A C T A U N I V E R S I T A T 1 3 L O D Z I В K S I S FOLIA LITTBRAR IЛ 2 1 , 1968
K r z y s z t o f A . K u c z y ń s k i
FAL3Z HI3T0RYCZNÏ V POVIK3CI "HEINRICH VON PLAUEN"
ERNST .V WICHERTA
Сгалу " ż e l a z n e g o k a n c l e r z a " O tto na v o n B is m a r c k a , t o je d e n
г naJciijÄßaych o k r e s ó w d l a n aro du p o l s k i e g o w l a t a c h u t r a t y n iep o d -l e g ł o ś c i . A n t y p o -l s k a p o -l i t y k a Nieaii*$c w i l h e l m i ń s k i c h p r z e j a w i a ł a e i ę p o d r ó ż n y m i p o s t a c i a m i , d o n i e o a t a t n i c h n a l e ż a ł o t u t a j szow
i-n i s t y c z i-n e p i ś m i e n n i c t w o , a w ięc p u b l ic y s ty k a i l i t e r a t u r a p i ę k n a ,
s kiero w an e p r z e c i w k o opraw ie p o l n k i e j . N a c j o n a l i s t y c z n e p o w i e ś c i ,
o pow iadan ia i d r a m t y o p o le k ic h motywach c o r a z s z o r e z ą f a l ą z a c z ę -ł y o p a n o w y w a ć r y n e k , b y ło t o z ja w is k o tym b a r d z i e j n ie p o k o ją c e , że " l i t e r a t u r a J o s t a p e c y fi o z n ą forsa*; ś w i a d o m o ś c i s p o ł e c z n e j , dośó t r w a ł ą i r i k u t e c z n ą , poniew aż w y o b r a ż e n i a i em ocjonalne po staw y , u - z y e k a n e z a j e j pośred nictw em , p r z e n o s z ą a i ę z Jednego p o k o le n ia n a d r u g i e , n a w e t gdy o p o ś r e d n i c z ą c y c h u t w o r a c h Już n i k t n i e ą y ś l i . Z r e s z t ą k s i ą ż k i w . b i b l i o t e k a c h ż y j ą d ł u g o , s ą c z y ta n e p r z e z w ie lu 1 in o ^ ą s k u t e c z n i e d z i a ł a ć nawet po d z i e s i ą t k a c h l a t " 1. P o l o n o f l i s k i n u r t l i t e r a t u r y n i e m i e c k i e j s p r z e d r o k u 1 8 4 8 z o -s t a ł -s z y b k o -s t ł u m i o n y , p o j a w i ł y -s i ę u t w o r y t y p u " S o l l u n d Haben" G u s t a v » F r e y t a g a < 1 0 5 5 ) o a y " ï i e i n r l o h v o n P l a u e n " S r n a ta W ic h e rta ( 1 8 8 1 ) , o k t ó r y c h t o p i s a ł J a n C h o d e r a , iż z n a j d o w a ł y s i ę "w k a ż d e j n i e m a l n i e m i e c k i e j b i b l i o t e c e p r y w a t n e j " . S z c z e g ó l n ą p o p u l a r n o ś c i ą o i e a s y ł y e i ę k s i ą ż k i z a j m u ją c e s i ę d z i e j a m i Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o : ^ J . C h o d e r a , L i t e r a t u r a n i e m i e c k a o T o l s c e w l a t a c h 1 9 1 8 - 1 9 3 9 , K a t o w i c e 1 9 6 9 , a . 1 4 .
[ . . . j io h tem a ty k a o b rao a e ię przew aż n ie w a f e r z e p o w s ta n ia Zakonu i jeg o w z ro a tu , s ta r a ń o p rzy w ró ce n ie mu ś w i e tn o ś c i, u t r a c o n e j po sro m o tn e j k lę e o e g ru n w a ld z k ie j W w ie lu p ow iećo ia ch o te m a ty -ce k r z y ż a c k ie j dom inuje p rz e d e wazyetkim to n znany aż nazb yt d ob rze a n ie m ie c k ic h podręczników h i s t o r i i , będ ący wyrazem zdecydowanej w ro go ści wobec P o l a k i, o b lic z o n y n a g u a ta n a js k r a j n i e j s z y c h ezow i- nlotó w [ . . . ] . W szystkie
te
utw o ry , p ra w ie c a łk o w ic ie skonw encjona-liz o w an e i n ie j a k o zdeterm inow ane p rz e z model h i s t o r y c z n e j p o w ie śc i g a rm a n iz a o y jn e j, o p e ru ją u pro azozon ą f a b u łą i schematycznym ry su n kiem p o B ta o i. U ale żą one do l i t e r a t u r y w s p ie r a ją c e j s i ę n a ro zp o -wszechnionym ju ż w Kiemozeoh a l c i e n iem le c k o ć c i ziem , będąoych daw-n i e j w p o s ia d a daw-n iu Zakodaw-nu K rz y ż ac k ieg o , r o z s z e r z a j ą c e j i a d a p tu j ą c e j t e n mit do nowych, l i t e r a c k i c h p o t r z e b . D la łatw e g o o s ią g n ię c i a swych oelów l i t e r a t u r a t a dow olnie i n t e r p r e t u j e f a k ty h l s tc r y o z n e . Nie c h o d z i autorom o wykazanie w szy etk icn pow iązań i wzajemnych za-r l e ż n o ś c l , k t ó re d op ro w ad ziły Zakon do k l ę s k i , a potem do o s t a t e c z nego upadku. P o d a ją o n i po p r o e tu sfo rm ułow ania i schem atyczne in -fo rm a c je , mające na o e lu z m n ie js z e n ie p o t ę g i R z e c z y p o a p o l ite j. F a ł s z u j ą [ p o d k r e ś l. КАК] h i s t o r i e , p r z e d s t a w ia j ą c W ładysła-wa J a g i e ł ł ę jak o tc h ó rz liw e g o wodza, k tó ry d o p ie ro pod p r e o j ą Wi-t o l d a ru a z a ao w a l k i [ , . . ] 3 .Wśród d ł u g i e j l l a t y " k rz y ż a ck ic h " utworów n ie m ie c k ic h wymienić można m. i n , "Konrad L e tz k a u . B ü rg e rm e is te r von D anzig" L . B a o z k i, "D ie R i t t e r von M arienburg" A. S t o lb e r g a , "Hermann von S a l z a und Hermann B alke" o ra z "D er R e t te r d e r M arienburg" O. R i c h t e r a , "Der B a n n e rh e rr von Danaig" P . Son nenbu rga, "D ie B rü d er vom d e u ts c h e n H ause" 0 . P r e y ta g a , "Der l e t z t e H eld von M arienburg" J , von K iohen- d o r f f a , czy "Dae Kreuz an d e r O s ts e e “ Z . W e r n e r a .
Zwraoa uwagę duż a p o p u larn o ść p o s t a c i H e i n ric h a von P la u e n a , k t ó r y d o c z ek a ł s ię w ie lu w e r s j i l i t e r a c k i c h , s t a j ą c e ię jednym z u - lu b io n y o h herosów n ie m ie c k ie j p r z e s z ł o ś c i . Komtur ze S w ie c ia , o broń ca M alborka i n a s tę p n ie W ielk i M is trz Zakonu, u c i e l e ś n i a ł w o d c z u ciu n ie m ie c k ie g o o z y te l n i k a w s z e lk ie c n o ty ry c e rz a - K rz y ż a k a . Utwory o H e ln rio h u von P la u e n ie n a l e ż a ły do n a j b a r d z i e j po szukiw a-nych l e k t u r , b y ł y wznawiane w wjrsokonakładowych w ydaniach.
Przytoczm y t u t a j a u te n ty c z n y f a k t , k tó re g o o p is zawdzięczamy J u lia n o w i F a ła to w i, nadwornemu m alarzow i (H o fm aler) Wilhelma I I .
F ^ ł a t , p rzeb y w ający p r z e z d ł u g ie l a t a w B e r l i n i e , "u w iecz niał- n a
p ł ó t n i e lu b n a akwarelowym p a p ie r z e m y śliw sk ie su k ce sy w ładcy N ie -X
A. W i 1 1 , P o la k a i P o la c y w n ie m ie c k ie j p r o z ie l i t e r a c k i e j XIX w ieku, Łódź 1970, a . 23 i n .
* P o r .: J . 0 h o d e r a , Der d e u tso h e R i t t e r o r d e n und P o le n i n
d e r d e u ts c h e n L i t e r a t u r 1918-1939, " S tu d ia H i s t o r i e s Slav o -G erm an i-
a i e c " " ', c z ę s to w ięo to w a rz y s z y ł c e sa rz o w i w Jego wyprawach i d łu ż -szy ch p o d ró ż ac h , p o t r a f l ą o zleb y ć s o b ie nym patlę Wilhelma I I , " a Jednak w tym s to s u n k u t k w ił pewien d y so n a n s: byłem P olakie m du3zą i o i a ł e e - i t o s ta n o w iło zap orę n ie do p rz e b y cia " ® . P rzeb yw ając pew-nego r a z u w p o b l iż u ö e n a rz a , b y ł F a ła t św iadkiem , Jak " a d iu ta n t M oltke o z y ta ł na g ło s k s ią ż k ę » H e in ric h von P la u e n , o e t a t n i k o n tu r k rz y ż a o k i « , z a w la r a ją o ą w ie lo o b re iliw y c h zwrotów pod odrenen» Po-lakó w , c o s a r z k a z a ł p r z e s t a ć c z y ta ń : таю n a jg łę b s z e p rz e k o n a n ie , 4® u c z y n ił t o z p o o z u c ia d e l i k a t n o ś c i względem m nie"^.
Po s t r o n i e n ie m ie c k i e j zdawano więc s o b ie sp raw ę, że tem aty ka Zakonu K rz y ż a c k ie g o , p o o ta ć K o in rio h a ro n P la u e n a , u kazana w św ie-t l e n a c jo n a li s ie-t y c z n e j l i ie-t e r a ie-t u r y p i ę k n e j , s p o ie-ty k a e ię ze sprzeciw em p o ls k ie g o c z y t e l n i k a , k w e s tio n u ją c eg o p rz e d s ta w io n ą l i t e r a c k ą tk a n -kę wydarzeń h is to r y c z n y c h , u k a z u ją c ą - w naszym o d c zu c iu - w zde-formowanym ś w i e t l e prawdę d z ie jo w ą .
i ś r ó d lic z n y c h n ie m ie c k ic h utworów o tem a ty ce Zakonu K rzyża-c k ie g o "pow ieść E r n s ta W irzyża-c h erta » H e in rirzyża-c h von P la u e n « s t a ł a s ię [ . « • ! Jedną z n a jp o p u la rn ie ju z y c h k s ią ż e k p rz e d p ie rw s z ą wojną św iatow ą i J e a t do d z i s i a j wydawana w N le m ie o k ie j R e p u b lic e Fede-r a l n e J" .
f ' '
R rn st A lexa nd er V<iguet George W iehert u r o d z ił e i ę 11 I I I 1831 r . w m ie jsco w o ści I n s t e r b u r g , w P ru sa c h Wsohodnloh, w r o d z i n i e p raw n i-c z e j . U ozęszozał do s z k ó ł w P i l l a u o r a z w K ö n ig sb erg , n a u n iw e rsy -t e c i e k ró le w ie ck im s -tu d io w a ł w l a -t a c h 1850-1853 h i s -t o r i ę i praw o, n a w ią zu ją c w to n sposób do t r a d y c j i ro d z in n y c h .
W ro ku 1858 z d a je Brns% W ieh ert egzam in państwowy w B e r l i n i e i ro zp oc zy n a w k ró tce sw oją b o g a tą k a r i e r ę p ra w n ic z ą . W ro k u 1860 zo-s t a j e mianowany zo-s ę d z i ą powiatowym ( K r e l zo-s r i o h t e r ) w P rö k u lzo-s , zdobywa-j ą c w k o le zdobywa-jn y c h l a t a o h o o rąz wyższe s z c z e b le k a r i e r y zawodowezdobywa-j, by w ro k u 1396 Jako t a j n y r a d c a (g eh eim er J u a t i a r a t beim Kammergericht) sąd u s to łe c z n e g o p r z e j ś ć na em e ry tu rę i o s ią ś d na s t a ł o w B e r l i n i e , w którym p rzeb yw ał od ro k u 1888.
5 S . S z e n i e , Za za o h od n ią m ied zą , P o la c y w ż y c iu N iemiec XV III i XIX w ieku, Warszawa 1973, s . 163.
^ J . F a ł a t , P a m ię t n ik i, Warszawa 1935, s . 196. ^ Tamże.
8
E m s t W lohert v o z e é n ie z a c z ą ł zd ra d zać z a in te r e s o w a n ia l i t e r a -c k ie , Juäs ja k o młody -c z ło w iek w 1858 r . p i s z e sz tu k ę " o jc z y ź n ia n ą " p t . "U nser G enerul ï o r k * . Dramatowi, głów nie zaś k o m e d ii, p o z o s ta ł W lohert w ierny p rz e z d ł u g ie l a t a , p ie z ą o c a ły s z e r e g - po e z ę ś o i u - danych - utworów, ja k n p , " S in S c h r i t t vom Wege", "B iegen o d e r B re-c h e n " , "Als V e rlo b te em pfehlen s i re-c h " , "D ie R e a l is t e n " . Helmut M ote- k a t p i s z e n aw et, i ż "b es o n d ers g e s c h ä tz t und e r f o l g r e i c h war e r a l s L u s t s p i e la u t o r . Manohe s e i n e r L u s t s p ie l e e r l e b t e n b i s zu h u n d e rt und mehr A ufführun gen, so z .B . »E in S o h r i t t vom Wege« (1876) und »Der N a rr d es G lück e« ( 18 76 ). I n » B ieg en o d e r B rec h en« ( 1870) s p i e l t e E rn st v . P o u s a rt i n d e r I n s z e n ie r u n g d e s Münchner R e ald e n z- t h e a t o r e den B a n k ie r Arnheim . W ieherte S tü ck e wurden an a l l e n
Gro-ßen d e u tsc h e n T h e a te rn a u f g e f ü h r t; am B e r li n e r H o f th e a t e r , am Mün-c h n e r R e s id e n z th e a te r , am HaafMün-curger T h a l ia - T h e a te r und an d e r Wie-n e r Burg"” .
2 с г а з е т W iehert zaczy na o o raz c z ę ś c i e j zajmować e ię p r o z ą , p i -sz e o pow iadania i p o w ie ś c i, c h ę tn ie p rz y tym s i ę g a j ą c po tem atykę h is t o r y c z n ą , co z je d n e j s tr o n y mo&na wytłumaczyć jeg o z a i n t e r e s o -waniami h i s t o r i ą , a z d r u g ie j dużym popytom wśród n iem iec k ich czy-te ln ik ó w na utw ory z p r z e s z ł o ś c i R ze szy . Duie u z n a n ie z do by ł s o b ie Wiehert tomem opowiadań " L i t a u i s c h e G e s c h ic h te n " (18 81, wydanie no-we - 1890). W ykorzystał t u t a j swoją znajomość k r a j u i l u d z i :
Wahrend s e i n e r e rs te n . A m teste lłu n g a l s B n g a t e l .l r i c h t e r i n dem D orf P rö k u ls b e i Memel ( i8 6 0 ) l e r n t e e r d ie L eben sw eise, d i e S i t t e n und Gebräuche d e r p r e u ß i s c h - l i t a u i s c h e n Bewohner d e s Memel.landos kennen E r h a t s i e s p ä t e r in s e in e n » L i ta u is c h e n G e s c h ic h te n « g e s c h i l d e r t [ . . . ] Es s in d » D o rfg e s c h ic h te n « , wie s i e dam als l i t e r a r i s c h e Mode w arenj a b e r e s s in d D o rfg e e e h io h te n von e ig e n e r Art und e ig en tü m -l i c h e n R e iz . Der b i s d a h in unbekannte N o rd oste n O stp reu ß e n s und s e in e a l t e i n g e s e s s e n e n l i t a u i s c h e n Bewohner wurden d urch W ieh erte » L ita u is c h e G e s ch io h te n « f ü r d ie L i t e r a t u r dea 19. J a h rh u n d e r te e n t d e c k t und e in e » g r ö ß e r e n Publikum b ek a n n tg em a ch t. Ein a l t e r Volkostamm, m it e i n e r e ig e n e n S p rach e und m a n c h e rle i e ig e n tü m lic h e n G ew ohnheiten und S i t t e n , d e r damals g era d e s e in e k u l t u r e l l e E ig e n -a r t -a u f zugeben beg-an n, h a t ln W ioherts » L ita u is c h e n G e s c h ic h te n « s%in l i t e r a r i s c h e s P o r t r a i t e r h a l t e n . In l i t a u i s c h e r S p r a c h e 'h a t t e D o n e l e i t i s d i e s e s P o r t r a i t 3chon e i n J a h r h u n d e r t v o r h e r e n tw e rf e n . Dia Bedeutung von E rn s t .J ic h e r t s » L i t a u i s c h e n G e s c h ic h t e n « g r e i f t ü b e r d i e blo ß e m el an c h o li sc h e R em iniszenz an o in e n e i n s t i g e n BeviSl- k e r a n g s t e i l O stpreu ßen s weit h i n a u s . S ie haben in z w isc h e n den Cha-r a k t e Cha-r e i n e s h i s t o Cha-r i s c h e n Dokum ents»0,
Q
H. У с t e k a t , O stp re u ß ia e h e L i t e r a t u r g e s c h i c h t e mit Dan-z ig und WestpreuÄan 1250-194^, München 1977, s . 308.
Z b ió r opowiadań " L ita u is c h e G eso h ich ten " b y ł o z ^ eto wznawiany, i ta k n p . w 1904 r . u k a z a ła в Ц t r z e c i e wydanie k s i ą i k i , uważanej z a jed n ą * n a jle p sz y c h p o z y c ji w Jego dorobku .
Jak wspomniano, ь czasem domeną p ie a r e k ą B rn eta W icherta s t a ł a s ię niem al w y łącznie p ro z a , głów nie h is to r y c z n a , by wymienlń t u t a j n p . "D*3 grüno T or" (1 8 7 5 ), "B in s ta r k e s Here" (1 8 7 8 ), "Das G ra fe n - kind und and ere N ov ellen " (1 « 8 9 ), "Vom a lt e n S ch lage " (1 8 9 8 ), "Der H in kefu ß und andere N o vellen" (1901) ozy "Die T h o m e r T ragödie*
(1 9 0 2 ).
Do Jego n a jp o p u la rn ie js z y c h p o w ie ści h isto ry c z n y c h z a lic z y * na-le ż y " H e in ric h von P lau en " ( 1 R B 1 ) , "D er Große K u rfü rs t in Preuüen"
( 1 8 8 7 ) o raz "Tilem ann vom Woge" ( 1 8 9 0 ) . V roku 1 9 2 7 u k a z ał s i ę k i l - kutomowy wybór jego n a jp o c z y tn ie js z y c h p o w ie ś c i, tr a k tu ją c y c h o p r z e s z ło ś c i R zeszy.
E rn st W iehert b y ł ba rd zo płodnym au torem , jednakżo n ie wszy-s t k i e jego utw ory, zw ławszy-szcza p r o z a to r wszy-s k ie , b y ły ud an e. Ja k tw ie r d z i R obert K oenig, "was d e r ü berau s f ru c h t b a re E r z ä h le r s o n s t noch g e-s c h a ff e n . k ra n k t an e in e r g ew ie-se-sen T ro c k en h e it d e r D a re-s te llu n g und
12 E i n s e i t i g k e i t d e r W eltanschauung" .
Y ic h e rt n a p is a ł w sumie około 4 0 utworów s c e n ic z n y ch , głów nie
kom edie, a le t a k i e dram aty z p r z o s z ł o s o i , jak n p . sz tu k ę "M arien- b urg " (1 0 9 5) , ponad 20 obszernyoh p o w ie śc i o raz w iele tomów nowe?, i
opow iadań15. Spod jeg o p i ó r a w y s z ł y t a k io w iersze (n p . "G ed ichte
und S p rü c h e ", 1 9 0 4) , a ta k ż e , co j e s t b a r d z i e j i s t o t n e , dwa tomy
in te r e s u ją c y c h wspomnień) "Aus m einer f r ü h e s te n Jugend" ( 1 8 9 7 ) o raz
" R ic h te r und D ic h te r . E i n L ebensausw eis" (1 8 9 9 ). S zc z e g ó ln ie
war-to śc io w e z d a ją s ię być wspomnionia " R ic h te r und D ic h te r " , gdyż ja k t r a f n i e zauważa Helmut M otekat, tom t e n " e r ö f f n e t n ic h t n u r E in
-b lic k « i n W ieherte Le-ben und S c h a ffe n , s i e ( t z n . a u to b io g r a f ia - KAKÎ e n th ä l t auch h o c h in te r e s s a n te , k e n n tn is r e ic h e S c h ild e ru n g en d e s g e s e l ls c h a f tl i c h e n Lebens d e r B ü rg er K önigsberg im 1 9 . Jahrhu
nd o r t , in sb e so n nd e re nd e r Beamten unnd nd e r Akandemiker unnd nd e r l i t e r a
-11 R. К о e n i g , D eutsche L i t e r ą t u rg e s c h ic h te , 3 d . 2 , B ie le -f e l d und L e ip z ig 1910, s . 360.
12
Т&ш&о»
13 P e łn a b i b l i o g r a f i a dorobku p is a r s k ie g o S r n s ta W ic h e rta j e s t za w a rta wj Lexikon d e r d eu tsch e n D ic h te r und P r o s a is te n vom B e g a n
de s 19. J a h rh u n d e rts b i s z u r G egenw art, b e a r b . von Fran z Brümmer, L e ip z ig o . J . (1 9 1 3 ), Bd. 7 , s . 419 -421.
r i e c h e n Krllnzchen und S a lo n » , Uber d ie es s o n s t kaum B e r ic h t e g i b t " 14.
B rnet W iehert c h ę tn i e p isy w a ł do g a s e t i c zaso p ism , w k tó ry c h p u b lik o w ał l i c z n e a rt y k u ł y i az k io e na tem aty g o sp o d a rc z e , s p o łe c z -n e , p o li ty o z -n e , h is to r y c z -n e i k u l t u r a l -n e . S z c z e g ó l-n ie b l i s k i b y ł mu - Jako a u to ro w i l ic z n y c h s z tu k - t e a t r , t o t e ż p rz e z k i l k a l a t b y ł rece nz entem te a tr a ln y m k r ó lc w ie c k io j "H a rtu ng'e c k e Z e itu n g " ,
W iehert d a ł e ię poznać poza tym Jako aktywny d z i a ł a c z ś ro d o -w isk a t-wórcó-w , i t a k n p . od 1663 r . -wyda-wał razem a Rudolfem Reioke
" A ltp re u ß is c h e M o n a ts s c h r i f t " , b y ł w spó łtw ó rcą D eu tsch e G enossen-s c h a f t d r a m a tienossen-s c h e r A u to ren und Komponienossen-sten zu L e i p z i g , Jak rów nież
człon kiem z a rz ą d u V e re in " B e r l i n e r F reu e« " .
B ył z a p rz y ja ź n io n y z w ielom a p is a r z a m i, n p , z la u re a te m Nagrody Nobla Faulem Heyae o ra z ze znanym autorem p o w ie ś c i h ia to ry o zn y o h Felix em Dahnea ( » . i n . "B in Kampf um Rom").
Swoistym ukoronowaniem Jego d z i a ł a l n o ś c i tw ó ro z e j b y ło n ad a n ie mu w 1901 r . p r z e z U n iw erey te t w Królewcu go d no śo i d o k to r a h o n o ris c a u s a . B rn st W iehert zm arł w B e r l i n i e 21 I 1902 r ,
W c a ło k e z t a ł o ie p i s a r s k ie g o dorobku B m s t a W lohert a m ie jsc e s z c z e g ó ln e zajm uje pow ieść " H e in ric h von P la u e n , H i s t o r i s c h e r Homan au s dem d eu ts ch en O ste n " , opublikow ana w rok u 1881.
0 J e j w ie l k i e j p o p u la r n o ś c i św iadczy f a k t , èe J e j siódme wyd**- n ie u k a za ło e i ę je s z c z e z a ż y c ia a u t o r a w 1899 r . , zaći w 1909
wyda-no w e rsję sk ró c o n ą d l a m ło dzieży p i . " J u n k e r H einz von Waldet e i n " . Także po w ojnie n i e zapomniano w R ep u b lice F e d e rc ln e J Niemiec o k r z y ż a c k ie j p o w ie ś c i E r n s ta W ich erta: w 1959 r , , w Monachium ukaza-ł a e ię k s ią ż k a o " o s ta tn im ry c e r z u Zakonu K rz y ż ac k ie g o ".
0 H e in ric h u von F la u e n ie p is a n o w Niemczech zawsze z najwyższym uznaniem , i t a k przykładow o wspomniany ju ż powyżej R obert Koenig w n a s tę p u ją c y c h słow ach p r z y ta c z a t r e ś ć p o w ie ś c i;
Der H e ld , >>des d e u ts c h e n Ordens l e t z t e r R i t t e r « , war e s , d e r nach d e r v e r h ä n g n is v o lle n S c h la c h t b e i T ann enb erg im J a h r e 1410 noch einm al d i e a l t e H e r r l i c h k e i t d e r B rü d er vom d e u ts c h e n Hause a l s s i e g r e i c h e r V e r te id ig e r d e r M arienb urg z u r G eltu n g b r a c h t e , da du rch daa O rdenaland v o r d e r S la w ia ie ru n g s o h ü ß te und zum Lohn d a f ü r
' 4 o t e k a t , op . c i t . , в . 308, \
d u rch d i e I n t r i g e n e in e « e h rg e iz i g e n N ebenbu hlers d e r H ochm eigter- e c h a f t e n t e e t z t und J a h re la n g l n s t r e n g e r H aft g e h a lte n wurde -3.
U kazując w l i t e r a c k i e j fo rm ie ró ż n e o k re sy n ie m ie c k ie j p r z e - o z ł o ś c i , n a tk n ą ł а Ц Krnat W iehert na p o s ta ć H e in ric h a топ P la u e n a . P o atać kom tura ze S w ie c la , Jego niezło m ny c h a r a k te r spowodował, że W iehert ro z p o c z ą ł' e tu d i a nad Zakonem K rzyżackim . Z czasem - Jak zan otow ał Helmut K ote ka t " f a s z i zan i e r t e ih zan mehr uzand » e h r d ie P e rsö zan -l i c h k e i t H e in ric h a won P -la u en und d e s se n S c h i c k s a -l. 80 e n ts ta n d d as Werk, ln dem W iehert d i e G e s t a l t , d ie Größe und d ie T ra g ik d e s Men-schen H e in ric h von P la u e n i n e i n e r t r o t r. a l l e r h i s t o r i s c h e n G e le h r-t h e i r-t auch fU r den h e u r-tig e n L e se r noch a nspre chen den D a r s r-te llu n g v e rg eg en w ärt i g t [ . . . 3 "16.
Twórozość E r n s ta W ich erta b y ła i J e a t ze s tr o n y n ie m ie c k ie j o c e n ia n a p o zy ty w n ie, J e ś l i miano i d u cokolw iek do z a r z u c e n i a , t o r a -
o z e j d o ty c z y ło t o s tr o n y fo rm a ln e j jego litworów, n a to m ia s t s t r o -na id e o lo g ic z n a , r z e te ln o ś ć wobeó wydarzeń z p r z e s z ło ś c i n i e b y ł a z zasad y p rz e z h isto ry k ó w l i t e r a t u r y w Niemczech, czy o b e c n ie w Re-p u b lic e F e d e ra ln e j N iem ieo, kw estionow ana.
Tyraczaeem w ła dn ie rz e c z y w is to ś ć h i s t o r y c z n a w Jego u tw o rach , g łó w n ie p o w ie ś c ia c h , d a le k o od b ieg a od prawdy d z ie j o w e j. Ze s tr o n y p o l s k i e j owo o d b ie g a n ie od p r o d y , fa ia z o w a n ie h i s t o r i i w myśl sz o-w in isty c z n y c h zasad n ie m le c k jo h , b y ło co prao-w da zauo-ważane, ja k n p . w p ra o a c h Ja n a C hodery, a l e n ie b y ło poddawane g łę b s z e j a n a l i z i e . Nawet w rozpraw ach Arno W ille , n a jle p s z e g o znawcy l i t e r a t u r y n i e -m ie c k ie j o P o lać * wieku XIX, n ie znajduje-m y zby t w ie lu uwag o tw ó r-c z o ś r-c i ß r n s t a W ir-ch e rta, k t ó r y p r z e o ie ż w swyr-ch p o w ie ś r-c ia r-c h , opowia-d a n ia c h i opowia-dram atach w ie le s t r o n p o ś w ię c ił s p raw ie p o l s k i e j . Je opowia-d y n ie M aria Ada®ia*, a n a lia u j ą o pow ieść W ich erta "Tilem ann vom Wege" pod 4ątem z a w a r te j tom te m a ty k i t o r u ń s k i e j , s ł u s z n i e w sk az ała na n a c jo -n a l i s ty c z -n ą za w arto ść utworów -n ie m ie c k ie g o p i s a r z a :
D ie d e u tsc h e n A uto ren w ä h lte n a le h i s t o r i s c h e n H in te rg ru n d v o rzu g s -w eise d i e K nteteh un g d e s O rdenaland es P reuß en o d e r d i e p r o t e s t a n -
t. t s c h - k a th o l I s c h e n Kämpfe z .B . im 18. J a h rh u n d e r t (d a s J a h r 1 724). THe Zeit, zu b e s c h r e ib e n , l n d e r a ic h d i e p r e u ß is c h e n S tä d te und d e r Adel f r e i w i l l i g vom D euteohen Orden l o e g e s a g t h ab en , um b e i d e r
15
K o e n i g , op. c i t . , s . 3 6 0 . 4 H о t e k a t , o p , c i t . , s . 3 0 5.
p o ln iso h en Krone S chutz und F r e ih e it au suchen, konnte ihnen n ic h t genehm s e in . Man mUßte a ls o W ieherte K.ut w ürdigen, n a r werden w ir g le ic h «ehen, daß s e in G e sc h ic h ts b ild n ic h t a la w a h rh e its g e tre u
be-z e ic h n e t werden k an n '7 .
Może z a is tn ie ć p y ta n ie , c zy w arto d z i s i a j przypominać zapomnia-nego j u i n ieco p i la r z a , skażonego п ас jo n a iis ty c a n y m l tendo ncjanil? Wydaje e i ę , że k o n fro n ta c ja tk a n k i l i t e r a c k i e j K rn sta W icherta
z rz e c z y w isto śc ią h is to r y c z n ą j e s t p o trz e b n a , gdy* mimo w szystko jego p ow ieści h isto ry c z n e ż y ją w świadomości c z y t e ln ic z e j, s ą wzna-wiane w wysokich n ak ład ach , zaś w sp ółcze śn i h is to r y c y l i t e r a t u r y z R ep u b lik i F e d e ra ln ej Niemiec n ie wspominają a n i słowem o n ie b e z -piecznych ten d e n c ja c h po w ieści W ich erta, z któ ry ch - Jak wspomnie-liśm y - utwór o H ein rich u von P la u en ie n a le ż y do n a jb a r d z ie j popu-la rn y c h .
R ozp atru jąc powieść z wieku XIX d z i s i a j , dysponujemy oczyw iście o w iele b o g a tszą wiedzą h is to ry c z n ą n iż t o m iało m ie jsce w momencie p is a n iu "H ein rich von P la u e n " , j e s t więo rze c z ą o c zy w istą , że n a le -ży podczas a n a liz y uwzględnić ówczesny s ta n badań, a ta k ż e prawo p o w isś c io p ie a rz a do f i k c j i l i t e r a c k i e j .
[ . . . ] powieść h is to r y c z n a bowiem n ie j a s t a n i p o dręczn ikiem , a n i m onografią naukową, le c z utworem z d z ie d z in y l i t e r a t u r y p ię k n e j, a zatem ma prawo do pewnych lu k , pom inięć czy n i e ś c i s ł o ś c i . Przypomi-na d z ie ło s z tu k i p la s ty c z n e j, posąg w muzeum, k tó ry uawet j e ś l i pozbawiony j e s t Jak iegoś is to tn e g o sz cz e g ó łu , n ie j e s t fałszyw y - j e e t , n ajw y żej, n ie z u p e łn y . Wenus m ilońska w Luwrze b u d z i słu s z n e zachw yty, chociaż n ie p o sia d a r ą k , stą d ta k ż e utwór l it e r a c k o - h i s - to ry cz n y może być piękny i t r a f n y , ch ociażby p osiada? pewne b ra k i z punktu w idzenia naukowegolS.
Tak wlc^c p ragnąc wykazać ew identną ten d en cy jn o ść i l ic z n e mo-menty z n ie k s z ta łc e n ia , a nawet fa łsz o w a n ia h i s t o r i i dziejó w p o lsk o - - k rz y ż a c k ich , mających m iojsce w p o w ieści " H ein ric h von P la u e n " , w p e łn i zdajemy so bie sprawę z powyższych o g ra n ic z e ń , n arz u c a ją c y c h współczesnemu badaozowi rygory n a k reślo n e zasadam i o d po w ied zialnej a n a liz y .
1 7
К. A d a m i a k , Toruń in d o r d eu tsch e n L i t e r a t u r dea 19. J a h rh u n d e rts . S in sym ptom atisches B e is p ie l: lim s t W ieherte Rouian "Гi l e mann vom ’Wege", ZiiUï. 1380, S . I , n r 54, s . 104.
o , K. Z u с z у ń s к i , R zeczyw istość h isto ry c K n a w
H i s t o r i o g r a f ia n iem iec ka 1ГХ w ., ja k z r e s z tą w d u ż e j m ierze i XX s t u l e c i a , w fałszywym ś w ie tl e ukazyw ała c e le i d z ia ła ln o ś ć Zako-nu K rz yż ack ieg o. Według z d a n ia w ię k s zo ś c i uczonych n ie m ie c k ic h , za-d a n ia Zakonu o g ra n ic z a ły s ię za-do r o l i c y w iliz a c y jn e j i zaza-dań m isy j-ny ch, oo - ja k t o u dow odnili h is to r y c y p o ls c y - n ie J e s t praw dą,
jak o że na p la n p ierw szy n a le ż y zdecydow anie wysunąć św ie ck o -pa ó- stwową i m illta m o -e k sp a n sy w n ą r o lę Zakonu K rzy żackieg o .
J o e t rz e o z ą zro z u m iałą , i e E rn st W iehert p is z ą c swą powieść "H e in ric h von P la u en ” o p i e r a ł e ię na dorobku h is to rio g r a fic z n y m i ź ró d ła c h n ieffileck ich , t e zaś w ogromnej m ierze w ten d e n c y jn y sposób ujmowały za g a d n ie n ia pol8ko-krzy*f>okie. Można p rzy p u sz c za ć , że Wi-e h Wi-e r t k o r z y s ta ł m. i n . z ta k ic h p o z y c ji, jak p ra c e A, Kotzobuego, L, ▼ . Baczlto, J , V o ig ta, H. v , T r e its c h k e czy ź r ó d ła a rc h iw a ln e i
19 drukow ane, jak np. " S c rip to r e s Rerum P ru seicaru ® " .
Nic więo dziw nego, że powiośif E rn s ta W icherta j e s t lite r a c k im o d zw iero io dlen iem w ie lu niepraw dziw ych i kłam liwych tw ie rd z eń h i s t o r i o g r a f i i n ie m ie c k ie j, poza tym sam a u to r z w ła sn ej w oli n ie je d -n o k ro t-n ie "u p ię kB za ł” -n ie k tó r e f a k ty i w y d arze-n ia , choć rz e c z zna-m ienna, c z y n ił to zawsze w te n spo só b, fee P o lacy p r z e d s ta w ia n i b y l i w negatywnym, ujemnym i ekàrykaturyzowanym ś w i e t le .
Powieść E rn s ta W ich e rta , jak k o lw ie k n a le ż y do n a jw a żn ie jsz y ch Jego o s ią g n ię ć p i s a r s k io h , n ie j e s t te g o w a rta , aby poddawać a n a l i -z ie w s-z y s tk ie b łę d y h is to r y c -z n e i w ypac-zenia. P o n iż e j ukazano będą je d y n ie n ie k tó r e , odnoszące e ię do r o l i d z ie jo w e j Zakonu K rzyża-c k ie g o , do n ie k tó ry rzyża-c h p o s ta rzyża-c i h isto ry rzyża-c z n y rzyża-c h o raz do bitw y pod Grunwaldem. Zasygnalizow ane z a g a d n ie n ia n a le ż ą n ie w ą tp liw ie do c z o ło -wych w k o n te k ś c ie c a ł o k s z t a łt u kontaktów p o lsk o -k rz y ż a c k ic h , s ą t e ż rep re z en ta ty w n e d l a ssanej p o w ie ś c i.
A. D z le je 1 m isj a Zakonu Krzyżack ieg o
W p o w ie ści E r n s ta W icherta w ystęp u je m. i n . a u te n ty c z n a p o s ta ć k ro n ik a r z a k rzy ża c k ieg o - Wigand z M arburga. C z y te ln ik ma okazję d z ię k i Jego o po w ieści zapoznać a ię * w alką Zakonu p rzec iw Prusom
19 ■ •
Bogaty wykaa ź ró d e ł i l i t e r a t u r y n ie m ie c k ie j o dn ośnie do d ziejó w Zakonu K rzyżackiego p o r . w: 3 . М. К u с z y n s к i , W ielka Wojna z Zakonem K rzyżackim w l a ta c h 1409-1411, Warszawa 1980, s . 565-592.
i. Litwinom. W n a r r a c j i i/igand** Zakonowi p rzy p a d ła t y le ż tr u d n a , co chlubn a r o la wprowadzenia ch rz eć ciań etw a do ty c h pogażakioh państw , p rz y o k a z ji n ie om ieszkał a u to r ustam i k ro n ik a rk a wapoim.leć o n ie -n aw iści (-n ie -napomykając, be K rzyiacy tsajefcdioli i n i s z c z y li ic h
k ro j;,. ja k ą m ie li żyw i i J a g i e ł ł o 1 c ra z W itold wobec Zakonu;
i u n a u s lö s c h lic h e r Haß geęen den D eutachen Orden ..ay in ih r e o e e l« , daß s ie nich d ie Hände r e ic h te n und b e i ih re n f isc h e n G ö ttern e in en sc h re e ta ic h e n Schwur t a t e n , n ic h t nachzu-
.►.aasen, b i a « ein e Mscht gebrochen sei^O.
B. Post a c le h i s t o ryczne
Potte:; Władysława J a g ie ł ły p rze z d łu g i« l a t a - ta k i e w h i s t o -r i o g -r a f i i p o ls k ie j - znajdow ała s ię w c ie n iu w. k s i ę c i a W itold a, CEya n iew ą tp liw ie obwinić n ależy m, i n . D ługosza, k tó ry w ewym d z ie le n ie je d n o k ro tn ie p o m n iejszał z a słu g i i niezw y kłą oeobowoéd k r ó la . Wie byłoby więc nic: dziwnego w f a k c ie , . glyby i W ieh ert, * ś la d za h i s t o r i o g r a f i ą owego czasu d a ł nieprawdziwy k o n te r fe k t . iftdyaława J a g ie ł ły . Jednak Brnat W iehert z w łasn ej i n i c j a t y -wy, ta k i e v s y tu a c ja c h teg o n ie wymagających, m aluje negatywny, wręcz o d raż ając y wizerunek J a g i e ł ł y . I ta k np. p rz y jego c h a ra k te -ry sty c e n ie b rak t ś k i c h o k re ś le ń , ja k : " Jer sc h ä n d lic h e J a g e llo " , " d e r b o s h a fte , h eim tü ckisch e J a g e llo " j o p isu ją c jego tw arz n a stęp u -jąc o Ją c h a ra k te ry z u je : "das h ä ß lic h e O eaicht mit dem B re ite n ge-meinen Munde und den h eim tück isch en Augen” , " J a g e llo verzo g s e in h ä ß lic h e s G esicht zu einem b i t t e r e n L ächeln ". .
Równie* mówiąc o p rz y a io ta c h duchowych J a g i e ł ł y , W iehert n ie sz c z ę d z i pomówień, jak np.?. '
Dor König war v o r Tegeaanbruch aus seinem Lager b e i G ilgenbu rg a u f- g e o ro o ie n , b rau c h te ab er v i e le Stunden Z e it , s ic h m it Witoyds Rewr
2* v e re in e n , m einer eig en en K riegskun st v e r t r a u te ë r w en ig ^ i,
l chńrzoatwO', niezdecydowanie, płaczliw o.^ć, lę k przed przeciwnikiem , PO
K. W i с h e r t , H e in ric h von P la u e n . H i s to r is c h e r Roman aus dem d eu tsch en G aten, B e r lin o , J . f s . 169.
o to d a ls z e jak ob y cechy pol& kiego włudcy, k t ó r e w ie lo k r o tn ie podnc- a i E m s t W iehert w s w oje j p o w ie ć r i. •
N atom iast w ie le pochlebn ych «słów wypowiada n ie m ie c k i p o w ie ście » p i s a r z pcd adresem W ito ld a , co było by może i s y m p a t y c z n e a l e j e s t n ie zg o d n e z prawdą h i s t o r y c z n ą . I ta k n p . o h a ra k te ry z u ją o w. k s i ę
-c i a W ieh ert p i s z s : denn Witowd war e i n e d l e r Wann und g ro ß en H erze n s“ . Jeg o p o eta ó p i ę a r z u s z la c h e t n i a n a d m ie r n ie , tym w y ra ź n ie j
w ywyższając go nad W ładysława J a g i e ł ł ę :
Da r i t t u n g ed u ldig d e r » r o ß f ü r s t s e l b s t , e in s t a t t l i c h e r K rieg 3 - mann, a u f d ie Hörte am See und t r a t in d ee Könige Z e l t . Sr l e g t e ihm d i e Hanoi a u f d i e S c h u l te r and r i e f ihm z u : Ermanne d ic h e n d li c h , V e tte r ! 0*nug h a s t d a ß ,- b e te t, G o tt und e i l e H e ili g e n um den S ie g
a n g e f l e h t . W ills t du ih n e r r i n g e n , »o z ie h nun auch d a s S chw ert und g ib d e in e n V ölkern d a s Z eiche n z u r S c h l a c h t . 3 ® it d i'e i S tu nd en e t e h t d s C rd en sh eer g o r u e tuz und »um A n g r i f f b e r e i t . Ic h an d e s Hoc’iE e is te r a S t e l l e wUrde k e in e n A ugenblick z ö g e rn . U n s e re .S c h a re n s in d u n g e o rd n e t, i n de» WHldern z e r s t r e u t . E in p l ö t z l i c h e r Ü b e r f a ll IS.'it daa Schlim m ste f ü r uns b e f ü r c h te n , Auf, k ö n i g l i c h e r H err! E in m ä n n lic h e r E n tsc h lu ß t u t w a h rlic h n o t2 2 .
Takzo c h a r a k te r y s ty k a J a d w ig i o d b ieg a od praw dy h i s t o r y c z n e j . W iehert o p is u j ą c s t a r a n i a J a g i e ł ł y o j e j r ę k ę , jak i n ie c h ę ć Jadw i-g i spowodowaną ś lu b am i w H ain buri-gu w 1378 r . t u e n a d m ie n ia , że
w c z a s i e z r / ł u b i n Jadw iga ta ia ła za le d w ie 4 l a t a i n i e m ogła żywić do W ilhelm a u c z u c ia , chcć w opisy w anej c h w i li m ia ła l a t je d e n a ś c i e . Tymczasem E rn at W iehert p ü z e n a s tę p u j ą c o :
Hedwig a b e r h a t t e АЬзсНеи g*gen den h ä ß lic h e n , v e r s c h la g e n e n , h e id n isc h e n Mann und nahui Wllhslffl von Ö s te r r e ic h zu s i c h , d en e i e l i e b -t e , und g e s -ta n d ihm f ü n f zehn N äch-te d u rc h a l l e R e c h-te e in e s Ge-m a h ls. So Ge-meinte, n i e , a ic h J a g e l l o v e ih u ß t zu Ge-machen und i h r e n W il-l e n d u rc h z u s e tz e n 2 3 .
0 . B itw a pod Grunwaldem
Także i w tym wypadku W ieh ert zdecydow anie u jem n ie u k a z u je po-s ta ć J a g i e ł ł y . T w ie r d z i, że k r ó l z obawy n ie b r a ł u d z ia łu w b i t w i e , trz y m a ją c s i ę n a boku:
^ Tam ie, в . 182.
ü b rig e n s gedachte J a g e llo a ic h n ic h t zu nahe ans Kampfgetüæmel zu wa^ou. PUr ih n wurde a u f d e r Höh© v o r dem Laubensee s e it w ä r ts vom D orfe P aulen e in gro ßes und p r ä c h tig e s Z e lt a u fg esc h la g ea2 4 .
öp ie b itw y , j e j poszczególnych sta d ió w , J e at stosunkow o dowol-n y , choć S ic h e rt o p ie r a ją c e ię dowol-na dostępdowol-n ych m a te ria ła c h , mógł za- troB zczyć s ię o w iększą w iern ość. Zbyt n i k ła Je a t t u t a j r o la w ojska p o ls k ie g o , nazbyt uwypuklone z a s łu g i Litw inów , k tó rz y aczkolw iek w ale cz no ścią mogli imponować, to . Jednak słabszym u zbrojen iem znaczn ie u etęp o w ali wojsku polskiem u, rfio hert znaczn iezg od znaczn ie z prawdą i znaczn t e r -p r e t u j e -poddanie s ię ry oerzy ch ełm iń sk ich , zorganizowanych w Towa-rz y s tw ie Jaszczurczym , a t a k i e z u p e łn ie dow olnie o k r e ś la lic z b ę za-równo b io rą cy ch w b itw ie u d z ia ł , Jak i p o le g ły c h . I ta k np . tw ie r -d z i , że po « tr o n ie Zakonu p o le g ło pona-d 40 t y e . l u -d z i, podczas gdy w rzę cz y w in to śo i lic z b a t a w y nosiła ok. 18 t y s .
Również o p iau jąo zachowanie Polaków po b itw ie , io h pobyt w zdo-b y ty » o zdo-b o z ie, r o z ta c z a ozdo-braz p iją c y c h ry c erzy i p o sp ó lstw a , podczas gdy - jak wiadomo - na ro zk az J a g ie ł ły r o z b ito w szyatk ie b eo zki
z winem, aby zachować p e łn ą o stro żn o ść przed mogący® pow rócić n ie
-p r z y ja c i e le œ2 •> .
Powyższe p rzy k ład y możnn b y , o p ie r a ją c s ię na te k ś o ie k s i ą ż k i, mnożyć w ie lo k ro tn ie , oząsam i s ą t o p rzyk ła dy d ro b n e, o zęstok ro c wa-dy i przywary Polaków u r a s t a j ą do niepo ko jących wymiarów. Z pewnoś-c i ą s ą to n ie ra z p rzy p ad ki l i t e r a pewnoś-c k i e spowodowane zbyt niew olnipewnoś-czym trzym aniem e ię ź ró d e ł, k tó re - Jak w spom inalićxy - p o z o staw iały w włoku XIX w iele do ż y c z e n ia , zarówno odnośnie do s ta n u ów czesnej wiedzy h is to r y c z n e j, Jak i przed e wszystkim odnośnie do r z e t e l -n o ś c i preze-ntow a-nego m a te r ia łu , -nagi-na-nego cz ęsto k ro ć do założo-nych z góry n a c jo n a listy c z n y c h t r e ś o i .
N arzuca s ię t u t a j mimowolnie porównanie p o w ieści K m sta W icher-t a z "Krzyżakami" Henryka 3 ien k ie w ic z a , k tó ry ewój utw ór p i s a ł w n iew ie le l a t p ó ź n ie j n iż w ie h e rt, dysponował więc zbliżonym m,'ite- ria łe tn ponocniczym, a Jednak "S ien k iew icz w »Krzyżakach« epokę i lu d z i p rz e d s ta w ił po m istrzow sku"^ *, ozego żadną m iarą n ie możua pow iadaieć o p o w ieści " H e in ric h von P lauen" W ich erta. P o ls k i a u to r
24 Tamże, a. 182. pC
K u c z y ń s k i , W ielka W o jn a ..., s . 414.
p i s a ł po p r o s tu w im ię prawdy, i s p ra w ie d liw o śc i d z ie jo w e j, " s t a r a ł e ię poznać epokę m ożliw ie d o b rze [ . . . ] , porównywał k ry ty c z n ie p ra c e h isto ry kó w i o z e rp a ł ae ź ró d e ł i opracowrui w k ilk u Języ k ach, ko-r z y s t a ł a m ap[..
Choć w dorobku B rn a ta V ic h e rta pow ieść " H e in ric h von P lauen " zajm uje jedno z czołow ych m ie js c , j e j w arto ść zarówno w k a te g o ria c h l i t e r a c k i c h , jak l ideowych - p a tr z ą o na n i ą o cz yw iście z p o ls k ie g o p u n k tu w id z en ia - j e s t n ik ła i w z a sa d z ie n ie z a s łu g u je , aby porów-nywać Ją z a rcy d z ie łe m Henryka S ien k ie w io z a.
E rn st W ieh ert, г pew nością jed n a z b a r d z i e j Enaczących p o s ta c i w korow odzie d ziew ię tn a sto w iec z n y ch p is a r z y n iec ciac k ich p a ra ją c y c h e ię p o w ie śc ią h is to r y c z n ą , p rz y n a leż y n i o e te t y do twôreéw aknżonych ten d e n c jam i a n ty p o ls k im i i można go p o sta w ić w jednym sz e re g u z t a - k i u i a u to ra m i, jaic G ustav F re y te g czy Hermann 3uderm ann, k tó rz y n ie wriiia l 1 a ię w niepraw dziw y, fałszyw y sposób ukazywać P olsk ę i P o la -ków.
K a te d ra L i t e r a t u r y N ie m ie ck iej U n iw ersy te tu Łódzkiego
K rz y s z to f A. Kuczyński
DIS РАШСНШЮ BER GBSCEICSTB* IK KRH3T i/ICHERTS ROMAN "HBIHRICH VCN pl a u e n"
B rnat W iehert g e h ö rt zu den w ic h tig e re n V e r tr e te r n d e s h i s t o r i -sch en Romans dea 19. J a h rh u n d e rts i n D e u tsc h la n d , B eso nders bekan nt war tie in e r z e l t " H e in ric h von 1‘lau e n " ( 1801 ) , d e r z u r G e sc h ic h te d e r g e g e n s e itig e n B eziehungen zw isenen P o le n und dem D eu tschen R i t t e r -o rd en e in e n B e itr a g l e i s t e t , L e id e r i s t d e r R-oman n ic h t f r e i v-on F älschu n g d e r G e sch ic h te und V oreingenom m enheiten d e r p o ln is c h e n Sache g eg en üb er.
Anhand von e in e r R eihe von B e is p ie le n , d ie dem T e r t entnommen worden s in d , w ird d ie p o le n f e in d llc h e H altu n g von E rn s t W iehert n ach gew iesen.
Am Knde d es A r tik e l s w ird d e r Versuoh unternommen, e in e n Verg l e ic h m it Henryk S ie n k ie w ic za Roainn "K rzyżacy" zu z ie h e n , was e in -d e u tig bew iesen h a t , -d a ß S ien k ie w icza M eisterw erk v i e l h ö h e r, so -wohl in k ü n s tl e r is c h e r a l s auch id e o lo g is c h e r H in s ic h t, zu b ew erten
