OCENA CECH OPISOWYCH POKROJU W POPULACJI BUHAJÓW
RASY POLSKIEJ HOLSZTYŃSKO-FRYZYJSKIEJ* *
P i o t r To p o l s k i1, Wo j c i e c h J a g u s i a k2
1Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt, 32-083 Balice k. Krakowa
2Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Katedra Genetyki i Metod Doskonalenia Zwierząt, al. Mickiewicza 24-28, 30-059 Kraków
Przeprowadzono charakterystykę fenotypową cech opisowych pokroju w populacji 6299 buhajów hodowlanych rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej, uro-dzonych w latach od 1994 do 2007 i ocenionych pod względem tej grupy cech w latach 1996–2008. Stwierdzono, że objęta badaniami populacja buhajów charakteryzuje się przeciętnie dobrą budową zewnętrzną, na co wskazują otrzymane w pracy średnie war-tości cech opisowych pokroju oraz wysoka ocena ogólna. Analizując zmiany w zakresie budowy zewnętrznej buhajów stwierdzono, upraszczając, korzystny wzrost średnich ocen większości cech opisowych w kolejnych rocznikach urodzeń. Wzrost ten ma jednak cha-rakter nieregularny i najsilniej zaznacza się w przypadku cech takich jak: kaliber, wygląd oraz typ i budowa. Pozytywne tendencje w zakresie poprawy budowy zewnętrznej buhajów w kolejnych latach urodzeń potwierdza także analiza zmian wariancji fenotypowych tej grupy cech. Przeciętne wartości współczynników zmienności i odchylenia standardowe wszystkich cech opisowych konsekwentnie maleją wraz z kolejnym rokiem urodzenia zwie-rząt. Oznacza to coraz większe wyrównywanie populacji buhajów pod względem cech opi-sowych.
Słowa kluczowe: bydło HF, pokrój, cechy opisowe, trendy
Prawidłowy pokrój zapewnia zwierzęciu możliwość wykonywania określonych czynności życiowych i tym samym umożliwia uzyskanie maksymalnej zdolności użytkowej. Zależność ta, zarówno na poziomie fenotypowym, jak i genetycznym, była przedmiotem badań wielu autorów i jest dobrze udokumentowana w literaturze naukowej (Cue i in., 1990; DeGroot i in., 2002). Z hodowlanego punktu widzenia głównym powodem doskonalenia budowy zewnętrznej bydła holsztyńsko-fryzyj-skiego jest genetyczna i fenotypowa zależność między nią a cechami produkcyjnymi
i funkcjonalnymi zwierząt. Ma to szczególnie duże znaczenie obecnie, ponieważ ne-gatywnym efektem kilkudziesięcioletniej, bardzo intensywnej i ukierunkowanej na wzrost wydajności mlecznej selekcji bydła tej rasy było sukcesywne pogarszanie się wartości tzw. cech funkcjonalnych, głównie cech związanych z rozrodem, zdrowotno-ścią i okresem użytkowania. Spowodowało to w konsekwencji wzrost zainteresowa-nia równoczesną selekcją na cechy funkcjonalne, tak aby mogła być ona prowadzona w możliwie najbardziej zrównoważony i efektywny sposób.
Cechy typu i budowy bydła holsztyńsko-fryzyjskiego należą do cech średnio lub umiarkowanie odziedziczalnych, co umożliwia ich skuteczne doskonalenie. Współ-czynniki korelacji genetycznych i fenotypowych pomiędzy poszczególnymi cechami pokroju są na ogół umiarkowane lub wysokie, co z kolei uzasadnia prowadzenie ich równoczesnego doskonalenia (Cassell i in., 1973; Funk i in., 1990; DeGroot i in., 2002; Kadarmideen i Wegmann, 2003; Żarnecki i in., 2003).
Liczne i prowadzone od wielu lat badania wykazały istotny wpływ doskonalenia cech eksterieru bydła holsztyńsko-fryzyjskiego na poprawę cech wydajności mlecznej (mleka, białka i tłuszczu) oraz innych cech funkcjonalnych (Cue i in., 1990; Vollema i Groen, 1997; DeGroot i in., 2002; Żarnecki i in., 2004; Wójcik, 2006; Topolski i Jagusiak, 2012). Dlatego też cechom typu i budowy przypisuje się współcześnie istotne znaczenie w konstrukcji indeksów selekcyjnych, określających łączną wartość hodowlaną zwierzęcia (Miglior i in., 2005).
W Polsce pierwszy system oceny typu i budowy wprowadzono w 1935 r., na pod-stawie Zarządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych do Ustawy z roku 1934 (Trela i Choroszy-Kurzbauer, 2010). System ten został zmieniony z początkiem roku 1963 r., a w roku 1986 ocena pokroju uległa ponownej modyfikacji. Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej powołało zespół pod kierownictwem dr. K. Nahlika, któremu zlecono opracowanie nowego systemu oceny pokroju bydła pod nazwą: „Zasady oceny pokroju bydła dla celów hodowlanych” (Nahlik, 1989), wyda-nych przez Instytut Zootechniki w 1989 r. Wytworzenie przez kolejne lata w Polsce stad obejmujących bydło o jednostronnie mlecznej użytkowości z dużym udziałem genów bydła holsztyńsko-fryzyjskiego spowodowało konieczność dalszego prze-kształcania systemu oceny pokroju, tak aby uwzględniał aktualne trendy w hodowli bydła mlecznego. W tym celu w Instytucie Zootechniki pod kierunkiem prof. J. Treli rozpoczęto w 1991 roku badania nad opracowaniem wzorców dla bydła mleczne-go. Wyniki tych badań wskazały, że w kraju występują 4 typy pokrojowe. Stano-wiło to podstawę do rozpoczęcia prac pod kierunkiem dyrektora CSHZ mgr. inż. B. Wojtulewicza nad systemem oceny typu i budowy ras mlecznych ze szczególnym uwzględnieniem pierwiastek po buhajach testowych i ich rówieśnicach. W konse-kwencji powołano zespół 15 selekcjonerów pod nazwą G-15, który od października 1995 roku rozpoczął wdrażanie nowego systemu oceny typu i budowy. System ten był wzorowany na metodyce oceny pokroju obowiązującej w Holandii i Niemczech i był dostosowany do wytycznych Światowej Federacji Bydła Holsztyńsko-Fryzyjskiego (WHFF). W kolejnych latach regulamin oceny typu i budowy bydła ras mlecznych ulegał modyfikacjom w związku z potrzebą jego dostosowywania do zmieniających się trendów w hodowli i ocenie pokroju (KCHZ, 2002; IZ 2004). Ocenę pokroju przy wyborze buhajów do rozrodu według aktualnego systemu punktowania rozpoczęto
w 1995 r. Obejmuje ona 8 cech punktowanych liniowo w skali od 1 do 9 punktów, pomiar wysokości w krzyżu oraz ocenę ogólną złożoną z sumy punktów uzyskanej dla pięciu cech opisowych. W roku 2002 ocenę zmodyfikowano (KCHZ, 2002), co wynikało z konieczności dostosowania zasad oceny pokroju prowadzonej w kraju do zaleceń zarekomendowanych przez ICAR i Interbull. Modyfikacja ta polegała na wprowadzeniu nowej skali punktacji cech opisowych.
W literaturze naukowej zagadnienia związane z pokrojem bydła HF obejmują głównie żeńską część populacji. Tymczasem w Polsce zgromadzono obszerną bazę danych zawierającą wyniki rutynowo ocenionych cech opisowych pokroju buhajów. Mając na uwadze priorytetowe znaczenie ścieżek ojcowskich w hodowli bydła mlecz-nego, wskazane jest podjęcie badań nad oceną poprawności eksterieru w krajowej populacji buhajów hodowlanych – ojców następnego pokolenia.
Celem badań jest ocena poprawności budowy zewnętrznej buhajów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej oraz analiza fenotypowych zmian w zakresie cech opisowych pokroju zachodzących w populacji buhajów hodowlanych w kolejnych latach urodzeń.
Materiał i metody
W oparciu o bazy danych systemu SYMLEK Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka (PFHBiPM) zebrano materiał złożony z ocen typu i budowy 6299 buhajów hodowlanych rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej, urodzonych w okresie od 1994 do 2007 r. i ocenionych pod względem cech pokroju w okresie od 1996 do 2008 r.
Ocena pokroju buhajów była przeprowadzona przez wykwalifikowanych pracow-ników PFHBiPM oraz specjalistów ds. oceny pokroju bydła mlecznego z tzw. Grupy G-15. Od 1.01.1996 r. specjaliści tej grupy prowadzą w Polsce rutynową ocenę po-kroju bydła ras mlecznych, kładąc główny nacisk na ocenę pierwiastek po buhajach testowych i ich rówieśnic (Trela i in., 2006).
W 2002 r. nastąpiła częściowa zmiana zasad oceny typu i budowy, obejmująca również zmianę regulaminu klasyfikacji cech opisowych i kilku cech szczegółowych. W związku z tą zmianą zbiór podstawowy podzielono na dwa podzbiory, z których pierwszy obejmuje oceny przeprowadzone w okresie od 1996 do 2002 r., a drugi od 2002 do 2008 r. W obu podzbiorach uwzględniono pięć cech opisowych: wygląd, kaliber, typ i budowa, nogi i racice oraz zad. Oceny tych cech zawarte w podzbiorze I dokonane zostały w skali od 1 do 20 punktów, a oceny w podzbiorze II w skali od 50 do 100 punktów.
Do edycji i operacji na zbiorach danych wykorzystano własne oprogramowanie pisane w języku FORTRAN 95, kompilowane i uruchamiane na serwerach IZ PIB.
Tabela 1. Średnie (m), odchylenia standardowe (SD), współczynniki zmienn ości (CV) oraz najmniejsze (min.) i największe (max.) wartości dla oceny cech opisowych
pokroju wg roku urodzenia buhajów
Table 1. Means (m), standard deviations (SD), coefficients of variation (CV) and minimum (min) and maximum (max) values for evaluation of descriptive conforma
-tion traits according to birth year of bulls
Rok
urodzenia Year of birth
N
Cecha –
Trait
wygląd – appearance
kaliber – frame size
typ i budowa – type and conformation
m SD CV(%) min. max. m SD CV(%) min. max. m SD CV(%) min. max. Podzbiór I – Subset I 1994 65 16,41 0,88 5,37 15 19 16,89 1,10 6,54 15 20 16,52 1,1 1 6,77 13 19 1995 452 16,57 1,00 6,04 12 19 16,61 1,24 7,48 12 20 16,53 1,13 6,86 12 19 1996 462 16,43 0,81 4,95 14 19 16,54 1,19 7,23 12 20 16,49 0,88 5,37 14 19 1997 446 16,55 0,88 5,37 14 19 16,64 1,09 6,56 13 20 16,66 0,90 5,40 14 19 1998 430 16,40 0,89 5,46 13 18 16,85 1,05 6,24 14 20 16,52 0,83 5,05 13 18 1999 265 16,59 0,84 5,1 1 14 19 16,81 1,04 6,21 14 19 16,59 0,81 4,89 14 19 2000 320 16,50 0,77 4,72 14 19 16,81 1,1 1 6,62 14 20 16,55 0,80 4,86 14 19 2001 107 16,64 0,79 4,75 15 18 16,60 0,86 5,21 14 19 16,54 0,74 4,49 15 18 2002 61 16,91 0,80 4,74 15 18 16,77 0,78 4,47 16 19 16,90 0,81 4,79 15 19 Razem Total 2608 16,51 0,88 5,33 12 19 16,70 1,12 6,71 12 20 16,56 0,91 5,51 12 19 Podzbiór II – Subset II 2000 21 82,66 3,15 3,81 76 87 83,19 3,89 4,68 75 90 82,47 3,29 3,99 76 90 2001 228 82,51 3,42 4,15 75 91 82,50 4,13 5,01 74 93 82,93 3,49 4,20 74 90 2002 324 81,33 3,18 3,92 69 89 81,59 4,10 5,02 69 95 81,48 3,32 4,08 69 89 2003 488 82,18 2,87 3,49 74 92 82,51 3,99 4,84 70 99 82,31 3,02 3,67 72 90 2004 733 82,20 3,17 3,86 70 90 84,60 5,04 5,96 64 98 82,51 3,07 3,72 70 91 2005 1012 82,55 2,77 3,36 73 90 84,69 4,83 5,70 72 97 82,79 2,81 3,39 74 92 2006 842 82,22 2,69 3,28 75 90 84,50 4,73 5,60 66 96 82,53 2,75 3,34 75 96 2007 43 82,44 2,60 3,16 76 88 83,88 4,75 5,66 74 94 82,46 2,57 3,12 77 89 Razem Total 3691 82,25 2,95 3,59 69 92 83,92 4,76 5,68 64 99 82,50 2,99 3,62 69 96
Podzbiór I – buhaje ocenione wg metodyki oceny pokroju obowiązu
jącej w latach od 1996 do 2002 r
. Podzbiór II – buhaje ocenione wg metodyki oceny pokroju obowi
ązującej od 2002 r
.
Tabela 2. Średnie (m), odchylenia standardowe (SD), współczynniki zmienn ości (CV) oraz najmniejsze (min.) i największe (max.) wartości dla oceny cech opisowych
pokroju wg roku urodzenia buhajów
Table 2. Means (m), standard deviations (SD), coefficients of variation (CV) and minimum (min) and maximum (max) values for evaluation of descriptive conforma
-tion traits according to birth year of bulls
Rok
urodzenia Year of birth
N
Cecha –
Trait
nogi i racice – legs and feet
zad – rump
ocena ogólna – total score
m SD CV(%) min. max. m SD CV(%) min. max. m SD CV(%) min. max. Podzbiór I – Subset I 1994 65 16,29 1,22 7,49 13 18 16,30 1,13 6,93 13 19 82,43 3,67 4,46 76 93 1995 452 16,19 1,08 6,67 12 19 16,41 0,93 5,70 13 19 82,33 3,94 4,78 68 92 1996 462 16,10 0,89 5,70 13 18 16,27 0,74 4,58 14 19 81,86 2,88 3,51 75 92 1997 446 16,09 0,91 5,56 13 18 16,30 0,75 4,62 13 18 82,27 3,28 3,99 71 92 1998 430 15,97 0,87 5,44 13 18 16,1 1 0,69 4,30 14 18 81,89 2,95 3,61 70 90 1999 265 15,98 0,85 5,32 13 19 16,12 0,65 4,03 15 18 82,1 1 2,89 3,52 75 92 2000 320 15,99 0,82 5,18 13 19 16,08 0,66 4,12 14 18 81,94 2,82 3,44 75 94 2001 107 16,13 0,60 3,71 14 17 16,05 0,45 2,81 15 17 81,98 2,44 2,98 75 88 2002 61 16,32 0,62 3,82 14 18 16,00 0,31 1,97 15 17 82,91 2,17 2,62 76 87 Razem Total 2608 16,08 0,91 5,69 12 19 16,22 0,76 4,69 13 19 82,10 3,16 3,85 68 94 Podzbiór II – Subset II 2000 21 79,90 4,17 5,21 70 85 80,90 3,22 3,98 75 86 81,85 2,78 3,39 77 85 2001 228 81,25 3,60 4,43 70 90 81,44 3,16 3,88 72 90 82,15 2,70 3,28 75 89 2002 324 80,58 3,37 4,18 69 88 80,60 3,06 3,80 69 88 81,12 2,85 3,51 69 89 2003 488 81,22 2,71 3,34 69 88 81,43 2,62 3,22 73 91 81,92 2,48 3,03 75 90 2004 733 81,25 3,01 3,70 67 89 81,41 2,82 3,47 72 89 82,41 2,82 3,43 73 90 2005 1012 81,54 2,84 3,49 65 90 81,81 2,68 3,28 73 90 82,68 2,58 3,12 74 90 2006 842 81,27 2,68 3,30 73 88 81,67 2,53 3,10 72 90 82,42 2,46 2,98 75 89 2007 43 82,23 1,81 2,20 78 86 81,72 2,20 2,70 76 86 82,53 2,20 2,67 78 88 Razem Total 3691 81,28 2,94 3,61 65 90 81,51 2,76 3,38 69 91 82,29 2,66 3,22 69 90
Podzbiór I – buhaje ocenione wg metodyki oceny pokroju obowiązu
jącej w latach od 1996 do 2002 r
. Podzbiór II – buhaje ocenione wg metodyki oceny pokroju obowi
ązującej od 2002 r
.
Wyniki
Charakterystykę fenotypową cech opisowych pokroju buhajów w podziale na rok urodzenia oraz typ oceny zamieszczono w tabelach 1 i 2. Podzbiór I obejmuje dane dotyczące 2608 buhajów urodzonych w latach od 1994 do 2002 r., a podzbiór II skła-da się z skła-danych dotyczących 3691 buhajów urodzonych w latach od 2000 do 2007 r.
W analizowanej populacji średnie oceny za poszczególne cechy opisowe pokroju przekraczają 16 pkt w podzbiorze I i 80 pkt w podzbiorze II. W obu podzbiorach przeciętna ocena ogólna jest wyższa od 80 pkt (tab. 2).
Średnie oceny cech opisowych pokroju dla kolejnych roczników buhajów są dość stabilne i na ogół większe niż 16 pkt w podzbiorze I i 80 pkt w podzbiorze II. W obu podzbiorach największą średnią ocenę otrzymano dla kalibru, a najmniejszą dla oceny nóg i racic. Współczynniki zmienności cech opisowych są małe i wahają się od 3,22% dla oceny ogólnej w podzbiorze II do 6,71% dla kalibru w podzbiorze I. Przecięt-na wartość współczynników zmienności jest w przypadku wszystkich cech mniejsza w grupie buhajów z młodszych roczników (podzbiór II) niż w grupie buhajów nale-żących do starszych roczników (podzbiór I). Najmniejszą różnicę pomiędzy wielko-ściami współczynników zmienności w obu okresach ocen odnotowano dla kalibru. W przypadku tej cechy współczynnik zmienności w podzbiorze I wynosi 6,71%, a w podzbiorze II – 5,68%.
Omówienie wyników
Charakterystyka fenotypowa cech typu i budowy buhajów rasy polskiej holsz-tyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej, uwzględniająca rok urodzenia i typ oceny, umożliwiła ocenę poprawności budowy zewnętrznej w tej grupie zwierząt oraz okre-ślenie fenotypowych zmian pokroju zachodzących w populacji w okresie kilkunastu lat (dwa pokolenia).
Porównując uzyskane wyniki ze wzorcem rasy, należy stwierdzić, że ocenianą populację zwierząt charakteryzuje dobra budowa zewnętrzna. Świadczą o tym wy-sokie średnie noty wszystkich cech opisowych i oceny ogólnej. Niezależnie od me-todyki zastosowanej do oceny pokroju buhajów przeciętne wartości oceny ogólnej w obu okresach przekraczają 80 punktów, co oznacza ocenę dobrą (CSHZ 1996; KCHZ 2002; IZ 2004).
Niższe wartości cech opisowych niż te otrzymane w pracy zostały wykazane w rutynowo ocenionych pod względem pokroju w Polsce populacjach krów bydła czarno-białego o różnym udziale genów rasy HF (Żarnecki i in., 2003) oraz krów rasy PHF cb (Jagusiak i in., 2009). Uzyskana w badaniach Żarneckiego i in. (2003) średnia ocena ogólna pokroju pierwiastek wyniosła 76,89 pkt, natomiast średnie oceny pozo-stałych cech opisowych wahały się od 11,05 pkt dla kalibru i pojemności do 15,39 pkt dla nóg i racic. Z kolei obliczona przez Jagusiaka i in. (2009) przeciętna ocena ogólna w populacji czystorasowych pierwiastek była większa niż w populacji pierwiastek – międzyrasowych mieszańców i wyniosła 78,5 pkt. Otrzymane w badaniach tych
auto-rów średnie oceny cech opisowych kauto-rów mieściły się w granicach od 78,9 pkt dla nóg i racic do 81,6 pkt dla kalibru.
Bardziej poprawna, w porównaniu ze wzorcem rasy, budowa zewnętrzna męskiej niż żeńskiej części populacji może w dużym stopniu wynikać z różnic między gene-tycznym poziomem czystorasowych buhajów i krów – międzyrasowych mieszańców (Żarnecki i in., 2003). Ponadto buhaje hodowlane pochodzą z zaplanowanych koja-rzeń rodziców o wysokich wartościach hodowlanych, m.in. pod względem cech typu i budowy. Tym samym w programach genetycznego doskonalenia bydła stanowią one swoistego rodzaju elitarną grupę hodowlaną na przeciętnie najwyższym genetycznym poziomie w populacji (PFHBiPM, 2004). Poziom ten przekłada się na wartość feno-typu doskonalonych cech pokroju i może powodować różnicę pomiędzy przeciętnymi wartościami ocen cech w populacji czystorasowych buhajów a porównanej z nią po-pulacji czystorasowych krów (Jagusiak i in., 2009).
Otrzymane w pracy wysokie średnie oceny obliczone dla poszczególnych cech opisowych pokroju odznaczają się stosunkowo niewielkim zróżnicowaniem. Pozwa-la ono jednak zaobserwować, że przeciętnie najwyżej ocenianą cechą w popuPozwa-lacji buhajów jest kaliber, a najniżej nogi i racice. Tendencja ta dotyczy również średnich tych cech obliczonych dla kolejnych roczników buhajów i może być konsekwencją długofalowego procesu tzw. holsztynizacji bydła. Wyniki licznie przeprowadzonych w tym zakresie badań (Pawlina i Filistowicz, 1994; Trela i in., 1995; Chabuz i in., 2002) dowiodły, że doskonalenie krajowego bydła czarno-białego w kierunku jedno-stronnie mlecznym, przy wykorzystaniu rasy holsztyńsko-fryzyjskiej spowodowało istotne zmiany w pokroju zwierząt. W populacji krów zmiany te najsilniej zaznaczyły się w rozwoju cech związanych z rozmiarami zwierząt (zwiększenie wyrostowości, powiększenie kalibru i pojemności) oraz w poprawie budowy wymienia, natomiast najsłabiej – w poprawie budowy ich kończyn. Chabuz i in. (2002) wykazali podobną (uwzględniając dymorfizm płciowy) zależność, ale w populacji buhajów testowych o różnym udziale genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej z rejonu Lubelszczyzny. Au-torzy ci stwierdzili niewielką niekorzystną korelację między oceną za nogi i racice buhajów a wzrostem udziału genów rasy HF. Drugą wykazaną w badaniach wymie-nionych autorów cechą opisową o takiej niekorzystnej korelacji z genotypem była ocena zadu. W przypadku pozostałych cech opisowych pokroju buhajów odnotowano wyłącznie dodatnie korelacje między cechami pokroju a udziałem genów rasy holsz-tyńsko-fryzyjskiej. Największy współczynnik korelacji, znacznie przewyższający po-zostałe dodatnie współczynniki otrzymano dla kalibru.
Różnica w dynamice postępu hodowlanego, osiąganego w doskonaleniu cech związanych z rozmiarami ciała i cech budowy nóg i racic może być tłumaczona różni-cą między odziedziczalnościami tych cech (DeGroot i in., 2002; Żarnecki i in., 2003; Jagusiak i in., 2009).
Większa skuteczność doskonalenia cech związanych z rozmiarami ciała bydła holsztyńsko-fryzyjskiego wynika także z faktu, że są one korzystnie, umiarkowanie lub wysoko genetycznie skorelowane z pozostałymi cechami pokroju (Kadarmide-en i Wegmann, 2003; Żarnecki i in., 2003). Postęp hodowlany w zakresie dosko-nalenia tych cech jest więc osiągany nie tylko na drodze selekcji bezpośredniej, ale również poprzez sekcję pośrednią na inne cechy pokroju. Z kolei znacznie mniejsze,
a w niektórych przypadkach niekorzystne współczynniki korelacji genetycznej po-między oceną budowy nóg i racic a innymi cechami pokroju (Kadarmideen i We-gmann, 2003; Żarnecki i in., 2003) oraz niska odziedziczalność tej cechy (Żarnecki i in., 2003; Jagusiak i in., 2009) decydują o jej słabszej reakcji na selekcję pośrednią i bezpośrednią.
W objętej badaniami populacji zwierząt obserwuje się korzystny wzrost średnich ocen poszczególnych cech opisowych dla kolejnych roczników urodzeń. Wzrost ten ma jednak na ogół charakter nieregularny, na co w dużym stopniu wpływa okres oce-ny pokroju przypadający na zmianę metodyki. Cześć buhajów urodzooce-nych w latach od 2000 do 2002 r. oceniano za pomocą metody starego typu, a część już przy użyciu nowej metody. W konsekwencji część buhajów znalazła się w podzbiorze I, a część w podzbiorze II. Na skutek takiego podziału buhaje w obu podzbiorach są mniej licz-nie reprezentowane w tych rocznikach. Z kolei obliczone dla tych roczników śred-nie oceny cech opisowych charakteryzują się większymi odchyleniami od średnich otrzymanych dla pozostałych roczników. Średnie oceny wszystkich cech opisowych w podzbiorze II są najmniejsze dla buhajów urodzonych w 2002 r., ale dla buhajów z tego rocznika w podzbiorze I przyjmują już na ogół wysokie lub nawet najwyższe wartości.
Mając na uwadze powyższe, można stwierdzić, że poprawie ulegają kaliber, wy-gląd, typ i budowa, ale również zad oraz nogi i racice buhajów. W przypadku dwóch ostatnich z wymienionych cech opisowych korzystny wzrost ich przeciętnych warto-ści zaznacza się okresowo i wyłącznie w grupie młodszych osobników (podzbiór II). Pozytywne tendencje w zakresie poprawy budowy zewnętrznej buhajów potwier-dza nie tylko analiza zmian średnich ocen cech opisowych w kolejnych rocznikach urodzeń, ale również zmiany wariancji fenotypowych tych cech. Przeciętne wartości współczynników zmienności wszystkich cech opisowych w obu podzbiorach dość konsekwentnie maleją wraz z kolejnym rokiem urodzenia buhajów. W tym samym czasie, przy stosunkowo stabilnych średnich ocenach tych cech zmniejszeniu ulegają również odchylenia standardowe. Oznacza to coraz większe wyrównywanie populacji buhajów pod względem cech opisowych.
Na odnotowanie zasługuje także fakt, że współczynniki zmienności cech opisowych są małe i wyraźnie różnią się wielkością w zależności od zastoso- wanej w dwóch okresach metody oceny, co wynika przede wszystkim ze zmiany sto-sowanej skali oceny. Współczynniki zmienności w grupie starszych buhajów (pod-zbiór I) są przeważnie niemal dwukrotnie większe niż ich wielkości obliczone dla osobników z młodszych roczników (podzbiór II). Wyjątek stanowi ocena kalibru, w przypadku której otrzymane w obu okresach wielkości tych współczynników są zbli-żone.
Mała zmienność fenotypowa cech opisowych jest charakterystyczna dla systemu opisowego oceny pokroju i jest powszechnie stwierdzana również w żeńskiej części populacji bydła (Guliński i Litwińczuk, 1999; Żarnecki i in., 2003). Należy też pod-kreślić, że mała zmienność fenotypowa cech może utrudniać dokładność szacowania, składających się na nią, komponentów (ko)wariancji genetycznych i środowiskowych, a w konsekwencji wpływać na precyzję oszacowania parametrów genetycznych cech i wartości hodowlanej zwierząt.
W podsumowaniu można stwierdzić, że objęta badaniami populacja buhajów cha-rakteryzuje się przeciętnie dobrą budową zewnętrzną. Pozytywne tendencje w zakre-sie poprawy pokroju w kolejnych latach urodzeń buhajów silniej zaznaczają się w przypadku wyżej odziedziczalnych cech, natomiast słabiej w przypadku niżej odzie-dziczalnych cech opisowych. Zmniejszająca się wariancja fenotypowa cech opiso-wych w kolejnych latach urodzeń świadczy o korzystnym, coraz większym wyrówny-waniu krajowej populacji buhajów rasy phf pod względem cech opisowych.
Piśmiennictwo
C a s s e l l B., W h i t e J., V i n s o n W., K l i e w e r R. (1973). Genetic and phenotypic relationships among type traits in Holstein-Friesian cattle. J. Dairy Sci., 56: 1171–1177.
C h a b u z W., S t e n z e l R., C i a s t e k K. (2002). Ocena cech pokrojowych buhajów o różnym udziale genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej. Zesz. Nauk. PTZ, Prz. Hod., 62: 287–295.
CSHZ (1996). Zbiór przepisów dotyczących użytkowości i hodowli bydła. Regulamin oceny typu i bu-dowy bydła mlecznego. Centralna Stacja Hodowli Zwierząt, Warszawa.
C u e R., M o n a d r e s H., H a y e s J. (1990). Relationships of calving ease with type traits. J. Dairy Sci., 73: 3586–3590.
D e G r o o t B., K e o w n J., Va n V l e c k L., M a r o t z E. (2002). Genetic parameters and responses of linear type, yield traits, and somatic cell scores to divergent selection for predicted transmitting ability for type in Holsteins. J. Dairy Sci., 80: 762–770.
F u n k D., H a n s e n L. (1990). Adjustment of linear type scores from Holstein classification for age and stage of lactation. J. Dairy Sci., 74: 645–650.
G u l i ń s k i P., L i t w i ń c z u k Z. (1999). Wykorzystanie systemu liniowego w doskonaleniu czarno-białego bydła mlecznego. Zesz. Nauk. PTZ, 44: 15–43.
IZ (2004). Regulamin oceny i budowy bydła mlecznego. Wyd. Wł. IZ.
J a g u s i a k W., P t a k E., Ż a r n e c k i A. (2009). Relationship between fertility and intermediate opti-mum type traits in Polish HF. 60th Ann. Meeting of EAAP, Barcelona.
K a d a r m i d e e n H., We g m a n n S. (2003). Genetic parameters for body condition score and its rela-tionship with type and production traits in Swiss Holsteins. J. Dairy Sci., 86: 3685–3693.
KCHZ (2002). Regulamin oceny typu i budowy bydła mlecznego. Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt, Warszawa.
M i g l i o r F., M u i r B., Va n D o o r m a a l B. (2005). Selection indices in Holstein cattle of various countries. J. Dairy Sci., 88: 1255–1263.
N a h l i k K. (1989). Zasady oceny pokroju bydła dla celów hodowlanych. Wyd. wł. IZ, CSHZ, 42 P a w l i n a E., F i l i s t o w i c z A. (1994). Korelacje genetyczne i fenotypowe między cechami
pokro-jowymi a wydajnością mleka i tłuszczu krów rasy czerwono-białej. Pr. Mat. Zoot. PAN, 446: 41–48. PFHBiPM (2004). Program genetycznego doskonalenia rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. Polska
Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka, Warszawa.
To p o l s k i P., J a g u s i a k W. (2012). Genetic bacground of conformation defects of Polish Black-and-White Holstein-Friesian bulls – analysis of phenotypic distribution. Ann. Anim. Sci., 12: 471–481. T r e l a J., C h o r o s z y - K u r z b a u e r B. (2010). Wkład Instytutu Zootechniki PIB w rozwój
i doskonalenie krajowej populacji bydła mlecznego. Wiad. Zoot., 4 (267), s. 15.
T r e l a J., W ó j c i k P., A d a m i k P. (1995). Doskonalenie bydła czarno-białego przy użyciu buhajów odmiany niemieckiej. Biul. Inf. IZ, 1: 17–28.
T r e l a J., J a n u s z e w s k i R., W ó j c i k P. (2006). Ocena typu i budowy pierwiastek ras mlecznych – geneza powstania systemu oceny. Wiad. Zoot., 2 (249): 11–26.
Vo l l e m a A., G r o e n A. (1997).. Genetic correlations between longevity and conformation traits in an upgrading dairy cattle population. J. Dairy Sci., 80: 3006–3014.
W ó j c i k P. (2006). Przydatność wyników punktowej oceny budowy ciała i pomiarów zoometrycznych miednicy w selekcji krów na łatwe porody. Rocz. Nauk. Zoot. Monogr. Rozpr., 35, 70 ss.
Ż a r n e c k i A., M o r e k - K o p e ć M., J a g u s i a k W. (2003). Genetic parameters of linearly scored con-formation traits of Polish Black-and-White cows. J. Anim. Feed Sci., 12: 689–696.
Ż a r n e c k i A., J a g u s i a k W., G i e r d z i e w i c z M., P t a k E. (2004). Relationships between ud-der conformation and somatic cell score in Polish Black-and-White cattle. Anim. Sci. Pap. Rep., (Suppl. 2), 22: 171–177.
Zatwierdzono do druku 19 XII 2014
PIOTR TOPOLSKI, WOJCIECH JAGUSIAK
Evaluation of descriptive conformation traits in a population of Polish Holstein-Friesian bulls
SUMMARY
Phenotypic characteristics of descriptive conformation traits were analysed in a population of 6299 Polish Holstein-Friesian bulls of Black-and-White variety, which were born in the 1994–2007 period and evaluated for this group of traits between 1996 and 2008. The studied bull population was characterized by average conformation, as evidenced by average values of descriptive conformation traits and high overall score. When analysing changes in the external conformation of the bulls, it was found, simply put, that the mean scores for descriptive traits in successive birth-year groups increased favourably. However, this increase is inconsistent and most evident for traits such as frame size, appearance, type and conformation. The positive trends for improved external conformation in successive birth-year groups are also confirmed by analysis of changes in phenotypic variance of these traits. The average values of variation coefficients and standard deviations for all the descriptive traits consistently decrease with every year of birth. This means that the studied bull population becomes increasingly uniform in terms of descriptive traits. Key words: Holstein-Friesian bulls, conformation traits, descriptive traits, trends
