R O C Z N I K I H U M A N I S T Y C Z N E T o m X L V III-X L IX , z e s z y t 7 - 2 0 0 0 -2 0 0 1
D A N U T A P IW O W A R S K A K raków
R Y S Z A R D Ł U Ż N Y JA K O P U S Z K IN O L O G
W bogatej spuściźnie naukowej prof. Ryszarda Luźnego jak o historyka literatury rosyjskiej m iejsce niepoślednie zajm ują studia puszkinoznaw cze. W tej dziedzinie stał się Ryszard Luźny kontynuatorem w ieloletniej tradycji krakowskiej puszkinistyki, wiodącej od Józefa Tretiaka i M ariana Zdziechow - skiego do W acława Lednickiego, w ybitnego badacza i popularyzatora dzieła Puszkina, praw dziw ego twórcy nowoczesnej polskiej puszkinologii. D orobek krytyczny Lednickiego - puszkinisty stał się przedm iotem szczególnego zain teresowania prof. Luźnego. Znam ienne, że zanim w ypow iedział on w łasne słowo o autorze Eugeniusza Oniegina, poddał w nikliw em u oglądow i i ocenie dokonania swego poprzednika w obszernym studium Wacław Lednicki ja k o
badacz Puszkina (1968-1970)1. W opinii R. Luźnego był Lednicki doskona
łym znaw cą biografii i twórczości Puszkina2, kontynuatorem tradycyjnej dla polskiej rusycystyki problem atyki badawczej: biografistyczno-kom paratys- tycznej, historycznoliterackiej i recepcyjnej. Jako zw olennik m etody bio- graficzno-psychologicznej3, głównym przedm iotem swych badań uczynił L ed nicki osobowość autora Eugeniusza Oniegina. „Samo zaś dzieło poetyckie - jak pisał R. Luźny - stanowiło [dlań] najczęściej tylko głów ny klucz do zrozum ienia osobowości pisarza, jego ewolucji ideowej i artystycznej, po glądów politycznych i postaw m oralnych”4.
1 „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” CCXLV. Prace historycznoliterackie, z. 17, Kraków 1970, s. 177-186.
2 Tamże, s. 178.
3 Zob.: A. R a ź n y, W arsztat badaw czy Wacława Lednickiego - rusycysty, w: Studia z dziejów rusycystyki historycznoliterackiej w Polsce, red. R. Łużny, Wrocław 1976, s. 90.
4 Polskie badania nad literaturą rom antyczną w Rosji, w: Studia rusycystyczne z epoki romantyzmu, Wrocław 1973, s. 8.
O ceniając dorobek krytyczny Lednickiego Łużny stw ierdzał, iż podstaw o we osiągnięcia naukow e tego historyka literatury, m imo upływu dziesięciole ci, nie utraciły swego znaczenia, nie zdezaktualizow ały się. Szczególnie trzy jego prace - studium o antypolskiej trylogii lirycznej, szkic m onograficzny „arcypoem atu” dygresyjnego oraz „opracowanie najbardziej zagadkowego, a rów nocześnie najbardziej «polskiego» z utworów poety - poem atu o peters burskiej pow odzi - stały się wypow iedziam i badacza najbardziej ważkimi, m ającym i też do dziś w znacznym stopniu walor aktualności naukow ej”5. R yszard Łużny nawiąże w swych pracach naukowych do niektórych wątków badaw czych Lednickiego - puszkinologa: poem atu Eugeniusz Oniegin i prozy Puszkina, będzie to ju ż jednak inna orientacja m etodologiczna i inna interpre tacja tw órczości rom antyka rosyjskiego. Jak pisał Jan Orłowski, „w osobie Ryszarda Luźnego „znalazł” [Lednicki] godnego kontynuatora polskich badań nad dziedzictw em literackim autora Rusłana i Ludm iły i to w tym samym - krakow skim środow isku slaw istycznym ”6.
W liczącej ponad 560 pozycji bibliografii naukowej prof. Luźnego puszki- niana w ilości 15 prac zajm ują stosunkowo skromne m iejsce, ale jest to m iej sce znaczące. W yliczyć tu więc m ożna dwie m onografie utworów, pięć arty kułów puszkinologicznych, jed en rozdział - syntezę w całościow ym ujęciu dziejów literatury rosyjskiej, kilka recenzji książek o Puszkinie i kilka stu diów z epoki, w których twórczość Puszkina jest jednym z wątków tem atycz nych.
O gólną koncepcję twórczości Puszkina, pogląd na rolę poety w historii rozw oju literatury rosyjskiej i ocenę jego dzieła w aspekcie ideow o-artystycz nym przedstaw ił Ryszard Łużny zasadniczo w dwóch pracach: w rozdziale m onograficznym A leksander Puszkin w podręczniku akadem ickim Literatura
rosyjska (1970) oraz w studium przeglądow ym A utor „Eugeniusza Oniegi n a " a rosyjska kultura duchowa je g o czasów( 1984)8. Z innych prac
puszki-' T e n ż e, P oezja rosyjska w kręgu zainteresowań badawczych rusycystów środowiska krakowskiego, w: O p o e zji rosyjskiej. Od pieśn i ludowej i p o e zji staroruskiej do liryki now ożyt nej i współczesnej, red. R. Łużny „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, DCLVIII, Prace historycznoliterackie, z. 49, Warszawa-Kraków 1984, s. 235.
6 Literatura rosyjska w pracach Ryszarda Luźnego (W siedem dziesięciolecie urodzin), „Przegląd R usycystyczny”, 1997, z. 3-4(79-80), s. 158.
7 Т. I, red. M. Jakóbiec, Warszawa 1970; Warszawa 19762 (wydanie zmienione i posze rzone).
8 „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, DCLXXIX Prace historyczno literackie, z. 50, W arszawa-Kraków 1984, s. 193-201.
nologicznych szczególnie cenne są wstępy do wydań B iblioteki N arodowej:
Eugeniusza Oniegina w tłum aczeniu Adam a W ażyka, z przypisam i R. Łużne-
go(1970) oraz do Opowieści Puszkina (1973) - rów nież z przypisam i Profeso ra, będące w zasadzie obszernym i szkicam i m onograficznym i. N a uw agę zasługują także prace: Sztuka pisarska Puszkina - epika (1975)9 - studium epickiego w arsztatu autora Oniegina oraz Wstęp i erudycyjne przypisy do tłum aczenia głośnej w swoim czasie m onografii W ikientija W ieriesajew a
Puszkin żyw y w przekładzie Ałły Sarachanowej (Kraków 1978). Z innych prac
Luźnego warto jeszcze przypom nieć artykuł o recepcji Puszkina w Polsce, zatytułow any Aleksander Puszkin, który wraz z m ateriałam i źródłow ym i opub likowany został w tomie Pisarze i krytycy. Z recepcji now ożytnej literatury
rosyjskiej w Polsce (1975, Ossolineum ). Ponadto Ryszard Łużny kilkakrotnie
wypowiadał się na tem at Puszkina w artykułach pośw ięconych literaturze rosyjskiej doby rom antyzm u (m.in. „Bohater naszych c za só w ” Lerm ontowa
i jeg o miejsce w rozwoju prozy rosyjskiej^ 1956)1 °; Poezja rosyjskiego ro mantyzmu (1 9 5 9 )".
Zainteresow ania puszkinoznawcze Luźnego znalazły też w yraz w przedsię w zięciach natury organizacyjnej - Profesor był organizatorem dwóch konfe rencji puszkinow skich, które odbyły się w Krakowie: w 1979 roku - w 180-lecie urodzin poety (Aleksander Puszkin. W 180-lecie urod zin ju i w 150-lecie jego śmierci (Aleksander Puszkin a kultura duchowa Rosjan
je g o czasów )Xi. Jak stw ierdzał inny badacz Puszkina, B ohdan Galster,
w środowisku naukowym Krakowa „problem atyka puszkinow ska trw ale zajęła ważne, liczące się m iejsce głównie za spraw ą Ryszarda Luźnego [...] i jego
* ' >»14
uczniów .
W pracach R Luźnego o Puszkinie m ożna w yodrębnić kilka zakresów tem atycznych, w okół których koncentrują się poczynania analityczno-interpre- tacyjne uczonego: 1. Puszkin a rom antyzm ; 2. Tw órczość Puszkina i jego
9 W: O p o etyc e Aleksandra Puszkina, red. B. Galster, Poznań 1975, s. 5-14. 10 „ Język Rosyjski”, 1956, nr 6, s. 3-9.
11 „Język Rosyjski”, 1959, nr 1, s. 5-14. Przedruk w: O literaturze rosyjskiej. Wybór artykułów z czasopism a „Język Rosyjski", red. J. Orłowski, A. Kmita, Warszawa 1987, s. 18-33.
12 Teksty referatów opublikowano w: „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego,” DCLXX1X Prace historycznoliterackie, z. 50, W arszawa-Kraków 1984.
13 Materiały posesyjne zamieszczono w: „Studia R ossica Posnaniensia”, z. XXI, 1991. 14 Literatura rosyjska pierw szej połow y XIX wieku w pracach ru sycystów krakowskich, „Slavia Orientalis” 1991, nr 3, s. 275.
ep o k a;'3. „A rcypoem at” Eugeniusz O niegin; 4. Proza Puszkina na tle prozy rosyjskiej doby romantyzm u.
Spróbujm y pokrótce prześledzić kierunek interpretacji wskazanej problem a tyki w pracach R. Luźnego, aby móc odpowiedzieć na pytanie, co nowego w niosły te opracow ania do polskiego puszkinoznawstwa.
Jest rzeczą oczyw istą, że form ujące się na przestrzeni kilkudziesięciu lat opinie o Puszkinie podlegały pewnej ewolucji, uwarunkowanej aktualnym stanem badań i przem ianam i w arsztatu uczonego. W idać to na przykładzie relacji: Puszkin a rom antyzm i realizm . K ategoria prądu literackiego, niezbęd na w naukow ym badaniu zjaw isk historycznoliterackich, pojaw ia się także w puszkinoznaw czych pracach Luźnego, który koncentruje się przede w szyst kim na zw iązkach poety z rom antyzm em 1'. Próbę charakterystyki rom antyz mu rosyjskiego spotykam y ju ż w pierw szych w ystąpieniach Profesora: „Boha
ter naszych c za só w ” Lermontowa i je g o m iejsce w rozwoju pro zy rosyjskiej
oraz Poezja rosyjskiego romantyzmu. Jak pisze Adam Bezwiński w swym artykule Rom antyzm rosyjski w badaniach Ryszarda Luźnego, te prace „zapo czątkow ały trw ałe zainteresow anie się Profesora rom antyzm em rosyjskim, naw iązyw ały do najw artościow szego dorobku polskiej rusycystyki historycz noliterackiej choćby ju ż przez podjęcie tem atu „rom antyzm ”, „poezja roman- tyczna” [...] przerw ały kilkuletnie m ilczenie polskiej rusycystyki na tem at tej epoki w dziejach literackich i intelektualnych Rosji” 1'’.
To w stępne, zapoczątkow ujące badania późniejsze, spojrzenie na rom an tyzm obejm ow ało swym zasięgiem także twórczość Puszkina. Pisząc o doko naniach prozatorskich Lerm ontowa charakteryzuje je badacz w odniesieniu do tradycji Puszkina - epika, którą autor Bohatera naszych czasów twórczo rozw inął, w yznaczając prozie rosyjskiej nowe perspektywy.
Pojaw ienie się rom antyzm u w Rosji R. Łużny ujm ow ał w artykule o rosyj skiej poezji rom antycznej w kategoriach przełom u i na cechy przełomowe w skazyw ał też w poezji Puszkina:
I chociaż zarówno Puszkin [...] jak i poszczególni poeci-dekabryści [...] opie rali się na poetyce i estetyce klasycyzmu [...] sens ideowy ich twórczości, jej społeczny rezonans, ogólny ton i atmosfera, żarliwość i patos ich poezji są nie
15 Tamże, s. 277.
wątpliwie przejawami właśnie romantycznego przełomu w literaturze rosyj skiej17.
Za pierwszego poetę - rom antyka uznał wówczas R. Łużny W asilija Ż u kowskiego, a puszkinow ski poem at Rusłan i Ludm iła urósł w jeg o opinii do rangi najbardziej reprezentatyw nego utw oru nowego prądu jak o przykład niezwykle udanej stylizacji ludowej, w duchu rom antyzm u łączącej różne pierwiastki - „elem enty legendarnej, heroicznej przeszłości, baśniow ej fantas tyki, powagi, ale równocześnie kpiny z obcych m u zjaw isk artystycznych, liryzmu i m otyw ów „poezji lekkiej’ W om aw ianym szkicu R. Ł użny na zwał Puszkina najw iększym tw órcą rom antycznym , który „najpełniej [...] wyraził to, co zwykliśm y określać jako postaw ę rom antyczną, rom antyczny styl i poetykę” 19. Siłą swego geniuszu połączył różnorodne elem enty prądu, takie jak ludowość, indywidualizm , bajronizm , egzotyzm i doprow adził rosy j ską poezję rom antyczną do szczytowego punktu rozwoju.
W iele z ówczesnych sądów badacza nie utraciło swej w artości, ale niektóre z nich - jak opinie o Żukowskim , poem acie Rusłan i Ludm iła czy przełom ie romantycznym m usiały zostać zrew idow ane. W m onograficznym rozdziale poświęconym Puszkinowi w akadem ickiej Literaturze rosyjskiej (1970) form o wanie się rom antyzm u wiązał uczony z południow ym zesłaniem poety - ze wzrostem jego opozycyjności i fascynacją Byronem:
Teraz dopiero dokonuje się przejście pisarza na pozycje romantyzmu, a tym samym właściwe zapoczątkowanie tego kierunku w Rosji. Ani bowiem pierwsze ballady Żukowskiego [...], ani tym bardziej utwory liryczne Puszkina okresu pe tersburskiego i powstający w tym samym czasie poemat Rusłan i Ludmiła nowego kierunku w jego kształcie dojrzałym nie zapoczątkowały20.
Zdaniem badacza, now ą postawę wobec świata, nowe treści i odm ienne sposoby ich artystycznego przekazu najpełniej w yraził poeta w liryce i p o e matach „południow ych” ; m ożna więc mówić o ich przełom ow ym znaczeniu nie tylko ze względu na tem atykę, ale i na now ą strukturę gatunkow ą. Łużny wskazuje na problem y jednostki i jej relacji ze społeczeństw em jak o centralne
17 „Język Rosyjski” 1959, nr 1, s. 7 si Tamże, s. 8.
19 Tamże, s. 9.
zagadnienie tych utworów, przy czym „wielkie, pierwsze na taką skalę w lite raturze rosyjskiej osiągnięcie tw órcze” Puszkina polegało na tym, że zjaw iska indywidualne i ogólne, psychiczne i polityczno-społeczne, w dotychczasowej praktyce poetyckiej [...] oddzielane i kształtowane jako dziedziny autonomiczne i wzajemnie się wyłączające, zaczynają się pokrywać i utożsamiać [...]. Ogólne ulega indywidualizacji, osobiste podniesione zostaje do rangi spraw najistotniej szych21.
W ielkość poety widzi Profesor w odkrywaniu adekwatnych do nowych treści now ych form w yrazu artystycznego poprzez m odyfikację tradycyjnych gatunków poetyckich (elegia, list poetycki), bądź też - jak w wypadku po wieści poetyckiej czy poem atu dygresyjnego - przeszczepienie struktur gatun kowych, znanych ju ż w rom antyzm ie europejskim .
W yrosły z dośw iadczeń poem atów „południow ych” i organicznie związany z całą dotychczasow ą tw órczością poety „romans w ierszem ” Eugeniusz Onie
gin był dla R. Luźnego najw iększym dziełem Puszkina. W stęp Profesora do O niegina w w ydaniu Biblioteki N arodow ej22 jest w zorcow ą m onografią tego
dzieła, ujm ującą w spójną całość tem atykę i kształt artystyczny. Z godną podziw u i naśladow ania w nikliw ością i rzetelnością przeprow adza Łużny analizę form alną wew nętrznej struktury utworu, a także jego zależności ze w nętrznych (geneza, recepcja poem atu). Uczony wyciąga wnioski z ograni czeń m etody badawczej Lednickiego i głównym przedm iotem swego oglądu czym dzieło, nie rezygnując wszakże z kontekstu biograficznego i historycz noliterackiego. Form ułuje więc pytanie o m iejsce „arcypoem atu” w twórczości Puszkina i jeg o rolę w rozw oju literatury rosyjskiej. Dla badacza powstanie
Eugeniusza Oniegina nie oznaczało odejścia od rom antyzm u a jedynie wzbo
gacenie rom antycznej m etody tw órczej: na wzór Don Juana Byrona obiektem poetyckiej obserw acji uczynił poeta prozaiczną, codzienną rzeczywistość. W przeciw ieństw ie do opinii wielu badaczy rosyjskich, uznających Oniegina za pierw szą rosyjską powieść realistyczną^’, Profesor podkreślał w swych sądach o poem acie, że Eugeniusz Oniegin realistyczną pow ieścią nie był. U m ożliw ił natom iast dalszy krok jakościow y w rozw oju literatury na etapie jej ew olucyjnego i pow olnego przechodzenia od rom antyzm u do realizm u, był
1 Tamże, s. 449.
22 A. P u s z k i n, Eugeniusz Oniegin. Romans wierszem, przeł. A. Ważyk, wstęp i przy pisy R. Łużny, W rocław-W arszawa-K raków 1970.
„genialnym prospektem -szkicem czy raczej konspektem pow ieści w jej od mianie społeczno-obyczajowej i psychologicznej”24.
Zdaniem R. Luźnego, geniusz Puszkina przejaw ił się w tym, że „potrafił współczesną, ogrom nie aktualną problem atykę ideow ą i m oralną wyrazić w tchnących praw dą psychologiczną obrazach i realnych, pełnych życiowej konkretności scenach, wszystko to zaś zaw arł w niezw ykle trafnie dobranym kształcie literacko-artystycznym ”25. W konkluzji „arcypoem at” Puszkina określono jako „wyrosły z tradycji romantycznej i tę tradycję śm iało przezw y ciężający”26 utwór o charakterze synkretycznym i pogranicznym , pow stały w wyniku krzyżowania się różnych cech gatunkowych. M imo iż analiza utw o ru przeprowadzona została według kryteriów rom antyzm u, Łużny nie rozstrzy ga jednoznacznie kwestii rom antycznego charakteru Oniegina pozostaw iając problem otwarty.
Kolejną kartę puszkinistyki R. Luźnego stanow ią jeg o studia nad prozą fabularną autora Eugeniusza O niegina21. Uczony w yodrębnia dwa czynniki, które odegrały dom inującą rolę w form owaniu się prozy Puszkina: poszukiw a nie adekwatnej formy artystycznej dla w yrażenia w spółczesnej tem atyki psy- chologiczno-obyczajowej oraz zainteresow ania historyczne pisarza. Puszki nowskie prace historyczne ściśle wiąże Łużny z jeg o tw órczością artystyczną twierdząc, iż „stanow ią one część składow ą tej spuścizny pisarskiej, której na jdoskonalszym [...] osiągnięciem stała się proza beletrystyczna w swych naj wartościowszych przejaw ach”28.
W ypowiadając pogląd, że zwrot Puszkina do prozy był w yrazem zrozum ie nia aktualnych potrzeb literatury i kierunku jej przem ian29, badacz w iązał ten proces z głównymi tendencjam i rozwojowymi rom antyzm u europejskiego, którego doświadczenia - zwłaszcza w zakresie pow ieści historycznej - Pusz kin twórczo wykorzystał. Łużny uważnie śledzi drogę tego poety do prozy i rozwój form prozatorskich - od pom ysłów i zaniechanych szkiców do pierwszych realizacji; od powieści historycznej i opisu podróży do pow ieści
24 Tamże, s. CXII1. 25 Tamże, s. XXIV. 26 Tamże, s. CXII.
27 A. P u s z к i n, Opowieści, przeł. S. Poliak, T. Stępniewski, S. Strumph-Wojtkiewicz, wstęp i przypisy R. Łużny, W rocław-W arszawa-Kraków 1973.
28 Tamże, s. XXVI.
29 Jest to sąd polem iczny wobec opinii części krytyki rosyjskiej. (Por.: Puszkin. Itogi i problem y izuczenija, Moskwa-Leningrad 1966, s. 69-70).
obyczajowej i noweli psychologicznej. Autor rozprawy om awia te utwory, które uw aża za szczytowe osiągnięcia puszkinowskiej prozy: Opowieści Bieł-
kina, Dam ę piko w ą i Córkę kapitana, poddając szczegółowej analizie struktu
rę świata przedstaw ionego i form y narracji. Cząstkowe obserw acje w iodą ku stw ierdzeniom ogólniejszym :
Stałe zasady twórcze, jakie propagował pisarz od swych pierwszych prozator skich poczynań (temat współczesności i dziejów ojczystych, zainteresowanie dla sfer życia społecznego dotychczas przez literaturę nie dostrzeganych, umiejętność tworzenia pełnych, tchnących prawdą obyczajową i psychologiczną postaci, nowo czesność form gatunkowych, komunikatywność i prostota stylu, bogactwo i różno rodność języka literackiego, organiczna jedność wszystkich warstw dzieła literac kiego), [...] stanowiły niezwykle cenne osiągnięcie, ważkie dla całego dalszego rozwoju literatury rosyjskiej30.
Łużny zw raca uwagę, że stworzony przez Puszkina wzorzec prozy narra cyjnej został przyjęty i wzbogacony przez jego następców i kontynuatorów. A utor rozpraw y w ypow iada też swój sąd na tem at stosunku Puszkina - pro zaika do rom antyzm u: jego proza, wychodząc od najcenniejszych zdobyczy literatury rom antycznej rosyjskiej i zachodnioeuropejskiej przynosiła rów no cześnie przezw yciężenie konwencji i ograniczeń rom antyzm u i otw ierała nowe perspektyw y rozwoju.
Do zagadnień poetyki autora Oniegina pow rócił jeszcze Łużny w studium
Sztuka pisa rska Puszkina-epika (1975), w którym przedstaw ił przem iany
epickiego w arsztatu pisarza31, koncentrując się na rodzajowo-gatunkow ych aspektach jeg o spuścizny. Za podstaw owe, organiczne cechy całej twórczości Puszkina uznał badacz dążenie do epickiego zobiektyw izow ania kreowanej rzeczyw istości i pełnej autonom ii świata przedstaw ionego32. Zdaniem Luźne go, te zasadnicze tendencje pisarstw a epickiego Puszkina, szczególnie nasila jące się w ostatnim okresie twórczości, oddziałały również na inne formy jego aktyw ności literackiej (liryka, ballady).
30 R. Ł u ż n y, Wstęp, w: P u s z к i n, O powieści, s. LXXXIII.
31 Por.: H. K o w a l s k a , A. Z w o z n i k o w , Twórczość Aleksandra Puszkina w p o lsk iej krytyce historycznoliterackiej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, DCLXXIX Prace historycznoliterackie, z. 50, s. 247.
32 R. Ł u ż n y, Sztuka pisarska Puszkina - epika, w: O p o etyc e Aleksandra Pusz kina, s. 8.
Swoistym podsum ow aniem studiów puszkinoznaw czych Luźnego je s t praca
A utor „Eugeniusza Oniegina ” a rosyjska kultura duchowa je g o czasów ( 1984).
Adam Bezwiński trafnie zwrócił uwagę, że
w miarę wkraczania na nowe obszary badawcze, podejmowania problemów istotnych, składających się na prawdziwą wielkość pisarza i samej literatury, zachodziła ważna przemiana w spojrzeniu [Profesora] na zjawiska literackie. War sztat badawczy filologa stawał się warsztatem uczonego humanisty, który wykra cza poza same dzieła literackie, odwołuje się do szerokiego kontekstu życia du chow ego33.
W spomniane studium Luźnego jest takim odw ołaniem do idei i prądów epoki. Uczony stawia pytanie, jaki jest w kład Puszkina do rosyjskiej kultury duchowej i jakie wartości estetyczne oraz intelektualne, stanow iące „o specy fice Rosji w sferze przekonań i koncepcji ideow o-św iatopoglądow ych, idei filozoficznych i religijnych, aspiracji i dokonań naukowych, tendencji i osiąg nięć artystycznych”34, zaw dzięczał poeta swojej epoce, a wobec których po został obojętnym.
Nazywając Puszkina „nieodrodnym dziecięciem swej epoki” Łużny w ska zuje na sprzeczności jego biografii i twórczości. Ich źródło odnajduje w ew o lucji osobowości poety, pozostającego w sferze oddziaływ ań dw óch odm ien nych prądów: klasycyzm u i rom antyzm u35. Sądy Profesora, który, uznając wielkość Puszkina, nie przem ilcza sprzeczności w jeg o obrazie św iata (np. antyreligijna Gabrieliada - i późne wiersze p a r excellence religijne), zyskają w łaściw ą rangę, „jeśli się będzie pam iętać o przem ożnej, przez długie lata zdecydowanie dominującej postaw ie «brązow niczej» wobec Puszkina”36 w rosyjskiej puszkinistyce. Jak trafnie zauw ażył B. Galster,
Szkice Luźnego, które można traktować jako konspekt nie napisanej [...] mo nografii, nie mają w sobie nic z hagiografii: przywracają one Puszkinowi w łaści we proporcje i wymiary, ukazują go jako genialnego syna epoki ze wszystkimi jej wewnętrznymi pęknięciami, z jej małością i w ielkością zarazem37.
33 Profesor R yszard Łużny. Wspomnienie. „Przegląd Humanistyczny” 1999, nr 1, s. 147. 34 Autor „Eugeniusza O niegina", s. 193.
35 Zob. L. S u c h a n e k , Twórczość Aleksandra Puszkina a p rą d y literackie epoki, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, DCLXXIX Prace historycznoliterackie, z. 50, s. 179-191.
36 G a 1 s t e r, Literatura rosyjska p ierw szej p o ło w y X IX wieku, s. 277. 37 Tamże.
Prace R yszarda Luźnego o Puszkinie nie są tylko charakterystyką poszcze gólnych utw orów czy form literackich, ale stanow ią spójną całość, prezentują logiczną w izję tw órczości rosyjskiego poety. Puszkinologię Luźnego, jego „słowo o Puszkinie” , cechuje głęboka znajom ość dzieła i twórcy, gruntownie przem yślana, logiczna koncepcja całości - owoc żm udnych studiów i poszuki wań. Podejm ując istotne problem y badawcze w dziedzinie puszkinoznawstwa zachęcał do ich kontynuow ania i pogłębienia. Dokonując przed laty bilansu polskiej puszkinistyki R. Łużny słusznie z a u w aży ł'8, iż oscyluje ona od prac recepcyjno - kontaktologicznych ku pracom literaturoznaw czym sensu stricto (poetyka, genologia), bądź zorientow anym na szersze konteksty kulturowe (pow iązania z m yślą społeczno - filozoficzną i religijną). Ubolewał wówczas uczony, że „nie zdobyli się nasi literaturoznawcy, poza książką pisarza-poety i tłum acza, na solidną „klasyczną” m onografię Puszkina, na gruntowny i po głębiony zarys jeg o drogi twórczej na tle prądów epoki - jest to wciąż je sz cze dla nas zadanie i wyzw anie rów nocześnie” ’9. Zadanie to pozostaje nadal aktualne. РЫ Ш АРД Л У Ж Н Ы К А К ПУШ КИНИСТ Р е з ю м е В богатом научн ом н асл еди и П р оф ессор а Ры ш арда Л уж н ого как историка рус ской литературы в аж н ое м есто зани м аю т п уш ки новедческ ие исследован ия. В этой обл асти П р о ф ессо р является п р одол ж ател ем м н огол етн ей традиции краковского п уш к и н оведен и я, ведущ ей от Ю зеф а Третяка к Вацлаву Л едни цком у. В работах Л уж н ого о П уш кине м о ж н о вы делить четы ре главных вопроса: 1. П уш кин - ром ан ти зм и реализм ; 2. Т ворчество П уш кина и его эпоха; 3. П оэм а Е в ге н и й Онегин-, 4. П роза П уш кина на ф он е русской прозы эп о х и ром антизм а. А нализ научны х трудов Л уж н ого, п осв ящ ен н ы х эти м п р обл ем ам , п озв ол яет автору статьи определить, что н ов ого вн если эт и иссл едован и я в п ольское п уш ки новедени е. С одерж ание и п е р е в о д автора
38 Wiedza о Puszkinie dziś oraz j e j polskie aspekty, „Studia R ossica Posnaniensia”, 21(1991), s. 173.
