Genetyczne uwarunkowania funkcjonowania mechanizmu hemostazy w chorobach układu krążenia rola polimorfizmu regionów promotorowych

A C T A U N 1 V E R S I T A T 1 S L 0 D Z I E N S 1 S

F O L IA B IO C H IM IC A ET B IO P H Y S IC A 14, 1999

Tadeusz Pietrucha, Janusz Szem raj, K r z y s z to f C hiżyński

GENETYCZNE UWARUNKOWANIA

FUNKCJONOWANIA MECHANIZMU HEMOSTAZY W CHOROBACH UKŁADU KRĄŻENIA

ROLA POLIMORFIZMU REGIONÓW PROMOTOROW YCH1

W p racy o m ó w io n o p o ten c jaln ą rolę p o lim orfizm ów reg io n u p ro m o to ro w eg o łań cu ch a b e ta fib ry n o g en u o ra z in h ib ito ra ty p u I a k ty w a to ra p lazm in o g en u (PA I-1) w c h o ro b ac h sercow o-naczyniow ych. P rzed staw io n o rów nież p o ten cjaln e m echanizm y ich o d d ziały w an ia n a u k ład hem ostazy, a tym sam ym n a zab u rz en ia fu n k c jo n o w an ia u k ład u krążenia.

Zaburzenie prawidłowego funkcjonow ania m echanizm u hem ostazy odgryw a kluczow ą rolę w patogenezie i rozw oju wielu ch oró b u k ład u krążen ia [1-3]. S pow od ow ane jest n ad m iern ą p o d aż ą lub niedoborem jed neg o, w zględnie kilku kluczow ych białek biorących udział w tym procesie. Zależy więc on o p o śred n io od regulacji ekspresji genów odpow iednich czynników krzepn ięcia i/lub fibrynolizy.

Pierwszym etapem w ekspresji genu jest tran sk ry p cja, czyli p ow stan ie n a bazie właściw ego o d cin k a D N A m R N A dla danego b iałk a, k tó ry z kolei służy ja k o m a try c a do biosyntezy łańcucha polipeptydow ego w ry b o so m ach znajdujących się p o za obszarem ją d ra kom órkow ego.

Z a p o c z ą tk o w a n ie pro cesu tran sk ry p cji p o leg a n a zw iązan iu się o d ­ pow iedniej polim erazy R N A z fragm entem D N A (p ro m o to re m ) p o p rz e­ dzającym właściwy gen. O szybkości zachodzenia tego p rocesu, o „sile” p ro m o to ra decyduje pow inow actw o polim erazy i tow arzyszących jej białek (tzw. czynników transkrypcyjn ych) do p ro m o to ra , łatw ość p rzech od zen ia w stan kom pleksu i szybkość opuszczania p ro m o to ra . Z m ienn ość genetyczna w ystępująca w tym obszarze będzie więc m iała bezpośredni wpływ na efektyw ność ekspresji.

1 P raca częściow o fin an so w an a z g ra n tu K B N N r 4 P 0 5 E 021 10. [229]

W przypadku chorób układu krążenia, takich jak zawał m ięśnia sercowego i c h o ro b a niedokrw ienna serca, do klasycznych czynników ryzyka (hiper- lipidem ia, n adciśnienie tętnicze, cuk rzy ca) doszły now e, w skazujące n a zaburzenie m echanizm u hem ostazy. Są to m . in.: wysoki poziom fibrynogenu o ra z in h ib ito ra tkanko w ego ak ty w a to ra plazm inogenu (PA I-1). N a d m iar fibrynogenu sprzyja tendencji nasilania się zm ian zakrzepow ych w łożysku naczyniow ym , a z kolei zaham ow anie procesu fibrynolizy p o p rz ez PAI-1 tendencję tę utrw ala.

Z M IE N N O Ś Ć R E G IO N U P R O M O T O R O W E G O G E N U Ł A Ń C U C H A fi F IB R Y N O G E N U

Podwyższony poziom fibrynogenu obserw ow any jest u palaczy, w przyp ad­ ku otyłości, ciąży, m en o p au z y , tow arzyszy p o d w yższon em u p ozio m ow i cholesterolu [4], Jest on uznanym czynnikiem ryzyka wielu ch o ró b u kładu k rążenia, w tym zaw ału m ięśnia sercow ego [5, 6]. W yjaśnienie genetycznych u w a ru n k o w ań podw yższonego poziom u fibrynogenu w osoczu pozw oliłoby, być m oże, n a w ytypow anie m o lek ularnych czynników p rog no sty czny ch d la tego ty p u pow ikłań. N a po d staw ie diagnostyki m o lek ularnej bardziej realna staje się m ożliw ość dość precyzyjnego w yodrębniania spośród popu lacji osób zdrow ych, grupy z podw yższonym czynnikiem ryzyka w ystąpienia ch o ró b u k ład u krążenia. Tym sam ym otw ierają się now e m ożliw ości d la odpow iednio ukierunkow any ch działań profilaktycznych.

Ł ańcu chy a, fi i y w chodzące w skład cząsteczki fibrynogenu k o d o w an e są przez geny tw orzące k laster o długości ok. 50 k p.z. znajdujący się n a długim ram ieniu chro m o so m u 4. B iosynteza cząsteczki fib ryn og en u jest więc u w a ru n k o w a n a rów n o czesn ą ek sp resją genów k o d u jący c h poszczególne łańcuchy. Szybkość tego procesu zależy od ko ordy nacji i te m p a biosyntezy ty ch łańcuchów . N ajw olniej syntetyzow any jest łańcuch fi [7]. Od tem p a biosyntezy łańcucha fi zależy więc ilość fibrynogenu w ytw arzana przez wątrobę.

S tru k tu ra regionu p ro m o to ro w eg o genu regulującego ekspresję łań cu ch a fi została dość dobrze pozn an a, m . in. n a przykładzie linii k o m ó rek w ą tro b o ­ wych H epG 2. Sekwencja nukleotydow a od -89 d o -76 stanow i konserw atyw ny elem ent transkrypcyjny specyficzny dla w ątroby, do którego wiąże się czynnik ją d ro w y w ątro b y 1 (IIN F 1 - ang. hepatic nuclear fa c to r 1) [8], E ksp resja cząsteczki fibrynogenu p o b u d za n a jest rów nież przez interleukinę 6 (IL -6) [9] (rys. 1). F a k t ten wyjaśnia, dlaczego często obserwujem y podwyższony poziom fibrynogenu u palaczy. Palenie tytoniu powoduje bowiem uw alnianie znacznych ilości IL-6 przez m ak ro fag i w płucach [10]. M iejsce w iążące IL-6 zaw iera m otyw rozp o zn aw an y także w regionach p ro m o to ro w y ch innych genów - C T G G G A [11], znajdujący się powyżej m iejsca w iążącego H N F 1 (rys. 1).

C r epr e so r

G-C

A -T

R ys. 1. L o k aliza cja zm ienności re g io n u p ro m o to ro w e g o genu łań c u ch a ¡1 fibrynogenu -4 5 5 G /A i -1 4 8 C /T . N a jb a rd z ie j „ k o rz y stn y m ” w arian tem d la zw iększonej ekspresji ła ń c u c h a fi fib ry n o g en u je s t u k ład A -455 i T~ 148 (n a ry su n k u w a ria n t do ln y ). P ojaw ienie się T w pozycji - 1 4 8 zw iększa po w inow actw o d o IL 6 , k tó r a z kolei przy czy n ia się d o zw iększenia tan sk ry p cji genu łań c u ch a fl. Jeśli n a to m ia s t w reg io n ie p ro m o to ra pojaw i się G ~ 455 i C ~ 148 (n a ry su n k u w a ria n t górny), w ów czas zm ienności te b ę d ą oddziaływ ać ujem nie n a p ro c es tra n sk ry p c ji, a ty m sam ym n a poziom

ekspresji t o UJ G e n e ty c z n e u w a ru n k o w a n ia fu n k c jo n o w a n ia m e c h a n iz m u h e m o s ta z y ...

Z m iany w sekwencji fragm entu D N A odpow iedzialnego za oddziaływ anie z interleu k in ą 6 m ają więc bezpośredni wpływ na szybkość transk ry p cji, a tym sam ym na poziom syntezy fibrynogenu w w ątrobie. T a k się dzieje np. w p rz y p ad k u w ystępow ania polim orfizm u C /T -148 [12]. Sekw encja zaw ierająca w pozycji T -148 zam iast C w ykazuje zw iększone po w inow actw o d o IL-6, a tym sam ym p ow oduje zw iększoną tran sk ry p cję genu łań cu c h a fi fibrynogenu.

Z klinicznego p u n k tu w idzenia n a uwagę zasługuje polim orfizm G /A w pozycji -455 i w spom niany ju ż wyżej polim orfizm C /T w pozycji -1 4 8 (rys. 1). B adania przeprow adzone n a p o n ad pięciotysięcznej p op ulacji osób zdrow ych wykazały, że podwyższony poziom fibrynogenu w osoczu połączony jest zazwyczaj z w ystępow aniem polim orfizm u A /G regionu p ro m o to ro w e g o łań cu ch a fi w pozycji -4 5 5 [13-16], W piśm iennictw ie nauk ow ym ok reślany on rów nież bywa ja k o R F L P (od ang. restriction frag m en t lenght polym arfism ) H ae III. W ystępow anie n u k leo ty d u A " 455 zam iast G , p ow o d u je zanik m iejsca restrykcyjnego dla enzym u H ae III, co spraw ia, że w w yniku analizy elektroforetycznej otrzym ujem y fragm enty o różnej długości będące w ynikiem traw ie n ia tym enzym em o d cin k a D N A po w ielo neg o m e to d ą P C R -u . W ykonując rozdział n a żelu agarozow ym m ożem y więc w ykryć ob ecn o ść lub b ra k m iejsca restrykcyjneg o d la H a e III, a tym sam ym dow iedzieć się, k tó ry z nukleotydó w (G czy A) znajduje się w pozycji -45 5.

Allele zawierające A -455 ulegają znacznie wyższej ekspresji niż hom ozygoty zaw ierające genotyp G /G . T ak że i w tym p rzy p ad k u w ażną rolę o dgryw a czynnik środowiskowy, taki ja k palenie papierosów. Osobnicy palący papierosy i p osiadający allele A ~ 455 ch a rak tery zu ją się najwyższym poziom em fib ­ ry nogenu [15, 17]. U niepalących jest on wyższy śred nio o ok. 8,2 % , a u byłych palaczy o 9,0% . E fekt ten zależny jest rów nież od w ieku. M ężczyźni poniżej 45 ro k u życia posiadali podw yższony p oziom fibrynogenu o 11,6% , a starsi, pow yżej 65 ro k u życia - o 4 ,5 % w sto su n k u d o osobników posiadających allele G /G [17]. Podw yższona ekspresja fibrynogenu w p rz y p ad k u genotypu A /A jest n a tyle du ża, że m o żn a ją tra k to w a ć ja k o czynnik podw yższonego ryzyka zakrzepicy [8],

B adan ia populacji islandzkich Inuitó w odznaczających się n isk ą z a p a d a l­ no ścią n a choro b ę n iedokrw ienną serca w ykazały, że częstotliw ość w y­ stęp o w an ia rzadkich alleli łań cu ch a fi fibrynogenu tow arzyszących pod w y ż­ szonem u poziom owi fibrynogenu w tej p o p u laq i jest niższa niż np. w populacji kaukaskiej [18], G eneralnie Inuici cechują się sto sun ko w o niskim poziom em osoczow ego fibrynogenu, z w yjątkiem osobn ik ów p osiad ający ch rzadk ie allele A -455. W tym p rzy p ad k u stężenie b iałk a było p orów nyw alne d o tego, ja k ie obserw uje się w analogicznej sytuacji w pop ulacji kau k ask iej [18],

M im o iż w ystępow anie korelacji pom iędzy podw yższonym poziom em fib ry n o g e n u a genotypem h o m o - lub h etero zy g o ty czn y m zaw ierającym

allel(e) A jest dość dobrze udokum entow ane, ko ntrow ersje budzi n adal zw iązek z zap ad aln o ścią na zaw ał m ięśnia sercowego czy ch o ro b ę w ieńcow ą. N a p odstaw ie b a d a ń przeprow adzonych w ram ach p ro g ra m u E C T IM [16, 19], a tak że przez G a r d e m a n n a i wsp. [20], nie m o żn a uzyskać je d n o ­ znacznej odpow iedzi, czy w ystępow anie tego rodzaju po lim orfizm u m o żn a u znać za czynnik prognostyczny ch o ró b układu krążenia. P ozornie w ydaw ać by się m ogło, żc sk o ro pow oduje on podw yższenie p oziom u fibrynogenu, k tó ry z kolei jest uznanym czynnikiem ryzyka w ystępow ania tego rodzaju pow ikłań, to ta relacja pow inna również zachodzić n a poziom ie m olekularnym . T akiej jednoznacznej zależności jed n ak d o tej p o ry nie stw ierdzono. Co więcej, b ad ając grupę pacjentów z przebytym zaw ałem m ięśnia sercow ego zaobserw ow ano, że u osób posiadających allel(e) A “ 455 wystąpił on najpóźniej (średnia wieku w m om encie przebycia zawału - 62,9 + 9,8 lat). W p rzypadku nosicieli alleli G ~ 455 średnia wieku w ynosiła 56,4 + 10,3 lata [20]. W celu dokładniejszego p o zn a n ia zależności pom iędzy zm iennością reg ion u p ro m o - torow ego łańcucha /i fibrynogenu, a w ystępow aniem ch o ró b u kładu krążen ia niezbędne są więc dalsze b ad a n ia zarów no epidem iologiczne, ja k pro w ad zo n e w w a ru n k ach in vitro n a poziom ie m o lekularnym .

P O L IM O R F IZ M R E G IO N U P R O M O T O R O W E G O PA I-1

Z aham ow anie aktyw ności system u fibrynolitycznego w osoczu w w yniku podniesienia pozio m u głów nego in h ib ito ra procesu fibrynolizy PA1-1 jest cechą ch arak tery sty czn ą dla pierwszego i naw racającego zaw ału m ięśnia sercow ego u m łodych pacjentów [21, 22], ja k rów nież d la niedokrw iennych incydentów zw iązanych z uogólnioną m iażdżycą [23], M echanizm regulacji ekspresji genu PAI-1 nie jest jeszcze całkow icie p oznany. N iem niej je d n a k w iadom o, że - podobnie jak w przypadku fibrynogenu - zm ienność w regionie p ro m o to ro w y m odgryw a w tym procesie w ażną rolę.

W ykryty niedaw no polim orfizm w pozycji -6 7 5 od m iejsca s ta rtu tra n s ­ krypcji, polegający na w ystępow aniu lub niedoborze 1 n u k leo ty d u guani- now ego (stąd określa się go często ja k o 4 G /5 G , rys. 2), w ydaje się m ieć wpływ n a poziom PAI-1 w osoczu [24, 25], O sobniki hom ozygotyczne posiadające allele 4G charak tery zu ją się wyższym stężeniem PAI-1 w osoczu. Obecność alleli 5G nie sprzyja podwyższonej ekspresji genu tego białka [24-26],

N a podstaw ie dostępnych danych eksperym entalnych tru d n o jednoznacznie ocenić użyteczność tego p a ra m e tru ja k o potencjalnego czynnika ryzyka w ystąpienia ch o ró b uk ład u krążenia.- B adania p rzep ro w ad zo n e w Szwecji w ykazały, że w populacji m ężczyzn poniżej 45 ro k u życia w ystępow aniu allelu 4G tow arzyszył 2-krotny w zrost ryzyka zakrzepicy naczyń wieńcowych

efekt dodatni C^AKTYWATO ACACGT GGGG AGTCAGC - 6 5 0 ACACGT

G

Miejsce startu transkrypcji

efekt ujem ny

R ys. 2. L o k aiizeja re g io n u p ro m o to ro w e g o PA1-I 4 G /5 G . U w iększości o so b n ik ó w w tym re g io n ie p r o m o to r a w y stęp u je sekw encja 5 G /5 G (w ersja d o ln a ) lu b h e te ro z y g o ta 5 G /4 G . Z n aczn ie rzadziej p o jaw ia się sekw encja 4 G /4 G (w ersja g ó rn a ). E fek tem tej zm ienności je s t p ra w d o p o d o b n ie

zró żn ico w an e w zajem ne o d d ziały w an ie u k ła d u D N A /A k ty w a to r/R e p re s o r

T a d e u sz P ie tr u c h a , Ja n us z S z e m ra j, K rz y sz to f C h iż y ń s k i

[25], Z kolei obserw acje przep ro w ad zo n e przez R i d k e r a i wsp. [27] nie potw ierdziły istn ien ia korelacji pom iędzy w ystęp ow aniem p olim o rfizm u 4 G /5 G a częstością zakrzepicy żylnej lub tętniczej. Z drugiej stron y, b a d a n ia przep ro w ad zo n e na dość licznej grupie pacjentów (453 osoby) z u d o k u ­ m entow any m i angiograficznie zm ianam i zakrzepow ym i w naczyniach w ień­ cow ych także w ykazały w ystępow anie korelacji pom iędzy poziom em PAI-1 a rodzajem p o lim o rfizm u regionu p ro m o to ro w e g o genu k o d u jące g o to białko. W przy p ad k u genotypu 4 G /4 G poziom ten w ynosił ok. 22,5 ng/m l, 4 G /5 G - 21,5 ng/m l, a 5 G /5G - 15,8 ng/m l [28], G e n o ty p typ u 4 G /4 G znacznie częściej w ystępow ał u pacjentów z przebytym zaw ałem m ięśnia sercow ego [28],

P O D S U M O W A N IE

Polim orfizm regionów prom otorow ych powoli staje się rów nie p opularnym pojęciem w genetyce i biologii m olekularnej, ja k m u ta c ja w o bszarze D N A kodującym białko, czyli w genie. Z diagnostycznego i m edycznego p u n k tu w idzenia istnieje jed n ak dość zasadnicza różnica pom iędzy tym i zjaw iskam i. M u tacje w ykryw ane w obrębie kodującej części genu (egzonów ) p o w o d u ją natychm iastow y efekt fenotypow y. Białko p o siad a zm ienioną stru k tu rę, np. w w yniku w ym iany jednego am inokw asu na drugi. K on sekw en cją m u tacji genowej m oże być rów nież przesunięcie ram ki odczytu lub p ojaw ienie się sekwencji nonsensow nej, w skutek czego d o syntezy białka w ogóle nie dochodzi.

W przypadku występowania polimorfizm u regionów prom otorow ych, w d o ­ tychczas poznanych przypadkach, struktura, a co za tym idzie i funkq'a białka pozostaje nie zm ieniona. M a on natom iast często wpływ n a szybkość biosynte­ zy białka, zw łaszcza pod wpływem m odulacji przez czynniki środow iskow e.

Szczególnie dobrze fakt ten m ożna zilustrow ać n a przykładzie fibrynogenu. F ib ry n o g en , p o d o b n ie ja k większość czynników p ro cesu krzepnięcia krw i i fibrynolizy, jest białkiem ostrej fazy. Po zadziałaniu bodźca, np. uszkodzenia ciągłości naczynia krw ionośnego, znaczna jego ilość zostaje d o d a tk o w o u w o ln io n a do krw i i poziom tego b iałka gw ałtow nie się p o d n o si. R eakcję ostrej fazy m o żn a wywołać m . in. intensyw nym wysiłkiem , np. ćw iczeniam i fizycznym i. Z jaw isko to w ykorzystał M o n t g o m e r y i wsp. [29] w celu zbadania roli polim orfizm u G /A -455. B adano poziom fibrynogenu u rekrutów angielskiej arm ii podd an y ch intensyw nem u 10-tygodniow em u treningow i. W m om encie rozpoczęcia treningu stężenie fibrynogenu (uw zględniając wagę ciała, palenie p apierosów i wiek) przyjęto za 100% . E fektem intensyw nego wysiłku fizycznego po 5 dniach trw an ia zajęć było obniżenie się poziom u

fibrynog enu w osoczu o ok. 12% . Jed n a k pom iędzy 1 a 3 dniem z a o b ­ serw ow ano znacznie podw yższony poziom b iałk a w osoczu, co su gero w a­ łoby, iż n astąp iła reakcja ostrej fazy sp ow od ow an a tym wysiłkiem . W za­ leżności od g en o ty p u u w zg lęd n iająceg o w sp o m n ian y p o lim o rfizm G / A ~ 45S: A A , G A , G G , stężenie fib ry n o g e n u w y no siło o d p o w ie d n io 189% , 136% lub 127% w artości podstaw ow ej (rys. 3). T a k więc, w zale­ żności od p o siadanego genotypu, odpow iedź n a bodziec środow iskow y jak im był wysiłek fizyczny u bad an y ch rekrutów arm ii angielskiej zdecy­ dow an ie się różniła.

B2SSS---1---- ---USSUA--- — |— ---SSS2S

A/A G/A G/G

R ys. 3. Po zio m uw aln ian eg o fib ry n o g en u p o d c za s reakcji ostrej fazy sp o w o d o w an ej w ysiłkiem fizycznym w zależności od ro d z aju p o lim o rfizm u G / A -455 re g io n u p ro m o to ro w e g o łań cu ch a

¡1 fib ry n o g en u (o bjaśnienia w tekście)

Z różnicow anie w ew nątrzpopulacyjne wynikające z polim orfizm u regionów p ro m o to ro w y c h tych czynników m echanizm u hem ostazy, k tó re m a ją swój u d ział w zab urzeniach układ u krążenia, daje pew ną plastyczność w reakcji n a bodźce środow iskow e. Z jaw isko to m oże tłum aczyć m . in. fa k t, że nie wszyscy palacze przechod zą zaw ał m ięśnia sercowego.

B adanie genetycznych u w a ru n k o w ań ch o ró b u k ład u k rą żen ia jed n ak że d opiero się rozwija. Jest to rozw ój niezwykle dynam iczny i bard zo obiecujący, za ró w n o jeśli chodzi o postęp w dziedzinie diagnostyki, ja k i w tera p ii [30]. J e d n ą z głów nych p rak ty c zn y ch korzyści, ja k ie m o g ą o dn ieść pacjenci z prow adzonych badań, wydaje się być możliwość w yodrębnienia genetycznych czy n n ik ó w p ro g n o sty czn y ch , k tó re pozw oliłyby precyzyjniej o szaco w ać ryzyko pojaw ienia się choroby układu krążenia, a dzięki właściwej profilaktyce n akierow anej szczególnie n a w yodrębnione grupy podw yższonego ryzyka, zapob iegać jej w ystępow aniu.

P odziękow anie

A utorzy sk ład ają serdeczne podziękow ania p. K rysty nie Siewierskiej za p om oc w w yszukaniu, zebraniu i opraco w an iu piśm iennictw a o ra z m gr. T om aszow i W ojciechow skiem u za w ykonanie rysunków .

L IT E R A T U R A

[1] P e a r s o n T. A. , L a c a v a J., W e i l H . F . C. (1997), A m . J. C lin. N u tr., 65, Suppl., S1674-S1682.

[2] D i m i n n o G. , M a n c i n i F. P., M a r g a g l i o n e M . (1997), C ard io v asc. D ru g . T h era p y , 10, 743-749.

[3] J u h a n V a g e I. (1996), A th e ro scle ro sis,. 124, Suppl., S49-S 55.

[4] B a l l e i s e n L., B a i l e y J., E p p i n g P. H . i wsp. (1985), T h ro m b . H aem o st., 54, 475-479. [5] Y a r n e l l J. W. G. , B a k e r I. A. , S w e e t n a m P. M. i wsp. (1991), C ircu la tio n , 83,

836-844.

[6] W u K. K . (1997), F ibrinolysis Proteolysis, 11, S upp. 1; 1, 31-34.

[7] R o y S. N ., M u k h o p a d h y a y G. , R e d m a n C . M . J. (1990), Biol. C h em ., 265, 6389-6393. [8] H u m p h r i e s S. E., P a n a h l o o A. , M o n t g o m e r y H . E. i w sp. (1997), T h ro m b . H aem o st., 78, 457-461. [9] D i M i n n o G. , M a n c i n i M . (1990), A rteriosclerosis, 10, 1-7. [10] M e a d e T. W. , I m e s o n J., S t i r l i n g Y . (1987), L ancet, ü, 986-988.

[11] D a l m o n J., L a u r e n t M. , C o u r t i o s G . (1993), M ol. Cell. Biol., 13, 1183-1193. [12] H u b e r P., L a u r e n t M. , D a l m o n I. (1990), J. Biol. C hem ., 265, 5695-5701. [13] I s o H ., F o l s o m A. R. , W i n k e l m a n n J. C . i wsp. (1995), T h ro m b . H a e m o s t., 73, 106-111. [14] C o n n o r J. M. , F o w k e s F. G. , W o o d J. i wsp. (1992), J. M ed . G e n et., 29, 4 8 0-482. [15] G r e e n F., H a m s l e n A. , B l o m b a c k M . i wsp. (1993), T h ro m b . H aem ost., 70, 915-920. [16] S c a r a b i n P. Y. , B a r a L., R i c a r d S. i wsp. (1993), A rterioscler. T h ro m b ., 13, 886-891. [17] T h o m a s A. E., G r e e n F. R. , H u m p h r i e s S. E. (1996), Clin. G e n et., 50, 184-190. [18] d e M a a t M. P., d e K n i j f f P., G r e e n F . R. i wsp. (1995), A rte rio scler. T h ro m b .

Vase. Biol., 15, 856-860.

[19] B e h a g u e I., P o i r i e r O. , N i c a u d V. i wsp. (1996), C ircu la tio n , 93, 4 4 0 -4 4 9 . [20] G a r d e m a n n A. , S c h w a r t z O. , H a b e r b o s c h W . i w sp. (1997), T h ro m b . H aem o st.,

77, 1120-1126.

[21] H a m s t e n A., W i m a n B., d e F a i r e U. i wsp. (1997), N . Engl. J. M ed., 313, 1557-1563. [22] H a m s t e n A. , d e F a i r e U. , W a l d i u s G . i w sp. (1987), L an cet, 2, 3-9.

[23] C o r t e i l a r o M. , C o f r a n c e s c o E., B o s c h e t i C . (1993), A rterio scler. T h ro m b ., 13, 1412-1417. [24] D a w s o n S. J., W i m a n B. , H a m s t e n A . i w sp., (1993), J. Biol. C h em ., 268, 10739-10745. [2 5 ] E r i k s s o n P., K a l l i n B. , v a n t ’ H o o f t F . M . i w sp. (1995), P ro c. N a tl. A cad . Sei. U S A , 92, 1851-1855. [26] Y e S., G r e e n F. R., S c a r a b i n P. Y. i w sp. (1995), T h ro m b . H a em o st., 74, 837-841. [27] R i d k e r P. M. , H e n n e k e n s C. H. , L i n d p a i n t n e r K . i w sp. (1997), C ircu latio n , 95, 59-62.

[28] O s s e i g e r n i n g N. , M a n s f i e l d M. W. , S t i c k l a n d M . H. i wsp. (1997), A rterioscler. T h ro m b . Vase. Biol., 17, 33-37.

[29] M o n t g o m e r y H. E. , C l a r k s o n P., N w o s e O. M. i w sp. (1996), A rterio scler. T h ro m b . Vase. Biol., 16, 386-391.

[30] C h o j n o w s k a K . (1997), K a rd io lo g ia Pol., 46, 351-362.

W płynęło d o R edakcji P ra c o w n ia B iotechnologii M edycznej

F o lia biochim ica et b io p h y sica Z a k ła d u Biochem ii

24.04.1998 A k a d e m ia M e d y czn a w Ł odzi

K lin ik a K ard io lo g ii A k a d em ia M ed y czn a w Ł odzi

Tadeusz Pietrucha, Ja n u sz Szem raj, K r z y s z to f C h izy iu k i

G E N E T IC D E T E R M IN A N T S O F H A E M O S T A S IS IN C A R D IO V A S C U L A R D IS E A S E S T H E R O L E O F G E N E P R O M O T O R R E G IO N S

In this review the p o te n tial role o f p o ly m o rp h ism gene p ro m o te r reg io n s o f b eta-ch ain fib rin o g en and p lasm in o g en a ctiv ato r in h ib ito r type I (PA I-1) in card io v ascu la r disease is discussed. T h e th o ro u g h discussion covers th e p o ten tial m echanism s o f th eir effect.