Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej na przykładzie stosunków Unia Europejska - Chiny

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 734. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Helena Tendera-Właszczuk Katedra Europejskiej Integracji Gospodarczej. Hanna Kelm Katedra Europejskiej Integracji Gospodarczej. Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej na przykładzie stosunków Unia Europejska–Chiny 1. Wprowadzenie Gospodarka światowa ma charakter dynamiczny nie tylko ze względu na zmieniający się zakres i strukturę powiązań pomiędzy jej podmiotami, ale również z powodu zmian zachodzących w samych podmiotach. W miarę upływu czasu zmienia się układ sił w gospodarce światowej w kierunku rosnącego znaczenia pewnych jej podmiotów. Po drugiej wojnie światowej mamy do czynienia z trzecią poważną zmianą układu sił w gospodarce światowej. W latach 70. ubiegłego stulecia po okresie największego znaczenia państw „triady”, tj. USA, Europy Zachodniej oraz Japonii, nastąpił okres wyraźnej dominacji korporacji transnarodowych i wielonarodowych, jako najważniejszych podmiotów gospodarki światowej, o potencjale przekraczającym często wielkość rocznego PKB większości państw świata. Mimo że kapitał macierzysty korporacji pochodzi z najbardziej rozwiniętych gospodarczo krajów świata, głównie z krajów „triady”, znacząco zmieniły one gospodarkę światową, tworząc nowy rodzaj zależności, powiązań i regulacji. W ostatnich dziesięcioleciach ma miejsce kolejna zmiana układu sił w gospodarce światowej, która polega na gwałtownym wzroście znaczenia Chin i Indii na. Buk.indb 79. 1/16/08 2:38:02 PM.

(2) Helena Tendera-Właszczuk, Hanna Kelm. 80. arenie międzynarodowej. Jeszcze do niedawna te wyróżniające się pod względem liczby ludności i obszaru kraje, nie miały szczególnego znaczenia gospodarczego. Koncepcje przemian realizowane w gospodarkach tych krajów sprawiły jednak, że zadziwiają one od kilku lat tempem rozwoju gospodarczego, wzrostem udziału w handlu międzynarodowym oraz zwiększającym się znacznie poziomem inwestycji zagranicznych. Międzynarodowa konkurencyjność gospodarek powszechnie traktowana jest jako najważniejszy czynnik wzrostu. Konkurencyjność ta jest postrzegana nie tylko jako warunek zwiększania udziału w eksporcie światowym, ale jako sposób na efektywne wykorzystanie zasobów krajowych oraz przyciąganie zagranicznych inwestycji i technologii. Kompleksowe zdefiniowanie pojęcia międzynarodowej konkurencyjności jest jednak zadaniem szczególnie trudnym, m.in. ze względu na wielowymiarowość i wieloaspektowość tego zjawiska. Wielu znanych ekonomistów posługuje się tym pojęciem, nie formułuje jednak jego definicji. Szczególnie ważne w rozważaniach nad konkurencyjnością jest rozróżnienie pojęć: pozycja konkurencyjna i zdolność konkurencyjna. Pojęcia te dotyczą tego samego przedmiotu badań, zwracają jednak uwagę na inne jego aspekty. Pojęcie pozycji konkurencyjnej wywodzi się z teorii wymiany międzynarodowej, pojęcie zdolności konkurencyjnej powstało natomiast na gruncie teorii wzrostu gospodarczego. D. Huebner przez międzynarodową konkurencyjność gospodarki rozumie atrakcyjność cenową i pozacenową eksportowanych przez dany kraj towarów i usług, będących substytutami dóbr importowanych. Definicja ta wydaje się szczególnie przydatna w analizowaniu pozycji gospodarki Chin jako podmiotu gospodarki światowej. Od lat 70. ubiegłego stulecia podkreśla się bowiem rosnącą rolę konkurencji pozacenowej i malejące znaczenie strategii niskich cen na rynkach międzynarodowych. Podkreśla się, że elementem walki konkurencyjnej jest jakość, bezpieczeństwo, niezawodność, poziom techniczny i technologiczny wyrobów. Pojawienie się Chin na arenie międzynarodowej jako jednej z największych potęg handlu światowego, skłania jednak do ponownej refleksji nad znaczeniem strategii niskich cen w pozyskiwaniu rynków zagranicznych. Celem niniejszego opracowania jest analiza pozycji gospodarki Chin na tle najbardziej rozwiniętych pod względem gospodarczym państw świata, ze szczególnym uwzględnieniem Unii Europejskiej. Szybki i bezprecedensowy wzrost gospodarki chińskiej powoduje bowiem poważne zmiany w kształcie i zakresie powiązań gospodarki światowej, czyniąc Chiny jednym ze strategicznych aktorów globalnych. Ofiarą rosnącej globalnej konkurencyjności gospodarki Chin wydaje D. Huebner, Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki a strategia rozwoju, „Ekonomista” 1994, nr 3. . Buk.indb 80. 1/16/08 2:38:02 PM.

(3) Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej…. 81. się Unia Europejska, która od lat stara się zmniejszyć dystans dzielący ją, od Stanów Zjednoczonych. Pojawienie się nowego, niezwykle dynamicznego aktora na globalnej scenie znacząco pogarsza pozycję konkurencyjną Unii. Pojawia się pytanie, czy rosnąca w takim tempie pozycja konkurencyjna Chin na arenie międzynarodowej nie zagraża bezpieczeństwu ekonomicznemu Unii Europejskiej. 2. Analiza podstawowych wskaźników gospodarczych wybranych krajów Chiny to kraj o największej liczbie ludności na świecie. W 2005 r. liczyły 1 mld 315 mln mieszkańców, tj. ok. 1/5 ludności świata, co stanowiło potencjał blisko 3-krotnie wyższy w porównaniu z UE-25 i blisko 4,5-krotnie wyższy od potencjału ludnościowego największej potęgi gospodarczej świata – Stanów Zjednoczonych. W stosunku do 2004 r. w Chinach nastąpił przyrost ludności o 15 mln, co dla porównania stanowi łączną liczbę ludności Czech i Danii lub Belgii i Finlandii. Od lat 80. tempo rozwoju tego kraju osiąga najwyższe w świecie wskaźniki. W latach 1980–1990 roczny realny przyrost PKB per capita wynosił średnio 10%, w następnej dekadzie natomiast – 10,7%. W prognozach dla 2002 r. zakładano, że stopa wzrostu PKB Chin nie przekroczy 7%. Ostatecznie jednak prognozy te nie sprawdziły się, a stopa wzrostu osiągnęła 8%. Tym większe zdumienie analityków wywołał 9,3% wzrost w 2003 r. i 9,5% w 2004 r. Prognozy na 2005 r. charakteryzowały się zróżnicowanymi wartościami stopy wzrostu PKB Chin: od 8,1% (Economist Intelligence Unit) do 8,3%. Drugą najszybciej rozwijającą się gospodarką świata są Indie, które według prognoz rozwijały się w 2005 r. w tempie 7,5%. Stopa wzrostu PKB w Chinach jest więc ponad 2,5-krotnie wyższa niż w Stanach Zjednoczonych, ponad 3,7 razy wyższa niż w Unii Europejskiej, a ponad 4,8 razy wyższa niż w Japonii (por. rys. 1 oraz tabele 1 i 2). Pod względem wielkości PKB na jednego mieszkańca Chiny w 2005 r. znalazły się na 33 pozycji na świecie. Wielkość ta jest jednak wynikiem zastosowania w przeliczeniach sztywnego kursu juana do dolara (por. tabela 1). K. Barysch, C. Grant, M. Leonard, Embracing the Dragon. The EU’s partnership with China, Center for European Reform, London 2005, s. 124. . M. Dobroczyński, Chiny jako nowy czynnik w globalnym układzie sił ekonomiczno-politycznych [w:] Problemy regionalne i globalne we współczesnej gospodarce światowej, red. J. Rymarczyk, W. Michalczyk, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 2005.. China Quarterly Update, World Bank Office, Beijing, February 2005, http://www.worldbank.org z 21.12.2005. . Buk.indb 81. http://epp.eurostat.cec.eu.int z 20.12.2005.. 1/16/08 2:38:02 PM.

(4) Helena Tendera-Właszczuk, Hanna Kelm. 82. Tabela 1. Podstawowe wskaźniki gospodarcze wybranych krajów – prognozy na 2005 r. Państwo Indie Chiny Ukraina Bułgaria Rumunia Turcja Rosja Łotwa Litwa Polska Słowacja Estonia Węgry Czechy Tajwan Portugalia Grecja Hongkong Singapur Hiszpania Włochy Japonia Niemcy Belgia Francja Finlandia Wielka Brytania Holandia Austria USA Szwecja Irlandia Dania Norwegia. Stopa wzrostu PKB PKB (w %) (w mld USD) 7,5 8,1 7,0 4,0 5,2 4,3 5,8 5,5 6,5 4,5 5,1 6,0 4,0 4,1 4,8 2,3 3,4 4,7 4,9 3,0 1,8 1,7 1,9 2,5 2,4 3,0 2,3 2,0 2,4 3,2 2,7 4,9 2,5 3,0. 701,0 1780,0 77,0 28,0 81,0 304,0 623,0 13,0 2,4 279,0 49,0 12,0 112,0 122,0 333,0 184,0 216,0 162,0 107,0 1100,0 1830,0 4790,0 2930,0 378,0 2221,0 199,0 2350,0 640,0 32,0 12280,0 394,0 200,0 264,0 254,0. Inflacja (w %) 5,7 2,5 8,0 4,7 8,4 19,5 9,9 3,5 1,6 3,3 5,7 3,2 4,7 2,4 1,4 2,2 2,9 0,4 1,6 2,5 2,0 0,2 1,5 1,6 1,9 1,3 1,8 1,5 1,7 2,5 1,6 2,2 2,0 2,5. Liczba ludności (w mln) 1100,0 1315,5 46,9 7,7 21,7 73,3 143,7 2,3 3,4 38,1 5,4 1,3 10,0 10,2 22,9 10,4 10,7 7,1 4,3 41,3 58,1 127,4 82,7 10,4 60,6 5,3 60,7 16,4 8,2 295,7 9,1 4,1 4,5 4,6. Źródło: Economist Intelligence Unit 2005, http://www.eiu.com z 20.12.2005.. Buk.indb 82. PKB (per capita w USD) 640 1360 1630 3590 3720 4150 4330 5800 7110 7300 8940 9310 11210 11960 14560 17680 20210 22970 25070 26660 31410 31550 35450 36430 36630 37740 38670 38950 39130 41530 43480 48250 48920 55290. 1/16/08 2:38:03 PM.

(5) Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej…. 83. Według ekspertów kurs juana jest czterokrotnie niedowartościowany. Po uwzględnieniu realnej wartości juana Chiny są obecnie czwartą potęgą gospodarczą świata, po USA (30%), UE (20%) oraz Japonii (13%), wytwarzając 12% produktu światowego. Dla porównania, Rosja wytwarza 2,5% światowego PKB. Prognozy wskazują, że przy utrzymaniu 7% stopy wzrostu PKB w Chinach w długim okresie, w 2015 r. możliwe jest zrównanie wartości wytwarzanego produktu w trzech potęgach gospodarczych. Tabela 2. Tempo wzrostu PKB w Chinach w latach 2000–2005 (w %) PKB. Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (prognozy). Źródło: opracowanie własne na podstawie China Quarterly Update.. 8,0 7,5 8,0 9,3 9,5 8,3. Wzrost PKB (w %). 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005 (prognozy). Rys. 1. Tempo wzrostu PKB w Chinach w latach 2000–2005. Źródło: opracowanie własne na podstawie China Quarterly Update.. Chiny charakteryzuje ponadto najszybszy i największy w skali światowej wzrost wskaźnika HDI, oceniającego poziom dobrobytu. Świadczyć o tym może. . Buk.indb 83. China Quarterly Update.. Bez korekty kursu juana Chiny wytwarzają około 4% światowego PKB. China Quarterly Update.. 1/16/08 2:38:04 PM.

(6) 84. Helena Tendera-Właszczuk, Hanna Kelm. to, że w 2002 r. nastąpił bezprecedensowy spadek liczby ludności wiejskiej żyjącej w ubóstwie do 28 mln osób, w porównaniu z liczbą 125 mln w 1985 r.. Można wyróżnić kilka niewątpliwych atutów gospodarki chińskiej, mających wpływ na tempo jej rozwoju, a mianowicie: – największe na świecie zasoby taniej siły roboczej; ludność aktywna zawodowo stanowi 57,6% ogółu ludności, tj. 757 mln 440 tys., – poziom kwalifikacji pracowników jest stosunkowo wysoki, – ogromne zdyscyplinowanie i pracowitość narodu, – najniższy poziom ochrony socjalnej pracowników, przejawiający się dumpingiem socjalnym, który powoduje, że Chiny charakteryzują się jednymi z najniższych kosztów siły roboczej na świecie, – jeden z największych na świecie rynków konsumenckich o ogromnych perspektywach rozwoju, – gospodarka o bardzo wysokiej dynamice wzrostu, utrzymującej się na najwyższym poziomie na świecie od lat 80., – największy na świecie wzrost branż wysokich technologii (w 2004 r. wyniósł 20,6% w dużych przedsiębiorstwach, o przychodach powyżej 600 mln USD), – najszybsza w gospodarce światowej dynamika sprzedaży urządzeń telekomunikacyjnych, optycznych i elektronicznych, – najszybsza na świecie dynamika produkcji samochodów, których wytworzono w 2004 r. aż 2,02 mln, co oznacza wzrost o 85% w stosunku do roku poprzedniego. 3. Analiza wymiany handlowej regionów i wybranych krajów Wzrost gospodarczy Chin bezpośrednio przekłada się na udział tego kraju w światowych obrotach handlowych. W latach 1990–2000 średnioroczny światowy przyrost wartości eksportu wynosił 6%. W tym czasie analogiczny wskaźnik dla Europy Środkowo–Wschodniej wynosił 10%, dla Ameryki Łacińskiej 9%, dla USA 7%, dla Japonii 5%, a dla UE-15 4%. W tym samym okresie wskaźnik dla Chin był równy 15%, co stanowiło najwyższą wartość wśród wszystkich regionów i krajów świata. W 2002 r. światowy przyrost eksportu w porównaniu z rokiem poprzednim wyniósł 4%, w Chinach natomiast 22%. Z kolei w 2003 r. analogiczny wskaź-. B. Tertrais, Europe and the Emergence of China, European Security Forum, CePS-IISS, Brussels 2005.. Buk.indb 84. 1/16/08 2:38:05 PM.

(7) Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej…. 85. nik wyniósł dla gospodarki światowej rekordowe 16%, natomiast dla Chin 35%10. Wpływ na tak wysokie wskaźniki miało nie tylko ożywienie w gospodarce światowej, ale przede wszystkim niski kurs dolara, stymulujący wzrost eksportu na skutek powiązania juana z walutą amerykańską. W latach 1990–2000 średnioroczny światowy przyrost wartości importu wynosił 6%. W tym czasie analogiczny wskaźnik dla Europy Środkowo–Wschodniej i Ameryki Łacińskiej wynosił 12%, dla USA 9%, dla Japonii 5%, a dla UE-15 4%. W tym samym okresie wskaźnik dla Chin był równy 15%, co stanowiło najwyższą wartość wśród wszystkich regionów i krajów świata. W 2002 r. światowy przyrost importu w porównaniu z rokiem poprzednim wyniósł 4%, w Chinach natomiast 21%. Z kolei w 2003 r. analogiczny wskaźnik wyniósł dla gospodarki światowej rekordowe 16%, natomiast dla Chin 40%11 (por. tabela 3). Tak wysoki wskaźnik spowodowany był przede wszystkim dwoma czynnikami: wzrostem cen ropy naftowej, która stanowi jedną z podstawowych pozycji po stronie importu, gdyż Chiny zużywają 15% światowej produkcji ropy, oraz dużym wzrostem popytu krajowego. Tabela 3. Regionalna wymiana towarowa w latach 1999–2003 Eksport Wyszczególnienie. Wartość (w mld USD) 2003. Świat. 7274. USA. 724. Ameryka Północna. Ameryka Łacińska Europa Zachodnia. 377. 3141. Roczna zmiana (w %) 1999– –2000. 2002. 2003. 7. –5. 4. 16. 6. 7. 9. 4. 0. 6. 17. 7557. 1990– –2000. 2002. 2003. 9. 2. 4. 16. 2. 9. 1552. 1306 366. 3173. 6. 9. 12 4. 5. 4. 3 18. 7. 17. 17. 2914. Jednolity rynek wewnętrzny. 5. 1114. 5. 2. 19. 1795. 4. 6. 18. 1800. 4. 6. 18. 400. 10. 10. 28. 378. 8. 11. 27. 11. 4. –7. 9. 1099. 10. 6. 4. 9. 2003. Roczna zmiana (w %). 2894. Gospodarki przechodzące proces transformacji. 4. –5. 5. Wartość (w mld USD). UE-15. Handel zagraniczny. Buk.indb 85. 996. Import. 18. World Trade Report 1990–2004, http://www.wto.org z 21.12.2005.. Ibidem.. 1/16/08 2:38:05 PM.

(8) Helena Tendera-Właszczuk, Hanna Kelm. 86. cd. tabeli 3. Wyszczególnienie. Europa Środkowo-Wschodnia. Federacja Rosyjska Afryka. Bliski Wschód Azja. Japonia Chiny. Eksport Wartość (w mld USD). Import. Roczna zmiana (w %). Wartość (w mld USD). Roczna zmiana (w %). 2003. 1999– –2000. 2002. 2003. 2003. 1990– –2000. 2002. 2003. 191. 10. 15. 29. 225. 12. 11. 27. 135. . 4. 26. 74. . 12. 24. 173. 3. 1897. 8. 290. 472. 438. 7. 5. 15. Źródło: World Trade Report 1990–2004.. 2 1 8. 22. 16 17. 3. 13. 22. 35. 165. 3. 1734. 8. 188. 383. 413. 5. 5. 15. 4 3. 6 –3 21. 17. 9. 19. 14. 40. W 2003 r. wiodącym krajem–eksporterem w wymianie towarowej świata były Niemcy z 10% udziałem. Na drugim miejscu, z udziałem równym 9,7%, znalazły się Stany Zjednoczone. Chiny wraz z Hongkongiem zajęły trzecie miejsce na świecie z udziałem równym 9,1% (por. tabela 4). W tymże roku największym światowym importerem towarów były Stany Zjednoczone z udziałem w światowym imporcie równym 16,8%. Drugim krajem wśród importerów były Chiny z Hongkongiem z udziałem 8,5% (por. tabela 4). Należy podkreślić, że w gospodarce Chin utrzymuje się od wielu lat znacząca nadwyżka eksportu nad importem, co jest charakterystyczne dla gospodarek krajów dynamicznie się rozwijających. Dla przykładu, w 1995 r. dodatnie saldo wymiany handlowej wynosiło 16,7 mld USD, w 2000 r. 24,1 mld USD, a w 2004 r. 32 mld USD. Wartość eksportu Chin12 w latach 1995–2004 wzrosła 4 razy, natomiast wartość importu 4,2513 (por. tabele 5 i 6 oraz rys. 2 i 3). Według szacunków eksport Chin w 2005 r. w stosunku do roku poprzedniego wzrósł o 35%, podczas gdy import o 36%14.. 12 13. Bez Hongkongu.. China Quarterly Update.. D. Shambaugh, The New Strategic Triangle: U.S. and European Reaction to China Rise, The Washington Quarterly, Summer 2005. 14. Buk.indb 86. 1/16/08 2:38:06 PM.

(9) Buk.indb 87. Chiny z Hongkongiem. Belgia. 9,7. 3,4 3,0. 224,0. 3,6. 3,9. 3,9. 4,1. 5,1. 5,9. 6,3. 254,6. 272,1. Źródło: World Trade Report 2004.. 11. 10. Kanada. 9. 290,2. Włochy. 8. 293,4. Wielka Brytania. 6. Holandia. 303,9. Francja. 5. 7. 384,7. Chiny. 4. 438,4. 724,0 471,9. USA. Japonia. 2. 3. 10,0. 748,4. Niemcy. 1. Udział. Wartość. Eksporterzy. Miejsce w rankingu światowym. 4. 11. 18. 8. 14. 20. 8. 16. 35. 13. 22. 11. 10. 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. Miejsce Roczna w rankingu zmiana (w %) światowym. Chiny z Hongkongiem. Belgia. Kanada. Holandia. Włochy. Japonia. Wielka Brytania. Francja. Chiny. Niemcy. USA. Importerzy. Tabela 4. Najwięksi eksporterzy i importerzy w wymianie towarowej świata w 2003 r. (w mld USD). 601,7. 232,6. 234,3. 245,6. 261,1. 289,0. 383,0. 388,3. 388,4. 412,8. 1305,6. Wartość. 7,7. 3,0. 3,0. 3,2. 3,4. 3,7. 4,9. 5,0. 5,0. 5,3. 16,8. Udział. 23. 12. 18. 8. 19. 17. 14. 12. 18. 40. 9. Roczna zmiana (w %). Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej… 87. 1/16/08 2:38:07 PM.

(10) Helena Tendera-Właszczuk, Hanna Kelm. 88. Tabela 5. Wielkość importu Chin (w mld USD) Rok. Import. 1995 2000 2001 2002 2003 2004. 132,1 225,1 243,6 295,2 412,8 561,4. Źródło: opracowanie własne na podstawie China Quarterly Update. 600 mld USD. 500 400 300 200 100 0. 1995. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. Rys. 2. Wielkość importu Chin. Źródło: opracowanie własne na podstawie China Quarterly Update.. Struktura geograficzna handlu zagranicznego Chin jest stabilna. Najważniejszymi partnerami handlowymi są kraje Azji, w tym Hongkong, Japonia, kraje ASEAN, Korea Południowa i Tajwan. W 2002 r. były one odbiorcami towarów chińskich o łącznej wartości 152,6 mld USD, w 2003 r. natomiast 195,73 mld USD. Tabela 6. Wielkość eksportu Chin (w mld USD) Rok 1995. 2000. 148,8. 249,2. 2001. 266,2. 2003. 438,4. 2002 2004. Źródło: opracowanie własne na podstawie China Quarterly Update.. Buk.indb 88. Eksport. 325,6. 593,4. 1/16/08 2:38:07 PM.

(11) mld USD. Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej… 700 600 500 400 300 200 100 0. 1995. 2000. 2001. 89. 2002. 2003. 2004. Rys. 3. Wielkość eksportu Chin. Źródło: opracowanie własne na podstawie China Quarterly Update.. Wśród krajów najważniejszym partnerem handlowym Chin po stronie eksportu są Stany Zjednoczone, które w 2003 r. zaimportowały towary chińskie o wartości 92,47 mld USD, co stanowiło wzrost o 32,2% w stosunku do roku poprzedniego. Następnym partnerem na liście importerów był Hongkong – wartość towarów pochodzących z Chin wynosiła w jego wypadku 76,29 mld USD, co oznaczało wzrost o 30,5% w stosunku do roku poprzedniego15 (por. tabela 7 i rys. 4). Tabela 7. Najwięksi partnerzy Chin w eksporcie w latach 2002–2003. Kraj. Wartość eksportu Chin (w mld USD) 2002. 2003. 69,95. 92,47. UE-15. 48,20. 72,15. kraje ASEAN. 23,60. 30,92. 6,60. 9,00. USA. Hongkong Japonia. Korea Południowa. Tajwan Rosja. 58,50. 48,40 15,50 3,50. 76,29 59,42. 20,10 6,03. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.exporter.pl/kraje/k_azja/chiny.html z 18.12.2005.. 15. Buk.indb 89. Pozycja UE w handlu z Chinami zostanie omówiona w dalszej części artykułu.. 1/16/08 2:38:08 PM.

(12) Helena Tendera-Właszczuk, Hanna Kelm. 90. mld USD. 100 80 60 40 20 0. USA. Hongkong UE-15. Japonia 2002. kraje Korea Tajwan ASEAN Południowa. Rosja. 2003. Rys. 4. Najwięksi partnerzy Chin w eksporcie w latach 2002–2003. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.exporter.pl/kraje/k_azja/chiny.html.. W 2003 r. Japonia była importerem chińskich towarów o wartości 59,42 mld USD, co w stosunku do roku poprzedniego stanowiło przyrost o 22,7%. W tymże roku kraje ASEAN zakupiły z Chin towary o wartości 30,92 mld USD (wzrost o 31,1% w stosunku do roku poprzedniego), Korea Południowa o wartości 20,1 mld USD (wzrost o 29,4%), Tajwan o wartości 9 mld USD (wzrost o 36,7%) i Rosja o wartości 6,03 mld USD (wzrost o 71,4%)16. Największą nadwyżkę w handlu w 2003 r. Chiny zanotowały z Hongkongiem 65,17 mld USD, w porównaniu z 47,7 mld USD w 2002 r. (wzrost o 36,6%), oraz z USA 58,61 mld USD, w porównaniu z 42,7 mld USD w 2002 r. (wzrost o 37,25%). Należy zaznaczyć, że Chiny uzyskują znaczącą przewagę konkurencyjną w eksporcie wielu przemysłowych artykułów konsumpcyjnych, głównie elektroniki, artykułów gospodarstwa domowego, tekstyliów i obuwia. Ta grupa towarowa stanowi blisko 55% wartości eksportu. Maszyny i urządzenia stanowią ponad 35% wartości eksportu. Chiny są natomiast znaczącym odbiorcą paliw i surowców. Są największym światowym konsumentem stali, rud żelaza, cynku, miedzi, cyny i platyny. Zajmują drugą pozycję w światowej konsumpcji ropy naftowej, ołowiu i aluminium17. Import ropy naftowej w 2003 r. w stosunku do roku poprzedniego wzrósł o 31,3%, a stali walcowanej o 51,8%. Pozycję Chin w handlu światowym w znaczący sposób umocniło przyjęcie tego kraju do WTO w listopadzie 2001 r. Członkostwo w liczącej 147 krajów organizacji spowodowało ograniczenie dotowania przedsiębiorstw państwowych, ogra16 17. Buk.indb 90. Por. tabela 7 oraz rys. 4.. Por. M. Dobroczyński, op. cit., s. 74.. 1/16/08 2:38:09 PM.

(13) Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej…. 91. niczenie protekcjonizmu handlowego i zwiększony napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Uwiarygodniło też Chiny jako światowego partnera handlowego, otwierając chiński rynek na towary pochodzące z importu, ale równocześnie gwarantując eksporterom chińskim szeroki dostęp do rynków krajów członkowskich WTO na stabilnych zasadach. Warunkiem przystąpienia Chin do WTO było wprowadzenie reform, wynikających z wymogów członkowskich, m.in. liberalizacja zasad kontraktów handlowych, wprowadzenie ułatwień w prowadzeniu działalności gospodarczej przez chińskich i zagranicznych przedsiębiorców, zmiany w sektorze usług bankowych, ubezpieczeniowych, korzystne głównie dla zagranicznych inwestorów. 4. Analiza wymiany handlowej Unii Europejskiej z Chinami W 2003 r. Unia Europejska (UE-15 i 10 ówcześnie kandydujących krajów) była największym światowym eksporterem, z udziałem stanowiącym 19,4%. W tym samym roku udział USA w światowym eksporcie wynosił 13,7%, natomiast Japonii 8,6%. W tym samym roku Unia Europejska była drugim po USA światowym importerem, z udziałem w światowym imporcie równym 19,3%. Udział USA wynosił 23,1%, a udział Japonii, która znalazła się na trzecim miejscu – 6,7%. Wartość unijnego eksportu w 2003 r. wyniosła 2761,581 mld EUR, z czego 1878,514 mld EUR przypadało na kraje członkowskie ugrupowania, natomiast 883,1 mld EUR przypadało na eksport zewnętrzny. Tabela 8. Najważniejsze kierunki eksportu UE w latach 2002–2004 Kraj USA Szwajcaria Nowe kraje członkowskie oraz kraje kandydujące (BG, RO, TR) Chiny (bez Honkongu) Rosja Japonia. Turcja. Norwegia. Hongkong. 2002. Wartość eksportu (w mld EUR) 2003. 247,04. 226,53. 234,14. 51,50. 58,31. 71,92. 34,87. 41,17. 48,13. 72,63. 34,27. 71,24. 37,09. 43,43. 40,95. 28,03. 27,56. 25,45. 20,24. 75,03. 45,71. 43,21. 29,44. 38,02. 18,30. 19,16. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://epp.eurostat.cec.eu.int z 18.12.2005.. Buk.indb 91. 2004. 30,75. 1/16/08 2:38:09 PM.

(14) Helena Tendera-Właszczuk, Hanna Kelm 300 250 200 150 100. 2002. 2003. Hongkong. Norwegia. Turcja. Japonia. Rosja. Chiny (bez Honkongu). NKC + BG, RO, TR. 0. Szwajcaria. 50 USA. Wartość eksportu (w mld EUR). 92. 2004. Rys. 5. Najważniejsze kierunki eksportu UE w latach 2002–2004. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://epp.eurostat.cec.eu.int z 18.12.2005.. Wartość unijnego importu w tym samym roku wyniosła 2721,929 mld EUR, z czego 1781,013 mld EUR stanowiło import w ramach jednolitego rynku wewnętrznego UE, natomiast 940,916 mld EUR stanowił import zewnętrzny Unii. Tabela 9. Najważniejsze kierunki importu UE w latach 2002–2004 Kraj. 2002. USA. 181,82. Rosja. 61,91. Chiny (bez Hongkongu) Japonia Szwajcaria Norwegia. Nowe kraje członkowskie oraz kraje kandydujące (BG, RO, TR). Turcja. Hongkong. Wartość importu (w mld EUR) 2003. 157,39. 157,67. 89,60. 105,40. 126,91. 73,31. 72,01. 73,74. 47,96. 50,96. 56,04. 41,76. 45,48. 53,57. 23,57. 25,86. 30,95. 61,41. 10,18. 67,78. 58,79. 9,91. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://epp.eurostat.cec.eu.int z 18.12.2005.. Buk.indb 92. 2004. 80,48. 61,46. 9,92. 1/16/08 2:38:10 PM.

(15) Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej…. 93. 2002. 2003. Hongkong. Turcja. NKC + BG, RO, TR. Norwegia. Szwajcaria. Japonia. Rosja. Chiny (bez Hongkongu). 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0. USA. Wartość importu (w mld EUR). Wśród zewnętrznych partnerów handlowych Unii największe znaczenie miały Stany Zjednoczone, z udziałem 25,6% w unijnym eksporcie w 2003 r. oraz 16,7% po stronie importu18. W 2004 r. Chiny wraz z Hongkongiem plasowały się na trzecim miejscu wśród zewnętrznych partnerów handlowych UE w eksporcie, po USA i Szwajcarii (por. tabela 8 i rys. 5). W tym samym roku Chiny (z Hongkongiem) były drugim po USA zewnętrznym partnerem handlowym UE w imporcie (por. tabela 9 i rys. 6).. 2004. Rys. 6. Najważniejsze kierunki importu UE w latach 2002–2004. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://epp.eurostat.cec.eu.int z 18.12.2005.. Na podkreślenie zasługuje to, że wartość importu UE z Chin w 2004 r. 2,64 razy przekraczała wartość eksportu UE do Chin (por. tabela 10 i rys. 7). W 2004 r. wartość importu Unii Europejskiej z Chin była 2,42 razy większa niż w 1999 r. Analogiczny wskaźnik wartości eksportu Unii Europejskiej do Chin w 2004 r. w stosunku do 1999 r. wyniósł 2,4519 (por. tabela 10 i rys. 7). Deficyt w handlu Unii Europejskiej z Chinami ma wyraźną tendencję rosnącą, co zaznaczono na rys. 7. Jego wartość w 2004 r. w stosunku do 1999 r. wzrosła 2,4 razy (por. tabela 10 i rys. 7). Jeśli weźmie się pod uwagę wszystkich partnerów handlowych Unii Europejskiej okaże się, że posiada ona największy deficyt właśnie w handlu z Chinami. 18 19. Buk.indb 93. External and Intra-European Union Trade, Eurostat 2005. http://epp.eurostat.cec.eu.int z 18.12.2005.. 1/16/08 2:38:11 PM.

(16) Helena Tendera-Właszczuk, Hanna Kelm. 94. Tabela 10. Handel UE z Chinami w latach 1999–2004 (w mld EUR) Wyszczególnienie Import Eksport. 1999 52,41. 2000 74,37. 32,79. 48,61. 19,62. Deficyt handlowy. 25,76. 2001 81,62. Lata 2002 89,60. 2003 105,40. 2004 126,91. 51,07. 54,74. 64,23. 78,78. 30,55. 34,87. 41,17. 48,13. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://epp.eurostat.cec.eu.int z 18.12.2005. 140 120. mld EUR. 100 80 60 40 20 0. 1999. 2000. 2001. 2002. Import. 2003. 2004. Eksport. Rys. 7. Handel UE z Chinami w latach 1999–2004. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://epp.eurostat.cec.eu.int z 18.12.2005.. Deficyt ten w 2004 r. w porównaniu z 2002 r. wzrósł 1,44 razy. W analogicznym okresie import wzrósł 1,41 razy, natomiast eksport 1,38 razy. Świadczy to o pogarszających się terms of trade Unii Europejskiej w handlu z Chinami (por. tabela 11 i rys. 8). Tabela 11. Saldo wymiany handlowej UE w latach 2002–2004 (w mld EUR) Kraje Chiny (bez Hongkongu) Rosja Japonia. Norwegia. Buk.indb 94. 2002. Lata. 2003. –54,74. –64,23. –29,88. –31,06. –27,63 –19,93. –30,69 –23,41. 2004. –78,78. –34,76. –30,53. –25,29. 1/16/08 2:38:12 PM.

(17) Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej…. 95. cd. tabeli 11 Lata. 2002. Tajwan. 2003. –11,34. –11,38. Libia. –6,30. –7,80. Brazylia. –2,35. Indonezja. –6,36. Korea Południowa. –6,57. Malezja. –7,64. Algieria. Tajlandia. 2004. –10,82. –9,35. –12,44. –7,35. –7,05. –10,11. –6,41. –6,10. –6,63. –5,05. –5,38. –7,01. –5,81. –6,18. –5,51. Indonezja. Algieria. Brazylia. Malezja. Libia. Korea Południowa. Tajwan. Norwegia. Japonia. Rosja. 0. Chiny (bez Hongkongu). Źródło: opracowanie własne na podstawie http://epp.eurostat.cec.eu.int z 18.12.2005.. –5,77. Tajlandia. Kraje. Saldo (w mld EUR). –10 –20 –30 –40 –50 –60 –70 –80 –90. 2002. 2003. 2004. Rys. 8. Saldo wymiany handlowej UE w latach 2002–2004. Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://epp.eurostat.cec.eu.int z 18.12.2005.. Największymi odbiorcami chińskich towarów wśród krajów członkowskich Unii Europejskiej są Niemcy, Wielka Brytania, Holandia, Włochy, Belgia i Hiszpania. Wszystkie te kraje wykazują znaczący deficyt w handlu z Chinami.. Buk.indb 95. 1/16/08 2:38:13 PM.

(18) Helena Tendera-Właszczuk, Hanna Kelm. 96. Chiny są największym dostawcą tekstyliów do Unii Europejskiej, a ich pozycja stale się umacnia. Dochodzi tutaj do wyraźnego wypierania dostawców z Indii, USA, Korei Południowej i Polski. 5. Inwestycje zagraniczne i strefy ekonomiczne jako stymulatory rozwoju gospodarki chińskiej Chiny od kilku lat są krajem przyciągającym najwięcej inwestycji zagranicznych. Dzieje się tak dzięki liberalizacji przepisów dotyczących napływu obcego kapitału, znoszeniu ograniczeń w dostępie do wielu sektorów gospodarki oraz na skutek wprowadzenia zwolnień i ulg podatkowych. W 2002 r. wartość zagranicznych inwestycji napływających do Chin wyniosła 52,7 mld USD. Na koniec tego roku stan skumulowanych wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych netto w tym kraju wyniósł 412,4 mld USD. Analogiczna wartość dla Hongkongu w tym samym roku to 62,8 mld USD. W 2003 r. w Chinach zainwestowano 53,5 mld USD, a zadeklarowana wielkość inwestycji zagranicznych przekroczyła 115 mld USD20. Należy zaznaczyć, że inwestycje te niosą ze sobą znaczący transfer nowoczesnej technologii i wiedzy, koncentrują się bowiem głównie na takich dziedzinach, jak elektronika, informatyka, transport czy łączność. W gospodarce Chin przeważają zagraniczne inwestycje bezpośrednie typu green-field – inwestycje nowe. Do Chin przenoszona jest również produkcja wielu firm o zasięgu globalnym, takich jak IBM, Motorola, Samsung, Thomson, Volkswagen czy General Motors21. Sprzyja to niewątpliwie wzrostowi chińskiego handlu na rynkach międzynarodowych przez oferowanie markowych towarów globalnych, wytwarzanych w tym kraju dwukrotnie taniej dzięki najtańszej na świecie, wydajnej, charakteryzującej się wysokim etosem pracy sile roboczej oraz dzięki przywilejom podatkowym oferowanym zagranicznym inwestorom. Ponadto przenoszenie produkcji do Chin pozwala na znaczące przedłużenie cyklu życia produktów, co zapewnia producentom przez dłuższy czas wysokie przychody. Równocześnie inwestorzy zagraniczni postrzegają Chiny jako potencjalnie najbardziej rozwojowy rynek konsumencki. Jak dotąd chińskie gospodarstwa domowe są niezwykle skromne, mimo niskich przychodów oszczędzają około 45% swoich dochodów. Inaczej sytuacja przedstawia się w specjalnych strefach ekonomicznych, które są magnesem przyciągającym kapitał zagraniczny ze względu na zwolnienia i ulgi podatkowe. W Chinach istnieje ponad 500 takich stref. Dochody ludności na tych obszarach są kilkukrotnie wyższe niż poza nimi. Wyższy jest więc poziom 20 21. Buk.indb 96. World Investment Report 2003, http://www.unctad.org z 21.12.2005.. M. Dobroczyński, op. cit., s. 79.. 1/16/08 2:38:13 PM.

(19) Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej…. 97. życia, powodujący wzrost zapotrzebowania na towary konsumpcyjne, w tym również te droższe, oraz środki transportu. Może o tym świadczyć to, że w Chinach w 2004 r. sprzedano 4 mln samochodów. Równocześnie znacząco redukuje się opóźnienie naśladowcze, które obecnie szacuje się, w zależności od kategorii produktów konsumpcyjnych, na 5–10 lat. Dodatkowym atutem przyciągającym zagranicznych inwestorów są inwestycje Chin w infrastrukturę. Obecnie tempo budowy autostrad osiąga 4 tys. km rocznie. W 1995 r. w Chinach było zaledwie 2 tys. km autostrad. W ciągu 10 lat liczba ta wzrosła do 25 tys. km22. Dla przykładu w Szanghaju łączna długość autostrad wynosi 238 km. Rozpoczęto budowę sześciu linii metra i gigantycznego mostu o długości 36 km, który połączy dwa porty regionu Szanghaj i Ningbo. W specjalnych strefach ekonomicznych firmy zaczynają płacić podatki dopiero po upływie dwóch lat od roku, w którym zaczęły przynosić zysk. W strefach obowiązują podatki w wysokości 15%. Jeżeli inwestor zadeklaruje chęć prowadzenia działalności gospodarczej w Chinach przez okres dziesięciu lat, uzyskuje dodatkową ulgę podatkową w wysokości 50% stawki podstawowej przez kolejne trzy lata23. Strefy ekonomiczne zajmują ponad 14% powierzchni kraju, ale nie są rozmieszczone równomiernie. Najlepiej rozwinięta jest wschodnia część kraju, region Chin wewnętrznych jest dużo słabiej rozwinięty. Stopniowo będzie postępował proces przenoszenia produkcji do wewnętrznych prowincji, co pozwoli na wykorzystanie zasobów jeszcze tańszej siły roboczej. Największą strefą ekonomiczną jest strefa delty Rzeki Perłowej. Powstała ona w latach 70. Funkcjonuje w niej ponad 100 tys. firm i jest zatrudnionych około 11 mln pracowników. Strefa zajmuje powierzchnię około 0,5% całkowitej powierzchni kraju, a wytwarzany w niej PKB stanowi 10% PKB Chin. Tempo wzrostu PKB sięga 16%. Strefa wytwarza 1/3 chińskiego eksportu. Maksymalna stawka podatku dochodowego wynosi 15%, a wakacje podatkowe trwają 5 lat. Producenci są zwolnieni z cła na surowce i półprodukty wykorzystywane do produkcji eksportowej. Dzień pracy w strefie trwa 12 godzin, a godzina pracy kosztuje maksymalnie 0,5 USD24. Inną bardzo powszechną formą wejścia inwestorów zagranicznych na rynek chiński jest tworzenie joint-ventures z lokalnym partnerem. Od ponad dwudziestu The Office for Special Economic Zones of the State Council of the People’s Republic of China, http://www.sezo.gov.cn z 21.12.2005. 22. 23 24. Buk.indb 97. Ibidem.. Ibidem.. 1/16/08 2:38:13 PM.

(20) 98. Helena Tendera-Właszczuk, Hanna Kelm. lat istnieje taka możliwość, co zaowocowało powstaniem ponad 50 tys. przedsiębiorstw mieszanych. Jest to bardzo efektywny sposób ominięcia wysokich barier importowych w dostępie do chińskiego rynku. 6. Zakończenie Chińska gospodarka jest najbardziej dynamicznie rozwijającym się podmiotem gospodarki światowej i w najbliższej przyszłości wraz z gospodarką Indii może mieć największy wpływ na rozwój międzynarodowej wymiany w skali świata. Już obecnie postrzegana jest ona jako „globalna fabryka” czy też „fabryka świata”, do której przenosi się coraz więcej branż produkcyjnych, znacząco redukując poziom zatrudnienia w innych regionach świata. Jest to postrzegane jako jedno z głównych zagrożeń rozwojowych, a w szczególności ograniczenie możliwości redukcji bezrobocia przez kraje wysoko rozwinięte pod względem gospodarczym. Zupełnie inne podejście prezentują światowi konsumenci, którzy odczuwają znaczny spadek cen towarów przemysłowych oferowanych przez Chiny, ciągle jednak uważanych za towary o niskiej jakości. Dynamiczny rozwój gospodarki światowej powoduje ogromny wzrost zapotrzebowania na surowce i energię (Chiny konsumują 5 mln baryłek ropy naftowej dziennie), co oznacza widoczny już obecnie wzrost cen tego surowca. Zwiększa się więc prawdopodobieństwo wzrostu inflacji. Pogłębia się nierównowaga na rynku energii i ujawniają się jej deficyty. Wyraźna jest presja na zapewnienie odpowiedniego poziomu zabezpieczenia zaopatrzenia w surowce. Innym poważnym zagrożeniem są ograniczone zasoby wody oraz jej zanieczyszczenie. W najbliższym czasie niezbędne są inwestycje w budowle wodne, umożliwiające sprowadzanie wody z południa kraju. Niezbędna jest również budowa oczyszczalni wody i duże inwestycje w ochronę środowiska naturalnego. Problemem wewnętrznym chińskiej gospodarki jest rosnące rozwarstwienie dochodów społeczeństwa. W szczególności niskie jest tempo wzrostu dochodów na wsi. W ośrodkach przemysłowych natomiast coraz większy jest nacisk na zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa socjalnego. Ciągle otwarte jest pytanie, czy dynamika wzrostu gospodarki osiągnęła już punkt kulminacyjny i czy możliwe jest częściowe wyhamowanie nadmiernego jej tempa? Czy w przypadku gospodarki Chin nie powtórzy się scenariusz modelu bańki mydlanej?. Buk.indb 98. 1/16/08 2:38:14 PM.

(21) Zmiana pozycji Chin w gospodarce światowej…. 99. Literatura Barysch K., Grant C., Leonard M., Embracing the Dragon. The EU’s Partnership with China, Center for European Reform, London 2005. China Quarterly Update, World Bank Office, Beijing, February 2005, http://www.wordbank.org z 21.12.2005. Dobroczyński M., Chiny jako nowy czynnik w globalnym układzie sił ekonomiczno-politycznych [w:] Problemy regionalne i globalne we współczesnej gospodarce światowej, red. J. Rymarczyk, W. Michalczyk, AE we Wrocławiu, Wrocław 2005. Economist Intelligence Unit 2005, http://www.eiu.com z 20.12.2005. External and Intra-European Union Trade, Eurostat 2005. Huebner D., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki a strategia rozwoju, „Ekonomista” 1994, nr 3. Shambaugh D., The New Strategic Triangle: U.S. and European Reaction to China Rise. The Washington Quarterly, Summer 2005. Tertrais B., Europe and the Emergence of China, European Security Forum, CePS-IISS, Brussels 2005. The Office for Special Economic Zones of the State Council of the People’s Republic of China, http://www.sezo.gov.cn z 21.12.2005. World Investment Report 2003, http://www.unctad.org z 21.12.2005. World Trade Report 1990–2004, http://www.wto.org z 21.12.2005. China's Changing Position in the World Economy on the Example of Relations between the EU and China In recent decades, another change in the balance of power in the world economy has taken place, namely, the sudden rise in the importance of China on the international stage. Until recently, China was regarded as a very populous nation without any major economic significance. The economic reforms undertaken in China have meant that, for several years now, the country has surprised everyone with its rate of economic growth, higher contribution to international trade, and rapidly increasing level of foreign investment. The subject of this article is China's competitive position on the international stage. The authors assess China's economy by comparing it to the world's most highly developed economies, including the European Union. To this end, they analyse the main indicators of economic development, the volume of trade, and the level of foreign direct investment.. Buk.indb 99. 1/16/08 2:38:14 PM.

(22)