A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA lURIDICA 10, 1982
A leksa nd ra To mp orek
PRAW A WYBORCZE SKAZANEGO
ODBYWAJĄCEGO KARĘ POZBAWIENIA WOLNOŚCI
1. Skazanie za p rzestęp stw o na karę pozbawienia wolności, a n astęp -n ie w y ko -nyw a-nie tej kary, sta-now i p rzy p ad ek czasow ego p ozbaw ie-nia o by w ate la jedn eg o z jego po dstaw o w y ch p ra w o b yw atelsk ich — n ie tykalności osobistej. W pływ a to w isto tn y sposób na zmianę jeg o sta tu su praw nego. Falkt te n nie p ociąga jed n ak za sobą au to m aty cznej u tra -ty przez skazanego inn ych po d staw ow y ch p raw o b y w atelsk ich 1, a wszel-kie og raniczanie go w tych p raw ach dopuszczalne jest tyliko na p o dsta-wie — o bw iązu jącej w sto sun k u do1 w szy stkich o byw ateli — zasad y k o n sty tu cy jn eg o up ow ażnienia. Podstaw ow e p raw a o by w atelsk ie o k r e -ślone są w K on sty tucji PRL2. Tym sam ym zaś, ich u ch ylan ie i o g ra n
i-1 Skazanie za przestępstw o może być podstaw ą pozbaw ienia przez Radę Państw a obyw atelstw a polskiego, a to na podstaw ie art. 15 ust. 1 pkt 6 ustaw y o ob yw atel-stw ie polskim z dnia 15 lutego 1962 r. (Dz. U. nr 10, poz. 49), który brzmi: „O byw atel polski, który przebyw a za granicą, może być pozbaw iony ob yw atelstw a polskiego, jeże li skazany został za granicą za przestępstw o stanow iące zbrodnię pospolitą rów nież w rozumieniu prawa polskieg o lub jest recydyw istą". N aw et jednak iltrata obyw atelstw a po lskiego nie w yłącza w stosunku do tak iego skazanego m ożliw ości korzystania z n iek tó ry ch . praw przysługujących obyw atelom PRL; w szcz ególnośc i — w w ypadkach opisanych w art. 2 ust. 2 ordynacji w yborczej do Sejmu i rad narodow ych — może on rów nież korzystać z praw w yborczych.
2 Pogląd ten jest pow szechn ie akceptow any w literaturze, niezależnie ad przyjm o-w anych przez poszczególny ch autoróo-w definicji podstao-w oo-w ych prao-w obyo-w atelskich. Por. na ten temat: A. B u r d a , Po lskie p ra w o p ań stw ow e, W arszawa 1976, s. 370 i n.; A. Ł o p a t k a , Pojęcie p o d s t a w o w y c h pr aw i o b o w ią z k ó w o b y w a te li PRL, [w:] Pod-s ta w o w e praw a i o b o w iąz k i o b y w a te l i PRL, red. A. Ł o p a t k a , W arszaw a 1969, s. 23 i п.; К. O p a t e k, Po d s taw o w e pra w a i ob o w iąz k i o b y w a te l i w ś w ie tle K onsty-tucji PRL, W arszaw a 1955, s. 53.; S. R o z m a r y n , K on sty tuc ja jak o usta w a za sad ni-cza Polskiej R z e c zy p os p olite j Ludowej, W arszawa 1961, s. 49 i n.; A. M i c h a l s k a , Po d sta w ow e pra w a cz łow ie ka w pr a w ie w e w nę tr z n y m a p a k ty pra w czło wiek a, W arszaw a 1976, s. 84; B. D o b k o w s k i , K on s ty tuc y jn e pr aw a i o bo w ią z ki o b y w a te li PRL, W arszaw a 1979, s. 154 i n.
czan ie p rzez u staw y zwykle m ożliw e jest ty lk o w w y p ad k ach i g ran i-cach w yn ik a ją cy ch — e x p l i c i t e bąd ź i m p l i c i t e3 — z treści sam ej Kon-sty tu c ji4.
Stw ierdzen ie powyższe prow adzi do wnipsku, że k ażdem u o b y w a te-lowi — a w ięc także skazanem u — p rzy słu g u ją te w szy stk ie prawa* k tó ry c h w sposób w y ra źn y nie został p ozbaw ion y n a po d staw ie norm y k o n sty tu c y jn e j, i to p rz y słu g u ją w za kresie w yznaczonym także przez no rm ą k o n sty tu cy jn ą. Oznacza to, że w szelkie leg aln e ograniczanie p ra w o by w atelsk ich m u s i być w y raźnie dopuszczone przez przepis K on sty tu cji bądź też dać się z norm k o n sty tu cy jn y ch w yw nioskow ać i n i e m o ż e w yjść poza gran ice w y ty czon e przez K onstytucję.
Rodzi się jed n a k py tanie, czy sk azan y w Czasie od byw ania k ary pozbaw ien ia wolności może faktyczn ie w y kon yw ać te w szystk ie praw a o by w atelskie, k tó ry ch n ie został p ozbaw iony — a jeśli tak, to w jakim zakresie.
W te j kwestii zary sow u ją się dwa stan ow iska. W edług jednego — sk azany nie będąc pozbaw iony p raw o b yw atelskich; nie m oże ich jed -n a k realizow ać w czasie o d b yw a-n ia k a ry po zb aw inia w ol-ności5. W e-dług drugieg o — skazan y o d b y w a jący k a rę pozbaw ienia wolności m o-że sw obodnie w yk o ny w ać p rzy słu g u ją ce mu p raw a w zakresie nie k o li-du jący m z ustalon y m po rządkiem więziennym®.
W sp ólną cechą o b yd w u po gląd ów jest założenie, iż p ełn e w y k o n y w anie p raw o b yw atelsk ich m ożliw e je st ty lk o w w aru nk ach nie o g ra -niczon ej wolności. Różnica zaś m iedzy nimi sp ro w adza się do tego, że zw o lenn icy pierw szego po g ląd u przy jm ują, iż w w a ru n k ach izolacji zak ład u k arn eg o realizacja praw o by w atelsk ich w o g ó l e n i e j e s t m o ż l i w a , natom iast zw o lenn icy drug iego uznają, że sk azany o d b y
-3 Z normy art. 8 ust. 1 K onstytucji PRL stanow iącej, że: „Prawa PRL są w yrazem interesów i w oli ludu pracującego" m ożna w yprow adzić zasadę, iż jednostkoiwe prawa obyw atela nie mogą naruszać ogólne go interesu społeczeństw a. Zasada ta stanow i podstaw ę do ograniczania przez ustaw y zw yk le podstaw ow ych praw obyw atelskich w im ię ochrony dobra w y ższ ego rzędu, jakim jest interes całeg o społeczeństw a. Szerzej na ten temat por. R o z m a r y n , op. cit., s. 158 i n.
4 Por. R o z m a r y n , op. cit., s. J58 i n.; K. O p a ł e k , Pr oblem ograniczeń pods ta -w o -w y c h pr a -w i -w olno ś ci o b y -w a te lsk ic h p rz e z u s ta-w y , [-w:] Księga p am iątko -w a ku cz ci K. G rz y bo w sk ie go , Kraków 1971, s. 141.
5 Podaję za T. T a r a s e m , Pr aw a uw ię zion ego, [w:] Ks ię ga p am ią tk o w a ku czci prol. dra W . S w id y, W arszawa 1969, s. 263.
6 T akie stanow isko zajmują: T a r a s , op. cit., s. 263; S. W a l c z a k , Praw o pen ite ncjarn e PRL, za r ys w y kła d u , cz. 1, W rocław 1964, s. 243 i S. P ł a w s k i , Prawo penitenc jarne, W arszaw a 1968, s. 149. Jednakże S. P ł a w s k i w e w cześniejszej pracy (Zagadnienia kar d o d a tk o w y c h i s k u tkó w skazania, „N ow e Prawo" 1958, nr 1, s. 24) w yra ził pogląd, że dopuszczalny zakres ograniczenia praw skazanego w yznacza po-trzeba reso cjalizac ji spraw cy przestępstw a.
w ający k a rę pozbaw ienia wolności m o ż e w y k o n y w a ć p r z y s ł u g u j ą c e m u p r a w a ob yw atelskie, ale w reżimie zakładu k a r neg o do p atru ją się p o d s t a w o g r a n i c z e n i a s w o b p d y r e -a l i z -a c j i t y c h p r -a w . W k on sek w encji z-aś — według p ierw sze-go poglądu: n a o k res od b y w an ia k ary pozibawtienia w olności o b y w atel-sk ie praw a atel-skazanego u leg ają zaw ieszeniu w całości7, w edług drugiego natom iast — zawieszeniu u leg ają tiyliko n iek tóre form y realizacji p raw przy słu g ujący ch skazanem u, Łzn. te, k tó re nie d ają się pogodzić z ob o-w iązu jący m o-w zakładzie ka rn ym reżimem.
G eneralne założenie, iż praw a o by w atelsk ie nie m ogą by ć w ogóle realizow ane przez o so b y pozbawione wolności, nie znajd uje u zasad n ie-nia ani w treści K o nstytu cji, ani w treści poszczególnych p raw . Po-n ad to przy jęcie takieg o założenia prowadzić musi do wniosku, że pozbawienie wolności p ow o duje f a k t y c z n ą u t r a t ę przez sk a -zanego innych niż w olność praw o by w atelsk ich (nie może ich w czasie o db yw ania k a ry w ogóle w ykon yw ać). W ko nsek w en cji oznacza to uznanie dopuszczalności p o z a p r a w n e g o o g r a n i c z a n i a {pod-m iotow ych praw ob yw atela. Ten zaś wn io sek nie daje się pogodzić z poglądem o normalywniym ch a rak terze pod staw o w ych p raw Obywa-telsk ic h 8 i w szelk ie rozw ażania na tem at g ran ic i możliwości u ch y la-nia lub zm iany przepisó w K on stytucji czyni bezprzedm iotow ym i. W o s-tatecznym efek cie w niosek taki podważa zasadę praw orządności.
Dlatego słu szniejszy w y d a je się pogląd, iż sk a zan y w tra k cie o d b y wania k ary pozbawienia wolności może w ograniczonym zakresie w y -konyw ać p rzy sług u jące mu praw a ob y w atelskie.
Jed n ak że dla uzasadn ienia przy czyn zaw ężenia sw obod y realizacji przez skazanego jego praw ob y w atelsk ich niie można od w oływ ać się — ja!k to czynią zw o lenn icy dru giego pog ląd u — do tech niczny ch u tru d -nień w y n ik ający ch z izolacji i konieczności pod po rządk ow ania się przez skazan ego reżimowi zakładu karneg o. Taika m o ty w acja su g eru je bo -wiem ap ro batę pogląd u o dopuszczalności faktycznego w prow adzania og ran iczeń pęaw ob y w a te lskich 9.
Jed y ny m źródłem i wyznacznikiem gran ic w szystkich zawężeń w za-k resie praw podm ioto wych o b y w a tela — a więc taza-kże w zaza-kresie sw
o-7 W odniesieniu do praw o charakterze politycznym pogląd taki reprezentuje T. L a n g e r , (P o ds taw ow e uprawnienia p olity c z ne o b y w a te li PRL, [w:] Prawa i o b o-w iąz k i o b y o-w a te ls k ie o-w Polsce i śo-w iec ie, W arszao-w a 1974, s. 273), a także D о Ь к o- w s к i, (op. cit., s. 171).
8 T ezę o normatyw nym charakterze w szy stk ich przepisów K onstytucji przekonu-jąco uzasadnia R o z m a r y n , op. cit., s. 81 i n.
6 Ta w łaśnie k onsekw encja uniem ożliw ia w yraźnie p rzeciw staw ienie sobie obu poglądów.
bo dy ich realizacji — m ogą być tylko norm y k o nsty tu cy jn e. Sięgając zaś do nich, stw ierdzić należiy, że b rak je st w yraźneg o przefpilsu, 'który by o so by o d by w ające k arę pozbawienia w olności g en eraln ie pozbawiał czy og ran iczał w p raw ach ob y w a telsk ich ail'bo w ich w y ko n y w an iu. Pod staw o graniczeń o b yw atelsk ich praw skazan ego można zatem do-szu kiw ać się jed yn ie w zasadach w y p ro w ad zon ych z K onstytucji w sipo- sób pośredni.
Przepis art. 87 ust. 1 zd. 1 K o nsty tu cji PRL stanow i: ,, Pozbawienie o by w atela wolności może nastąpić tylko w w y pad k ach o k reślon y ch u staw ą...” . Zgodnie zaś z u staw ą — pozb aw ienie w o lno ści w form ie tym czaso w ego aresztow an ia lub zatrzym ania na 48 gadzin zabezpieczyć m a praw idłow y p rzeb ieg po stępow an ia k a rn e g o (art. art. 205, 206 § 1, 209 w zrw. z art. 217 § 1 kjp.k.), n ato m iast w form ie k ary — służyć ma rea'lizacjii o k reślo n y c h w ustaw ie celów (art. art. 50 § 1, 80 § 1 k.k. i art. 37 § 1 k.k.w.).
Ze w zg lędu n a lem at op racow an ia, dalsze rozw ażania ograniczone zo staną ty lk o do tej drug iej sytu acji. T reść przep isó w art. 80 § 1 k.k. i art. 37 § 1 k.k.w. upo w ażnia do pom inięcia k o n tro w ersy jn e g o p ro ble-mu celów k a ry pozbawienia wolności, k tó re m ają być realizo w ane na etap ie je j w y k on yw an ia i do po staw ienia tezy, iż w yk on yw an ie k a ry pozibawienia wcllności ad eterm in qw ane jest przede wszystkim k on iecz-nością o siągn ięcia celu ind yw idualno-prew encyjnego'.
T ak w ięc — g ran icę implicite w y n ik ający ch z K onstytucji dopusz-czalnych ograniczeń o by w atelsk ich p raw skazanego w yznacza przed e w szystk im 10 u staw ow o Określony cel w y ko n yw anej k ary pozbawienia wolności, jakim jest k ształto w an ie społecznie po żądan ej po staw y sk
zanego, w drażanie go do spo łecznie u ży teczn ej p racy o raz p rze strze g a-nia p orząd k u p raw n eg o (art. 37 § 1 k .k.w .)u . W niiosek ten zn ajd u je po-tw ierdzen ie w sform u łow aniu a rt. 7 § 2 k.k.w. stanow iącym , iż „og rani-czenie p raw sk azan ego nie może przekraczać gran ic nieztbędnych do praw id ło w eg o w yk on ania o rzeczon ej k ary ...". O gran iczen ie to może p rzejaw iać się zaró w no w zawężeniu sw o body realizacji p raw p rzy słu -g u jący ch sk azanem u jak o o by w atelow i, jak też w zaw ężeniu zakresu sam ych praw , nigdy jed n ak nie może być dalej idące, niż w y nik a to z kon ieczno ści p r a w i d ł o w e g o w y kon y w an ia k ary, a w ięc w yko-n y w ayko-n ia z g o d yko-n e g o z j e j c e l a m i 12.
10 O graniczenie praw skazanego może także w ynikać z kon ieczności ochrony in-teresu ludu pracującego — por. przyp. 3. Jednakże ta podstaw a zaw ężenia praw ob yw a telskich nie jest zw iązana z faktem odbyw ania kary pozbaw ienia w olności.
11 Reżim zakładu karnego stanow i — zgodnie z art. 37 § 2 k.k.w. — ty lk o jeden ze środków do osiągnięcia teg o celu.
'* .iW szystk ie formy postępciwania, które by nie b y ły zgodne z celam i kary [...] są niehumanitarne, sprzeczne z ustaw ą i niedopuszczalne. W kolizji z art. 7 § 2 i 3
Stw ierdzen ie to pozw ala na po staw ien ie tezy, iż odbyw anie k a ry p ozbaw ienia w olności stano w i p odstaw ę o g ran iczen ia o b ywateJskich praw skazaneg o w zak resie niezibqdniym dla osiągn ięcia celów kary. W ten sposób w yznaczony zakres praw po siad an y ch przez sk azan eg o jest zawężony w stosu nk u do zak resu praw p rzy słu g u jący ch ob yw ate-lowi wolnemu, i z tego w łaśn ie pow odu sk azany w m niejszym sto p n iu może sw oje praw a realizow ać. W prow adzen ie dalej idący ch fak ty cz-nych og ran iczeń w w y ko n y w an iu p r z y s ł u g u j ą c y c h skazane-mu p ra w o by w atelskich byłob y jedn ozn aczne z — nie zn ajd u jącym uzasad n ien ia w norm ach k o n sty tu cy jn y ch — dalszym og ran iczen iem sa -m ych praw . Dlatego stw ierdzić należy, iż sk azany o d b y w ający k arę pozbaw ienia wolności p o w i n i e n p o s i a d a ć m o ż n o ś ć r e a -l i z o w a n i a w s z y s t k i c h p r z y s ł u g u j ą c y c h m u (w o g ra -niczonym zakresie) p r a w o b y w a t e l s k i c h .
2. Prawa w ybo rcze — jedn e z n a jisto tn iejszy ch p od staw ow y ch p raw o b yw atelsk ich w dziedzinie po litycznej — służą realizacji zasad y su -w eren no ści ludu, zaipe-wniają u dział -w sp ra-w o -w an iu -w ładzy p ań st-w o-wej i k ontroli o rg anó w p ań stw o w y ch 13.
K on stytu cja PRL o k reśla k rąg osób, któ ry m praw a w ybo rcze p rzy -sługują, p rzy jm u jąc za k ry teriu m o gran iczen ia zasa dy pow szechności w yborów , tzw. cenzus wieku: „Praw o w yb ieran ia ma k ażd y o by w atel k tó ry ukańczył 18 lat [...]14, każd y oby w atel m oże być w y b ran y do ra -d y n aro -do w ej po u k oń czen iu 18 lat, -do Sejmu zaś po u k oń czen iu lat
21"15. R ównież k o n sty tu cyjn ie ok reślo ne są przyp adki, w k tó ry ch o so
-bom z tak w yznaczonego k ręg u praw a te nie przysługują,- m ożliwość uch ylenia p raw w yb orczych jest więc explicite zaw arta w K onstytu cji. N orm a art. 99 u staw y zasad niczej stanow i: ,,Prawra w yborcze nie p rzy sługu ją osobom ch orym um ysłow o o raz osobom, k tó re orzeczen iem są -dowym zo stały p ozb aw io ne p raw publiczn ych".
Przełam anie zasady pow szechności w y bo ró w w sto su n k u do osób cho rych um ysłowo u zasad nion e jest n iem ożnością racjon aln eg o k o rzy stan ia przez nie z czyn nego p raw a w yb orczeg o i k oniecznością zap ew -nien ia op ty m aln ego sk ład u o rg an ów przedstaw icielsk ich , a w sto sunk u do osób po zb aw ion ych p raw publicznych — treścią i istotą w y m ierzo -n ej k ary .
pozostaje rów nież bezpodstaw ne uszczuplenie lub pozbaw ienie skazanego przysługu-jących mu praw..." — S. P a w e 1 a, K od eks k a m y w y k o n a w c z y . K omentarz, W ar-szaw a 1972, s. 32.
13 Por. B u r d a , op. cit., s. 232.
14 Art. 95 K onstytucji PRL (tekst jednolity: Dz. U. 1976, nr 7, poz. 36). 15 Art. 96 Konstytucji PRL.
W stosu nk u do osób cho rych um ysłow o k ara pozbawienia wolności n ie może być w y k o n y w an a 18. Dlatego up raw n io n e jest ogran iczenie dalszych rozw ażań jed y n ie do sy tuacji skazanych :
1) O d b yw ających k arą pozbaw ien ia wolności, k tó rzy zostali praw o -m ocny-m orzeczenie-m sądu pozbawieni p raw publicznych;
2) O d by w ający ch k arę pozbaw ienia wolności, a nie pozbaw ionych praw publicznych.
Sytu acja sk azany ch w ym ienion ych w gru pie pierw szej przed staw ia się następująco': pozbawienie praw publicznych — ob ejm u jące także u tra tę czynn eg o i biern ego praw a w yb orczego do Sejm u i rad n aro d o -wych — n astę p u je na ozn aczony w y ro kiem o k res czasu, w y n o szący od ro k u do lat dziesięciu17. Jed nak że — na p od staw ie art. 45 k.k. — obo -w iązuje ono od m o m en tu u pra-w o m ocn ienia się -w y rok u sika żującego, a o k r es na k tó ry je orzeczo no nie bieg nie w czasie o db yw ania k a ry pozbaw ienia wolności, chociażby za inne p rzestęp stw o , ani w czasie po-by tu w o śro d k u przy stosow ania społecznego . Zatem fak ty czne pozbawienie p raw /publicznych trw a dłu żej niż przez czais oznaczon y w w y -roku, bowiem przed łuża się o o k res w y kon yw an ia, względem sk azan e-go na tę ka rę dodatkow ą, k a ry pozb aw ienia wcftnośri czy też o okres jego p oby tu w o śro d k u p rzy sto sow ania sp ołeczn eg o18. T ak więc k on -sty tu cy jn a norm a art. 99 rozw in ięta w p rzep isach ko d eksu k arn ego p o z b a w i a s k a z a n y c h o b jęty ch jej zakresem — to jest p o z -b a w i o n y c h p r a w p u b l i c z n y c h — p r a w w y b o r c z y c h do Sejm u i rad n aro d ow y ch tak ż e m. in. w o k r e s i e o d -b y w a n i a p r z e z n i c h k a r y p o z b a w i e n i a w o l n o - ś с i.
W o d n iesien iu do skazan y ch o d b yw ający ch k arę pozbaw ienia w ol-ności, a nie pozbawionych praw publicznych, tak ie j w y raź n ej norm y k o n sty tu cy jn ej nie ma. E w entualn ych p o dstaw po zb aw ien ia ich p raw w y bo rczych można by łoby więc doszukiw ać się ty lk o w zasadach w y -p ro w adzo ny ch z K o nstytu cji w s-posób -po średn i.
Skoro jed n ak K o nstytucja w art. 99 zaw iera jedn ozn acznie w yzna-czony k rąg osób, k tó ry m praw a wy borcze nie przysłu gu ją, należy
uz-16 W stosunku do skazanych chorych um ysłow o stosuje się bow iem obligato-ryjnie instytucję odroczenia w ykonania kary pozbaw ienia w olności lub przerw y w jej odbyw aniu (art. art. 65 § 1 i 68 § 1 k.k.w.), jak też instytucję umorzenia bądź zaw ieszenia postępow ania w yk ona w cze go (art. 17 § 1 i 2 k.k.w.).
17 Por. art. 44 k.k. i art. 14 § 2 u.k.s.
18 Por. I. A n d r e j e w , W. S w i d a, W. W o l t e r , K o de ks k ar ny z kom en ta-rze m, W arszaw a 1973, s. 215. Fakt ten dodatkcftvo wzmacnia te zę W Sw idy, że w karze dodatkow ej pozbaw ienia praw publicznych przew aża elem ent represji-— ibidem, s. 197,
nać, że u staw o d aw ca n i e c h c i a ł p o z b a w i a ć t e g o n a j -i s t o t n -i e j s z e g o p r a w a o b y w a t e l s k i e g o (w dziedzi-nie p raw p olityczn ych) w s z y s t k i c h s k a z a n y c h , a ty lk o tych, k tórych przestęp ne zachow anie się o cen ia n ajsurow iej.
Sy tu acje, w k tó ry ch można o rzec k a rę po zb aw ien ia p raw publicz-n ych (art. 40 k.k.), dowodzą, że pozbaw iepublicz-nie p raw w y borczych osób sk azanych na tę k a rę w yn ika z wyjąftkowo n ag ann ej o c eny ich zacho-wania, do ko ny w anej przez pryzm at p op ełnion eg o p rzestęp stw a19. Prze-sądza to o niem ożności u ch y len ia p ra w w y borczych w sto su n k u do innej g ru py skazan ych niż pozbaw ieni praw pu blicznych w drodze odw o -ływ ania się do implicite w y n ik ającej z norm k o n sty tu cy jn y c h zasady n iesp rzeczności m iędzy poszczególnym i praw am i o b yw ateli a in te re-sem ogólnym sp ołeczeństwa.
Sądzę także, że nie -ma sprzeczności m iędzy celam i w y k o n yw an ej k ary pozbaw ienia w olności (przede w szy stkim resoc jalizacją spraw cy p rzestęp stw a) a isto tą praw w yb orczych (realizacją zasady su w eren ności), a tylko istn ienie tak ich sprzeczności m ogłoby u zasadniać o g ra -niczenie om aw ian ych praw.
U w zględniając więc fakt, że b rak jest k o n sty tu cy jn e j p o dstaw y do u ch y le nia p raw w yb orczy ch w sto su nk u do innej k atego rii osób niż o k reślo n e w art. 99 u staw y zasadniczej, o raz że bez k o n sty tu cy jn eg o up ow ażn ienia żaden inny ak t p raw n y nie może takich o granic zeń p rze-w idyrze-w ać — p rzy jąć należy, że p r a w a w y b o r c z e p r z y s ł u -g u j ą s k a z a n y m , k t ó r z y o d b y w a j ą k a r ę p o z b a -w i e n i a -w o l n o ś c i , a k t ó r z y n i e ż o s i t a l i p o z b a w i e -n i p r a w p u b l i c z -n y c h .
3. R ealizacja zasad p raw a w yb orczeg o sformułowanych w K on sty tu cji w y m aga szczegółow ego u reg ulo w a nia p ro cesu w yb o ró w — g łów nie w drodze p rzep isów o ch arakterze organ izacyjn otech niczny m , k tó -re w y d aw ane są n a po dstaw ie art. 102 u staw y zasadniczej. Przep isy te znajd ują się w o rd y nacjach w y b o rcz ych 20.
U staw a z d nia 17 stycznia 1.976 r. — O rd y n acja w ybo rcza do Sejmu
W praw dzie art. 14 § 1 u.k.s., przewidując m ożliw ość pozbaw ienia praw publi-cznych w każdym w ypadku skazania na karę pozbaw ienia w olndści, sugerow ać m ógł-by, że o>rzeczenie tej kary dodatkow ej nie za leż y od charakteru przestępstw a przypi-san ego spraw cy, to jednak obow iązujący — na podstaw ie art. 2 u.k.s. — w stosunku do przestępstw określo nych w tej u staw ie art. 40 § 2 k.k. w skazuje, że i za takie przestępstw o orzeczenie kary pozbaw ienia praw publicznych uwarunkcłwane jest skazaniem na karę pozbaw ienia w olności na czas nie krótszy od roku za czyn pop eł-nion y z niskich pobudek.
i rad n aro do w y ch 21 w n ieco odimienny sposób niż K on stytucja o k reśla k rąg osó b p o z b a w i o n y c h c z y n n e g o p r a w a w y b o r -c z e g o . Zgodnie bowiem z a rt. 3 ust. 1 tej u staw y są to o sob y - całko-wicie lub częściowo u bezw łasnow olnione z powodu cho rob y psychicz-n ej — przez czas trw apsychicz-n ia tego ubezw łaspsychicz-n ow o lpsychicz-niepsychicz-n ia — i o so by pozba-w ione p rapozba-w publicznych, pozba-w czasie trpozba-w ania tego po zbapozba-w ienia p rapozba-w . Po-niew aż pow ołan a norm a nie dok onu je żadnych zaw ężeń w sto su n k u do k ręg u osób, którym w m yśl K o nstytucji przy sług u je czynne praw o wy- - borcze, a w ręcz przeciw nie — ro zszerza zasadę po w szechno ści w yb o rów na gruipę osób cho rych um ysłowo, ale nie pozbaw iony ch ani o g ra -niczon ych w sw ych zdo lnościach do czynności p raw n y ch 22, zatem nie ■pozostaje w sprzeczności z Konsitytiucją.
W pod obny sposób rozszerzony jest k rąg osób, k tó rym p rzysług uje b i e r n e i p r a w o w y b o r c z e . Przepis art. 4 o rd y n acji w y b o r-czej stanow i bowiem: ,,W iybrany może być każdy, kom u p rzysłu gu je p raw o w y b ieran ia23, posłem może być w y brana oisoba, k tó ra uk ończyła 21 lat". R egulacja ta nie budzi zastrzeżeń.
Jed n ak że sform ułow anie art. 3 ust. 2 o rd y n acji w yb orczej rodzi już
poważne w ątp liw ości. »
Zgodnie z w yrażon ym wcześn iej poglądem , skazani o d b y w ają cy k arę pozbawienia wolności pow inni mieć m ożność w yk on y w an ia w p e łn y m zak resie p rzy słu g u jący ch im p ra w ob yw atelsk ich . O czy wiście ci spośród nich, k tórzy są pozbaw ieni p raw publicznych, nie m ogą realizow ać p raw w yborczych. Jed nakże ta zd ecyd ow ana w iększość skazanych, k tó -ra nie zo stała pozbawiona p -ra w publiczny ch nie m oże być og-raniczana, ani tym bardziej pozb aw ian a możliwości w y k on yw an ia p rzy słu gu jący ch jej ob u p ra w w yborczy ch.
Tym czasem art. 3 ust. 2 o rd yn acji w yb orczej stanow i: „Nie biorą udziału w głosow aniu osoby:
1) O db yw ające k arę pozbaw ienia wolności albo aresztu, 2) Um ieszczone w o śro d k u p rzy sto so w an ia społecznego, 3) Tym czasowo areszto w an e,
4) Przeby w ające w zakład ach dla p sychicznie chorych".
T em atyczn e ram y o p raco w an ia u zasad niają analizę tego p rzepisu jedy nie w części do tyczącej osób o d b yw ający ch k arę po zbaw ien ia w o l-ności*4.
21 Dz. U. 1976, nr 2, poz. 15. n B u r d a , op. cit., s. 233. s3 C zyli czynne prawo w yborcze.
24 O czy w is te jest jednak, że takie sam e skutki po w yższ y przepis w y w ołu je w stosunku do osób określonych w pkt. 2— 4, co zw iększa jeszcze problem atyczność regulacji.
Sform ułowanie ,,nie biorą udziału w gło sow aniu " jest n a g ru n cie w ykładni języ ko w ej różne od o k reślen ia „isą pozbawieni p raw a w y b ie-ran ia "25. Z tego też w zg lęd u u zasadn io n y prima facie w y d aje się pogląd, że i ten przep is nie pozbawia czynnego p raw a w y bo rczego sk azan y ch o d b y w ającyc h k a rę po zbaw ienia wolności, o ile nie zostały spełn ion e przesłank i art. 99 K on sty tucji, czy też d okład n iej — a ft. 3 ust. 1 o rd y -nacji w yb o rczej (a więc, o ile n ie zostali oni p ozbaw ien i p raw publicz-nych). Ze sform ułow ania „nie bioTą u działu w gło sow aniu" w ynika jed nak — dla te j k ateg o rii Osób — n i e m o ż n o ś ć r e a l i z а с j i p r z e z n i e c z y n n e g o p r a w a w y b o r c z e g o .
Uniem ożliwienie tym sikazanym bran ia u działu w głoso w an iu stw a -rza p arad o k saln ą sy tu ację: czy nne p raw o w y bo rcze „przy sług u je im w pełni", nie zostali go bow iem w sp osó b form aln y pozbawieni. N ie o bejm u ją ich natom iast g w aran cje sk uteczn ości teg o p ra w a 28; obo w iązek w łaściw ych o rg an ó w p ań stw o w y ch o rg an izo w an ia i przeprow adzania w y bo ró w w taki sposób, by umożliw ić ob y w atelo m wżięcie ud ziału w w y b o rach — od danie głosu, w sto su n k u do sk azany ch o d b y w ający ch k arę pozbawienia w olności został przez art. 3 ust. 2 o rd y n acji po p ro s-tu uch ylany .
P arado ks tej sy tu acji zwiększa jeszcze i ta, że sikazani o d b y w ają cy k arę pozbaw ienia wolności a nie po zbaw ieni p raw publiczny ch m o g ą u r z e c z y w i s t n i a ć b i e r n e p r a w o w y b o r c z e . N i e m a bowiem żadnego przepisu, k tó ry — podo bn ie jak to czyni art. 3 ust. 2 o rd y nacji — u niem ożliw iałb y tym skazanym w ystępo w an ie w ch arak
-terze k a n d y d ata na posła lub radnego. W sam ym zaś art. 4 o rdy n acji w y borczej, k ryterium w yznaczen ia k ręg u osó b m og ących być w y b ra n y -mi stanow i po siadanie czynnego p raw a w y bo rczego (w o d niesieniu do k an dy d ató w na posłów d od atkow o k ryterium u kończenia 21 lat).
T y lk o stw ierdzenie, że skazani o d b yw ający k a rę pozbaw ienia w o l-ności a nie pozbawieni p raw pu b liczn ych nie p osiad ają czynnego p raw a w y bo rczego d aw ałaby po dstaw ę do przy jęcia, że nie p rzy słu g u je im
25 Podobne w nioski płyną z dy rektyw techniki le gislac yjn ej, w edług których — dla oznaczenia tej sam ej sytuacji na le ży używ ać w yrażeń rów noznacznych (tym bardziej, je śli sy tuację tę określają przepisy tego sam ego aktu praw nego). Na ten temat por. K. O p a ł e k , J. W r ó b l e w s k i , Zagadnienia teorii prawa, W arszawa 1969, s. 264 i n.
26 Pojęcie to w prowadzam w obec różnorodności definicji gw arancji zasady praw orządności i po szczególn ych prapraw obypraw atelskich. N a temat gpraw arancji por. Ł o -p a t k a , R o zw ój -p o d s ta w o w y c h -pra w i o b o w ią z k ó w o b y w a t e li PRL, [w:] P od s ta w o w e pra w a i o bo w ią z ki o b y w a te li PRL w ok res ie b u d o w y r o zw inię te g o sp ołe cz eń stw a so cja listy cz ne go, red. A. Ł o p a t k a , R. W i e r u s z e w s k i , W arszawa 1976, s. 33; F. S i e m i e ń s k i , P od s ta w o w e wolnośc i, pr aw a i o bo w ią z ki o b y w a te li PRL, W arsza-wa, 1979, s. 65 i 203j L a n g e r , op. cit., s. 275; B u r d a , op. cit., i. 371 i 372.
tak że b iern e praw o w yborcze. Co praw d a — o deb ran ie im możliwości głosow ania po w odu je f a k t y c z n ą u t r a t ę c z y n n e g o p r a -w a -w y b o r c z e g o , a le z p u n k tu -w idzenia p ra-w ne go — tezy o poz-b aw ieniu ich poz-b iern eg o praw a w y poz-borczeg o w yp row adzić się nie da. Rozum owanie za pom ocą arg umen tu m a fortiori (w nioskow an ie a minori
ad maius) nie m a przecież zasto sow ania do faktów, a w świetle norm
czy nne p raw o w yborcze skazanym p rzy słu g uje. Ponadto ska'zanie za p rzestęp stw o (w szczególności na k arę po zbaw ienia wolności) oisoby będ ącej posłem lub radnym n ie musi pociągn ąć za sobą w yg aśn ięcia m an datu. Zgodnie z art. 81 p k t 2 i art. 85 ust. 1 pk t 3 o rd y n ac ji w y b o r-czej w yg aśn ięcie m andatu n astęp u je w sk u tek u tra ty p raw a w y b ie ra l-ności27, a p o nad to na sk u tek pozbaw ienia radn ego jeg o m and atu przez radę n arodo w ą, co ma m iejsce — na p od staw ie art. 86 ust. 1 pk t 2 o rd y n a cji — w w yp ad k u sk azan ia go praw om ocn ym w yro k iem sądo wym za p rzestępstw o po pełn ione w celu osiąg nięcia ko rzy ści m ajątko -w ej lub z innych niskich po bud ek. Z esta-w ienie tych przepisó-w u po -w aż-nia do wniosku, że skazanie za inne p rze stęp stw o — nie w ym ien ione w art. 86 ust. 1 pk t 2 o rd y n acji — na w et na k arę pozbaw ienia wolności, ale bez jed no czesn ego pozbawienia p raw publicznych, nie p ow o du je u t r at y m and atu rad neg o w trak cie od by w ania o rzeczo nej kary.
Przeprow ad zona po wy żej analiza p rzep isó w o rd y n ac ji w yb orczej prowadzi do wniosku, że skazan i o d b y w ający k a rę po zb aw ien ia w ol-ności a nie pozbaw ieni p raw publiczny ch form alnie praw a wyborcze po siad ają. Ponieważ jed n ak realizow ać m ogą ty lko jed no z nich, to jest b iern e p raw o wyborcze, a m ożliwość w yk o n y w ania czynnego p r a-wa w yborczeg o została im o d eb ra n a — f a k t y c z n i e z a c h o w u -j ą j e d y n i e b i e r n e , a n i e p o s i a d a j ą c z y n n e g o p r a w a w y b o r c z e g o .
4. Skoro k o n sty tu cy jn ie o k reślo n e przypadk i pozbaw ienia p raw w y-borczy ch stano w ią m axim um dopuszczalnego przełam an ia zasad y po-w szechno ści po-w yborópo-w , a bez k o n stytu cy jne go u popo-w ażnien ia u stapo-w y zw yk łe n ie m ogą pójść d alej w k ieru n k u og raniczania (tym bard ziej zaś uch ylania) p raw ob yw atelskich , k o n stru k cja w p ro w ad zo na w art. 3 ust. 2 o rd yn acji w y b orczej rodzi w ątpliw ości co do zgodności z u sta -w ą zasadniczą. W s-w o ich sikutkach jest o n a bo-wiem jedn oznaczna z pozbaw ieniem czyn neg o p raw a w yb orczego osób o d b y w a ją cy ch k arę pozbaw ienia w olności a nie po zb aw ion ych p raw publicznych. Nie ma zaś w K o nstytucji p odstaw do tak ieg o zaw ężenia p raw w y borczych skazanego.
27'T o znaczy: stw ierdzenia choroby psychicznej posła lub radnego albo ska-zania go na karą pozbaw ienia praw publicznych.
Dopuszczalność takich o graniczeń nie ty lk o n i e w y n i k a z k o -nieczności praw idłow ego realizo w an ia celów w y k o ny w an ej kary , ale w ręcz o d w rotn ie — i s t n i e n i e t y c h o g r a n i c z e ń je st n aru -szeniem zasad y w yrażo n ej w art. 7 § 2 k.k.w.
Dla praw idłow ego w y k on ania k ary pozbaw ienia w olności (tzn. zde-term in ow anego celami, k tó re k ara ta ma osiągnąć) w cale nie jest n iezbędn e p rzekreślen ie m ożliwości realizacji przez skazan eg o praw a w y b ieran ia28. Co w ię cej — sądzę nawet, że w y k o n y w a n i e c z y n -n e g o p r a w a w y b o r c z e g o może być jedn ym ze środ kó w k s z t a ł t o w a n i a s p o ł e c z n i e p o ż ą d a n e j p o s t a w y s k a z a n e g o 29. W spó łu czestniczenie w ak cie p erso n alneg o po w oły -w a nia o rg anó -w -w ładzy m ogłoby st-w orzyć m o ty -w ację do p rzez-w y
cięże-nia jeg o ob ojętno ści wobec w szelk ich działań społecznych.
Pozbawienie sikazanych o d b y w ają cy ch k a rę po zbaw ienia w olności a nie pozbaw ionych p raw publicznych m ożliwości b rania ud ziału w gło-sowaniu, p ozo staje w sprzeczności nie ty lk o z K on stytucją PRL i art. 7 § 2 k.k.w., ale p o nad to z art. 25 M iędzyn aro dow eg o Pak tu Praw O b yw atelsk ich i Polity czn ych 30, k tó ry stanoywi: „Każdy o by yw atel ma p ra -w o i możli-wości, bez żad n ej d ysk rym inacji [...] i bez nieuzasad nion y ch o graniczeń do [...] k o rzystan ia z czynnego i b iern ego p raw a w y bo rcze-g o w rzetelny ch w ybo rach, p rzepro w ad zany ch okreso w o, o p arty c h na głoso w an iu powszechnym , rów nym i tajny m , g w aran tu jącym w y b
or-com swobo'dne w y rażenie woli
Z treści cytow anego p rzepisu konw encji, raty fik o w an ej także przez Polskę31, w y n ik a nie ty lko niedopuszczalno ść nieuzasadn ionego o g ran iczania praw w ybo rczych, ale także n i e d o p u s z c z a l n o ś ć o g r a -n i c z a -n i a m o ż l i w o ś c i i c h w y k o -n y w a -n i a .
Przy jęte w art. 3 ust! 2 o rd y n acji w yb o rczej do Sejm u i rad n arod o -w ych roz-w iązanie nie po zo staje ró-wn ież -w zgodzie z tz-w. regułam i m inim alnym i dotyczącym i p ostępow an ia z w ięźniam i32, w szczególności z reg ułą 61 (1) i reg u łą 62.
“ Por. E. M e r ? , Zarys po s tę p ow a nia k ar n o -w y ko na w cz e go , W arszaw a 1966, s. 148 i n.
29 Por. przytoczoną przez S. P i a w s k i e g o m o tyw ację dec yzji o zrezygnow an iu w 1936 r. w Szw ecji z kary dodatkow ej utraty praw. P ł a w s к i, Zagadnienie..., s. 17— 18.
30 Tekst konw encji opublikow any został w „Państw ie i Prawie" 1978, nr 2, w kładka.
31 U chw ałą Rady Państwa PRL z dnia 3 marca 1977 r. (Dz. U. nr 38, poz. 167). 3! R eguły te zo stały sform ułow ane na I K ongresie ONZ w spraw ie zapobiegania przestępczości i postępow ania z w ięźniam i, który od był się w G enew ie w 1955 r. i sk ierow ane b y ły do w sz ystk ic h krajów św iata z apelem o ich uw zględn ie nie przy opracow yw aniu reform ustaw ow ych — por. A. F l a t a u - K o w a l s k a , [Przedmowa
Pierw sza z po w ołanych reguł po stu luje konieczność likw ido w ania — w tok u w y ko n y w ania k a ry pozbawienia wolności — różnic istn ieją-cych m iędzy życiem w zakładzie k arnym a życiem na wolności, o ile różn ice te m ogłyby osłabić poczucie odpo wiedzialności i p oszan ow a-nie godności o sob istej skazanego. Druga zaś po dk reśla, że sk azan y — mim o w yk on y w an ia wzglądem niego k ary pozbawienia wolności — po-zo staje n adal członkiem sw o jeg o społeczeń stwa, co pow inno znaleźć odziwierciedlenie w sposobie postępo w ania z nim oraz p ostu lu je m. in. po djęcie wszelkich starań , by zag w aranto w ać skazanem u p raw a o by w atelsk ie ..w rozm iarach zgodnych z u staw ą i z k arą p odlegającą w y ko -n a-n iu " 33.
O d eb ranie skazanym o db y w ający m k arę pozbawienia wolności a nie pozbaw ionym p raw pub liczn ych m ożliwości realizacji czyn neg o praw a w yb orczeg o z p ew nością nie słu ży wzm ocnieniu ich poczucia o d po w ie-dzialności, a wręcz przeciw nie — pro wadzi do biern ości wobec m ech a-nizm ów fu nkcjo no w an ia spo łeczeństw a i pań stw a, i tym sam ym o sła-bia istn iejącą ze spo łeczeństw em więź (bądź też u trud n ia pow stanie tak iej więzi). M oże tak że w y w oływ ać albo wzm ocnić przek o nan ie sk azanego o po staw ieniu go poza społeczeństw em i .k rzy w d ząc y m " zrów -naniu go z tym i skazanym i, k tórzy zostali pozbawieni praw publicznych, a w ięc — w o cenie społecznej — ,,nap iętn o w ani".
R ozwiązanie p rz y jęte w art. 3 ust. 2 o rd y nacji w y bo rczej p ow odu je dodatkowe, wychodzące poza zakres w y tyczo ny przez Konstytucję, fakty czne z a w ę ż e n i e p r z y s ł u g u j ą c y c h s k a z a n y m p r a w o b y w a e ł s'k i с h, nieuzasadn io ne — jak starałam się w y -kazać — celem k ary pozbawienia w olności34.
Nie m niej w ażną — w spom nianą już w cześn iej — k o nsek w en cją k on struk cji w prow adzon ej w tym przepisie jest fakt zró w nania sytu acji skazany ch o d b y w ających k arę po zbaw ienia wolności, w obec k tó ry ch k ara pozbaw ienia praw publicznych nie została orzeczon a, z sytu acją skazanych, k tó ry m w ym ierzon o tę k arę.
N aw et p rzy jęcie założenia, że jest to k o nsek w en cja zam ierzona35 m usi spowodow ać w y sun ięcie po stu latu zm iany obo w iązującego praw a.
do:] Rezoluc ji i zaleceń I Kongr esu ONZ w sp r aw ie zapo bie gania pr z es tę pc z oś ci I p os tęp ow an ia z więźniami, „Przegląd W ięziennictw a" 1958, nr 4, w kładka.
33 R eguły opublikow ane zost ały w „Przeglądzie W ięziennictw a" 1958, nr 4, w kła d-ka, s. 16.
54 Tym samym zaś postulat zagw arantow ania skazanem u praw obyw atelskich w rozmiarach zgodnych z ustaw ą i z karą podlegającą w ykonaniu nie został — mimo dokonanej w 1976 r. w Polsce zm iany ordynacji w yborczej do Sejmu i rad narodow ych — zrealizow any.
35 To znaczy, że w ynika z implicite w yprow adzonej z K onstytucji zasady nie- sprzeczności praw jednostki z interesem ogółu społeczeństw a.
Prawa w ybo rcze odbyw ającego karę pozbaw ienia w olności Ц 5
Zmianie takiej po w inn y -u lec p rzep isy o k reślając e treść k a ry pozbaw ie-nia p raw publicznych. Kara ta nie powinna bowiem obejm ow ać u tra ty czynnego praw a w ybo rczego do Sejm u i rad naro dow ych, bo ten sku- !©k staje się jedn ym z elem entó w o k reślający ch treść w y k on y w an ej kar y pozbawienia wolności (prawnym sk u tk iem skazania)36. K onse-kw en tnie należałoby także rozważyć p rzy ję cie podo bnego m odelu roz-wiązania w od niesieniu do biern ego p raw a w yborczego.
C zynn e p raw o w yb orcze zapew nia o byw atelom m o ż l i w o ś ć d o -k o n a n i a w y b o r u ty ch spośród -k an d y d ató w zgłoszonych na lis-tach w yborczych, k tó rzy ich zdaniem n ajlep iej będą realizow ać i zabezpieczać in tere sy n arod u po przez udział w działalności org an ów przed -staw icielskich; praw o to zapew nia zatem wpływ na p erson aln e u k ształtow anie skład u Sejm u i rad naro d o w ych 37. N ato m iast b iern e praw o w y -borcze zapew nia ob yw atelo m m o ż l i w o ś ć b e z p o ś r e d n i e g o u d z i a ł u w s p r a w o w a n i u w ł a d z y na sku tek uzyskania przez nich m an d atu posła czy rad n ego 38.
Z treści ty ch praw w yn ika w ięc w y raźnie, że w iększe znaczenie ma bierne praw o w ybo rcze. Jeśli zatem przy jm ie się, że w olą u staw o d aw -cy b yło pozbawienie czynn eg o p raw a w yb orczeg o skazan ych o d b y w a-jących k arę pozbaw ienia wolności, to tym b ardziej-n ależałob y pozbawić ich b iern eg o praw a wyborczego, któ rego istota w skazu je na pew ną nadrzęd ność w stosu nk u do praw a w yb ierania.
Idąc dalej — trzeba by zap ytać — dlaczego u tra ta możliwości w y k on y w ania praw a w yb ierania do tyczyć m iałaby tylko skazanych o db y -w ający ch k arę pozba-wienia -wolności, a nie -w szystk'ch skazan ych na tę karę. W y łączenie z k ręg u w y borcó w jed yn ie g rup y osób, wobec któ ry ch kar a pozbaw ien ia wolności jest w y ko ny w ana, w skazu je bez-p ośred nio na o w e techniczne tru dno ści w yn ik ające z izolacji, jako na po dstaw ę pozbaw ienia praw a. Jeśli bowiem w dniu w y borów skazany nie odb yw a k ary (np. ze względu na udzielo ną przerwę), to może reali-zować sw oje praw o, a głos przez niego o dd any będzie ważny.
Powyższe w ątpliw ości zdają się jeszcze raz potw ierdzać tezę o n ie-właściw ości p rzy ję ty c h rozw iązań praw n y ch w zakresie p raw w y b o r-czych osób sk azan ych na k a rę pozbawienia w olności i podważać
słusz-36 N a temat praw nych skutków skazania por. J. W a s z c z y ń s k i , Pr aw ne s k utk i skazania, „Państwo i Prawo" 1968, nr 11, s. 809 i n.; P 1 a w s к i, Zagadnie-nie..., s. 7 i n. W arto jednak przypom nieć, że na VII M iędzynarodow ym K ongresie Prawa Karnego, który odbył się w 1957 r. w A tenach, p olscy praw nicy op ow iedzieli się przeciwko praw nym skutkom skazania i postulow ali, by jakak olw iek utrata praw orzekana była w w yroku — podaję za P ł a w s к i m, Zagadnienie..., s. 19.
37 Por. L a n g e r , op. cit., s. 271 i n. 38 Ibidem.
ność założenia, że pozbawienie ich m ożliwości w y k on yw ania czynnego p raw a w y borczeg o w y nik a z norm k o n sty tu cy jn y ch .
R easu m ując pow yższe rozw ażania, stw ierdzić należy, że:
1) O g ran iczenie p raw o b yw atelskich (uchylenie ich) m ożliw e jest ty lk o n a pod staw ie k o n sty tu cy jn eg o upow ażnienia.
2) N a m ocy k o n sty tu c y jn ej n o rm y art. 99, ro zw in iętej przez przep i-s y k od ek i-su karn ego , i-skazan ym o db y w ający m k arę pozbaw ienia w olności a pozbawionym praw pu b liczn ych nie przysługują, praw a w y -borcze.
3) Brak jest k o n sty tu c y jn y c h po dstaw do pozbawienia praw w y bo r-czych inn ych k ateg orii skazanych o db y w ają cy ch k a rę pozbawienia w ol-ności niż pozbawionych p raw publicznych.
4) Pozbaw ienie m ożliwości w y k on y w ania p rzy sług u jących o b y w ate -lowi p raw jest w sku tk ach jednoznaczne z pozbaw ieniem go ty c h praw, pow inn o zatem w yn ikać — explicite czy implicite — z K onstytu cji.
5) Brak jest podstaw do przyjęcia, że pozbaw ienie możliwości re a -lizacji p raw w yb orczych przez sk azan ych o db yw ających k arę pozbaw ienia pozbawolności a nie pozbapozbaw ienia p rapozbaw publicznych, zn ajd uje u zasad -n ie-n ie w -no rm ach k o -nsty tu cy j-n y ch .
6) Bez k o n sty tu cy jn ej pod staw y, przepis u staw y zw ykłej fak ty cz-nie po zb aw ia- czynnego p raw a w ybo rczeg o skazany ch od b yw ający ch k a rę pozbaw ienia wolności a nie pozbawionych prawT publicznych. O znacza to:
a) sp rzeczno ść u sta w y zw y kłej z K o n stytucją PRL,
b) sp rzeczność u staw y z ratyfiko w anym przez Polskę M iędzynarod ow ym Paktem Praw O b y w atelsk ich i Politycznych,
c) niezgodno ść u sta w y z regułam i m inim alnym i dotyczącym i p ostępo -w ania z -więźniam i,
d) w p row ad zenie do k a ry pozb aw ienia wolności do datkow ego elem en -tu p enalnego, stan ow iąceg o skład nik innej k ary ,
e) zrów nanie sy tu acji skazan ych po zbaw ionych praw pu blicznych z s y -tu acją sk azan y ch nie pozbaw io nych tych praw., w o k resie od by w ania p rzez nich k ary pozbaw ienia wolności.
Oznacza to także niek o n sek w en cję w zakresie:
a) faktyczn eg o pozbaw ienia czyn neg o p raw a w y borczeg o osób nie poz-baw ion ych p raw publicznych, a po zo staw ien ie im b iern eg o p raw a w yborczego,
b) pozbaw ienia ich lego praw a tylk o w o kresie o d b yw an ia k a ry pozba-w ien ia pozba-wolności.
Sądzę, że po trzeb a prze strzeg an ia praw orządno ści w e w szy stkich dziedzinach życia spo łecznego i w ym óg niesprzeczności sy stem u praw a
po zw alają na w y sunięcie po stu latu ponow neg o rozw ażenia kwestii praw w yb orczych i do konania takich zmian w ustaw ie zw y kłej (ordynacji w y borczej do Sejmu i rad narodow ych), by u su nąć sprzeczność m iędzy n iek tórym i jej przepisam i a K o nsty tu cją PRL, o raz by przyznać sikaza- nym nie pozbaw ion ym p raw pub liczn ych m ożliwość sw obodnego w y-k o ny w an ia ob u p raw w y borczych tay-kże w czasie o dby w an ia przez nich k ary pozbawienia .wolności. Zmiana ta uczyn i zadość p rzy jętem u na siebie przez Polskę — z chwilą raty fik ow an ia M iędzyn arod o w eg o Pak-tu Praw O b yw atelsk ich i Politycznych — m iędzyn aro do w em u zobowią-zaniu dostosow ania p raw a w ew nętrznego' do norm zaw a rtych w tej konw encji, jak ró wn ież oznaczać będzie zrealizo wanie po stulató w w y -sun ięty ch w reg ułach m inim alnych d otyczących po stęp o w ania z w ięź-niam i.
Katedra Prawa K arnego Zakład Prawa Karnego
W y konaw cze go
A lek sa ndr a To mpore k
LES DROITS DE SUFFRAGE DU CO ND AM NÉ PASSIBLE D'UNE PEINE DE PRIVATION DE LA LIBERTÉ
Dans l'article, l'auteur e xp o se se s vu es sur les droits de suffrage des personnes condam nées à la peine de privation de la liberté. Les droits de suffrage, comm e principaux droits civiques dans le domaine de la politique, sont statués par la C onstitution de la Pologne Populaire, c'est pourquoi leur restriction ou suppression n est possible que dans le cas et le s lim ites définis par la norme constitutionnelle. Les condamnés subissant la peine de privation de la liberté sont privés des droits civiques et ne peuvent pas profiter des droits de suffrage. C ’est l'art. 99 de la Constitution d éveloppé dans les règlem ents du code pénal qui constitue la base de lim itation du principe de l'u niversalité des élection s.
Par rapport aux personnes privées de la liberté, mais pas privées des droits civiques, se fait voir le manque d'autorisation de limiter leurs droits de suffrage, le manque d'autorisation précisément définie ou facile à déduire de la Constitution. С ependant le règlement de l ’art. 3, 2e alinéa le point 1 du systèm e électoral à la D iète et aux C onseils N ationaux, en constituant que les personnes condam nées à une peine de privation de la liberté ne prennent pas part à la vote, le s prive du droit actif de suffrage. Pourtant il n’y a pas de règlem ent qui limiterait la possibilité d obtenir par e lle s le mandat de député ou celu i de conse iller municipal. La solution adoptée fait naître des restrictions non seulem ent a cause de l'inconsém ent- m entionnée ci-dessus. Elle fait que la situation des personnes cendam nées supplément- airem ent à la privation des droits publics ne diffère pas de ce lle des condam nés à la privation de la liberté auxquels cette peine n'a pas été infligée. C ette solution
v io le aussi le principe obligatoire dans le processus de l'exécution de la peine disant que la lim itation des droits du condam né ne peut pas dépasser les limites nécessaires à l'exécution régulière de la peine.
Il faut donc constater que la lim itation des droits de suffrage des personnes subissant la peine de privation de la liberté, mais pas privées des droits publics, est en proie à des contradictions à la C onstitution de la Pologne Populaire et à l'article 25 du Pacte International des Droits C iviques et Politiques.
L’ex ig e n ce de l’unanim ité du systèm e juridique permet de postuler le changement de la régulation en vigueur par le nouveau systèm e élec tora l rendant possible aux condamnés pas privés des droits publics l ’exécution des deux droits électoraux, aussi pendant l’accom plissem ent de la peine de privation de la liberté.
