p le b is c y to w y c h W a rm ii i M azo w sza P ru sk ie g o . P r a c e o rg a n iz a c y jn e ro z p o c zę to w k o ń c u g r u d n ia 1919 r. P ie rw s z e k ro k i b y ły n ie z m ie rn ie t r u d n e ze w z g lę d u n a b r a k m o żn o ści z a c z e p ie n ia się w te re n ie . K o m ite t M a z u rs k i w te d y jesz c z e n a M a z u ry n ie sięg a ł, k s z ta łtu ją c się i p rz y g o to w u ją c d o p ra c y w W a rsz a w ie . K o m ite t W a r m iń s k i ro z p a d ł się, a n o w e g o dziś d z ia ła ją c e g o , je sz c z e n ie było. J e d y n y m c z y n n ik ie m p o ls k im b y ły R a d y L u d o w e , z k tó r y m i te ż n a w ią z a n o k o n ta k t, lecz j a k się o k a z a ło , te w p ie rw s z y c h c h w ila c h p o m im o d o b ry c h c h ęc i n ie m o g ły o k a za ć ż a d n e j p o m o c y ”.
P o d a ją c o g ó ln y s ta n o s o b o w y S tr a ż y M a z u rs k ie j — 6000 osób o ra z s to p ie ń p r z y g o to w a n ia lu d z i, p o d k re ś lo n o sp rę ż y s to ś ć i w a lo ry o rg a n iz a c y jn o -p o lity c z n e
Ż R O D Ł A D O P L E B I S C Y T Ó W N A P O W I Ś L U , W A R M I I I M A Z U R A C H 1 9 9
k o m e n d a n ta n a c z e ln e g o p o r. N ie m ie rs k ie g o , u ro d z o n e g o w ' B u try n a c h w pow . o ls z ty ń sk im , b. d o w ó d c y k o m p a n ii w d y w iz ji le g io n o w e j. N ie m n ie j c ie k a w y m d o k u m e n te m j e s t s p ra w o z d a n ie O d d z ia łu I I I N a cz e ln e j K o m e n d y S tr a ż y M a z u r s k ie j z 13 k w ie tn ia 1920 r. ze z ja z d u p o łą c z o n y c h o rg a n iz c ji M a z u rs k ie g o Z w ią z k u L u d o w e g o (M ZL) i R ad L u d o w y c h , k tó ry się o d b y ł 13 k w ie tn ia w O lszty n ie. O b ra d o m 250 d e le g a tó w p rz e w o d n ic z y ł p re z e s M Z L F r y d e r y k L e y k . H a słe m z ja z d u b y ło : „ je d n o śc ią siln ą , d u c h e m o d w a ż n y m ” , a n a jw a ż n ie js z y m z a d a n ie m : z łą c z e n ie d w u is tn ie ją c y c h o rg a n iz a c ji p o ls k ic h w je d n ą , s k u p ia j ą c ą w s z y s tk ie siły d ą ż ą c e do p rz y łą c z e n ia M a z u r d o P o ls k i i s to ją c ą je d n o lity m fr o n te m p rz e c iw k o w sp ó ln e m u w ro g o w i — N iem co m .
P o łą c z o n a o rg a n iz a c ja o tr z y m a ła n a z w ę M a z u rs k i Z w ią z e k L u d o w y , a ty m c z a so w y z a rz ą d u k o n s ty tu o w a ł się w s k ła d z ie : F r y d e r y k M iro s ła w L e y k — p rz e w o d n iczący , A n d rz e j C zeczk a — w ic e p rz e w o d n ic z ą c y , J a n J ä g e r t h a l — s e k r e ta rz , J a n M a jk o w s k i — s k a r b n ik , B o le sła w P o z o rs k i, Z a le w s k i z d o ty c h c z a s o w e g o M Z L o ra z F it z e rm a n , J a n k o w s k i, Z a k ry ś z b. R a d L u d o w y c h i S ta n is ła w Z ie liń s k i, r e p r e z e n t a n t K o m ite tu M az u rsk ie g o .
Z w i a r ą w z w y c ię s tw o d u c h a p o lsk ie g o i z p rz y s ię g ą : „ n ie rz u c im z ie m i s k ą d n a sz r ó d ” p rz y ję to r e z o lu c ję g ło szą c ą m .in ., że „ lu d m a z u r s k i r e p re z e n to w a n y p rz e z R a d y L u d o w e n a M a z u ra c h i M a z u rs k i Z w ią z e k L u d o w y , s to i w o b e c je d n o lite g o z w a r te g o w ro g a lu d u te g o — N iem có w .
W m y ś l z a s a d y — je d n o śc ią s iln i — w o b lic z u i w p rz e d e d n iu m a ją c e j się ro z e g ra ć w a lk i p le b is c y to w e j, k tó r a z d e c y d u je , czy M a z u rz y m a ją n a le że ć d o sw ej M a c ie rz y N a jja ś n ie js z e j R ze c z y p o sp o lite j P o ls k ie j, czy te ż p o z o sta ć n a d a l p o d ja rz m e m w ro g a p o lsk o śc i M a z u ró w — N ie m c a, z e b r a n i je d n o g ło ś n ie p o s ta n a w ia ją s to p ić się w je d n ą w s p ó ln ą o rg a n iz a c ję z z a rz ą d e m , do k tó re g o w e jd z ie : 6 p rz e d s ta w ic ie li M ZL, 3 p rz e d s ta w ic ie li R a d L u d o w y c h n a M a z u ra c h , p rz e d s ta w ic ie l K o m i t e t u M az u rsk ie g o . Z e b ra n i u c h w a la ją , a b y R a d y L u d o w e n a M a z u ra c h i M a z u rs k i Z w ią z e k L u d o w y , ja k o is to tn e p rz e d s ta w ic ie ls tw o c z u ją c e j p o p o ls k u lu d n o ś c i m a z u rs k ie j, szli d o tą d r ę k a w rę k ę i ra z e m w a lc z y li d la św ięte g o i w s p ó ln e g o c elu p rz y łą c z e n ia M a z u r za p o m o c ą p le b is c y tu d o M a c ie rz y P o ls k ie j”.
Z e b ra n i w d n iu 13 k w ie tn ia w D o m u P o ls k im w O ls z ty n ie d e le g a c i lu d u m a z u r sk ieg o o ś w ia d c z y li w je g o im ie n iu , że tw a r d o s ta ć b ę d ą p r z y s z ta n d a rz e N a jja ś n ie j szej R z e c z y p o sp o lite j P o ls k ie j. R ó w n o c z e śn ie z a p r o te s to w a li p rz e c iw d o ty c h c z a s o w e m u sp o so b o w i p rz e p ro w a d z e n ia p le b is c y tu , d o m a g a ją c się, a b y rz ą d p o ls k i i R a d a P ię c iu w P a ry ż u w y m o g ły d a n ie lu d o w i m a z u r s k ie m u m o ż n o śc i s w o b o d n e g o w y p o w ie d z e n ia s ię z a P o ls k ą , a b y n ie z w ło c z n ie z n ie sio n o w sz e lk ie p r a k ty k i, k n e b lu ją c e d u c h a p o lsk ie g o .
P r o te s t ic h d o ty c z y ł r ó w n ie ż u s ta l e n ia (w e d łu g in f o r m a c ji g a z e t n ie m ie c k ic h ) p rz e z M ię d z y so ju sz n ic z ą K o m is ję w O ls z ty n ie te r m in u g ło s o w a n ia n a p o c z ą te k lip c a 1920 r. Z e b ra n i s tw ie rd z ili, „iż n a z n a c z e n ie t a k ry c h łe g o te r m in u w o b e c t e r r o r u i s z y k a n , s ta r y c h n ie z m ie n io n y c h u rz ę d n ik ó w o ra z w o js k n ie m ie c k ic h , d a le j w o b e c n ie m o ż n o śc i w y p o w ie d z e n ia s w y c h p rz e k o n a ń lu d n o ś c i p o ls k o -m a z u rs k ie j n a p u b lic z n y c h w ie c a c h i z e b r a n ia c h o ra z a g ita c ji d o m o k rą ż n e j — b y łb y n ie s ły c h a n ą k rz y w d ą i g w a łte m d o k o n a n y m n a ż y w y m c ie le lu d n o ś c i p o ls k ie j” .
Z e b ra n i d o m a g a li się u s ta l e n ia te r m in u g ło s o w a n ia p o d k o n ie c 1921 r. P o z o s ta łe o d p is y d o k u m e n tó w z e b r a n y c h w te c zc e n r I d o ty c z ą m .in . n a w ią z a n ia k o n ta k tu n ie z a le ż n y c h s o c ja lis tó w (U SPD ) z p rz e d s ta w ic ie la m i P o ls k i. W y ra ż a li o n i g o to w o ść o d d a n ia w p le b is c y c ie 45 ty s. g ło só w n a o k re ś lo n y c h w a ru n k a c h . D o d a te k p o u fn y O d d z ia łu I I I N a cz e ln e j K o m e n d y S tr a ż y M a z u rs k ie j (N K SM )
do r e f e r a t u p o lity c z n e g o z d n ia 25 m a ja 1920 r. p o d a je u z u p e łn ia ją c e d a n e o d n o śn ie do w y ja z d u d e le g a c ji N ie za le ż n y ch S o c ja lis tó w d o P o lsk i.
W te c zc e te j z n a j d u je się 12 m e ld u n k ó w , ra p o rtó w , d e p e sz czy s p ra w o z d a ń D O G en. P o m o rz e , N a cz e ln e j K o m e n d y S tr a ż y M a z u rs k ie j, R a d y L u d o w e j o ra z k ie r o w n ik a G ru p y Z ach ó d .
T e c z k a I I o d p isó w d o ty c z y s y tu a c ji w o js k o w e j s tro n y n ie m ie c k ie j. S ą t u m .in .: z a rz ą d z e n ie d o w ó d z tw a R e ic h s w e h ry z 11 X 1919 r. n a w y p a d e k p o lsk ie g o a ta k u , d y s lo k a c ja E in w o h n e r w e h r y w o k rę g u o ls z ty ń sk im , r a p o r t n ie m ie c k ie j p o lic ji g r a n iczn ej z 12 X I I 1919 r. o s y tu a c ji p o lity c z n e j, z a s a d y re o rg a n iz a c ji A b w e h r d ie n s t, o b sa d a o ls z ty ń sk ie j B ü r g e r w e h r , ro z k a z i n s p e k t o r a tu n ie m ie c k ie j p o lic ji g ra n ic z n e j w s p ra w ie p o lity c z n e j d z ia ła ln o ś c i itp .
O k ó ln ik n r 1287/19 L a n d e s g re n zp o lize i P r u s W sc h o d n ic h z 20 g r u d n ia 1919 r. n a k a z u je d a lsz e p ro w a d z e n ie (po p rz y b y c iu K o m is ji M ięd z y so ju sz n ic z ej) s p ra w : p o lity c z n y c h n a s tro jó w , z e b r a ń , s tra jk ó w , a g ita c ji b o lsz e w ic k ie j o ra z „ a k c ji p o lsk ic h b a n d ” i z b ie ra n ie d a n y c h d o a k t b iu ro w y c h .
A b y n ie u ja w n ić w ła śc iw e j ro li G re n z p o liz e i n a k a z a n o u s u n ą ć z a k t o k ó ln ik i (r a p o r ty , z a rz ą d z e n ia ) d o ty c z ąc e p o lity c z n y c h z d a rz e ń w P o lsc e, je j p o ło ż e n ia w o j sk o w eg o , p o lsk ie j a g ita c ji n a o b sz a rz e p le b is c y to w y m o ra z „ re g u ł o b ro n n y c h p rz e c iw k o p o ls k im o rg a n iz a c jo m ” .
P o o b s a d z e n iu te re n ó w p le b is c y to w y c h p rz e z w o js k a E n t e n ty G re n z p o liz e i p o z o sta ła n a d a l w c h a r a k t e r z e „ B iu ra G łó w n e g o w a ż n y c h w y w ia d ó w ”. N a w e t n a j m n ie js z y szczeg ó ł n ie m ó g ł p rz e d o s ta ć się do w ia d o m o śc i p u b lic z n e j, a n i te ż n ie m ó g ł się z n a jd o w a ć w a k ta c h . D la te g o te ż ro z k a z a n o : „ w sz e lk ie p is e m n e o k ó ln ik i ty c z ąc e się s p ra w do p o lity c z n y c h w y d a rz e ń w P o lsc e, p o ls k ie j a g ita c ji n a te r e n a c h p le b is c y to w y c h m a ją b y ć o so b iście p rz e z k o m e n d a n ta o p ra c o w a n e (co się tyczy ra p o r tó w p o ls k ic h s to s u n k ó w w o js k o w y c h i s z p ie g o s tw a n a s tą p ią w sk a z ó w k i s p e c ja l ne). W sz e lk a p o m o c b iu ro w a w ta k ic h w y p a d k a c h j e s t z a k a z a n a . W szy scy u rz ę d n ic y i p o d u rz ę d n ic y m u s z ą s a m i o ty m w ie d z ie ć , że o p ra c o w a n ie p o ls k ic h s p ra w o d p o w ie d n io d o s łu ż b o w y c h w s k a z ó w e k n ie n a le ż y w ię c e j do G re n z p o liz e i” .
W sz e lk ie o k ó ln ik i o d n o szą c e się do s to s u n k ó w p o ls k ic h m ia ły b y ć w te n sp o só b o g ło szo n e p rz e z k ie ro w n ik ó w i u rz ę d n ik ó w , a b y w r e g is tr a tu r z e ż a d n e j o tym ' w z m ia n k i n ie by ło . O d n o śn e p is m a n ie m o g ły b y ć a d r e s o w a n e do d a n e g o b iu ra . W in n y one p o s ia d a ć d a tę , n ie p o d a w a ć a d re s u , z a m ia s t p o d p is u n a z w is k ie m — p s e u d o n im . P o s ta n o w io n o p rz y ty m , że te g o r o d z a ju d o k u m e n ty o d d a w a n e b ę d ą n a jb liż sze m u k ie ro w n ik o w i H e im a td ie n s tu , o czy w iście p rz y z a c h o w a n iu d y s k re c ji. W ty m te ż c elu u s ta l a n o zm y ślo n e, f ik c y jn e a d re sy .
N a k a z a n o , a b y z r a p o r tó w ty g o d n io w y c h u s u n ą ć p u n k t „f” , n a jp r a w d o p o d o b n iej d o ty c z ą c y s y tu a c ji w P o lsc e, a r a p o r ty p rz e k a z y w a ć do a k t b iu ro w y c h G r e n z
p o lize i, a b y n ie w z b u d z ić p o d e jrz e ń p rz e d s ta w ic ie li E n te n ty . · . · W te czce te j z e b ra n o w ie le o d p isó w d o k u m e n tó w o b ra z u ją c y c h w o js k o w ą ' i p o lity c z n ą d z ia ła ln o ś ć s tro n y n ie m ie c k ie j. N a p rz y k ła d m e ld u n e k o s y tu a c ji n a M az u r a c h i W a rm ii s tw ie r d z a p rz e su n ię c ie w o js k n ie m ie c k ic h n a d g ra n ic ę te r e n ó w p le b is cy to w y c h M a z u r i W arm ii.
C ałe M a z u ry i W a rm ię p o k ry to s ie c ią o rg a n iz a c ji ta jn y c h , d o b rz e u z b ro jo n y c h , s k ła d a ją c y c h się z b. w o js k o w y c h n ie m ie c k ic h w o g ó ln e j lic z b ie o k o ło 70 000. N a b a zie ty c h o rg a n iz a c ji p o w s ta ły s a m o d z ie ln e b a n d y b o jo w e , te r r o r y z u j ą c e lu d n o ś ć p o lsk ą. O ta c z a n e p rz e m o ż n y m w p ły w e m a d m in is tra c j i, b e z k a rn ie z a g r a ż a ły życiu w sz y s tk ic h , k tó rz y za P o ls k ą się o p o w ia d a li. S ic h e r h e its w e h r i S ic h e r h e its p o liz e i z o rg a n iz o w a n e n a sp o só b w o js k o w y z b. w o js k o w y c h s ta n o w iły 1 p o w a ż n ą m ilit a r n ą siłę z w ró c o n ą p rz e c iw p o lsk o śc i. W zm ó g ł się ró w n ie ż n a p ły w b. ż o łn ie rz y ( a rm ii
Ź R Ó D Ł A D O P L E B I S C Y T Ó W N A P O W I Ś L U , W A R M I I I M A Z U R A C H 2 0 1
v. d e r G o ltz a , ro z m ie s z c z a n y c h ja k o ro b o tn ic y ro ln i n a te re n a c h p le b is c y to w y c h i s ąsie d n ic h .
W ła d ze k o a lic y jn e n ie o g a rn ia ły s w y m w p ły w e m te re n ó w p le b is c y to w y c h , g d y ż lic z eb n o ść w o js k b y ła n ie w y s ta rc z a ją c a , a p rz y ty m w id o c z n y b y ł „ k ie p sk i s ta n m o ra ln y ż o łn ie rz a , tr a k tu ją c e g o sw o je ta m o b o w ią z k i z p u n k tu w id z e n ia k o rz y śc i m a te r ia ln y c h ” .
R e f e r a t w y w ia d o w c z y z I k w a r ta łu 1920 r. s tw ie r d z a m .in ., że „ n ie m o żliw o ść u tr z y m a n ia się p rz y s te rz e rz ą d u K a p p a p o k rz y ż o w a ła p rz y g o to w y w a n e p rz e z m a jo r a O ld e n b u rg a i je g o a d e p tó w p la n y z a a ta k o w a n ia P o ls k i od s tro n y P r u s W sc h o d n ich . T y m n ie m n ie j n ie z d o ła ła s tłu m ić z a k u s ó w p o d ję c ia p rz y g o to w a n e j a k c j i” . O ld e n b u rg o b je ż d ż a ł m ja s ta i w sie, o d b y w a ł t a j n e z e b r a n ia w Iła w ie , P r a b u ta c h , S u sz u , O ls z ty n ie i K ró le w c u . „W s w y c h w y s tą p ie n ia c h d a w a ł u p u s t sw e j n ie n a w iśc i do P o ls k i i P o la k ó w . U c z e stn ic y z e b r a ń p o d b u rz a n i i b u n to w a n i p rz e z m ó w có w w ro d z a ju O ld e n b u rg a i je m u p o d o b n y c h k r z e w ili ich id e e p rz y p o m o c y g w a łtu i te r r o r u . W y sz u k iw a li o n i za s o w ity m w y n a g ro d z e n ie m s k o ry c h i c h ę tn y c h do a w a n t u r o so b n ik ó w , d a w a li im ro z k a z y n a p a d a n ia n a P o la k ó w , ro z b ija n ia w ie có w i n ie d o p u sz c z a n ia do z a m a n if e s to w a n ia u c zu ć n a sz e g o lu d u ” .
O fic e ro m n ie m ie c k im p o w ie rz o n o z a d a n ie o rg a n iz o w a n ia s p e c ja ln y c h b o jó w e k i r o z p ę d z a n ia w ie có w p o lsk ic h . P o d c z a s z g ro m a d z e ń lu d n o ś c i p o ls k ie j, p rz e d s ta w ie ń te a tr a ln y c h itp . n a oczach S ic h e r h e its w e h r y d o k o n y w a n o a k tó w g w a łtu i b e z p ra w ia . M ało teg o , c zło n k o w ie te j o rg a n iz a c ji czę sto o k a z y w a li p o m o c i p rz y c h y ln o ść b a n dom o p ry s z k ó w n ie m ie c k ic h . S tr o n a p o ls k a z a ż ą d a ła r o z w ią z a n ia S ic h e r h e its w e h r y , a u tw o rz e n ia p o d o b n e j o rg a n iz a c ji z lu d n o ś c i m ie js c o w e j. D o p ie ro je d n a k p o d łu g ic h p e r t r a k t a c j a c h u d a ło się s tro n ie p o lsk ie j p rz e k o n a ć K o m is ję M ięd z y so ju sz n ic z ą o s tro n n ic z e j — p ro n ie m ie c k ie j d z ia ła ln o ś c i S ic h e r h e its w e h r y .
Do n o w e j o rg a n iz a c ji o tej s a m e j n a z w ie m ie li b y ć p rz y jm o w a n i ró w n ie ż P o la cy u ro d z e n i n a te re n a c h p le b is c y to w y c h , k tó rz y s łu ż y li w a rm ii n ie m ie c k ie j, b ez u ło m n o śc i fiz y c z n y ch , w ła d a j ą c y ję z y k ie m n ie m ie c k im w m o w ie i p iś m ie o ra z z n a ją c y ró w n ie ż ję z y k p o lsk i.
S p r a w ie p o lic ji n a te r e n a c h p le b is c y to w y c h p o św ię c o n o m e m o ria ł W y d z ia łu P o ls k ic h R a d L u d o w y c h n a o b w ó d o ls z ty ń sk i z 17 lu te g o 1920 r. P r z y ta c z a o n f a k ty w sp ó łu d z ia łu c zło n k ó w S ic h e r h e its w e h r y w p o g ro m ie c zło n k ó w P o ls k ie j R a d y L u d o w e j w S z c z y tn ie p o d c z a s ich z e b r a n i a w d n iu 21 s ty c z n ia 1920 r., czy te ż w czasie n a p a d u p o d b u rz o n y c h i u p o jo n y c h o p ry s z k ó w n a P o la k ó w w c za sie z e b r a n i a k ó łk a ro ln ic z e g o w G a rd y n a c h , p o w ia t n id z ic k i.
W m e m o ria le ty m z a ż ą d a n o p r z y s ła n ia d o s ta te c z n e j ilo ści sił z b ro jn y c h p rz e z K o m is ję M ię d z y s o ju sz n ic z ą , w y s ta r c z a ją c e j p rz y n a jm n ie j do o b s a d z e n ia w s z y s tk ic h m ia s t w o b w o d z ie o ls z ty ń sk im . B o w iem 95 p a r a g r a f t r a k t a t u w e rs a ls k ie g o o k re ś la ł s p r a w ę p u b lic z n e g o b e z p ie c z e ń s tw a c ałej lu d n o ś c i o ra z sp o k o jn e g o p rz e p ro w a d z e n ia p le b is c y tu . M e m o r ia ł te n z a w ie ra ł ró w n ie ż p ro ś b ę u s u n ię c ia n ie m ie c k ic h fo r m a c ji S ic h e r h e its w e h r y , E i n w o h n e r w e h r y , B ü r g e r w e h r y i G r e n z p o liz e i o ra z o d e b ra n ie lu d n o śc i p o g m in a c h i od ró ż n y c h s to w a r z y s z e ń n ie m ie c k ic h u k r y te j b ro n i i a m u n ic ji. P o d a w a n o w n im in f o r m a c je , że o b o k w w fo r m a c ji u k r y w a li i p rz e k a z y w a li ty s ią c e s z tu k b ro n i p a ln e j ró ż n e g o ty p u łą c z n ie z m a sz y n o w ą , a n a w e t a r m a ta m i s o łty si, n a u c z y c ie le i m ę ż o w ie z a u fa n ia . R ó w n ie a la r m u ją c e w ia d o m o śc i p o d a w a ł k o n s u l g e n e r a ln y R P w O ls z ty n ie , Z e n o n L e w a n d o w sk i, w s p ra w o z d a n iu z te r e n u p le b is c y to w e g o z d n ia 16 m a rc a 1920 r. P o d k r e ś la ł on p o w a g ę s y tu a c ji. O p ró c z w ie lk ie g o z a s tę p u w o js k n ie m ie c k ic h
n a d g ra n ic ą P o lsk i, d z ia ła ł lic z n y z a s tę p o rg a n iz a c ji w o js k o w y c h i p ó łw o jsk o w y c h n a o ls z ty ń sk im te re n ie p le b isc y to w y m .
P rz y ta c z a w n im fa k ty z w o ły w a n ia z e b r a ń p rz e d p rz y b y c ie m K o m is ji M ięd z y s o ju sz n ic z e j, w y g ła s z a n ia ro z n a m ię tn ia ją c y c h p rz e m ó w ie ń n a w o łu ją c y c h d o o b ro n y
V a te r la n d u o ra z ro z d a w a n ia b r o n i p a ln e j i a m u n ic ji. P is a ł p rz y ty m , że „ ró żn e
w e h r y ć w iczą się n ie ty lk o p o w o js k o w e m u , lecz po w o je n n e m u , p o s ia d a ją n a jró ż n ie js z e g a tu n k i b ro n i (la ta w c e , k u lo m io ty i a r m a ty ) ” .
K o n su l nasz, j a k w y n ik a z je g o s p ra w o z d a n ia , k ilk a k r o tn ie p ro te s to w a ł p rz e ciw ta k ie m u s ta n o w i rzeczy w K o m is ji M ię d z y n a ro d o w e j w O lsz ty n ie , lecz b e z s k u teczn ie. U s p a k a ja n o go, że n ie m a n a jm n ie jsz e g o p o w o d u o b a w ia n ia się ja k ie jk o l w ie k re w o lty , g d y ż n a czele b iu r a w y w ia d o w c z e g o p o d le g łe g o B e n n e tto w i „stoi a n g ie lsk i o fic e r, k tó r y b y z m ia rk o w a ł, g d y b y coś u b o c zn e g o p la n o w a n o ” s. R a p o r ty o fic e ra łą c zn ik o w e g o N a cz e ln e g o D o w ó d ztw a p rz y M isji W o jsk o w e j w G d a ń s k u p o r. D u b icza z k w ie tn ia 1920 r. d o ty c z ą o rg a n iz a c ji H e im a td ie n s tu ; d z ia ła c zy , o rg a n iz a c ji n ie m ie c k ie j p ro p a g a n d y itp . R a p o r t k p t. R o m a n a W in n ic k ieg o , a d iu ta n ta g e n e ra ln e g o in s p e k t o ra p łk a a n g ie lsk ieg o H a w k e ra o p le b is c y c ie n a W a r m ii i M a z u ra c h i o p r u s k ie j s y tu a c ji p o li ty c z n o -w o jsk o w e j z a w ie ra b a rd z o in te re s u ją c e d a n e. D o ty c zą one S ic h e r h e its p o liz e i w O lsz ty n ie , z a c h o w a n ia się K o m is ji A lia n c k ie j w o b e c P o ls k i o ra z p rz e b ie g u p le b is cy tu . W S ic h e r h e its p o liz e i n a te re n ie p le b is c y to w y m b y ło 3900 lu d z i, p ra w ie s a m y c h N iem có w p o c h o d zą c y c h n ie ty lk o z t e r e n u p le b is c y to w e g o , a le z c ałej a rm ii n ie m ie c k ie j. P o lic ja t a z a p rz y s ię ż o n a b y ła K o m is ji A lia n c k ie j. P o p rz y je ź d z ie k p t. W in n ic k ie g o i p rz e d s ta w ie n iu się u p łk a H a w k e ra w d n iu 21 c z e rw c a z ac z ę ło się r e k r u t o w a n ie P o la k ó w do te j p o lic ji n a w z ó r p o lic ji k w id z y ń s k ie j. M ia ła się o n a s k ła d a ć po p o ło w ie z P o la k ó w i N iem có w . B y ła to je d n a k k o m e d ia , g d y ż m in is te r a n g ie lsk i R e n n ie p r z y ją ł je d y n ie 35 o fic e ró w p o ls k ic h p rz y s ła n y c h z D o w ó d z tw a O k rę g u G e n e ra ln e g o G ru d z ią d z . M im o u p rz e d n ie j zg o d y n a p rz y ję c ie 2 ty s ię c y P o la k ó w w y ra ż o n e j w z g lę d e m d e le g a ta p o lsk ie g o d r a A n d ry c z a , p r z y ję to je d y n ie 35 osób. W ięk szo ść s k ie ro w a n y c h ta m lu d z i n a w e t n ie s ta n ę ła p rz e d k o m is ją w y b o rc z ą . N a p r o te s ty i ż ą d a n ia d e le g a ta p o lsk ie g o n a w e t n ie o d p o w ie d zian o .
W części d o ty c z ąc e j z a c h o w a n ia się k o m is ji, r a p o r t c h a r a k t e r y z u je g e n e r a ln e g o in s p e k t o ra p łk a H a w k e ra , p łk a B e n n e tta p ia s t u ją c y c h w a ż n ie s z e s ta n o w is k a o ra z ic h s to s u n e k do s p ra w y p o ls k ie j. P łk H a w k e r n a p rz y k ła d , to s ta r y , w y słu ż o n y żo łn ie rz , k tó r y w ię k sz ą część ży cia sp ę d z ił w A fry c e o ra z w T u rc ji, g d zie ja k o g e n e r a l tu r e c k i o rg a n iz o w a ł p o lic ję i ż a n d a rm e r ię . B y ł k u z y n e m a n g ie lsk ie g o m in is tr a R e n n ie , n ie m ia ł p o ję c ia o s to s u n k a c h e u ro p e js k ic h , a ty m b a rd z ie j o p le b is c y to w y c h . P o s ia d a ł m a n ie ry g ru b ia ń s k ie , ro b ił w ra ż e n ie ż o łn ie rz a z ru jn o w a n e g o fiz y c z n ie i w p e w n y m s to p n iu u m y sło w o p rz e z d łu g i p o b y t w k r a ja c h g o rą c y ch . J e g o w y p o w ie d zi do k p t. W in n ic k ie g o d a ją p e w n e św ia d e c tw o . P o d c z a s r e k r u t a c j i do p o lic ji p le b is c y to w e j z a p y t a ł go „czy tu j e s t j a k w A n g lii, że n a jw ię k s z ą h o ło tę d a je się d o w o js k a r e k ru to w a ć , s a m i ta c y lu d z ie , k tó rz y s ą n ic n ie w a r c i” ? In n y m ra z e m p y ta ł go J a k ą m o w ą lu d z ie m ó w ią w W a rs z a w ie ” ? W p rz e d d z ie ń p le b is c y tu je c h a ł n a p o c h ó d n ie m ie c k i w sam o c h o d z ie u d e k o ro w a n y m w n ie m ie c k ie c h o rą g ie w ki. O d k p t. W in n ic k ie g o n a to m ia s t ż ąd a ł, a b y w ło ż y ł m u n d u r n ie m ie c k ie g o p o li-3 P p łk a n g ie ls k i B e n n e tt b y ł p re z y d e n te m p o lic ji p le b is c y to w e j. J e m u te ż p o d le g a ło w o js k o i w ię z ie n ia . K p t. R o m a n W in n ic k i, a d i u t a n t g e n e r a ln e g o in s p e k t o ra p łk . a n g ie lsk ie g o H a w k e ra , p is a ł o n im , że te n b a rd z o e n e r g ic z n y i m ą d ry c zło w iek z u p e łn ie z o sta ł p rz e z N ie m c ó w o p a n o w a n y , k tó r z y u rz ą d z a li m u z a b a w y , p ija ty k i, n a k tó r y c h u p ija li go do u t r a t y p rz y to m n o ś c i, a n a w e t s p ro w a d z a li m u z B e r lin a k o b ie ty .
Ż R O D Ł A D O P L E B I S C Y T Ó W Ν Λ P O W I Ś L U , W A R M I I I M A Z U R A C H 2 0 3
c ja n ta . P o w y ra ż e n iu o d m ie n n e g o s ta n o w is k a p rz e z o fic e ra p o lsk ie g o , s k a r ż y ł się n a n ieg o u m in is tr a R en n ieg o , że się n a to n ie zg o d ził, a ż ą d a ł p o k a z a n ia m u a n g ie l sk ieg o o fic e ra n o sząceg o m u n d u r p ru s k i.
W y g ra ć p le b is c y t n a te re n ie , g d z ie a d m in is tr a c j a i s ą d o w n ic tw o z n a jd o w a ły się w r ę k a c h n ie m ie c k ic h , g d zie p o lic ja , ż a n d a r m e r ia g ra n ic z n a i ró ż n e o rg a n iz a c je p a r a m ilita r n e o ra z o d d z ia ły w o js k a te rr o r y z o w a ły lu d n o ś ć — b y ło n ie sły c h a n ie ciężko.
N ie b y ło m o ż liw e , w g k p t. W in n ic k ie g o , p ra c o w a ć s k u te c z n ie , g d y ż N iem cy ro z p o rz ą d z a li fu n d u s z a m i m ilia rd o w y m i, p r z e k u p ili p o lic ja n tó w , m ie li a g e n tó w p r a c u ją c y c h w p o ls k im K o m ite c ie , z ec e ró w g a z e t p o ls k ic h , k tó r e p rz e z ty d z ie ń p o p rz e d z a ją c y p le b is c y t n ie w y c h o d ziły . P o d c z as g ło s o w a n ia p a n o w a ł n a js tra s z n ie js z y t e r r o r ze s tro n y n ie m ie c k ie j. L u d z ie , k tó r z y w rz u c a li k a r t k i p o ls k ie , z o sta li w p is a n i n a c z a rn ą lis tę , w ie lu z n ic h w y d a rto k a r tk i. N a p ro w in c ji p o lscy k o m is a rz e k o m is ji k o n tro ln e j b y li ta k s te r ro ry z o w a n i i p rz e s tr a s z e n i, że w o g ó le w ty c h w a ru n k a c h p ra c o w a ć n ie m ogli.
P o d w p ły w e m te g o t e r r o r u , p r z e k u p s tw a , p a n o w a n ia N iem có w w e w sz y s tk ic h d z ie d zin a c h , część lu d n o ś c i p o ls k ie j w o g óle n ie g ło so w ała , a część w o b a w ie p rz e d z e m stą , u t r a t ą m ie n ia , z d ro w ia czy te ż ży cia — g ło s o w a ła za N ie m c am i. P r u s k ie s ta t y s ty k i w y k a z y w a ły w p o w . o ls z ty ń sk im 38 p ro c . P o la k ó w , a s ta t y s ty k i z g ło so w a n ia p le b is c y to w e g o w y k a z a ły ty lk o 12 p ro c . g ło s u ją c y c h z a P o ls k ą w ty m p o w ie cie. N ie b ez z n a c z e n ia b y ł tu f a k t s p ro w a d z e n ia ok o ło 150 ty s. N iem có w z a m ie s z k u ją c y c h w ró ż n y c h p ro w in c ja c h N iem iec.
W te czce n r 2 z n a j d u ją się o d p is y 38 d o k u m e n tó w n a 125 s tro n a c h .
T e c z k a I I I o b e jm u je o d p isy s p ra w o z d a ń , ra p o rtó w , m e ld u n k ó w , i n s tr u k c ji, ro z k a zó w , a ta k ż e ró ż n e j k o re s p o n d e n c ji d o ty c z ą c e j s p ra w S tr a ż y M a z u rs k ie j. O g ó ln a lic z b a d o k u m e n tó w 38, n a 82 s tro n a c h m a sz y n o p is ó w , p o c h o d z i z o k re s u od 21 lu te g o d o 8 lip c a 1920 r. Z c ie k a w s z y c h d o k u m e n tó w m o ż n a tu w y m ie n ić in s tr u k c je d o ty c zące s c h e m a tu re f e r a tó w p o lity c z n y c h , d z ia ła ln o ś c i w y w ia d o w c z e j i s p ra w o z d a w czości, s p r a w o z d a n ia K o m e n d a n t a N a cz e ln e g o S tr a ż y M a z u rs k ie j, N ie m ie rs k ie g o , o s y tu a c ji w te r e n ie , p o s tę p a c h w o r g a n iz a c ji S tr a ż y M a z u rs k ie j, ra p o r ty w y w ia d o w cze Z e n o n a S k ib y , r a p o r ty s y tu a c y jn e K o w a lk o w s k ie g o , k ie ro w n ik a g ru p y Z a chód, o d z ia ła ln o ś c i o d d z ia łu I itp . W y s tę p u ją t u r ó w n ie ż s c h e m a ty i szk ic e o rg a n i z a c ji S tr a ż y M a z u rs k ie j.
R a p o r t p o r. S ta n is ła w a Z a k rz e w sk ie g o , s z e fa O d d z ia łu II w y w ia d o w c z e g o N K S M z a o k re s o d p o ło w y m a r c a do 26 s ie r p n ia 1920 r. o m a w ia t e r e n d z ia ła ln o śc i, p la n d z ia ła n ia , s fo rę d z ia ła n ia o ra z p o d a je p e r s o n a lia lu d z i p o d le g ły c h o d d z ia ło w i. D la o p a n o w a n ia t e r e n u p o d w z g lę d e m o rg a n iz a c y jn y m d o k o n a n o p o d z ia łu n a d w ie g ru p y : G ru p ę W sch ó d i G r u p ę Z a c h ó d 6.
K o n ie cz n o ść z d o b y w a n ia w ia d o m o śc i i in f o r m o w a n ia o d p o w ie d n ic h c z y n n ik ó w o s to s u n k a c h w ło n ie K o m is ji M ię d z y so ju sz n ic z e j, w K o n su la c ie G e n e r a ln y m , w K o m ite ta c h P le b is c y to w y c h , R a d a c h L u d o w y c h itp . w y m a g a ła s tw o rz e n ia siec i in f o r m a to ró w . R ó w n o c z e śn ie s to s u n k i te j k o m ó rk i z c z ło n k a m i K o m is ji M ię d z y s o ju sz n ic z ej p o z w a la ły c zy n ić s p o s trz e ż e n ia , in fo r m o w a ć o p o g lą d a c h w śró d K o m is ji, u ł a t w ia ły z d o b y w a n ie o d p isó w d o k u m e n tó w , r e la c jo n o w a ć z a w a rto ś ć ra p o r tó w m in is tr a p e łn o m o c n e g o i p rz e w o d n ic z ą c e g o K o m is ji M ię d z y so ju sz n ic z e j R en n ieg o . D a w a ło to w ie le a rg u m e n tó w p o z w a la ją c y c h s tw ie r d z ić , że s tr o n a a n g ie ls k a w K o m is ji M ięd z y
6 O o rg a n iz a c ji i d z ia ła ln o ś c i S tr a ż y M a z u rs k ie j p is a ł P io t r S t a w e c k . i w a r ty k u le : S ta n o w is k o p o ls k ic h w ła d z w o js k o w y c h w o b e c p le b is c y tu n a W a r m ii i M a
so ju sz n ic z e j, o d g ry w a ją c a ta k w a ż n ą ro lę , n ie z a jm o w a ła o b ie k ty w n e g o s ta n o w is k a . N ic te ż d ziw n eg o , że w w ie lu w sp o m n ie n ia c h , re la c ja c h b. d z ia ła c z y p le b is c y to w y c h , a ta k ż e w d o k u m e n ta c h c z y n n ik ó w o fic ja ln y c h z te g o o k re s u p o d k re ś la się w rę c z n e g a ty w n e s ta n o w is k o w s to s u n k u d o P o ls k i, k tó re ta k w y ra ź n ie k o n tr a s to w a ło z p rz e ja w i a n ą ż y czliw o ścią do N iem iec i to le ra n c y jn o ś c ią w s to s u n k u do sam o w o li, g w a łtó w i t e r r o r u a d m in is tr a c j i i b o jó w e k n ie m ie c k ic h n a te re n a c h p le b iscy to w y c h .
S p o rz ą d z o n e o d p isy d o k u m e n tó w z a w ie r a ją ró w n ie ż lic z n e in fo r m a c je o m a w ia ją c e p o ls k ą i n ie m ie c k ą p ra s ę , d a n e o d n o szą c e s ię do k ie r u n k u d z ie n n ik ó w , r e d a k to ró w i w sp ó łp ra c o w n ik ó w , n a k ła d u , p o czy tn o ści.
W iele u w a g p o św ięc o n o p a rtio m p o lity c z n y m , ic h lic z eb n o śc i, w p ły w o m , m e to d o m d z ia ła n ia , śro d k o m fin a n s o w y m , w s p ó łd z ia ła n iu ze z w ią z k a m i zaw o d o w y m i, o rg a n iz a c ja m i e k o n o m ic z n y m i, a rty s ty c z n y m i, g im n a s ty c z n y m i itp .
D z ia ła ln o ść a d m in is tr a c j i n a te re n a c h p le b is c y to w y c h , ta o fic ja ln a i n ie o fic ja l n a j e s t u jm o w a n a w ra p o rta c h i s p ra w o z d a n ia c h . P o d a ją o n e d a n e o w p ły w a c h p a r tii, s ta n ie m o r a ln y m u rz ę d n ik ó w , o n a d u ż y c ia c h , o p o s ta w ie lu d n o ś c i — p rz y w ią z a n iu do ty c h , czy in n y c h fo rm p o rz ą d k u p a ń stw o w e g o , s to s u n k u m a te ria ln e g o , s to s u n k u do P o ls k i i do N iem iec. D o k u m e n ty te p r z y ta c z a ją w y p o w ie d z i d z ia łac z y n ie m ie ck ich . N a p rz y k ła d w y w ia d o w c y z O ls z ty n a w z ięc i p rz e z N iem có w za sw y c h ro d a k ó w u s ły sz e li w y w o d y , że P o la c y n ie m o g ą s k u te c z n ie p ra c o w a ć , g d y ż d z ia ła ją b o jó w k i n ie m ie c k ie z a s ilo n e lu d ź m i z W e s tfa lii i K ró le w c a , k tó re z m ie js c a ro z b iją k a ż d y w ie c o rg a n iz o w a n y p rz e z P o la k ó w . N ie m c y z w ie rz a li się, że w so b o tę p o p rz e d z a ją c ą g lo so w a n ie ro z p o c zn ie się d e m o n s tra c ja n ie m ie c k a , „ o ra z p o n o w n y t e r r o r n a P o la k ó w z D o m u P o ls k ie g o ” . Z a z n a c z a li p rz y ty m , że a n i a lia n c k a k o m is ja , a n i te ż s tr a ż b e z p ie c z e ń s tw a n ie m o że o b ro n ić P o la k ó w . R a d z ili też, b y w sz y scy j a k n a jp rę d z e j o p u ścili O lsz ty n , „bo za p a rę g o d zin b ę d z ie ju ż za p ó ź n o ”. P la n o w a n o w s trz y m a n ie r u c h u k o le jo w e g o z d n ie m 10 lip c a , „ ab y ż a d e n P o la k n ie w y d o s ta ł się p o z a g r a n ic ę ”. S p e c ja ln ą u w a g ę z w ra c a n o n a P o la k ó w z k ie ro w n ic z e g o a p a r a t u p le b isc y to w e g o (dok. IIP27).
W te j s y tu a c ji z ro z u m ia ła s ta j e się u w a g a p o r. Z a k rz e w sk ie g o (szefa O d d z ia łu I I N K SM ), że b y ł je d y n y m o fic e re m z o rg a n iz a c ji N K SM , ’’k tó ry , ja k k o lw ie k z a jm o w a ł s ta n o w is k o k ie ro w n ic z e , p o z o s ta ł w te r e n ie w d z ie ń p le b is c y tu i d n i n a s tę p n y c h ”. Z a z n a cz y ć tu w y p a d a , że n a z e w n ą trz w s to s u n k u d o K o m is ji K o a li c y jn e j i N ie m c ó w w y s tę p o w a ł on ja k o u rz ę d n ik K o n s u la tu P o lsk ie g o . J a k o p r z e d s ta w ic ie l p o lsk i b r a ł u d z ia ł w lic z e n iu g ło só w w d n iu p le b is c y tu , a n a s tę p n ie p r z e b y w a ł ta m do 18 lip c a . T e c z k a IV z a w ie ra o d p isy d o k u m e n tó w o d n o szą c y ch się do o rg a n iz a c ji i d z ia ła ln o ś c i lo tn y c h o d d z ia łó w b o jo w y c h (LOB). Z e b ra n o w n ie j 19 d o k u m e n tó w n a 39 s tro n a c h m a sz y n o p is u . O b e jm u ją o n e o k re s od g r u d n ia 1919 do 8 lip c a 1920 ro k u .
C ie k a w a je s t tu k o re s p o n d e n c ja m ię d z y p re z e s e m W a r m iń s k ie g o K o m ite tu P le b is c y to w e g o k s. A. L u d w ic z a k ie m , a gen. p o r. i w ic e m in is tr e m K a z im ie rz e m S o sn k o w sk im .
K s. L u d w ic z a k p is m e m z d n ia 28 k w ie tn ia 1920 r. s tw ie rd z ił, że w p o ro z u m ie n iu z gen. R o ją p r z e d s ta w ia s p ra w ę b o jó w e k p o ls k ic h , o k tó ry c h d o n io sły n ie m ie c k ie g a ze ty . O is tn ie n iu ic h d o w ie d z ia ł się r ó w n ie ż p o s tro n n ie , a le d z ia ła ln o ś c i n ie b y ło w id a ć, g d y ż ż a d n e g o z e b r a n ia n ie o b ro n io n o . W o b ec g ło só w ż ą d a ją c y c h u tw o rz e n ia b o jó w e k n a w ła s n ą rę k ę , p r o s ił o w y d a n ie r o z p o rz ą d z e n ia , a b y : 1) k ie ro w n ic y b o jó w e k p o z o sta w a li w s ta ły m k o n ta k c ie z g en. R o ją w G ru d z ią d z u i z p re z e s e m K o m ite tu W a rm iń s k ie g o i p o za n im i z n ik im n ie k o n fe ro w a li, 2) b o jó w k i p o d le g a ły g e n e ra ło w i R o ji.
2 R 0 D Ł A D O P L E B I S C Y T Ó W N A P O W I Ś L U , W A R M I I I M A Z U R A C H 2 0 5 O d p o w ia d a ją c n a p o w y ż sz e w ic e m in is te r s p ra w w o js k o w y c h s tw ie r d z a ł, że w g w ia d o m o śc i p o s ia d a n y c h p rz e z O d d z ia ł I I S z ta b u M S W o jsk ,, K o m ite t M a z u rs k i w O ls z ty n ie z w ró c ił s ię w p o c z ą tk a c h m a rc a 1920 r. do o rg a n iz a c ji m ie js c o w y c h z p ro p o z y c ją s tw o rz e n ia b o jó w e k w celu p rz e c iw d z ia ła n ia b a n d o m n ie m ie c k im , ro z b ija ją c y m p o ls k ie w ie ce . N a s k u te k e n e rg ic z n y c h n a le g a ń , ch o ciaż n ie c h ę tn ie , p ro p o z y c ję p rz y ję to . Z w ró c o n o j e d n a k u w a g ę , że o rg a n iz a c je s ą je sz c z e z b y t m ło d e, a b y m ó c s k u te c z n ie z m ie rz y ć się z o rg a n iz a c ja m i m ilit a r n y m i n ie m ie c k im i, b ę d ą c y m i p o d p rz e m o ż n ą o p ie k ą a d m in is tra c ji. P o d k r e ś la n o p rz y ty m , iż ta m g d zie będ zie m o ż n a s p ro s ta ć siło m p rz e c iw n ik a „ d am y a t u t w rę k ę N ie m c o m i A n g lik o m z K o m i s ji p rz e c iw ro z w ią z a n iu S ic h e rh e its p o lize i. P r z e w id y w a n ia t e w k ró tc e się s p e łn iły : p o ls k ie o d d z ia ły p o ra d z ić n ie m o g ły siło m E i n w o h n e r w e h r y i H e im a ts v e r e in u , a n ie k tó r e z a jś c ia d a ły p o w ó d do w rz a w y p r a s ie n ie m ie c k ie j. O d d z ia ły te w o b e c z a n ie c h a n ia a k c j i a g ita c y jn e j p rz e z K o m ite t M a z u rs k i, a częścio w o i W a rm iń s k i, z o sta ły ro z w ią z a n e . W ic e m in is te r p o d k re ś la ł p r z y ty m , że w z n o w ie n ie ic h i c h a r a k t e r d z ia ła ln o ś c i z a le ż n e s ą od w z a je m n e g o p o ro z u m ie n ia się c z y n n ik ó w m ie js c o w y c h . Z a z n a c z y ł p rz y ty m , iż „ ża d n e g o o fic ja ln e g o z w ią z k u m ię d z y o rg a n iz a c ja m i n a t e r e n ie a p rz e d s ta w ic ie la m i p o lsk ie j w o js k o w o ś c i b y ć n ie m o ż e ”. Z a p o w ie d z ia ł p rz y ty m p rz e p ro w a d z e n ie b e z p o ś re d n ie j k o re s p o n d e n c ji z g en . p p o r. R o ją , d o w ó d cą o k rę g u w o js k o w e g o G ru d z ią d z w s p ra w ie p o ru s z o n e j p rz e z p re z e s a K o m ite tu W a r m iń s k ie g o k s. L u d w ic z a k a .
W te czce te j z n a j d u ją się p o n a d to o d p isy r a p o r t u k ie r o w n ik a L O B w O lsz ty n ie z 15 m a ja w s p ra w ie tru d n o ś c i w ro z w ią z a n iu te j o rg a n iz a c ji, p is m o K r a f ta z 18 m a ja in fo r m u ją c e o re z u lta c ie k o n fe re n c ji z ks. L u d w ic z a k ie m o d b y te j w W a r s z a w ie 17 m a ja w s p ra w ie u tw o rz e n ia b o jó w k i.
P ism o k o m e n d a n ta n a c z e ln e g o S tr a ż y M a z u rs k ie j J a n a N ie m ie rs k ie g o z d n ia 18 c z e rw c a s k ie r o w a n e do T o w a rz y s tw a k u W y z w o le n iu M a z u r, W a rm ii i Z iem N a d w iś la ń s k ic h w P o z n a n iu rz u c a ś w ia tło n a k w e s tię d o b o ru lu d z i do p ra c y n a te re n a c h p le b is c y to w y c h . S ta w ia ł w a r u n k i d la lu d z i ta m k ie ro w a n y c h , tj. „ p ra c a w e d łu g p o trz e b y i z d o ln o śc i” o ra z z a w ia d a m ia ł o w y n a g ro d z e n iu . P r o s ił w ięc o g r u n to w n e p o in fo r m o w a n ie lu d z i z g ła sz a ją c y c h się do w y ja z d u n a te re n y p le b is c y to w e co do p o b o ró w , p ra c y i w a ru n k ó w n a ta m te js z y m te re n ie " . P o d k r e ś la ł p rz y ty m f a k t, że tr a n s p o r t lu d z i p rz y s ła n y c h 8 c z e rw c a do D z ia ł d o w a o k a z a ł się w z u p e łn o śc i n ie o d p o w ie d n i do p ra c y n a te r e n a c h p le b is c y to w y c h . Z a szły b o w ie m w D z ia łd o w ie i O ls z ty n ie w y p a d k i u p ic ia się p rz y je z d n y c h z P o z n a n ia , d oszło do b ó jk i, a n a k ie ro w n ik a B iu ra P r a c P le b is c y to w y c h w D z iałd o w ie rz u c ili się z n o ży cam i. I s tn ie ją c e p o d e jrz e n ie , że p rz y je ż d ż a ją c y n a te r e n y p le b is c y to w e lu d z ie n a le ż ą do n a jg o rs z e j k a te g o rii o so b n ik ó w b ez z a ję c ia , u k r y w a ją c y c h się p rz e d p o w o ła n ie m ic h do w o js k a , o d d z ia ły w a ło ze w sz e c h m ia r n ie k o rz y s tn ie i d e m o ra liz u ją c o n a lu d n o ś ć ta m z a m ie s z k a łą .
D alsze d o k u m e n ty o d n o szą się do s p ra w fin a n s o w y c h , tru d n o ś c i z o trz y m a n ie m ś ro d k ó w n a S tr a ż M a z u rs k ą , w y n a g ro d z e n ia , do tw o rz e n ia „ s o tn i” S o k o łó w .
T e c z k a V o b e jm u je o d p isy 16 d o k u m e n tó w n a 27 s tro n a c h d o ty c z ą c y c h d e m o b iliz a c ji ż o łn ie rz y W a rm ia k ó w i M a z u ró w z je d n o s te k , k ie r o w a n ia ic h do B iu ra P r a c P le b is c y to w y c h o ra z lik w id a c ji S tr a ż y M a z u rs k ie j.
7 N a w y n a g ro d z e n ie s k ła d a ły się n a le ż n o ś c i: za p r z e ja z d z P o z n a n ia d o D z ia ł d o w a 300 m k poi. W D z iałd o w ie 50 m k d z ie n n ie w ra z ie z a m ie s z k a n ia p o za k o s z a ra m i, p rz y b e z p ła tn e j k w a te r z e — w k o s z a ra c h — 40 m k d z ie n n ie . O d d n ia p r z y ja z d u d o O ls z ty n a — p e n s ja m ie s ię c z n a 1200 m k n ie m ., p ła tn e w c ało ści, je ś li w y ja z d n a s tą p ił p rz e d 15 o ra z p o ło w ę n a le ż n o śc i, je ś li p o 15. P o z a ty m d o d a te k
S ą tu p is m a K r a f ta do N a cz e ln e j K o m e n d y S tr a ż y M a z u rs k ie j z 11 k w ie tn ia 1920 r. w s p ra w ie z o rg a n iz o w a n ia w D z iałd o w ie s ta c ji z b o rn e j z a ła tw ia ją c e j s p ra w y fin a n s o w e , p a s z p o rto w e itp . p rz y b y w a ją c y c h W a r m ia k ó w i M a z u ró w z d em o b iliz o w a n y c h z w o js k a i w s p ra w ie d a n y c h e w id e n c y jn y c h i s p ra w o z d a w c z y c h . P is m a M S Z i M S W o jsk . z m a ja i c z e rw c a o z w o ln ie n ie z w o js k a w sz y s tk ic h W a rm ia k ó w i M a z u ró w o ra z z a p o w ie d ź M S W o jsk . z w o ln ie n ia ic h i o d e sła n ia do D z iałd o w a .
J a k o szó sty w te j teczce d o k u m e n t j e s t ro z k a z S z ta b u G e n e ra ln e g o N D W P n r 2354T z 5 c z e rw c a 1920 r. w s p ra w ie o d e s ła n ia ż o łn ie rz y z W a rm ii i M azo w sza do o d d z ia łó w z a p a so w y c h . N a k a z y w a ł on d o w ó d co m f r o n tu gen. S z e p ty c k ie m u , L isto w s k ie m u i d o w ó d cy 7 a r m ii re z e rw o w e j o d e sła n ie ż o łn ie rz y w w ie k u n ie p o b o - ro w y m j a k i p o b o ro w y m p o c h o d zą c y c h z W a rm ii i M azo w sza, a m a ją c y c h p ra w o g ło so w a n ia do o d d z ia łó w z a p a s o w y c h w c elu d e m o b iliz a c ji ich n a czas p le b is c y tu . T e rm in o d e sła n ia ty c h żo łn ie rz y u s ta lo n o n a d z ie ń 25 c z e rw c a 1920 r. N a k a z z a m e l d o w a n ia o w y k o n a n iu te g o ro z k a z u d o O d d z iału I Szt. G en. w ra z z w y k a z a m i o d e sła n y c h ż o łn ie rz y o r ie n tu je b a d a c z a , iż w a k ta c h te g o o d d z ia łu m o g ą b y ć m a te r ia ły o d n o szą c e się do o m a w ia n e j s p ra w y . D a lsz e d o k u m e n ty — to k o re s p o n d e n c ja m ię d z y K ra fte m w W a rsz a w ie a k o m e n d a n te m N a cz e ln y m S tr a ż y M a z u rs k ie j w s p r a w ie p r z e s ła n ia l i s t z d e m o b iliz o w a n y c h o fic e ró w W P m a ją c y c h w s tą p ić d o S tr a ż y B e z p ie c z e ń s tw a w re g e n c ji O l s z ty ń s k ie j. L is ty ta k ie w in n y b y ć p o d p is a n e p rz e z w ła d z ę m a ją c ą p ra w o d e m o b ili z ac ji i p rz e s ła n ia d o K o n su la R P w O ls z ty n ie z a p o ś re d n ic tw e m k o m e n d a n ta n a cz e ln e g o (pism o J . N ie m ie rs k ie g o z 9 V I 1920 r.). N a m o cy z a le c e n ia K o m isji M ięd z y so ju sz n ic z ej w O ls z ty n ie n a jp ó ź n ie j do 19 c z e rw c a n a le ż a ło p rz e s ia ć lis tę o b e jm u ją c ą 35 o fic e ró w , w ty m 1 p u łk o w n ik a , 2 m a jo ró w o ra z o d p o w ie d n ią liczb ę k a p ita n ó w , p o ru c z n ik ó w i p o d p o ru c z n ik ó w .
W teczce tej z n a jd u je się w y k a z 46 o fic e ró w do P o ls k ie j S tr a ż y B ez p ie c ze ń s tw a (28 osób z D O G en. P o z n a ń , 14 z D O G en. P o m o rz e , 3 z D O G en. Łódź i 1 z D O G en. K ielce). D alsze d w a w y k a z y in f o r m u ją , że o fic e ro w ie ci p o o d e jśc iu z P o ls k ie j S tr a ż y B e z p ie c z e ń s tw a je d n i z a trz y m a n i z o sta li do p ra c y w S tra ż y M a z u rs k ie j, in n i n a to m ia s t c z e k a li n a d a lsz e z a r z ą d z e n ia . C zęść z n ic h b y ła w e w i d e n c ji B iu ra P r a c P le b is c y to w y c h w D z iałd o w ie.
D alsze d o k u m e n ty o d n o szą się do s p ra w y z a k o ń c z e n ia p ra c i lik w id a c ji S tra ż y M a z u rs k ie j.
T e c z k a V I z a w ie ra o d p isy 10 d o k u m e n tó w d o ty c z ąc y c h d z ia ła ln o ś c i o rg a n iz a c ji p o m o cn iczy ch . O siem z n ic h d o ty c z y N a c z e ln e j K o m e n d y O rg a n iz a c ji H a rc e r s k ie j. P ism o k o m e n d a n ta te j o rg a n iz a c ji „ M ro k a ” z 19 lip c a 1920 r. o p rz e is to c z e n iu się o rg a n iz a c ji n a ścisłą, z a k o n s p iro w a n ą , w y r a ż a p o s tu la t o d n o ś n ie do k o re s p o n d e n c ji k u r ie r s k ie j, a n ie p o c zto w e j. R a p o r t M ro k a z d n ia 21 lip c a d o p o r. G o łę b io w s k ieg o (K ra fta ) w W a rsz a w ie o b e jm u je c a ło k s z ta łt p r a c y h a rc e r s k ie j n a te re n a c h p le b is c y to w y c h W a rm ii i M az u r. R a p o r t te n in f o r m u je ró w n ie ż o p ra c y o rg a n iz a c y jn e j p rz e p ro w a d z o n e j g łó w n ie w p o w ia ta c h k w id z y ń s k im i s z tu m sk im .
W śró d d o k u m e n tó w d o ty c z ąc y c h o rg a n iz a c ji h a r c e r s k ie j z n a j d u je się i n s tr u k c ja k o m e n d a n ta n a c z e ln e g o z d n ia 3 s ie r p n ia d o ty c z ą c a d z ia ła ln o ś c i o rg a n iz a c ji h a r c e r s k ie j, r a p o r t z d z ia ła ln o ś c i za o k re s od 1 do 20 s ie r p n ia p rz e s ła n y p rz e z Z b y s ła w a C io łk o sza do O d d z iału I I S zt. G ł., w y k a z in s tr u k to r ó w o rg a n iz u ją c y c h d ru ż y n y n a żonę 150 m k m ie s ię c z n ie i 40 m k n a k a ż d e dzieck o , 30 m k d z ie n n ie za w z ięcie u d z ia łu n a w ie c a c h w c h a r a k t e r z e o c h ro n y i z w ro t c en y b ile tu I I I k l. za p o d ró ż e słu żb o w e.
