Krajowy rynek oleistych w sezonie 2004/05.

(1)

Ewa Rosiak

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

Krajowy rynek oleistych w sezonie 2004/05

Domestic oilseed market in the 2004/05 season

Słowa kluczowe: rzepak, zbiory, powierzchnia, plony, skup, ceny, eksport, import

W 2004 r. krajowe zbiory rzepaku były rekordowe, przekroczyły 1,6 mln ton i były dwukrotnie większe w porównaniu z niskimi zbiorami roku poprzedniego, a także o ok. 19% większe w porów-naniu z najwyższymi zbiorami, jakie uzyskano w ostatnim piętnastoleciu (w 1995 roku). O tak znaczącym wzroście zbiorów zadecydowały rekordowe plony rzepaku (3,03 t/ha), jak również większa powierzchnia jego uprawy (wzrost o 26% do 538 tys. ha). Przewaga podaży nad popytem spowodowała 15% spadek cen skupu rzepaku. Mimo spadku cen skupu i wzrostu kosztów uprawy, nastąpiła absolutna i względna poprawa opłacalności uprawy rzepaku, do czego przyczynił się znaczący wzrost jego plonów oraz objęcie plantatorów dopłatami bezpośrednimi. W sezonie 2004/05 sektor olejarski przerobi ponad 1,1 mln ton rzepaku. Produkcja surowego oleju rzepakowego wyniesie ok. 450 tys. ton, a śrut rzepakowych ok. 680 tys. ton. Eksport rzepaku wzrośnie do ok. 300 tys. ton, wobec zaledwie 6 tys. ton w sezonie poprzednim, a jego import będzie marginalny. W 2005 r. zbiory rzepaku przekroczą 1 mln ton, lecz w porównaniu z 2004 r. będą zdecydowanie niższe.

Key words: rapeseed, crops, area, yields, purchase, prices, imports, exports

In 2004, rapeseed crop in Poland reached a record level of over 1,6 million tons – twice as much as compared to the low production level recorded in the previous year, as well as 19% higher in comparison to the largest crop level in the last 15 years achieved in 1995. Such a considerable rapeseed production growth was a result of both record large yields (3.03 t/ha) as well as larger acreage (up by 26% to 538 thousand ha).

As a consequence of larger supply than demand for rapeseeds, rapeseed procurement prices decreased by 15% as compared to 2003. Despite such a procurement price reduction and high production costs, rapeseed production profitability increased, primarily due to both yield growth and direct payments received by rapeseed producers.

In the season of 2004/05, the oilseed industry is likely to crush and process 1.1 million tons of rapeseeds. Crude rapeseed oil production is expected to total app. 450 thousand tons, and rapeseed meal production – app. 680 thousand tons. Rapeseed exports are likely to reach app. 300 thousand tons this season versus 6 thousand tons exported the previous season. In contrast, rapeseed imports will be marginal.

It is projected that rapeseed crop in 2005 will exceed 1 million tons, but it will be much smaller than last year’s crop.

(2)

Podstawową rośliną oleistą uprawianą w Polsce jest rzepak ozimy. W ostat-nim piętnastoleciu jego udział w areale upraw roślin oleistych w kraju wynosił 95–97%. Rzepak jary, z uwagi na niższe plony i w ślad za tym niższą opłacalność produkcji, jest uprawiany na małą skalę. Większe jego zasiewy następują tylko w przypadku dużych strat zimowych na plantacjach rzepaku ozimego. Pozostałe rośliny oleiste, takie jak: słonecznik, mak, soja, gorczyca, len oleisty i inne, mają niewielkie znaczenie, a niektóre z nich zupełnie marginalne. W 2004 r. powierzchnia ich uprawy wyniosła 26,6 tys. ha i była niższa o ok. 7,9 tys. ha (o ok. 22,9%) w porównaniu z rokiem poprzednim.

Tabela 1 Podstawowe informacje dotyczące rynku rzepaku — Rapeseed market – basic information

Wyszczególnienie

Specification

Jed.

miary 2000 2001 2002 2003 2004 Rzepak — Rapeseed

Powierzchnia — Area tys. ha 436,8 443,2 439,0 426,5 538,2 Plony — Yields dt/ha 21,9 24,0 21,7 18,6 30,3

Zbiory — Crops tys. ton 928,1 1063,6 952,7 793,0 1632,9 Skup — Purchase tys. ton 896,4 997,0 850,5 709,9 1524,3

Ceny skupu — Prices zł/t 806,3 821,7 853,5 1016,6 864,7 Produkcja tłuszczów roślinnych — Vegetable fats production

Produkcja ogółem — Total production tys. ton 666,8 680,7 708,6 646,4 662,0* w tym: — of which:

margaryna — margarine tys. ton 383,7 380,2 370,8 351,3 346,2* Spożycie na 1 mieszkańca — Per capita consumption

Tłuszcze ogółem — Total fats kg 28,4 29,5 30,8 29,2 29,2* w tym: — of which:

tłuszcze roślinne — vegetable fats kg 17,6 18,5 19,5 17,6 18,1* Udział tłuszczów roślinnych w spożyciu

tłuszczów ogółem — Vegetable fats/

Total fats

% 62,0 62,7 63,3 60,3 62,0*

* Dane nieostateczne — Incomplete data

Źródło: Dane GUS i obliczenia własne — Source: Central Statistical Office data and author’s estimates

Rekordowe zbiory rzepaku w 2004 roku

W 2004 r. zbiory rzepaku w Polsce, podobnie jak w całej Europie, były rekordowe. Według ostatecznych szacunków GUS przekroczyły poziom 1,6 mln ton i były dwukrotnie większe w porównaniu z niskimi zbiorami roku poprzedniego, a także o ok. 19% większe w porównaniu z najwyższymi zbiorami,

(3)

jakie uzyskano w ostatnim piętnastoleciu (w 1995 roku). O tak znaczącym wzroście zbiorów zadecydowały rekordowe plony rzepaku, jak również większa powierzchnia jego zasiewów.

Wzrost zbiorów rzepaku nastąpił we wszystkich województwach. Największy, przekraczający 100 tys. ton, dotyczył województw dominujących w krajowej produkcji rzepaku:

• zachodniopomorskiego — o 146 tys. ton (ponad dwukrotny), • wielkopolskiego — o 121 tys. ton (ponad dwukrotny), • kujawsko–pomorskiego — o 117 tys. ton (ponad dwukrotny), • opolskiego — o 103 tys. ton (ponad dwukrotny).

Największe zbiory rzepaku, powyżej 200 tys. ton, uzyskały województwa: zachodniopomorskie (266 tys. ton), wielkopolskie (234 tys. ton), kujawsko-pomorskie (209 tys. ton) i dolnośląskie (202 tys. ton), natomiast najniższe, poniżej 10 tys. ton, województwa: podlaskie i świętokrzyskie (po 6 tys. ton) oraz mało-polskie (8 tys. ton).

Powierzchnia uprawy rzepaku (ozimego i jarego łącznie) wyniosła 538 tys. ha i była o 112 tys. ha (o 26%) większa niż w 2003 r., lecz w dalszym ciągu była o 11% mniejsza niż w 1995 r., w którym przekroczyła 600 tys. ha. Powierzchnia uprawy rzepaku ozimego wzrosła (o 43% do 493 tys. ha), a rzepaku jarego zmalała (o 45% do 45 tys. ha). O spadku powierzchni zasiewów rzepaku jarego zadecydo-wały niskie straty zimowe na plantacjach rzepaku ozimego. Powierzchnię rzepaku zaoraną i zakwalifikowaną do zaorania oszacowano wiosną 2004 r. tylko na ok. 7,5 tys. ha, wobec ok. 180 tys. ha w roku poprzednim.

Wzrost powierzchni uprawy rzepaku nastąpił we wszystkich województwach (z wyjątkiem podlaskiego, w którym była ona o 14% mniejsza niż przed rokiem). Największy, przekraczający 10 tys. ha, odnotowano w województwach:

• mazowieckim — o 19 tys. ha (o 128,%), • kujawsko-pomorskim — o 17 tys. ha (o 38%), • zachodniopomorskim — o 17 tys. ha (o 25%), • opolskim — o 13 tys. ha (o 36%),

• pomorskim — o 13 tys. ha (o 38%).

Największa powierzchnia uprawy rzepaku, przekraczająca 50 tys. ha, wystąpiła tradycyjnie w województwach: zachodniopomorskim (87 tys. ha), wielkopolskim (69 tys. ha), kujawsko-pomorskim (63 tys. ha), dolnośląskim (59 tys. ha), war-mińsko-mazurskim (53 tys. ha) i opolskim (50 tys. ha), a najmniejsza, poniżej 5 tys. ha: w podlaskim (2 tys. ha), małopolskim (2,3 tys. ha) i świętokrzyskim (2,4 tys. ha).

Plony rzepaku (po przeliczeniu do wilgotności normatywnej 13%) wyniosły 30,3 dt/ha i były o 11,7 dt/ha (o 63%) większe niż w 2003 roku. Do tak znaczącego wzrostu plonów przyczyniły się przede wszystkim niezwykle korzystne warunki

(4)

agrometeorologiczne w czasie wegetacji rzepaku (dobre warunki zimowania roślin rzepaku oraz wydłużony okres wegetacji i dojrzewania ziarna w niezwykle sprzy-jających warunkach wilgotnościowych i termicznych). Ponadto korzystny przebieg warunków pogodowych w okresie małych żniw zminimalizował straty występujące podczas sprzętu rzepaku.

Bardzo wysoki wzrost plonów rzepaku nastąpił we wszystkich województwach (z wyjątkiem mazowieckiego, w którym były one o 23% niższe niż przed rokiem). Największy wzrost, powyżej 10 dt/ha, miał miejsce w województwach:

• • • •

wielkopolskim — o 17,2 dt/ha (ponad dwukrotny), dolnośląskim — o 14,7 dt/ha (o 76%),

opolskim — o 15,1 dt/ha (o 71%),

zachodniopomorskim — o 13,4 dt/ha (o 78%).

W 9 województwach plony rzepaku przekroczyły 30 dt/ha. Najwyższe uzys-kano w województwach: opolskim (36,3 dt/ha), dolnośląskim (34,4 dtha) i wielko-polskim (34,0 dt/ha). Najniższe plony wystąpiły w województwie mazowieckim (14,6 dt/ha).

Przewaga popytu nad podażą

Po ubiegłorocznych, rekordowych zbiorach na krajowym rynku wystąpiła duża przewaga podaży nad popytem. Presję nadmiernej podaży złagodziło ponowne włączenie się do skupu rzepaku zakładów tłuszczowych w Brzegu, które zakupiły i planują przerób 240 tys. ton nasion oraz rozwój jego eksportu na rynki pozostałych krajów europejskich, a także na rynki krajów trzecich.

W sezonie 2004/05 ogólna podaż rzepaku (z uwzględnieniem niskich zapa-sów początkowych) wynosi 1,6 mln ton i jest dwukrotnie wyższa niż w sezonie 2003/04. Wzrost podaży jest znacząco większy od wzrostu krajowego popytu na nasiona oleiste. Dlatego do końca bieżącego sezonu eksport rzepaku osiągnie wielkość ok. 300 tys. ton, wobec zaledwie 6 tys. ton w sezonie poprzednim, a jego import będzie marginalny — wyniesie nie więcej niż 2 tys. ton, wobec 16 tys. ton w sezonie 2003/04.

Krajowy przerób rzepaku po raz pierwszy przekroczy 1 mln ton. Przemysł tłuszczowy planuje przerób ponad 1,1 mln ton nasion rzepaku, tj. o ok. 370 tys. ton (o 49%) więcej niż przed rokiem. Produkcja surowego oleju rzepakowego wyniesie zatem ok. 450 tys. ton, a śrut rzepakowych ok. 680 tys. ton.

Na koniec sezonu przewiduje się odbudowę krajowych zapasów nasion rzepaku, do poziomu ok. 100 tys. ton, wobec zaledwie 10 tys. ton przed rokiem. Relacja stanu zapasów końcowych do zużycia nasion rzepaku poprawi się i wy-niesie 6,5%, wobec 1,2% w roku poprzednim.

(5)

Tabela 2 Bilans nasion rzepaku w latach gospodarczych (tys. ton) — Rapeseed balance sheet (th. tons)

Wyszczególnienie — Specification 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05* Zapasy początkowe — Beginning stocks 32 72 8 16 10

Zbiory — Crops 958 1064 953 793 1633

Import — Import 5 2 6 16 2

Zasoby ogółem — Total supply 995 1138 967 825 1645 Zużycie krajowe — Domestic use 889 838 921 809 1239

przerób — crushing 820 800 852 753 1125

straty — loses 69 38 69 56 114

Eksport — Export 34 292 30 6 306

Zużycie ogółem — Total use 923 1130 951 815 1545 Zapasy końcowe — Ending stocks 72 8 16 10 100 Zapasy końcowe/zużycie krajowe [%]

Ending stocks/domestic use

8,1 1,0 1,7 1,2 6,5 Eksport/produkcja — Export/crops [%] 3,5 27,4 3,1 0,8 18,7

Cena — Price [zł/t] 806,3 822,2 853,5 1016,9 870,0 * Szacunek — Estimated data

Spadek cen skupu

Rekordowe zbiory i w ślad za tym przewaga podaży nad popytem, spowodo-wały na europejskim i krajowym rynku rzepaku spadek jego cen. W II półroczu 2004 r., w którym skupiono 93% krajowych zbiorów (1522,8 tys. ton), przeciętna cena skupu rzepaku przemysłowego wyniosła 864,7 zł/t i była o 15% niższa niż przed rokiem, a przeliczona na dolary (wg oficjalnego kursu walut NBP) wyniosła 237 USD/t i była o 9% niższa niż przed rokiem. W porównywanych okresach cena rzepaku na rynku europejskim, liczona na bazie cif Hamburg, obniżyła się z 299 do 269 USD/t, tj. o 10%.

Mimo spadku cen, relacja cen rzepak : pszenica była korzystna dla jego pro-ducentów. W okresie od sierpnia do grudnia 2004 r. kształtowała się na poziomie 2,0–2,2 : 1, a więc istotnie przekraczała wartość graniczną określaną na poziomie 1,6 : 1.

(6)

Tabela 3 Ceny skupu rzepaku i pszenicy (w zł/dt)

Prices of rapeseeds and wheat

Wyszczególnienie Specification Cena rzepaku Price rapeseed Cena pszenicy Price wheat

Relacja cen rzepak : pszenica

Ratio of prices of rapeseeds to wheat

2000 80,63 50,82 1,59 2001 82,17 50,45 1,63 2002 85,35 43,61 1,96 2003 101,66 45,51 2,23 2004 101,66 45,51 2,23 III kw. 2003 101,63 44,03 2,31 III kw. 2004 87,64 42,36* 2,07 * Cena skupu z nowych zbiorów (sierpień, wrzesień)

Procurement price from new harvest (August, September)

Znaczący wzrost opłacalności produkcji

Mimo spadku cen skupu i wzrostu kosztów uprawy, szacowanych w gospo-darstwach prowadzących rachunkowość rolną dla IERiGŻ o ok. 12% na 1 ha, w 2004 r. odnotowano absolutną i względną poprawę opłacalności uprawy rzepaku, do czego przyczynił się wydatny wzrost jego plonów. Dochodowość produkcji rzepaku, liczona jako relacja dochodu rolniczego netto z 1 ha uprawy do wartości produkcji, w 2004 r. wyniosła 28% i była ponad dwukrotnie wyższa niż przed rokiem, a po uwzględnieniu dopłat bezpośrednich wrosła do 45% i była niemalże czterokrotnie wyższa.

Wyższy deficyt w handlu oleistymi

W 2004 r. deficyt w handlu oleistymi był wyższy niż w roku poprzednim, mimo eksportu ok. 290 tys. ton rzepaku. Przy bardzo wysokich cenach oleistych na rynku światowym w pierwszej połowie 2004 r. i wysokim, jak w roku poprzednim, wolumenie importu śrut, a także przy wyższym wolumenie importu olejów i mar-garyn, wydatki związane z importem oleistych w 2004 r. wzrosły do 720 mln USD, tj. o 27% w porównaniu z 2003 r., a wpływy z ich eksportu wyniosły tylko 147 mln USD, choć były ponad 3-krotnie wyższe. W 2004 r. deficyt w handlu oleistymi zwiększył się o 48 mln USD w porównaniu z rokiem poprzednim i wyniósł 572 mln USD.

Włączenie Polski 1 maja 2004 r. w obszar Jednolitego Rynku Europejskiego nie miało wpływu na rozwój eksportu rzepaku i śruty rzepakowej, bowiem już przed integracją Polska sprzedawała te produkty na rynku „Piętnastki” na warun-kach bezcłowych, a nowi członkowie rozszerzonej Unii Europejskiej są niewielkimi

(7)

ich odbiorcami. O wzroście eksportu rzepaku w 2004 r. do ok. 290 tys. ton, wobec zaledwie 7 tys. ton w 2003 r., zadecydowały czynniki rynkowe, tzn. rekordowe zbiory i w związku z tym nadpodaż rzepaku, która przekroczyła znacząco zapotrzebowa-nie rynku krajowego. Natomiast spadek eksportu śruty rzepakowej wynikał z niż-szego przerobu rzepaku w pierwszej połowie roku oraz więkniż-szego ich zużycia przez krajowy przemysł paszowy w następstwie absolutnego i względnego ich potanienia w drugiej połowie roku.

Tabela 4 Zmiany w dochodowości produkcji rzepaku (na przykładzie gospodarstw prowadzących rachunkowość rolną dla IERiGŻ) — Changes in rapeseed production profitability (based

on the example of farms carrying out agricultural accountancy for the needs of the Institute of Agricultural and Food Economics (IERiGZ)

Wyszczególnienie

Specification

Jed.

miary 2003 2004 Wsk. zmian w %

Powierzchnia uprawy — Area planted ha 9,90 9,90 0,0

Plon — Yields dt/ha 21,9 35,1 +60,3

Cena sprzedaży — Sale price zł/ha 98,84 84,07 –14,9 Wartość produkcji — Production value zł/ha 2165 2951 +36,3 Koszty ogółem — Total costs zł/ha 1900 2125 +11,8 Dochód rolniczy netto — Net agricultural income zł/ha 265 826 +211,7 Dopłata bezpośrednia — Direct payment zł/ha 0 503 × Dochód ogółem — Total income zł/ha 265 1329 +401,5 Dochodowość produkcji — Production profitability*

bez dopłat bezpośrednich

excluding direct payments

% 12,2 28,0 15,8 p.p. z dopłatami bezpośrednimi

including direct payments

% 12,2 45,0 32,8 p.p. * Dochód ogółem do wartości produkcji — Total income to production value

Źródło: Dane IERiGŻ-PIB — Source: Institute of Agricultural and Food Economics (IERiGZ) data W 2004 r., podobnie jak w latach poprzednich, największym odbiorcą pol-skiego rzepaku były kraje dawnej „Piętnastki” (ponad 215 tys. ton — 74% całego eksportu) oraz Pakistan (ok. 70 tys. ton). Na rynkach krajów dawnej „Piętnastki” Polska zrealizowała także bez mała cały eksport śruty rzepakowej (130 tys. ton — 97% całego eksportu).

Redukcja ceł we wzajemnych obrotach handlowych między Polską i pozosta-łymi krajami Wspólnoty oraz znaczący wzrost popytu rynku niemieckiego na olej rzepakowy przerabiany na biopaliwo, zdynamizowały w drugiej połowie 2004 r. polski eksport oleju rzepakowego. W 2004 r. Polska sprzedała na rynkach krajów UE-25 ponad 33 tys. ton oleju rzepakowego (bez mała 100% eksportu), w tym ok. 33 tys. ton na rynku niemieckim oraz 0,3 tys. ton na rynkach „nowych” państw

(8)

Unii, podczas gdy w 2003 r. eksport ten nie przekroczył 1 tys. ton. Ułatwienia w dostępie do rynków krajów UE-25 nie przyczyniły się natomiast do znaczącego wzrostu eksportu margaryn. Mimo iż w drugim półroczu eksport margaryn był większy niż w pierwszym, to w porównaniu z drugim półroczem 2003 r. był niewiele wyższy. W ciągu roku Polska eksportowała ok. 20 tys. ton margaryn, tj. prawie tyle samo co w 2003 roku.

Największym odbiorcą polskich margaryn byli nowi członkowie Unii (ponad 13 tys. ton), w tym, tak jak przed integracją, kraje bałtyckie — Litwa, Łotwa i Estonia (łącznie ponad 11 tys. ton).

Włączenie Polski w obszar Jednolitego Rynku Europejskiego i w konsek-wencji znaczące obniżenie poziomu ochrony celnej polskiego rynku nasion oleistych i produktów ich przerobu — zarówno w stosunku do obszaru poszerzonej UE, jak i do krajów trzecich — nie spowodowało znacznego wzrostu importu tej grupy towarowej, aczkolwiek był on wyższy niż przed rokiem. W strukturze importu największy udział miały, tak jak dotychczas, śruty oleiste, w tym sojowe. Import śrut oleistych w 2004 r. wzrósł do 1645 tys. ton, tj. o 2,5%, głównie w wyniku wzrostu wolumenu importu śruty słonecznikowej. Wolumen importu śruty sojowej pozostał na poziomie roku poprzedniego i wyniósł 1,4 mln ton. Większy był także import olejów roślinnych (wzrost o 19% do 267 tys. ton), głównie olejów: palmowego i słonecznikowego oraz margaryn (3-krotny wzrost do 12 tys. ton). Mimo istotnego wzrostu, wolumen importu margaryn był w dalszym ciągu znacznie niższy niż na początku dekady lat dwutysięcznych.

W 2004 r. nie zaszły większe zmiany w strukturze geograficznej importu surowców i produktów oleistych. Większość zakupów tej grupy towarowej, szcze-gólnie śrut i olejów roślinnych, dokonano, podobnie jak w roku poprzednim, na rynkach krajów dawnej „Piętnastki”, w Argentynie (śruta sojowa) i Indonezji (olej palmowy).

Tabela 5 Bilans handlu zagranicznego surowcami i produktami oleistych (w tys. ton)

Foreign trade in oilseeds (th. tons)

Nasiona Oilseeds Śruty Oilmeals Oleje roślinne Oils Margaryny Margarine Lata Years

eksport import eksport import eksport import eksport import

Saldo Trade balance [mln USD] 2000 2001 2002 2003 2004 28,7 293,2 36,3 8,9 296,6 85,6 72,0 82,5 108,5 95,1 160,2 226,5 202,5 157,5 133,8 934,5 1498,6 1572,7 1605,5 1645,1 6,0 7,6 2,1 1,0 34,4 223,0 238,0 238,0 224,8 266,7 30,2 25,0 20,0 19,0 19,6 18,5 19,2 8,2 4,1 12,1 –297,5 –357,6 –452,9 –524,8 –572,6 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych CIHZ

(9)

Niewielki wzrost produkcji tłuszczów roślinnych

Od początku lat 90. przemysł tłuszczowy systematycznie zwiększał przerób rzepaku i produkcję tłuszczów roślinnych, z uwagi na rosnącą chłonność rynku krajowego na oleje i margaryny. W okresie transformacji gospodarki nastąpiła bowiem przebudowa modelu spożycia tłuszczów w Polsce, podobna do tej, jaka dokonała się w krajach Europy Zachodniej w latach 80. Dynamicznie rósł popyt na tłuszcze roślinne, malał zaś na tłuszcze zwierzęce.

Od końca lat 90. przemysł tłuszczowy traci jednakże dynamikę rozwoju, gdyż wyczerpują się dotychczasowe czynniki wzrostu produkcji tłuszczów roślinnych. Spożycie tłuszczów roślinnych zbliża się do stanu nasycenia. W ostatnich latach produkcja tłuszczów roślinnych wzrastała wolno, a w 2003 r. nastąpił nawet ok. 9% jej spadek, w tym produkcja margaryn zmalała o ponad 5%. Po przejściowym spadku, a następnie stabilizacji, w drugiej połowie 2004 r. nastąpił ponowny wzrost produkcji głównych wyrobów sektora olejarskiego. W drugim półroczu produkcja tłuszczów konsumpcyjnych była o 12% wyższa niż w pierwszym, w tym produkcja margaryn wzrosła o ok. 9% Produkcja olejów rafinowanych zwiększyła się o 13%, w tym najbardziej wzrosła produkcja oleju rzepakowego — o ok. 21%. W skali całego 2004 r. produkcja tłuszczów roślinnych wzrosła jednak niewiele, bo tylko o 2,4%, w tym produkcja margaryn była o niecały 1% niższa niż przed rokiem i o ponad 9% niższa niż na początku nowej dekady.

Poprawa wyników ekonomiczno-finansowych

Do 1997 r. przemysł tłuszczowy był jednym z najbardziej rentownych sektorów przemysłu spożywczego (obok koncentratów spożywczych i sektorów produkujących używki, z wyjątkiem winiarstwa). Rentowność branży olejarskiej wahała się w granicach 4–5% przychodów. W latach 1998–2002 nastąpiła utrata zdolności osiągania zysków i pogorszenie kondycji ekonomiczno-finansowej przemysłu tłuszczowego. Ponowną poprawę sytuacji finansowej branży olejarskiej odnotowano w 2003 r., w którym rentowność sektora, podobnie jak w okresie do 1997 r., była wyższa niż w całym przemyśle spożywczym. W I półroczu 2004 r. przemysł tłuszczowy w dalszym ciągu generował zyski, choć jego rentowność brutto i netto była niższa niż przed rokiem i niższa niż w całym przemyśle spożywczym. Sektor miał natomiast wysoką płynność finansową. W skali całego roku nastąpiła prawdopodobnie znacząca poprawa stanu finansowego przemysłu tłuszczowego, z uwagi na poprawę uwarunkowań rynkowych dla tego sektora. Ceny zbytu tłuszczów roślinnych utrzymywały się na wysokim poziomie, a równo-cześnie spadek cen skupu rzepaku i umocnienie złotówki względem walut obcych obniżyły koszty zakupu surowców.

(10)

Tabela 6 Wyniki finansowe przemysłu tłuszczowego — Financial margins of oil industry

Wyszczególnienie Specification 2000 2001 2002 2003 I p. 2004 Rentowność brutto [%] Gross profitability 0,3 0,8 –1,0 3,5 3,7 Rentowność netto [%] Net profitability –0,5 0,0 –1,3 3,3 2,8 Płynność finansowa Financial liquidity 0,95 0,86 0,81 1,30 1,85 Stopa inwestowania Investment rate 0,5 1,25 1,24 1,18 1,27 Nakłady inwestycyjne [mln zł]

Investment inputs [million PLN] 34,6 81,9 85,9 67,5 32,2

Potanienie tłuszczów roślinnych względem tłuszczów zwierzęcych

— wzrost ich spożycia

W 2004 r. przeciętny wzrost cen detalicznych tłuszczów roślinnych (3,8%) był zbliżony do inflacji (3,5%), lecz wyraźnie niższy niż całej żywności (6,3%), a zwłaszcza niż tłuszczów zwierzęcych (17,9%). Potanienie tłuszczów roślinnych względem tłuszczów zwierzęcych przyczyniło się do wzrostu ich zużycia w gos-podarstwach domowych, a szczególnie w przetwórstwie wtórnym. Według danych nieostatecznych, spożycie tłuszczów roślinnych w 2004 r. wzrosło do 18,1 kg w przeliczeniu na 1 mieszkańca, tj. o ok. 3% w porównaniu z rokiem poprzednim.

Prognoza — niższe zbiory w 2005 roku

Ze wstępnego szacunku wynika, iż w 2005 r. zbiory rzepaku wyniosą 1,1–1,2 mln ton, co oznacza, że będą o 20–26% niższe w porównaniu z rekordowymi zbiorami 2004 roku.

O spadku zbiorów zadecyduje przede wszystkim obniżka plonów rzepaku. Zakłada się, iż do końca sezonu 2004/05 wegetacja rzepaku będzie przebiegać w przeciętnych, a nie jak to miało miejsce w sezonie 2003/04 — w nadzwyczaj dobrych warunkach pogodowych, w wyniku czego średnie plony ukształtują się na poziomie 2,2–2,3 dt/ha i będą o 24–33% niższe w stosunku do bardzo wysokich plonów 2004 roku. Natomiast areał uprawy rzepaku (ozimego i jarego łącznie) będzie prawdopodobnie niewiele niższy niż przed rokiem. Z badań ankietowych IERiGŻ-PIB wynika, iż rzepak ozimy pod zbiory 2005 r. zasiano na powierzchni ok. 470–480 tys. ha, tj. tylko o 4–6% mniejszej niż pod zbiory roku poprzedniego. Z uwagi na niewielkie straty zimowe powierzchnia zasiewów rzepaku jarego

(11)

w 2005 r. utrzyma się prawdopodobnie na poziomie 2004 r. lub będzie niewiele wyższa (wyniesie ok. 40–50 tys. ha). W związku z tym całkowity areał uprawy rzepaku w 2005 r. ocenia się na ok. 510–530 tys. ha, tj. o 1–5% niżej niż przed rokiem.

Wnioski

1. W 2004 r. krajowe zbiory rzepaku były rekordowe, przekroczyły 1,6 mln ton

i były dwukrotnie większe w porównaniu z niskimi zbiorami roku poprzed-niego, a także o ok. 19% większe w porównaniu z najwyższymi zbiorami, jakie uzyskano w ostatnim piętnastoleciu (w 1995 roku).

2. Przewaga podaży nad popytem spowodowała po ubiegłorocznych zbiorach spadek cen skupu rzepaku (do 864,7 zł/t, tj. o 15%), znaczący wzrost jego przerobu (do ponad 1,1 mln ton) i eksportu (do ok. 300 tys. ton).

3. Mimo spadku cen skupu i wzrostu kosztów uprawy, opłacalność uprawy rzepaku była wyższa niż przed rokiem z uwagi na rekordowe plony oraz objęcie plantatorów rzepaku dopłatami bezpośrednimi.