Ekonomiczne aspekty koncepcji SGR - społecznej gospodarki rynkowej

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F OLIA OECONOMICA 129, 1993

Tadeusz P r z e c i s z e w s k i *

EKONOMICZNE ASPEKTY KONCEPCJI SGR - SPO ŁEC ZN EJ GOSPOOARKI RYNKOWEJ

1. POOSTAWOWE P O JĘ C IA ORAZ ŹRÓOŁA PROPONOWANEJ KONCEPCJI SGR

Obecna s y t u a c j a s p o łe cz no- e ko nom icz na P o l s k i przypomina pod w i e ­ loma względami p o l o z e n i e N ie m iec Z a c h o d n ic h w p ie r w s z y c h l a t a c h po I I w o j n i e , lam p oszukiw ano j a k i e j á p o ś r e d n i e j , r a c j o n a l n e j d r o g i - między niedawną t r a d y c j a t o t a l i t a r n e j i w o je n n e j g o s p o d a rk i ok re s u h i t l e r o w s k i e g o - a z by t d a le k o idącym l i b e r a l i z m e m , panującym w głównym k r a j u z w y c ię s k im , t j . w S t a n a c h Z je d n o c z o n y c h . My ró w n ież znajdujem y s i ę w n i e b e z p i e c z e ń s t w i e z a s to s o w a n ia z b y t s k r a j n y c h ro z w ią z a ń l i b e r a l n y c h , m ających nas rzekomo u w o ln i ć w p r z y s p ie s z o n y sposób od d ł u g i e j s p u ś c iz n y s u p e r e t a t y s t y c z n y c h ro z w ią z a ń g o s p o d a r­ k i dawnego, tzw. r e a l n e g o s o c j a l i z m u .

D la t e g o s i ę g n i ę c i e do d o św iad cz e ń z a c h o d n l o n l e m l e c k i c h może s t a n o w ić p o ż y te c z n y punkt w y j ś c i a n a sz y ch w ła s n y c h p o s zu k iw ań : p r z e z w y c i ę ż e n i a a k t u a l n e g o k r y z y s u oraz d o k o n a n ia , w sposób m o ż l i ­ w ie o p t y m a ln y , n ie z b ę d n y c h p r z e k s z t a ł c e ń u s t r o j o w o - w ł a s n o ś c i o w y c h . D o ś w ia d c z e n ia te ł ą c z ą s i ę z k o n c e p c ją SGR - s p o ł e c z n e j g o s p o d a rk i r y n k o w e j, k t ó r e j ówczesne RFN-owskie r o z u m ie n ie można o k r e ś l i ć ja k o o g r a n ic z o n e lu b w ą s k ie . B y ł o ono od s t r o n y t e o r e t y c z n e j d z ie łe m A. M iille r- A rm a c k a (w l a t a c h 1947-1948), b l i s k i e g o w s p ó łp ra c o w n ik a L . E r h a r d t a , m i n i s t r a g o s p o d a rk i RFN, k t ó r y r e a l i z o w a ł j e w p r a k t y ­ ce ( j a k o mąż s ta n u o raz przywódca CDU - C h r z ę ś c ij a ń s k o - D e m o k r a t y c z - n e j U n i i N i e m i e c ) .

P r o f . dr hab. w Z a k ł a d z i e P o l i t y k i S p o ł e c z n e j , G o s p o d a rc z e j i P r z e s t r z e n n e j UMSC, L u b l i n .

Ja k o główne c e l e SGR przyjmowano tam z ad an ia n a s t ę p u j ą c e : - ochronę w o ln e j k o n k u r e n c j i - poprzez p r z e c i w d z i a ł a n i e monopo­ l i z a c j i ;

- ochronę c z y n n ik a p r a c y oraz poziomu p ł a c - poprzez rozbudowę a r b i t r a ż u s p o łe c z n e g o ;

- ochronę s o c j a l n ą 1 -rozwój p o l i t y k i a p o ł ą c z n e j - pr-zez p o p i e ­ r a n i e pewnego o g ra n ic z o n e g o zak re s u r e d y s t r y b u c j i s p o ł e c z n e j , o p a r ­ t e j na wpływach budżetu ze ź r ó d e ł podatkowych.

Autor r e f e r a t u p o s łu g u j e s i ę o k r e ś le n ie m s z e r o k ie g o ro z u m ie n ia SGR, na k t ó r e s k ł a d a j ą s i ę spo pu laryzow ane ju ż te z y t r z e c h o s t a t ­ n i c h e n c y k l i k s p o łe c z n y c h P a p ie ż a Ja n a Pa w ła I I , j a k ró w nie ż d o r o ­ bek nauki i p r a k t y k i z a c h o d n ie j poza RFN w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h i o s i e m d z i e s i ą t y c h .

Z dorobku l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h na uwagę z a s ł u g u j ą z w ła sz c z a dwie n a s t ę p u j ą c e t e o r i e p r o g n o s t y c z n n - p o l i t o l o g i c z n e :

- amerykańska t e o r i a O a n ie l a B e l l a , p rz ew o dn icz ące g o t a m t e j s z e j K o m i s j i Roku 2000, o s p o ł e c z e ń s t w i e poprzemysłowym (o p u b lik o w a n a w 197J r . ) ;

- k o n t y n e n t a l n o - e u r o p e j s k a , b a r d z i e j p ra gm atycz na , t e o r i a nowej k l a s y ś r e d n i e j i o g ó l n e j d o k tr y n y d e m o k ra c ji f r a n c u s k i e j , s f o r m u ł o ­ wana przez b y łe g o p re z y d e n t a V a le r e g o G i s c a r d d. E s t a i n g (w l a t a c h 1974-1976).

Obydwie powyższe t e o r i e p r o g n o s t y c z n o - s o c j o l o g ic z n e z l a t s i e ­ d e m d z ie s ią t y c h , w k t ó r y c h wspólnym elementem b y ł a r o z w i n i ę t a kon­ c e p c j a nowej k l a s y ś r e d n i e j , o p a r t e j na w y k s z t a ł c e n i u - uznać moina za wyraz szeroko p o j ę t e g o l i b e r a l i z m u s p o łe c z n e g o ,, c z y l i s o c j a l l i - b e r a liz m u .

W l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h n a s t ą p i ł o wzbogacenie t r e ś c i zacho d­ n ie g o l i b e r a l i z m u s p o łe c z n e g o przez powrót do i d e i a k c j o n a r i a t u pra­ cow niczego ( i d e i , w y s u n i ę t e j ju ż w końcu X IX w. przez uczonych k a ­ t o l i c k i c h , w s p ó łp r a c u j ą c y c h p rz y op racow aniu p i e r w s z e j e n c y k l i k i s p o ł e c z n e j K o ś c i o ł a z 1091 r . p t . Rerum Novarum).

W S t a n a c h Z je dn oczo nych id e a ta r o z w in ę ł a s i ę ja k o pewien d a l ­ szy e tap re fo rm y l i b e r a l n e g o k a p i t a l i z m u . Z o s t a ł a ona s k o n k r e t y z o ­ wana w tzw. p rog ram ie ESOP - Employee Sto c k Ownership P l a n ( P l a n p r a c o w n i c z e j w ł a s n o ś c i a k c j i ) , k tó re g o autorem b y ł k a l i f o r n i j s k i p rawnik i f i n a n s i s t a , L o u is K e l s o , na p r z e ło m ie l a t p i ę ć d z i e s i ą t y c h i s z e ś ć d z i e s i ą t y c h . Z k o l e i w W. B r y t a n i i i p ó ź n i e j w E u r o p i e kon­ t y n e n t a l n e j - id e a a k c j o n a r i a t u p ra co w n ic z e g o w y r o s ł a j a k o s w o is t y

p ro d u k t uboczny n e o k o n se rw a ty w n e j d o k t r y n y p r e m ie r M a r g a r e t T h a t ­ c h e r . P r z y o g ó ln y c h z a ł o ż e n i a c h na og ół dość k onserw atyw nego d ą ż e ­ n i a do o g r a n i c z a n i a r o l i państwa w g o s p o d a rc e , w p o s t a c i tzw . d e re - g u l a c j i i p r y w a t y z a c j i s e k t o r a p u b l i c z n e g o , program ro zw oju w ł a s n o ­ ś c i p r a c o w n i c z e j p o j a w i ł s i ę j a k o s w o i s t y s k u te k n ie z a m ie r z o n y o p e r s p e k t y w ic z n y c h c e l a c h p o s tę p o w yc h . Powyższe t e o r i e p ro g n o s t y c z n e o raz re fo rm y p o l i t y c z n e s k ł a d a j ą s i ę na p r z e s ł a n k i s z e r o k ie g o ro z u m ie n ia k o n c e p c j i SUR, k t ó r e może być s z c z e g ó l n i e p r z y d a t n e w n a sz y ch warunkach k r a j o w y c h . W P o l s c e dość w c z e ś n ie , gdyż Ju ż j e s i e n i ą 19B9 r . , w y p o w ie d z ia ł s i ę za k o n c e p c ją SGR nasz p ie r w s z y dem o kratyczny p r e m i e r , T. Mazo­ w i e c k i . N i e s t e t y , n i e d o c z e k a ła s i ę ona b l i ż s z e j k o n k r e t y z a c j i - a n i w c z a s i e j e g o w ł a s n e j k a d e n c j i , a n i tym b a r d z i e j w o k r e s i e n a ­ s t ę p n e j k a d e n c j i rz ą d o w e j j u ż programowo l i b e r a l n e g o p r e m ie r a J . K. B i e l e c k i e g o . 2 i n i c j a t y w ą w tym k ie r u n k u z a c z ę ł y występować w r o z w i n i ę t y sposób d o p ie r o pewne k r ę g i naukowe o raz o p o z y c y jn e ś r o ­ dowiska p o l i t y c z n e .

Wśród kręgów naukowych p ie r w s z e ń s t w o w p o d j ę c i u tematu SGR m ia ł M. N a s i ł o w s k i , p r o f e s o r S G P iS ( o b e c n i e S G H ) , k t ó r y p o ś w i ę c i ł mu dwa r o z d z i a ł y sw ej nowej k s i ą ż k i z 1990 r. 1

Oruglm z k o l e i b y ł a u t o r obecnego o p r a c o w a n ia , p rz e w o d n ic z ą c y liady Programowej ChDSP - C h r z ę ś c ija ń s k o - D e m o k r a t y c z n e g o S t r o n n i c t w a P r a c y , w p r a c a c h programowych k t ó r e j to f o r m a c j i p o l i t y c z n e j sięgnę­ liś m y w n a t u r a l n y sposób do dorobku podobnych kręgów w RFN. Doku­ ment nasz o p u b lik o w an y z o s t a ł , w z a s a d z i e do u ż y tk u w ew nętrzne go, w k w i e t n i u 1991 r . 2 ; je g o a u t o r s k ą w e r s j ę p r z e d s t a w i ł n i ż e j p o d p is a n y w r e f e r a c i e , wygłoszonym na k o n f e r e n c j i naukowej Akadem ii

Ekono-M. N a s i ł o w s k i , Ekonomia w p r o c e s i e p r z e k s z t a ł c e ń s y ­ stemowych, Warszawa 1990, s s . 456. S y g n a liz o w a n e r o z d z i a ł y - to r . I I : Z a r y s i d e i s p o ł e c z n e j g o s p o d a rk i ry n k o w e j o r a z г . XV: P r o c e s p r z e k s z t a ł c a n i a s o c j a l i z m u e t a t y s t y c z n e g o w s p o łe c z n ą g ospodarkę r y n k o w ą .

?

Poniew aż k o l e j n a , b a r d z i e j r o z w i n i ę t a , w e r s j a te g o dokumentu u k a z a ł a s i ę w s i e r p n i u 1991 r . , p o d aje s i ę od razu to je g o z a k t u a ­ li z o w a n e b r z m i e n i e : S p o łe c z n a g ospodarka rynkowa. U n i w e r s a l n a i spe­ c y f i c z n i e p o l s k i e t r e ś c i k o n c e p c j i s p r a w i e d l i w e g o s p o ł e c z n i e i e f e k ­ tywnego e k o n o m ic z n ie u s t r o j u g o s p o d a rc z e g o . Z a ł o ż e n i a programowe (w d z i e d z i n i e s p o łe c z n o - e k o n o m ic z n e j ) . P r o j e k t p l a t f o r m y w y b o r c z e j ( c a ł o ś c i o w y ) , o p r a ć . 13-osobowy z e s p ó ł Rady Program ow ej ChDSP, p r a ­ c u j ą c y pod przewodnictwem

T. P r z e c i s z e w s k i e g o ,

m íc z n e j w K a t o w ic a c h , o d b y t e j w końcu maja 1991 г . , k t ó r e j p r z e d ­ miotem b y ł a w ł a ś n i e s p o łe c z n a gospodarka rynkowa3 . J e ś l i ch o d z i o c a ł o ś ć p ow yższej k o n f e r e n c j i , to najw iększym j e j o s i ą g n i ę c i e m b y ł y r e f e r a t y g os p o d a rz y, p r e z e n t u j ą c e w sposób p o g łę b io n y genezę i d a l ­ szą e w o lu c j ę k o n c e p c j i SGR w RFN.

W m i ę d z y c z a s i e , gdyż w d n ia c h 17-18 V 1991 r . , o d b y ła s i ę s ł y n ­ na narada gospodarcza w B e lw e d e r z e . W J e j t r a k c i e a u t o r b y ł jedynym d ys ku tan te m , p r z e d s t a w ia j ą c y m , po ra z p ie r w s z y na tak znaczącym f o ­ rum, z a r y s proponowanej przez n ie g o k o n c e p c j i SGR. Temat ten r e f e ­ rował on p ó ź n i e j ta k ż e na k i l k u in n y c h k o n f e r e n c j a c h i z ja z d a c h równoim ie nnych k a t e d r , ’ z k t ó r y c h to w y s t ą p i e ń op ub lik ow ane z o s t a ł y d o t y c h c z a s dwa a r t y k u ł y w "T ygo dn iku S o l i d a r n o ś ć" 4 oraz jeden w m ie ­ s i ę c z n i k u " P o l i t y k a S p o ł e c z n a " ' 1.

Poza ź r ó d ł a m i, d o tyc z ąc y m i b e z p o ś r e d n io k o n c e p c j i SGR, n a le ż y wspomnieć o i s t o t n y c h j e j ź r ó d ł a c h p o ś r e d n ic h , łą c z ą c y c h s ię z przed­ miotem t r z e c h podprogramów badawczych, k tó ry m i k i e r o w a ł a u t o r o b e c ­ nego r e f e r a t u - w ramach p ra c swojego Z ak ład u na UMSC w l a t a c h 1986- -1991^ . W podprogramach t y c h dokonano a n a l i z y w i e l u z ag ad n ie ń t e o ­ r e t y c z n y c h i p r a k t y c z n y c h , k t ó r e s t a ł y s i ę punktem w y j ś c i a propono­ w a n e j, w ł a s n e j w e r s j i k o n c e p c j i SGR.

T. P r z e c i s z e w s k i , S p o łe c z n a gospodarka rynkowa. Podstawy t e o r e t y c z n e oraz próba k o n k r e t y z a c j i k o n c e p c j i w a k t u a l ­ nych warunkach p o l s k i c h , [w p r . z b i ó r . : ] S p o łe c z n a gospodarka r y n ­ kowa. M a t e r i a ł y z o g ó l n o p o l s k i e j k o n f e r e n c j i nauko w ej. Ja w o rz e 27- -29 maja 1991 r . , I n s t y t u t Ekonom ii A. E . , K a t o w ic e 1991, з . 101-119 ( c a ł o ś ć tomu s s . 2 5 1 ).

4

T. P r z e c i s z e w s k i , S p o łe c z n a gospodarka rynkowa d la ś w i a t a p r a c y , "T y g o d n ik S o l i d a r n o ś ć " 1991, nr 23, s . 5; I l e i n ­ t e r w e n c j i p aństw a, ib id e m , n r 33, s . 4.

5 T. P r z e c i s z e w s k i , S p o łe c z n a gospodarka rynkowa, " P o l i t y k a S p o łe c z n a " 1991, n r 8, s . 2-5.

6 W y n ik i badań dwu z wymienionych w t e k ś c i e podprogramów d o c z e ­ k a ł y s i ę ju ż s ze reg u p u b l i k a c j i ^ a t r z e c i e g o z 1991 r . z n a j d u j ą s i ę j e s z c z e w m a s z y n o p is ie , j a k n i ż e j :

Ad podprogram z l a t 1986-1988: T e o r e t y c z n e i metodyczne z a ł o ż e ­ n i a z a k re s u i sposobu l i c z e n i a kosztów f u n k c j i s o c j a l n y c h państwa ( S y n t e z a wyników I I I etap u badań w 1988 r . ) , " Z e s z y t y S y g n a l n e " INE PAN, Warszawa 1989, z. 27: K i e r u n k i d o s k o n a le n ia re fo rm y g o s p o d a r­ c z e j , s s . 14; ś w ia d c z e n ia s p o łe c z n e , d o t a c j e , p ł a c e . Prób a b i l a n s u . "Wiadom ości S t a t y s t y c z n e " 1907, nr 1, s . 1-4.

Ad podprogram z l a t 1980-1990: P la n o w a n ie i p rognozowanie s p o ­ ł e c z n e w s y s t e m ie p o l i t y k i s p o ł e c z n e j . S y n t e z a badawcza podprogramu 0 9 . 0 9 . 1 7 , nakładem ZG Tow. W o ln e j W sz e c h n ic y P o l s k i e j , Warszawa 1990, s s . 305; P la n o w a n ie i prognozowanie w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j . R a p o rt z badań z e s p o łu l u b e l s k i e g o podprogramu 0 9 . 0 9 . 1 7 , p r . z b i ó r .

2. NIEZBĘDNE KIER U N KI NOWELIZACJI OBOWIĄZUJĄCEJ USTAWY 0 PRYWATYZACJI P . P . (PR ZE D SIĘ B IO R ST W PAŃSTWOWYCH)

Powyższa ustawa z l i p c a 1990 r . s ta n o w i d o t y c h c z a s j a k gdyby k o n s t y t u c j ę mechanizmu t r a n s f o r m a c j i s y s t e m o w o - u s t r o jo w e j w P o l s c e . Z a w ie r a ona n i e w ą t p l i w i e pewne r o z w i ą z a n i a p o z y ty w n e , j a k np. moż­ l i w o ś ć p r z e z n a c z e n ia 20% p a k i e t u a k c j i p ry w aty z o w an yc h p r z e d s i ę ­ b i o r s t w na r z e c z a k c j o n a r i a t u p ra c o w n ic z e g o , ł ą c z n i e z o k re ś lo n ym zakresem pomocy p u b l i c z n e j na r e a l i z a c j ę tego c e l u . W d r u g i e j k o ­ l e j n o ś c i i s t o t n e j e s t s i ę g n i ę c i e do i n s t y t u c j i je d n o o s o b o w e j s p ó ł k i a k c y j n e j Skarbu Partstwa, J a k o formy z a r z ą d z a n ia z b l i ż o n e j do i s t ­ n i e j ą c e j w t r a d y c y j n y c h , p ry w a tn y c h s p ó łk a c h teg o t y p u .

Na tym je d n a k kończą s i ę j e j s t r o n y p o z yty w n e , p rz y n i e s t e t y n i e p r a w id ł o w y c h sposobach r o z w ią z y w a n ia p o z o s t a ł y c h problemów f u n k ­ c jo n o w a n ia p . p . ; d o t y c z y to z w ła s z c z a i n s t y t u c j i k o m e r c j a l i z a c j i p . p . , p o m y ś la n e j t y l k o j a k o pewie n wstępny e t a p p r z e j ś c i o w y do s a ­ mego p ro c e s u p r y w a t y z a c j i . Powyższś c e c h y ujemne z o s t a ł y j e s z c z e z a o s t r z o n e w p r o j e k t a c h p rz e w id y w a n e j p r y w a t y z a c j i p r z y s p i e s z o n e j , m a j ą c e j p o le g a ć na darmowym r o z d a w n ic t w i e a k c j i c z y t e ż tzw. bonów o b y w a t e l s k i c h . Ootychczasowa ustawa o p r y w a t y z a c j i o p i e r a s i ę b e z p o ś r e d n io na d o ś w ia d c z e n ia c h w t e j d z i e d z i n i e wysoko r o z w i n i ę t y c h k r a j ó w z a ­ c h o d n ic h , a z w ła s z c z a b r y t y j s k i c h . Stosunkowo n i e w i e l k i m a rg in e s g o s p o d a r k i, J a k ą s t a n o w i ł tam s e k t o r p u b l i c z n y , poddany z o s t a ł od ra z u p ro c e s o w i p r y w a t y z a c j i , p rz y u w z g l ę d n i e n i u , p o s i a d a j ą c e g o tam c h a r a k t e r r o z w i ą z a n i a postępowego, In d y w id u a ln e g o a k c j o n a r i a ­ tu p r a c o w n ic z e g o . pod r e d . nauk. T. P r z e c i s z e w s k i e g o i B. M u c h y - -L e s z к o, L u b l i n 1990, s s : 346; ib id e m , T. P r z e c i s z e w - s к i , Prog no zy s p o łe c z n e w ś w i e t l e p ra c z a c h o d n ic h ze szczególnym u w z g lę d n ie n ie m f r a n c u s k i e j k o n c e p c j i l i b e r a l i z m u s p o łe c z n e a o V Gis­ c a r d a d E s t a i n g , s . 46-98.

Ad podprogram z 1991 r . : System P-P-B (p ro g n o z o w a n ia , p la n o w a ­ n i a i b u d ż e to w a n ia ) w s f e r z e p o l i t y k i s p o ł e c z n e j . R a p o r t badawczy w ramach programu UMSC p t . P l a n i s t y c z n o - p r o g n o s t y c z n e o raz ek o n o m ic z ­ ne podstawy p o l i t y k i s p o ł e c z n e j ( z e szczególnym u w z g lę d n ie n ie m do­ św ia d c z e ń z a c h o d n i c h ) , s i e r p i e ń 1991, s s . 50; P l a n i s t y c z n o - p r o o n o - s t y c z n e o raz ekonomiczne podstawy p o l i t y k i s p o ł e c z n e j ( z e s z c z e g ó l ­ nym uw z g lę d n ie n ie m d o św iad cz e ń z a c h o d n i c h ) . R a p o r t końcowy ( s y n t e ­ z a ) , o p r a ć , p rz e z T. P r z e c i s z e w s k i e g o , s s 47 o l u s 3 aneksy ( s s . 11 ♦ 5 ♦ 6) , ł ą c z n i e s s . 69. ’ P 3

W k r a j a c h , w k t ó r y c h s e k t o r p u b l i c z n y s t a n o w i ł p rz e w a ż a ją c ą formę w ł a s n o ś c i , zarządzaną p rz y tym w sposób a d m i n i s t r a c y j n y i będący przedmiotem b e z p o ś r e d n ie j g e s t i i t o t a l i t a r n e g o systemu p o l i ­ tyc z n e g o - obowiązywać muszą zasady s w o i s t e j a s y m e t r i i o r a z etap o- w ości r o z w ią z a ń . Na p o d s t a w ie t y c h p r z e s ła n e k powinna być dokonana z a s a d n ic z a n o w e l i z a c j a ustawy ó p r y w a t y z a c j i . J a k w y r a z i ł s i ę a u t o r r e f e r a t u na n a r a d z i e g o s p o d a rc z e j w B e lw e d e r z e , nowa ustawa powinna być p is a n a w sposób w dużym s t o p n iu odwrotny do i s t n i e j ą ­ c e j , to znaczy k ończ yć s i ę (a n i e z a c z y n a ć ) na p r y w a t y z a c j i .

Z a w a rto ś ć z n o w e liz o w a n e j ustawy musi ł ą c z y ć s i ę z trzema w y r a ź ­ nymi j e j e le m e n ta m i: ‘

1. K o m e r c j a l i z a c j ą p r z e d s i ę b i o r s t w państwowych - n i e t y l k o ja k o k r ó t k o t r w a ły m okresem p rz e jś c io w y m do sainej p r y w a t y z a c j i , l e c z t a k ­ że ja k o - m n ie j lub b a r d z i e j - trw ały m systemem z a r z ą d z a n ia s e k t o ­ rem p u b lic z n y m g o s p o d a r k i.

2. P r z e k s z t a ł c e n i a m i w ła s n o ś c io w y m i, id ąc y m i po l i n i i zamiany c z ę ś c i d o ty c h c z a s o w e j w ł a s n o ś c i państwowej ( o g ó l n o n a r o d o w e j ) na róż­ nego typu z d e c e n t r a liz o w a n ą w s p ó łw ła s n o ś ć :

a ) zbiorową - samorządu t e r y t o r i a l n e g o , a k c j o n a r i a t u p r a c o w n i ­ czego tzw. z bioro w e g o, c z y l i załogowego, oraz o r g a n i z a c j i s p ó ł d z i e l ­ c z y c h ;

b ) in d y w id u a ln ą - zwykłego a k c j o n a r i a t u p ra co w n ic z e g o i r o l n i - c z o - o b y w a t e ls k ie g o .

3. W ła ś c iw ą p r y w a t y z a c j ą , k t ó r ą ro zp ocz ąć n a le ż y od n i e z w y k le trudnego problemu wyceny i s t n i e j ą c e g o m ajątku p r z e d s i ę b i o r s t w .

W tym o s t a t n im p u n k c ie ( 3 ) k o ło lo g i c z n e g o rozumowania j a k g dy­ by s i ę zamyka. Podobnie j a k s y m b o lic z n ą uszkodzoną maszynę można s p r z e d a ć t y l k o za b e z c e n , tak i s t n i e j ą c y m a ją te k d o tyc h c za so w yc h p r z e d s i ę b i o r s t w państwowych b ę d z ie mógł być p r a w id ło w o w yceniony d o p ie r o po wprowadzeniu systemu p e ł n e j k o m e r c j a l i z a c j i t y c h ż e przed­ s i ę b i o r s t w . P o j ę c i e to n a l e ż y rozum ie ć ja k o maksymalne z b l i ż e n i e sposobu z a r z ą d z a n ia p r z e d s i ę b i o r s t w a m i do systemu o b o w ią z u ją c e g o w p ry w a tn y c h s p ó łk a c h k a p i t a ł o w y c h , p r a c u j ą c y c h w warunkach wolnokon- k u r e n c y j n e j g o s p o d a rk i rynk ow e j (p o d o b n ie j a k w P o l s c e o k re s u m ię ­ dzywojennego i o b e c n ie w w i e l u k r a j a c h z a c h o d n i c h ) .

N i e p r z e s t r z e g a n i e powyższych z a ło ż e ń - zwią zane z zamierzonym darmowym rozdawnictwem tzw. bonów p r y w a t y z a c y j n y c h - g r o z i ł o b y do­ prowadzeniem do chaosu i r u i n y g o s p o d a r c z e j i s t n i e j ą c y c h p r z e d s i ę ­ b i o r s t w państwowych. O z na cza łob y to ró w n ie ż brak u t r z y m a n ia poważ­

nych podmiotów k r a j o w y c h , j a k o n ie z b ę d n y c h p a r t n e r ó w , m a ją c y c h szan­ se na z a w i e r a n i e równoprawnych umów z - pożądanymi s k ą d in ą d j a k n a j b a r d z i e j - p a r t n e r a m i z a g ra n ic z n y m i ( c o g r o z i ł o b y nadm ierną d o­ m i n a c j ą t y c h o s t a t n i c h w g ospo da rce p o l s k i e j ) .

J e ś l i na w e t, u ż y t e w y ż e j , o k r e ś l e n i e p i s a n i a nowej u staw y w spo­ sób odwrotny od dotych czaso w eg o u z n a lib y ś m y za z b y t d a le k o i d ą c e , to na pewno w s z y s t k i e powyższe t r z y p r o c e s y - k o m e r c j a l i z a c j i , prze­ k s z t a ł c e ń wewnątrz w ł a s n o ś c i u s p o ł e c z n i o n e j i z b i o r o w e j o r a z p r y w a ­ t y z a c j i - muszą s i ę odbywać co n a j m n i e j r ó w n o l e g l e .

3. TRUDNE PROBLEMY I UWARUNKOWANIA PROCESU KO M ERC JA LIZA C JI P . P .

Trudne problemy d o t y c z ą zarówno n i e z b ę d n o ś c i teg o p ro c e s u - j a k o p e w n e j, t r w a ł e j lu b dość t r w a ł e j formy z a r z ą d z a n ia s ektorem p u b lic z n y m - j a k t e ż pewnych r a c j o n a l n y c h uwarunkowań i sposobów je g o p rz e p ro w a d z e n ia ( t j . k o m e r c j a l i z a c j i ) .

N iezb ęd ność p ro c e s u k o m e r c j a l i z a c j i j a k o z j a w i s k a t r w a łe g o ( l u b co n a j m n i e j dość t r w a ł e g o ) wynika z n ie m o ż n o ś c i o p a r c i a ś w i a d ­ czeń p o l i t y k i s p o ł e c z n e j na ź r ó d ł a c h pod atko w ych, j a k to ma m i e j s c e w RKK - r o z w i n i ę t y c h k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h . Z J e d n e j s t r o n y , n i e J e s t m ożliw e z by t n a g ł e p o z b a w ie n ie w i ę k s z o ś c i l u d n o ś c i , z w ł a ­ s z c z a z a t r u d n i o n e j n a je m n ie , j e j d o tyc h c z a so w yc h u p ra w n ie ń s o c j a l ­ n y c h , gdyż może ona tego n i e wytrzym ać i u l e c podszeptom s i ł p o l i ­ t y c z n y c h , k t ó r e są z a in t e r e s o w a n e wybuchem s p o łe c z n y m . Z d r u g i e j s t r o n y n i e ma n a d z i o i na d o s t a t e c z n i e o b f i t e wpływy budżetu ze ź r ó ­ d e ł p od atko w ych. Można u nas w y r ó ż n ić t r z y z b i o r c z e k a t e g o r i e p ł a t ­ ników podatków: lu d n o ś ć , podmio ty g o s p o d a r u ją c e k r a j o w e o r a z t a k i e ż z a g r a n i c z n e ( n a l e ż ą c e do k a p i t a ł u z a g r a n i c z n e g o ) . W p r a k t y c e żaden z powyższych p o t e n c j a l n y c h p o d atnik ów n i e może być z b y t n i o o b c i ą ż o ­ ny - ze względów j a k n i ż e j :

- lu d n o ść - s k ł a d a j ą c a s i ę w p rz ew ażającym s t o p n i u ze s ła b o o p ła c a n y c h pracowników n a je m nych, gdyż j e s t wysoce s p a u p e ry z o w an aj

- p r z e d s i ę b i o r s t w a - tak p r y w a t n e , j a k p u b l i c z n e - w s e n s i e z w ła s z c z a podatku dochodowego od i c h zysków n e t t o , gdyż muszą one akumulować i in w e s to w a ć , aby t w o r z y ć nowe m i e j s c a p r a c y , c h r o n i ą c e k r a j przed n a j w i ę k s z ą k l ę s k ą , j a k ą n i e w ą t p l i w i e s ta n o w i b e z r o b o c i e ;

- k a p i t a ł z a g r a n i c z n y - gdyż o d p ł y n i e on do in n y c h k r a j ó w , n a ­ k ł a d a j ą c y c h nań m n ie j s z e o b c i ą ż e n i a podatkowe.

W t y c h warunkach k w e s t i a ź r ó d e ł f in a n s o w a n ia św iad cz eń p o l i t y k i s p o ł e c z n e j i u s łu g s p o łe c z n y c h wymaga - p rzez dość d ł u g i j e s z c z e c z a s - i s t n i e n i a s e k t o r a p u b lic z n e g o g o s p o d a r k i. O c z y w iś c ie n i e cho­ d z i tu t y l k o o je g o i s t n i e n i e , a l e ta k ż e o t a k i e Je g o uporządkowa­ n i e ekonomiczne, aby uzyskiw ana z n ie g o u r e a l n i o n a tzw. dywidenda s p o łe c z n a inogła być jednym z głównych ź r ó d e ł f in a n s o w a n ia celów s p o ­ łe c z n y c h .

K o n ie c z n o ś ć wspomnianego uporządkowania ekonomicznego i s t n i e j ą ­ cego s e k t o r a p u b lic z n e g o wynik a z n i e z b ę d n o ś c i dość d ł u g ie g o jeszcze i s t n i e n i a j e g o z n a c z n e j c z ę ś c i - z k o l e j n y c h względów n a s t ę p u j ą c y c h : - braku d o s t a t e c z n y c h k a p i t a ł ó w k r a j o w y c h , u m o ż liw ia ją c y c h s z y b ­ ką p r y w a t y z a c j ę , k t ó r a n i e może o g r a n i c z y ć s i ę t y l k o do wyprzedaży m ajątku narodowego na r z e c z k a p i t a ł u z a g ra n ic z n e g o (b e z p o ś r e d n io lu b p o ś r e d n io , poprzez p ó ź n i e j s z e zbywanie a k c j i na rz e c z tego o s t a t n i e g o , ro zdanych n i e o d p ł a t n i e w p o s t a c i proponowanego tzw. a k c j o n a r i a t u czy te ż bonów o b y w a t e l s k i c h ) ;

- k o n ie c z n e g o ła g o d z e n ia procesów u p a d ł o ś c i p.p. prow adzących do n a d m ie r n e j k u m u l a c j i z j a w is k a b e z r o b o c i a ;

- n ie d o p u s z c z e n ia do zbytnie go spadku w a r t o ś c i przeznaczonego do p r y w a t y z a c j i m ie n ia państwowego, co z n i s z c z y ł o b y sens w s z y s t k i c h po­ wojennych wyrzeczeń s p o łe c z e ń s t w a , n ie z b ę d n y c h d l a p o w s t a n ia tego m i e n ia , powodując d a l s z e p o g ł ę b i e n i e s i ę a p a t i i i f r u s t r a c j i , g r o ź ­ n e j ta k ż e d l a re fo rm y systemu p o l i t y c z n e g o .

Ważne uwarunkowania p ro c e su p r y w a t y z a c j i p . p . ł ą c z ą s i ę z r a ­ c j o n a ln y m i sposobami je g o p rz e p ro w a d z e n ia .

Pierw szym p o s tu la t e m J e s t z a s to s o w a n ie jawnego t r y b u k o n k u r­ sowego, e l i m i n u j ą c e g o w s z c z e g ó l n o ś c i n ie b e z p ie c z e ń s t w o p rzew agi k r y t e r i ó w p o l i t y c z y n y c h w nowym wydaniu ( t j . powiązań z nowymi p a r ­ t i a m i r z ą d z ą c y m i ) . W y b itn y ekonom is ta a m e ry k a ń s k i, p r o f . T. S . S a i - n i z Bloomsberg U n i v e r s i t y , w iąż e powyższy wymóg z zasadą demokra­ c j i g o s p o d a r c z e j , n i e u r z e c z y w i s t n i a n ą d o t y c h c z a s w p e ł n i w żadnym z i s t n i e j ą c y c h systemów ekonomicznych ( t z w . r e a ln e g o s o c j a l i z m u , jak i tzw. r e a ln e g o k a p i t a l i z m u ) .

D ru g i p o s t u l a t ł ą c z y s i ę ze wspomnianymi p r z e k s z t a ł c e n i a m i własn o ś cio w y m i w ł o n i e samych podmiotów u s p o łe c z n io n y c h i z b i o ­ ro w ych. P o le g a ć one winny na maksym aln ie możliwym o g r a n i c z e n i u s c e n t r a l i z o w a n e j w ł a s n o ś c i Skarbu Państwa - na rz e c z z w ię k s z e ­ n i a r o l i :

- u s p o łe c z n io n y c h podmiotów z d e c e n t r a l i z o w a n y c h , t a k i c h , j a k samorząd t e r y t o r i a l n y ;

- podmiotów z b io r o w y c h , t a k i c h j a k a k c j o n a r i a t p r a c o w n i c z y z a ­ łogowy oraz o r g a n i z a c j e s p ó ł d z i e l c z e ( i in n e n i e o b l i c z o n e na zysk).

N ie o d p ł a t n e p r z e k a z a n i e c z ę ś c i a k c j i k o m e r c ja liz o w a n y c h p . p . na r z e c z samorządu t e r y t o r i a l n e g o ( w ł a s n o ś c i k o m u n a ln e j) wynika g łó w n ie z s y g n a liz o w a n e g o braku d o s t a t e c z n y c h środków p o d a t k o ­ wych na r z e c z I n s t y t u c j i o r a z p r z e d s i ę b i o r s t w u ż y t e c z n o ś c i pub­ l i c z n e j , ś w ia d c z ą c y c h u s ł u g i s o c j a l n o - k u l t u r a l n e d l a l u d n o ś c i ( t a k z a rz ą d z a n yc h c e n t r a l n i e , j a k t e r e n o w o ) . R o z w ią z a n ie t o mo­ że okazać s i ę p o ż y t e c z n e t a k ż e z punktu w i d z e n i a r e a l i z a c j i p o­ w y ż s z e j zasady d e m o k r a c ji g o s p o d a r c z e j , p o l e g a j ą c e j na p e ł n e j o b i e k t y w i z a c j i mechanizmu konkursowego, w y ł a n i a j ą c e g o k i e r o w n i c z ą k a d r ę , z a r z ą d z a j ą c ą p r z e d s i ę b i o r s t w a m i p u b l i c z n y m i .

W tym większym s t o p n iu p r z e s ł a n k i t e odnoszą s i ę do podmio­ tów z b io ro w y c h , z w ła s z c z a w p o s t a c i a k c j o n a r i a t u p r a c o w n ic z e g o załogowego.

Z j e d n e j s t r o n y n ie z b ę d n e są d z i a ł a n i a z m i e r z a j ą c e do u r a ­ to w a n ia przed r u i n ą ZOzSB - z a k ła d o w e j d z i a ł a l n o ś c i s o c j a l n o - b y t o - w e j , j a k o ele m entu świadczert 1 u s łu g s p o ł e c z n y c h , k o n ie c z n y c h do u tr z y m a n ia I s t n i e j ą c e g o poziomu ż y c i a i warunków p r a c y z a łó g p r a c o w n i c z y c h . Z d r u g i e j s t r o n y c h o d z i ł o b y o z l i k w i d o w a n i e słyn­ nego tzw. T r ó j k ą t a Berm ud zkiego , p o l e g a j ą c e g o na wzajemnym p a r a ­ l i ż u d z i a ł a l n o ś c i d y r e k c j i , samorządu z a ł o g i o r a z związków z a ­ wodowych - na t e r e n i e zakładów s e k t o r a p u b l i c z n e g o .

Jedynym r a c jo n a l n y m i słusznym s p o ł e c z n i e p o s u n ię c ie m w y d aje s i ę tu być p r o p o z y c ja z a w a r c ia s w o i s t e j umowy s p o ł e c z n e j p r z y n a j m n i e j na o k r e s p rz e p ro w a d z a n ia re fo rm y s ystem ow e j ( t j . np. 5-10 l a t ) . W ramach t e j umowy S k a r b Państw a p r z e k a z a ł b y samo­ rządo w i z a ł o g i pewien p a k i e t a k c j i , np. co n a j m n i e j 10* - na r z e c z p row ad z e nia ZDzSB, n a t o m ia s t samorząd z g o d z ił b y s i ę na o g r a n i c z e n i e swych d o tyc h c z a so w yc h up ra w n ie ń do b e z p o ś r e d n ie g o z a r z ą d z a n ia p . p . O g r a n i c z e n i e to p o l e g a ł o b y na r e z y g n a c j i z u d z i a ł u w d e c y z j a c h p r o ­ d u k c y j n y c h ( l u b u s łu g o w y c h ) w ramach w ł a ś c i w e g o p rz e d m io tu d z i a ł a l ­ n o ś c i p . p . , p rz y zachowaniu t y l k o u p ra w n ie ń k o n t r o l n y c h w t e j d z i e ­ d z i n i e - ze szczególn ym uw z g lę d n ie n ie m zasady j a w n o ś c i d z i a ł a n i a - k o m i s j i konkursowych i samej zawodowej d y r e k c j i .

4. PROPONOWANY MODEL PRYWATYZACJI PRZEWAŻAJĄCEJ C Z f ś C I SEKTORA PUBLICZNEGO

W długim o k r e s i e czasu b ę d z ie pożądane zarówno z m n i e js z e n ie o g ó ln y c h rozmiarów s e k t o r a p u b lic z n e g o , j a k i p r z e k s z t a ł c e n i e je g o w e w nę trz ne j s t r u k t u r y , P o le g a ło b y to na p rz e c h o d z e n iu z d z i a ­ ł a l n o ś c i p r o d u k c y j n e j na i n f r a s t r u k t u r a l n ą i u ż y t e c z n o ś c i p u b l i c z ­ n e j - p rz y p o z o s ta w ie n iu w rę k a c h p u b l i c z n y c h t y l k o pewnych d z i e ­ d z in o szczególn ym z n ac z e n iu z punktu w id z e n ia o b ro n n o ś c i k r a j u , z a g ro ż e n ia e k o lo g ic z n e g o oraz n i e k t ó r y c h in n y c h o c h a r a k t e r z e tzw. s t r a t e g i c z n y m . W k o n s e k w e n c ji pożądany j e s t m o ż liw ie s z y b k i , a l e p rz y z ac h o ­ waniu re g u ł g ry e k o n o m ic z n e j, p ro c e s p r y w a t y z a c j i w i ę k s z o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w małych i ś r e d n i c h , p rz y w y d z i e l e n i u w ramach p r z e d s i ę b i o r s t w n a jw ię k s z y c h dwu ro dzajów w ł a s n o ś c i p u b l i c z n e j !

- s e k t o r a o c h a r a k t e r z e w z a s a d z i e trw a ły m , z łożonego z p r z e d ­ s i ę b i o r s t w o z n a c z e n iu s w o i ś c i e s t r a t e g i c z n y m ;

- s e k t o r a typu p r z e j ś c i o w e g o , g ru p u ją c e g o p r z e d s i ę b i o r s t w a n a j ­ w ię k s z e ( p r z e w i d z ia n e g o do p r y w a t y z a c j i początkowo t y l k o c z ę ś c i o ­ w e j , o rosnącym p a k i e c i e a k c j i p ry w a tn y c h na d a l s z y c h e t a p a c h r o z ­ wojowych, w m iarę pozytywnego p rz e b ie g u w c z e ś n i e j s z y c h e t a p ó w ) .

D la t e g o w n i e z b ę d n e j n o w e l i z a c j i ustawy o p r y w a t y z a c j i p . p . n a le ż y nadać j e j b a r d z i e j w ł a ś c i w e o k r e ś l e n i e - ja k o ustawy o k o m e r c j a l i z a c j i i p r z e k s z t a ł c e n i a c h w ła s n o ś c io w y c h p r z e d s i ę b i o r s t w państwowych. Powinny być w n i e j p r z y j ę t e pewne g e n e r a ln e r o z w i ą z a ­ n i a , o b o w ią z u ją c e w p u n k c ie w y j ś c i a . P ó ź n i e j r o z w ią z a n ia t e będą mogły być korygowanej zgodnie z wynikam i u z y sk any ch doświadczeń prak­ ty c z n y c h o raz wymogami m o ż liw ie s z e r o k ie g o rachunku s p o łe c z n o - e k o ­ nomicznego (o b e jm u ją ce g o ta k w ł a ś c i w e zmienne ekonomiczne, j a k r ó ż ­ norodne, m n ie j lu b b a r d z i e j wym ierne , k o s z t y s p o łe c z n e i o g ó ln o n a ­ ro d o w e ).

Zgodnie z przeprowadzonymi w y ż e j r o z r ó ż n i e n i a m i , poza m o ż liw ie szybką p r y w a t y z a c j ą p r z e d s i ę b i o r s t w małych i w i ę k s z o ś c i ś r e d n i c h , p r z e d s i ę b i o r s t w a w i e l k i e i n i e k t ó r e ś r e d n i e o tzw. s t r a t e g i c z n y m z n a c z e n iu powinny być u j ę t e w n a s t ę p u j ą c e grupy w ł a s n o ś c i pub­ l i c z n e j :

1. S e k t o r p u b l i c z n y o c h a r a k t e r z e w z a s a d z ie tr w a ły m , o b e jm u ją ­ cy wspomniane p r z e d s i ę b i o r s t w a o z n a c z e n iu s t r a t e g i c z n y m ( t a k i e j a k

p rz e m y s ł otjronny, d z i a ł y e n e r g e t y c z n o - i n f r a s t r u k t u r a l n e , k o p a l n i c ­ two s z c z e g ó l n i e ważnych surowców i n i e k t ó r e i n n e ) . Wydaje s i ę u z a ­ s a d n io n e , aby w p u n k c ie w y j ś c i a utrzym ać u s p o łe c z n io n y c h a r a k t e r ich w ł a s n o ś c i , z p r z e s u n ię c ie m t y l k o c z ę ś c i a k c j i na samorząd . t e r y ­ t o r i a l n y i a k c j o n a r i a t p r a c o w n i c / y , tzw . zb io ro w y ( z a ł o g o w y ) , z wy- - d z ie le n ie m ta k ż e p a k i e t u a k c j i na r z e c z e k s p e r y m e n ta ln e g o a k c j o ­

n a r i a t u in d y w id u a ln e g o (p r a c o w n ic z e g o i r o l n i c z o - o b y w a t e l s k i e g o ) . Mogłoby to p rz yk ła d o w o p r z e d s t a w i a ć s i ę w sposób n a s t ę p u j ą c y :

a ) Sk arb Państwa ( p a k i e t a k c j i o g ó ln o n a ro d o w yc h ) 51% b ) in n e podmioty u s p o łe c z n io n e o c h a r a k t e r z e z d e c e n t r a liz o w a n y m : 354 - samorząd t e r y t o r i a l n y 20% - a k c j o n a r i a t p ra c o w n ic z y z b ioro w y 15% c ) in n e p r e f e r o w a n e (wspomagane) formy w s p ó łw ł a s n o ś c i ( p r a c o w n i c z e j lu b r o l n i c z o - o b y w a Ł e l s k i e j ) 14% 2 ) S e k t o r p ó ł p u b l i c z n y o c h a r a k t e r z e w z a s a d z i e p r z e j ś c io w y m , ł ą c z ą c y s i ę z pewnym progiem w i e l k o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w . P r z y k ła d o w o w p u n k c ie w y j ś c i a można by tu p r z y j ą ć h i s t o r y c z n e k r y t e r i u m 500 pra­ cownik ów, z a t r u d n io n y c h na j e d n e j z m ia n ie - p rz y u w z g lę d n i e n iu po­ ziomu u z b r o j e n i a t e c h n ic z n e g o , c z y l i k o s z t u 1 m i e j s c a p r a c y , s z c z e ­ g ó l n i e wyso kie go w przypadku e l e k t r o w n i c z y n i e k t ó r y c h zakładów p rz e m y słu maszynowego i e l e k t r o n i c z n e g o .

3) S e k t o r komunalny typu mieszanego (m ięd zy c h a r a k t e r e m trw a ły m i p r z e j ś c i o w y m ) , t j . mogący obejmować tak m n ie j s z e p r z e d s i ę b i o r s t w a o z n a c z e n iu s t r a t e g i c z n y m , j a k mogące być przedmiotem m n ie j lu b d a ­ l e j I d ą c e j p r y w a t y z a c j i .

P o n i ż e j p o d a je s i ę , ró w nie ż p rz y k ła d o w ą t y l k o , i l u s t r a c j ę l i c z ­ bową, d o t y c z ą c ą proponowanych p r o p o r c j i w ła s n o ś c io w y c h w s e k t o r a c h p ó łp u b lic z n y m i komunalnym typu p r z e j ś c i o w e g o . J a k p o p r z e d n io , i l u ­ s t r a c j a t a p o s ia d a c h a r a k t e r w y j ś c i o w y , j a k o wstęp do k o n k r e t n e j d y s k u s j i o g ó ln o n a ro d o w e j, k t ó r a powinna d o p ro w ad z ić do n i e z b ę d n e j n o w e l i z a c j i o b o w i ą z u j ą c e j ustawy o p r y w a t y z a c j i p . p . z l i p c a 1990 r . W l a t a c h p ó ź n i e j s z y c h p r z y j ę t e w s t ę p n ie p r o g i i p r o p o r c j e s t r u k t u r y w ł a s n o ś c i o w e j powinny być korygowane - s t o s o w n ie do wyników s y g n a ­ li z o w a n e g o , w ie lo c z y n n ik o w e g o rachunku spo łe c z n o - e ko n o m ic z n e g o (w któ rym zmienna k r ó t k o o k r e s o w e j r e n t o w n o ś c i j e s t t y l k o jednym z w i e ­ l u c z y n n ik ó w ) :

a ) Sk arb Państwa ( p a k i e t a k c j i ogólnonaro do w ych ) 264 b ) in n e podmioty u s p o łe c z n io n e o c h a r a k t e r z e z d e c e n t ra liz o w a n y m : 254 - samorząd t e r y t o r i a l n y 15% - a k c j o n a r i a t p ra c o w n ic z y zbioro w y ( z a ło g o w y ) • 10% c ) razem podmioty u s p o ł e c z n io n e ( a + b ) 51% d ) in ne p re fe r o w a n e formy w s p ó łw ła s n o ś c i ( p r a c o w n i c z e j lu b r o l n i c z o - o b y w a t e l s k i e j ) _______10% e ) razem podmioty u s p o łe c z n io n e i w s p ó łw ła s n o ś ć 61% f ) p a k i e t a k c j i prz ez nacz on y do sprze d a ży na

zasadach ekonom iczno-kom ercyjnych (na rz e c z tak z a ł o g i p r a c o w n i c z e j , j a k p rywatnego k a p i t a ł u

k ra jo w e g o i z a g r a n ic z n e g o ) 39%

Powyższa i l u s t r a c j a li c z b o w a odno si s i ę do s e k t o r a p ó ł p u b l i c z - nego, t j . w ramach k tó r e g o n a j w a ż n i e j s z ą r o l ę odgrywa w ła sn o ś ć ogól­ nonarodowa Skarbu P a ń s t w a . D ru gi t y p w ł a s n o ś c i p u b l i c z n e j , o k r e ś l a n e j j a k s e k t o r komunal-/ n y , c h a r a k t e r y z o w a łb y s i ę s t r u k t u r ę w ł a s n o ś c i j a k n i ż e j : a ) samorząd t e r y t o r i a l n y ( w ł a s n o ś ć komunalna) 26% b ) a k c j o n a r i a t p ra c o w n ic z y z bioro w y ( z a ło g o w y ) _______15%

c ) razem podmioty u s p o łe c z n io n e ( a + b ) 41%

d ) in ne p re fe r o w a n e formy w s p ó łw ł a s n o ś c i

p r a c o w n i c z e j lu b r o l n i c z o - o b y w a t e l s k i e j _______10% e ) razem podmioty u s p o łe c z n ia n e i w s p ó łw ła s n o ś ć 51% f ) p a k i e t a k c j i prz ez nacz on y do sp rz e d a ż y na

zasad ach ekono m iczno-ko m ercyjnych, j w . 49%

T r z e c i ą formę z d e c e n t r a liz o w a n y c h podmiotów u s p o łe c z n io n y c h p o­ winna s t a n o w ić s p ó ł d z i e l c z o ś ć , ró w nież j a k o a l t e r n a t y w a wobec p r o ­ cesu p r y w a t y z a c j i .

-J a k widać z powyższych p rz yk ła d ó w l i c z b o w y c h , w s e k t o r a c h pub­ lic z n y m i p ó łp u b lic z n y in za n a j b a r d z i e j o d p ow iedn ią uznać n a l e ż a ł o b y dom inującą r o l ę Skarbu P a ń s tw a , czy w ł a s n o ś c i o g ó ln o n a ro d o w e j. Wy­ n i k a t o z tw ard yc h wymogów ekonomicznych - d o c e n i a n i a ra chunku go­ spodarczego i p la n o w a n ia na d łu ż s z ą metę, związanego z gromadzeniem środków na. i n w e s t y c j e i p ostę p t e c h n i c z n y . P r z e d s t a w i c i e l e Skarbu Państwa w ra d ac h n a d z o rc z y c h p r z e d s i ę b i o r s t w p u b l i c z n y c h i półpub- l i c z n y c h p ow in n i t e ż d l a t e g o mieć możność p rz e g ło s o w y w a n ia wpływu

p o z o s t a ł y c h podmiotów u s p o ł e c z n i o n y c h , t j . komunalego i z ało g o w e­ go, u k t ó r y c h dominować może o p c ja p ła c o w a , t j . k o r z y ś ć d l a z a łó g na k r ó t k ą metę.

5. UWAGI KOŃCOWE I WNIOSKI

Zaczynamy j e od zaproponowania s y n t e t y c z n e j d e f i n i c j i SGR. Form ułę t ę pragniem y rozum ie ć j a k o system s p o ł e c z n i e re g u lo w a n e j g o s p o d a rk i ry n k o w e j. O k r e ś l e n i a " s p o ł e c z n e j " i " s p o ł e c z n i e r e g u ­ l o w a n e j " odnoszą s i ę do t r z e c h i c h zakresów z n a c z e n io w y c h :

1. W p o s t a c i s p o łe c z n y c h c e ló w , r e a l i z o w a n y c h , z go dn ie ze s f o r ­ mułowaniami V. G i s c a r d a d ’ E s t a i n g , w drodze i n t e r w e n c j i p ań s tw a. P o l s k ą w e r s j ę b l i ż s z e g o o k r e ś l e n i a t y c h ż e c e ló w można z w ią za ć z t r i a d ą N-P-R, tj.. och ron y i n t e r e s ó w Narodu (w s e n s i e g o s p o d a rk i n a r o d o w e j ) , P r a c y i R o d z in y 7 . 2. W f o r m ie s p o łe c z n y c h środków r e a l i z a c y j n y c h , ł ą c z ą c y c h s i ę , w m o ż l iw ie ograniczonym s t o p n i u , ze s c e n t r a l i z o w a n ą w ł a s n o ś c i ą Skarbu P a ń s t w a , a w m o ż l iw ie s ze ro k im - z n i e k a p i b a l i s t y c z n y ­ mi ro d z a ja m i w ł a s n o ś c i : z d e c e n t r a l i z o w a n e j (samorządu l o k a l n e ­ g o ) , z b i o r o w e j ( a k c j o n a r i a t u załogowego) o r a z s p ó ł d z i e l c z e j .

3. W p o s t a c i s p o łe c z n y c h , c z y l i pozapaństwow ych, i n i c j a t y w r ó ż ­ nego r o d z a ju f o r m a c j i a u t e n t y c z n e g o ruchu s p o łe c z n e g o , j a k s t o ­ w a r z y s z e n ia s p o łe c z n o - n a u k o w e , samorządy p r o f e s j o n a l n e (w f o r m ie ro z m aite g o typu iz b zawodowych) o raz i n s t y t u c j i i p r z e d s i ę b i o r s t w n i e o b l i c z o n y c h na z y s k , c z y l i tzw. n o n p r o f i t ( j a k np. f u n d a c j e ) .

W n i o s k i , w y n i k a j ą c e z powyższych ro zw aż ań, powinny d o t y c z y ć ta k samej p r a k t y k i ( p r z e p r o w a d z a n ia p ro c e s u t r a n s f o r m a c j i s y s t e ­ m o w e j), j a k p o d j ę c i a o d p ow ie dn ich badań (n a d p o ls k ą w e r s j ą k o n c e p ­ c j i SGR) i w r e s z c i e k o n s e k w e n c ji d y d a k t y c z n y c h ( d l a sposobu w y k ł a ­ d a n i a przedmiotów s p o łe c z n o - e k o n o m ic z n y c h ). N a j b a r d z i e j k o n k re t n ą Ze względu na n a w ią z y w a n ie na Z a c h o d z ie k o n c e p c j i SGR do o p c j i s o c j a l l i b e r a l n e j lu b s o c j a l d e m o k r a t y c z n e j a u t o r p r a c y p ro p o ­ n u je z w ią z a n ie j e j p o l s k i e j w e r s j i z t r a d y c j a m i p o l i t y c z n y m i m ię ­ d z y w o je n n e j NPR, c z y l i Narodowej P a r t i i R o b o t n i c z e j . S p e c y f i k ą t e j p a r t i i , s z c z e g ó l n i e i s t o t n ą w warunkach b l i s k i e g o zwią zku społeczeń­ stwa p o l s k i e g o z r e l i g i ą k a t o l i c k ą , b y ł o g ło s o w a n ie w s p ó ln i e z p r a ­ w ic ą s p o łe c z n ą w sprawach ś w ia t o p o g lą d o w y c h , p rz y jed noczesn ym g ł o ­ sowaniu w s p ó ln i e z l e w i c ą s p o łe c z n ą w k w e s t i a c h społeczno-ekonomicz- n y c h .

formę n a d a ł im ju ż a u t o r r e f e r a t u w t o j o s t a t n i e j d z i e d z i n i e o p r a ­ c ow ując szczegółowe Z a ł o ż e n i a programowe z a j ę ć z p rzedm iotów : p o l i ­ t y k a s p o łe c z n a ( ł ą c z n i e г s o c j a l n ą ) oraz p o l i t y k a gospo darcza (łą c z ­ n i e z p la n o w a n ie m ). O d s yła on z a in te r e s o w a n y c h do powyższych Z a ł o ­ żeń, k t ó r e nogą s t a n o w ić r o z w i n i ę c i e t r e ś c i obecnego r e f e r a t u w od­ n i e s i e n i u do c a ł o ś c i u j ę c i a obu t y c h , j a k ż e ważnych w obecnym o k r e ­ s i e p r z e j ś c io w y m , podstawowych d y s c y p l i n ekonomicznych.

Za s z c z e g ó l n i e i s t o t n ą d l a og ó ln yc h wyników o b e c n e j k o n f e r e n c j i K a t e d r i Zakładów P o l i t y k i Ekonom icznej może być uznana p r o p o z y c ja u j ę c i a programu t e j o s t a t n i e j . Wiąże S i ę ona ta k z samą s z e ro k o r o ­ zumianą k o n c e p c ją SG R,’ j a k z różnymi sposobami wykładu tego p r z e d ­ miotu w RFN, p rz e d sta w io n y m i na k o n f e r e n c j i w wysoce p o g łę b io n y spo­ sób, p rzez p r o f . Armina Bohneta z U n i w e r s y t e t u w G ie s s e n .

Tadeusz P r z e c i s z e w s k i

ECONOMIC ASPECTS OF THE SOCIAL HARKET ECONOMY CONCEPT

The a u t h o r makes a r e f e r e n c e to the e x p e r ie n c e of West Germany, because the p r e s e n t s o c io - e c o n o m ic s i t u a t i o n of P o la n d re se m b le s in many r e s p e c t s t h a t o f West Germany d i r e c t l y a f t e r th e Second W orld War. That e x p e r ie n c e i s l i n k e d w i t h the c o n c e p t o f s o c i a l market economy, whose West German p o i n t of d e p a r t u r e i s su p p le m e n t­ ed by the a u t h o r d i s c u s s i n g t h e a c h ie v e m e n ts of the W e s te rn s c i e n c e and p r a c t i c e o u t s i d e West Germany in the s e v e n t i e s and the e i g h t i e s . The a u t h o r ’ s own c o n c e p t of a broad u n d e r s t a n d in g of the s o c i a l market economy c o n c e p t w i l l i n v o l v e an amendment of the Law about p r i v a t i z a t i o n o f s t a t e - s e c t o r e n t e r p r i s e s . The new law s h o u ld be d r a f t e d i n a way i n a r e v e r s e d manner, t h a t i s i t s h o u ld end and l o t s t a r t w i t h p r i v a t i z a t i o n . The amended law s hould c o n t a i n i t s t h r e e d i s t i n c t e le m e n t s :

1. C o m m e r c i a liz a t i o n o f s t a t e - s e c t o r e n t e r p r i s e s - no t o n ly as a s h o r t - l a s t i n g p e r i o d of t r a n s i t i o n to p r i v a t i z a t i o n b ut a l s o as a more or le ^ s permanent system of managing the p u b l i c s e c ­ t o r o f the economy.

2. Ownership t r a n s f o r m a t i o n s aimed a t c h a n g in g a p a r t of the p r e s e n t p u b l i c ow n ers h ip i n t o v a r i o u s t y p e s of d e c e n t r a l i z e d co- o w n e rs h ip : the l o c a l s e lf - g o v e r n m e n t , the employee sto ck- ow n er- s h ip p la n s - the s o - c a l l e d c o l l e c t i v e p l a n s , the c o o p e r a t i v e o r g a ­ n i z a t i o n s , and t h e o r d i n a r y employee and a g r i c u l t u r a l c i t i z e n ow ner­ s h ip p l a n s .

3. P r o p e r p r i v a t i z a t i o n s t a r t i n g w i t h an e x t r e m e ly d i f f i c u l t p r o c e s s o f v a l u a t i n g the p r o p e r t y of an e n t e r p r i s e .

A s p e c i a l c a r e w i l l have to be d evoted to l i q u i d a t i n g th e so- c e l l e d Bermuda T r i a n g l e c o n s i s t i n g i n p a r a l y s i n g r e c i p r o c a l l y th e a c t i v i t i e s of th e top e n t e r p r i s e management, the employee s e l f - g overnm ent, and th e t r a d e u n io n . The au th o r p rop oses a p e c u l i a r s o c i a l c o n t r a c t h e r e . I n t u r n , w i t h i n th e framework of th e model of

p r i v a t i z a t i o n o f a p re d om ina nt p a r t o f the p u b l i c s e c t o r th e a u t h o r p r o p o s e s : (1) d i s t i n g u i s h i n g a r e l a t i v e l y s m a l l p u b l i c s e c t o r o f , i n p r i n c i p l e , permanent c h a r a c t e r encompassin g e n t e r p r i s e s o f a s t r a t e g i c s i g n i f i c a n c e , and (2) the s o - c a l l e d s e m i p u b l i c s e c t o r o f , i n p r i n c i p l e , t r a n s i t i o n a l c h a r a c t e r lin k e d w i t h a c e r t a i n t h r e s h o l d i n e n t e r p r i s e s i z e .

W i t h i n the n e x t few y e a r s t h e r e s h o u ld be p r e s e r v e d the m a j o r i ­ t y , i . e . 514 b lo c k of s h a r e s h e ld by th e g e n e r a l p u b l i c and o t h e r s o c i a l i z e d and c o l l e c t i v e e n t i t i e s . D u rin g a f u r t h e r s t a g e of the p r i v a t i z a t i o n p r o c e s s t h e s e s o l u t i o n s c o u ld be a d j u s t e d dependin g on th e a c q u i r e d p r a c t i c a l e x p e r ie n c e and the r e q u ir e m e n t s o f a p o s s i b l y broad s o c io - e c o n o m ic c a l c u l u s ( i n c l u d i n g b oth r e l e v a n t economic v a r i a b l e s and d i f f e r e n t s o c i a l c o s t s on th e m ic ro and the macro s c a l e ) .