Przywileje i immunitety dyplomatyczne funkcjonariuszy międzynarodowych pozostających w służbie Ligi Narodów i Narodów Zjednoczonych

Pełen tekst

(1)[i](J'. 606. 2004. Akademii Ekonomicxne) w Krakowie. Zbigniew Rudnicki Katedra 5tudlow Europoiskich. Przywileje i immunitety dyplomatycme funkcjonariuszy międzynarodowych" pozostających w służbie Ligi Narodów i Narodów Zjednoczonych Zgodn ie z de fini cj ą Suzan nc Bastid . profesor Un iwe rsy tetu w P a ryż u : "Funkcjonari uszem m ięd zyn<lrodowym jest osoba, której przedstaw iciele wielu paóstw lub organizm dziolaj ący w ich imieni u powierzyli nu podstawie nmowy międ zypaństwo wej, pod s woj ą kontro l ą i na podstawie specj,linych przepisów prawnych wy konywanie w sposób sLał y i wyłączn y funkcji w interesie danego ze s poł u pań stw"l.. Funkcjonariusze Sekretariatu Organizacji Narodów Zjednocz.onyc h2 stanowią cioło koleg ialne, w sklacl któreg o wchodzq urzędn i c y ró7.nych narodo wości, którzy z frtcji swego międzynarodowego stutllSlI, potrze bują nowej klasy przywilejów i imm unitetów, opartych , a zarazem ró'Żniq cyc h się od przywilej ów i immunitetów tradyc yj nie przyznawanych dyplo matom w s łu żb ie p.1l1stwowej. J eś li chodzi o posiadanie m iędzy n arodo wego sek retariatu. Narody Zjednocz.one nie slnllowh, pod tym wzg l ęde m żadn e go specjalnego wyjcl tku. C zerpią w tym względ z ie z dośw i rtc!czcnin innych orgilllizacji z podobnym ize w zg l ęd u na charakter międzyn arodow y - ciałam i adminjstracyjnymi. Oyplol11myczne przywi leje i immunitt:ly, którymi c i eszą się obecnie cztonkowie Sekretaria tu Narodów Zjednoczonych, po w stał y w wy nik u p rzyj ęc ia m ię dzynarodowego sys temu, pow stale go WHIZ z powolaniem do życia Ligi Narodów w 19 19 r. i modyfikowane w czasie pM.nicjszym . • Funkcjonariusze' miifd:t,y narodllwi - milllHl (lkrcś laj:lcc ur/.qdni ków zntrudnionyc11 w org<l!l<lch. uumin iiiU"lIcyjnyc l1 organi zacj i lllj~d:r.y narodowycJ1. Por. W. Morawiceki . HlIl.yk/o!l"dill mi{~I/;.yl/lII"(1(I(ll\-'eg() i s/(Jsw rkliw mip/::.y/ll"(I{III\\'.I'<:IJ , WllrSl:LWU J 976, s. 80 . J Tamie, s. 80-8 1. ~ Zwanej dalej Narodami Zjednoczonymi. (Ji'(II\'(1.

(2) Zbigniew Rudnicki. Liga Narodów, która rozpoczęła swą dzialalność w 1920 r. sprawiła, żc pojawiła si<; nowa klasa funb:.:jonariuszy - urzędników o statusie międzynaro dowym. Jedyny w swoim rodzaju, bezprecedensowy charakter tej grupy wykreowal nowe problemy w dziedzinie prawno-międzynarodowej. Stało się oczywiste, że ta nowa klasa urzędników będzie potrzebować pewnych immunitetów i prerogatyw, aby móc be? przeszkód wypełnianiać swe obowiqzki o charakterze międzynarodowym. Owe prerogatywy miały po raz pierwszy dać sposobność do wykraczania poza narodowe lojalności i uprzedzenia. Pakt Ligi Narodów nic szedł tak daleko w swych postanowieniach dotyczą cych tworzenia sekretariatu jak miała to później zrobić Karta Narodów Zjednoczonych. Postulował jedynie utworzenie sekretariatu w Genewie, w skład którego mieli wchodzić Sekretarz Gencralny i sekretarze oraz personcl, którego będzie potrzebował"'. Stało się tak, że sekretarze generalni zbudowali sekretariat na administracyjnym schemacie przewidzianym w Pakcie. Praca sekretarzy generalnych, szczególnie pierwszego sekretarza generalnego - Sir Erica Drummonela, zaowocowała tradycją prawdziwej międzynarodowej służby cywilnej. Przed zaistnieniem Ligi Narodów nie było bowiem stalej grupy dyplomatów o międzynarodowych funkcjach; dyplomaci biorący udział w konferencjach międzynarodowych wracali do kraju wkrótce po zamknięciu prac konferencyjnych. W 19-19 r.,jak twierdzą niektórzy autorzy, nic było żadnych skumulowanych zasad traktowania międzynarodowego personelu, stąd sytuacja Ligi nic miała precedensu· l . Nie wszyscy jednakowoż S'l tego samego zdania. Goodrich na przykład dowodzi, że jeszcze zunim powstała Liga Narodów przypadki sckretmzy międzynarodowych nie należały do nieznanych. Wskazuje on na fakt, że konferencja haska w 1907 r. miała 25 osobowy Sekretariat mianowany przez paJistwa członkowskie-". Young umiejscawia początki międzynarodowej służby cywilnej jeszcze wcześniej i dowodzi, że artykuły 13 i 14 Konwencji Kontyngentów Kongresu Panamskiego z 1826 r, wprowadzaly immunitety dla międzynarodowych funkcjonariuszy, Także personel Europejskiej Komisji Dunaju (zapocz'ltkowanej w 1826 r.) miał mieć podobne przywileje. Podkrcśla równocześ.nie, ze do czasu ustanowienia Ligi Narodów nie by lo przywilejów "uznawanych na całym świecie'J(" Z kolei inaczej jeszcze utrzymuje Claude, według którego zrwjdowanc precedensy w sprawie międzynarodowego sekretariatu były raczej "antycypacjami" aniżeli pierwowzorami tych rozwijanych póżniej przez Ligę7, Goodrich utrzymuje jednak, ;7,e li zarania takich międzyna rodowych organizacji o charakterze technicznym jak Międzynarodowa Unia Telegraficzna (Illternational Telegrahic (jllion) z 1865 r, i Światowa Unia 3 D. HUl1lllulrsji:ild. Tlle llllematio/!{I! Civi/ Ser~(ll1ls in Lawand Facr.\· [w:l TIu' Ullired Natiolls Po/itieal SystelH, DA Kay, (cd,), New York 1967, s. 143. 4 S_ Goosdpccd, The Na/we mul F/lIletiOIl oflnlernalioll{/f Orglllli:wljo/l, New York 1967,~. 3X(i. ~ L. Goodrich, Tlre United Natinl1.1', New York 1959, s. 131. (, Tcin-Ghieng Young.lnremaliol1al Civil Serl'ice ?rinciples {me! P/'obbflS, Brusscls 195H, s.61. 7 r. Claude Jr., Swords into Ploughshares, New YOI'k 1956, s. 195..

(3) Przywileje i il1lm"nitet)' dyp lomal)'c::.ne .... Poczto wa (Universal Postal UIlion ) z 1874 r. narzuca ła się potrzeba tworzenia St8.łego Biura Sekretari atów (Perman en! Bureol/ ofSecretariats). Stwierdza, że s kładały się one z fu nkcjo nariuszy różn ych n arodo wości delegowanych w tym cel u bez żadnego akcentowania międz ynarodowej lojalnośc i x . W Europie po I wojnie św i atowej, z jej sze r zący m si ę nacjonalizmem, idea sł użby cyw ilnej 7. mi ędzy na ro do wym układem odnies ien ia w kwc!\tii l oj a l n ośc i w stosunku do za trud n i aj ącej organizacji nie była ł a tw a do przyj ęcia z racji odży waj ącyc h WÓWC211~ nacjonalizmów . Na rorum Ligi przeciwstawny ime111acjonalnie zorientowanemu punkt widzeni u pre7.entowa ł Sir Maurice Hankcy, którego zdaniem praca w organizacja winna byC:; podzielona pomiędzy dz ie w i ęć narodowych sekretariatów; każdy ze swoim narodowym personelem'.!. Osobi sto ści reprezentujące inny , mniej narodowy punkt widzenia, w rodzaju lorda Arthura Balfour , byli na tyle przezorni, aby zdawa ć sobie sp rawę z tego, iż urzęd n i cy mi!;dzynarodowcj organizacji politycznej, tak iej jak Liga Narodów , musz.! - j eś \ i maj" s ię s prawd zić w praktyce - rcprczentowuc ponadnarodowe tendencje. Utrzym ywał 011 , że w przypadku urworle ni a SekrdariJJtu LN urzc;dni cy ponosiliby odp ow ied z i al n ość nie wobec rodzimego kmju, ale wobec Ligi NarodówIII. W dużej mi erze lo dz i ęk i wysiłkom Sir Erica Drummo nda pog l ądy takich osobistości j:'lk on !;am czy lord Balfour w efekcie przeważyły. To jemu zawdzięczać nal eż y interp retację niejasnycl1 do końca postanowiell Paktu Ligi Narodów i doprowadzen ie w oparciu o nic do utworzenia Sekretariatu , który był w pełni m iędzynarodowy w swoi m skladzie, Dzięki jego determinacji j ufno.k i pokladancj w m i ęd zy n a rodowej organizacji u d a ł o s i ę szczęśliwie utworzyć Sekreta riut mi mi arę potrzeb , który okazał s i ę sprawny m i o lwurtym na nowe doświadczen i a, a przez to zdolnym do stawiania czoł a po waż n ym wyzwaniom organem admi nis tracyjnym. Dalekowzroczna polityka DruITIITIonda okazahl s ię m i eć trwałe konsekwencje dla organizacji między n arodowej i zas łuży ła sobie na miano "jednego z najbardziej znaczących wydarZeJ1 w hi storii polityki mię dzynarodowej 11, jako że zaoferowała "niezaprzeczalny dowód " , że wykonalny okazał się zam ysł powoła nia zdolnego do życ ia międzynar odowego :iekretarialU, ..któremu dotychczas odmawiano sensu istnienia"J2. Polityka Drummond a s pot kała się z CUlsem z a proba tą Rady LN , która ł 9 maja 1920 r . wyda ł a ośw i adc zenie st w ierdzając e, że "Czł onkowie Sekretariatu , raz mianowani , ni e S'1 dł użej u rzędnik a m i kraju, którego s'ł obywatelami , ał e st aj ą s ię, na czas (peł n ie ni a ob owi ą zków) urzęd n i ka mi Ligi Narodów. Ich o bowiązki służbowe nie są natury narodowej. lecz międzyna ro d owej" J.' . Regulaminy służbo we Sekretariatu LN nakazywflly personelowi wykonyw'lI1ie swych ~. Por. L. Goodri ch, op . cit .. :;. 132. '.) Tamże . In TIJe Un;ll'd Nat;ollJ Polilicf/l S)'.Hem , L. Coodrich (ceL), New York 1967 , s. 143-1 44 . J. Claude , Ol'. ci/. , 1'. 196. II. 11 Tamże . IJ Tamże,. s. 203..

(4) Zhigniew Rudnicki powinności w sposób całkowicie zgodny z interesami organizacji i zakazywały im wykonywania poleceń jakichkolwiek wladz, pochodzących spoza Ligi H. Pod rządami brytyjskiego Sekretarza Generalnego rozwój Sekretariatu następował po linii British Civil Service. Oznacza to, że wzorując się na tradycji brytyjskich urzędników pailstwowych pracownicy Ligi zwykli uważać swoją prace za pozbawioną politycznych akcentów. Ich lojnlność nastawiona była na organizacjęl5. Idea ta zachowuje nlezmiennie swe znaczenie i nic powinna budzić wqtpliwości. Lojalność wobec Ligi nie miała bynajmniej oznaczać wynarodowienia dla osób zatrudnionych. Miała to być lojalność zamykuj<lca się w urzędowych granicach. Po funkcjonariuszu Ligi spodziewano się patriotyzmu w granicach normy, ale ranga interesów spoleczności światowej miała przysłaniać apoteozę pmlstwa narodowego1c,. Utworzenie takiego organu jak Sekretarhlt, składającego się z urzędników lojalnych wobec międzynarodowej orgamzac:ji wyłoniŁo problemy nieznane do tej pory. Stało się oczywiste, ;l,e praca urzędników Ligi może łączyć się z odbywaniem podróży bądź też z dłuższym rezydowaniem w 11111ych krajach a wówczas nie mogą pracować dla dobra ż.adnego kraju - wymagać będzie dyplomatycznej akredytacji, która staje się niezbedna do wykonywania obowiązków w ramach służby. Rozwiązaniem przyjętym przez Ligę było nadanie im specjalnego statusu, który byŁby użyteczny w hajach członkowskich. Pakt Ligi Narodów stanowlt, że urzędnicy Ligi "kiedy występują w interesach Ligi winni cieszyć się dyplomatycznymi przywilejami i immunitetami"I? Ważnym w tym przypadku passusem jest: "kiedy występują w interesach Ligi." Stanowi ona klauzulę pozwalającą na rozróżnianie pomiędzy przywilejami urzędników Ligi od tych, którymi zwykli cieszyć się dyplomaci, Podczas gdy ci ostatni ciesZ<l się przywilejami i immunitetami zarówno w trakcie peł nienia misji,jak i w życiu prywatnym urzędnicy Ligi mogli korzystać ze swych przywilejów i immunitetów jedynie w czasie wykonywania czynności służbo wych, pełnionych przez nich jako funkcjonariuszy organizHcjjlll. Wyróżnienie kategorii przywilejów i immunitetów przysługujących międzynarodowym funkcjonariuszom opiera się na idei, iż funkcje dyplomatów są zasadniczo różne od tych przynależnych międzynarodowym urzędnikom. A.A. Evans, komentując funkcje międzynarodowych urzędników, wyraził pogląd, że błędem ze strony Ligi byłoby nadanie im tego samego statusu co dyplomatom, ponieważ ich potrzeby różnią się na trzy sposoby: żadne suwerenne paó-. 1'1 LCllgUC of Nations, Staff" Regufaliolls of Ihe Secrl'llIrial ol" fhe Leagr/l' ot" Nat iOIlS, GCl1cva 1945; T/w Ullitcd Nalio/ls ... ,s. 146 I~ The Unired Nmiolls ... , s. 144-145. 1(, J. Claudc, op. cit., s. 203. l? Covcnant ofthe Leugue af Nutions. Arljc]e 7, § 4 IH Ten rodzaj wykładni obowiqzywaJ w sprawach przed sqdami szwajcarskimi w okresie mi\!dzywojcnnym. Por. M Hill, lmllllllritics and Privilcgc.< qf Jnf<'maliOl!a1 O/Fcia/s: Th!' E.rpaie/u"/.' ofrh!.' L('ague ofNa/ioll.\', Washington 1947..

(5) Przywileje i ill//J/lllzile/y dyplomatyczne .... SlwO nie oferuje im ochrony w przypadku naruszenia ich przywilejów, nie są oni funkcjonariuszami w służbie PaJlstw pochodzenia, a nawet może sil; tak zdarzyć. że mogą potrzebować ochrony przed nimi, niektóre przywileje, co do których istnieje domniemanie, że mogliby ich nadużyć, nie powinny być im nadawane I'). Pierwsze dwa opisane powyżej przypadki wymagają rozszerzenia normalnego przywileju dyplomatycznego tak, aby zapewnić urz<.;dnikoll1 posiadanie immunitetu w kraju pochodzenia (którego S<j obywatclami)~ ostatnia wymaga okrojenia normalnego przywileju dyplomatycznego, eliminując przywileje nickonieczne do nieskrępowanego pełnienia funkcji oficjalnych. Kontrowersje powstałe wokół statusu urzędników Ligi trwały przez cały czas istnienia tej organizacji. Joseph L. Kunz, w ślad za Evanscm, utrzymuje, żc przesadą byloby nadanie immunitetu dyplomatycznego dla urzędników Ligi. Podnosi, że Liga nic była pańslwem i w związku z tym zasady wzajemno.ki i suwerennej odpowiedzialności, na których opiera się funkcjonowanie paJlstwa w stosunkach międzynarodowych, nie znalazły w tyrn przypadku zastosowunia 20 . Zakłada, że prawo rzqdzące przywilejami i immunitetatmi urzędników winno się "wyemancypować" z prawa regulującego sprawy dyplomatów 21 , ponieważ potrzeby tych pierwszych nie pokrywają się z potrzebami dyplomatów. Uprawnienia dyplomatów mogłyby czasem okazać się ponad miarę w stosunku do potrzeb urzędników, a czasem mogłyby nie wystarczyć~2. Sekretarz Generalny Ligi żywit głębokie przekonanie, ze przywileje i immunitety przyznawane międzynarodowym funkcjonariuszom powinny przekraczać zakres tych nadanych dyplomatom i znajdować zastosowanie w krajach rodzinnych urzędników Ligi. Zauważył, że w związku z charakterem ich pracy, urzędnicy Ligi mogą wymagać ochrony bardziej we własnym kraju niż gdzie indziej za granicąD. Rząd Szwajcarii skomplikował dodatkowo (z pomocą Ligi) status urzędników międzynarodowych, dzieląc pracowników sekretarialu na trzy kategorie i przyznając każdej z nich inny zakres immunitetów. Wyższych urzędników administracji Ligi objęto zasadą eksterytorialności, z pełnią dyplomatycznych przywi1<) 20 A.A. Evuns. Tflc International Sccretaritl{ oj fhe FUfl/re, Public Administration 1944, 22, s. 70-71. lO J.L. Kunz, Pri vileges alld lllllllunific.l' oj IlItcl'I1atiotlal Orgal1iwtiollS, "A mcrican J ournal of International Law". Oetobcr 1947,41, s. 841. ~1 Tamże, s. 828-862. n Tamże, s. 842. 23 Secretary Geneml to the Hcad of the Swiss Federul Dcpurlmcnt, January l [, 1925; cyt. za T.-G. Young, op. cir., s. 64-65. (1) Thc Lcaguc had adiffcrcnt status fmln sovercign stales, lhel'cfore no existing law coycred the priledgc$ and immunitics of its officials. (2) Jf Lcuguc officials had provilegclI and immunitlcs in theil' Qwn cOllnll'!Cs n "special clnss" would not bc crcatcd, ~incc the privi1cdges and immunities wcre not 1'01' tlleir pel'sonal bcnct'it. (3) If Sccrclllriut pcr~onI1cl wcrc WCI'C cxempl [rom jurisdiction in theil' QWtl country :hcy could stil! be rJisciplincrJ by the Leaguc (by menns of waivc:r of immunity) if nntional officiaJs rcqucsted. (4) Thc idea ar diplomatic prillilcges and immullities could not bc cnjoycd in OI1C'S country W!l~ not a tcnet of international law (British nnd Fl'cnch nulhoritic$ allowcd (heir official5 diplomatic privilegc.'i al hOIllC (tamże)..

(6) Zbigniew Rudnicki. lejów i immunitetów. Poza zasadą eksterytorialności znalazła się grupa urzędni ków administracji niższego szczebla i personel biurowy, którym przyznane zo.stały przywileje i immunitety w ograniczonym zakresie. Trzecią, ostatnią grupę stanowili urzędnicy - obywatele szwajcarscy, klórym nie przyznano żadnych dyplomatycznych przywileJów, a jedynie mogli się oni cieszyć zwolnieniem od podatku od wynagrodzeń i ograniczonym immunitetem obejmujqcyrn czynności związane z wykonywumcm obowi'IZków służbowych 24 . Postanowienia te stworzyły nieforlunny, jak się okazało, precedens z co najmniej dwóch powodów. Po pielwsze przyjmowały za podstawę dyplomatyczne przywileje immunItety i rÓŻ nicowały pracowników w zależności od narodowości. Po drugie wprowadzaly koncepcję "specjalnego związku" (specjal relatiol1ship) organizacji międzyna rodowej z krajem, w którym mieściła się jego kwatera główna. W podobnym czasie powstała niezależnie od Ligi inna organizacja między narodowa - Międzynarodowe Biuro Pracy (International La!Jour Oj/iec) , utworzyła także międzynarodowy sekretariat. Pod rządamI swego francuskiego przewodniczqcego Alberta Thomasa, Sekretariat ILO rozbudowano w oparciu o reguły, które sprawiły, ze różnił SIę on poj wieloma względami od Sekretariatu Ligi 25 . ILO dążyła w znacznej mierze do politycznego zaangażowania się i zapewniata swoim pracownikom immunitety w zakresie nieco szerszym niż immunitety urzędników LigF6. Drummond w Lidze a Thomas w ILO zastosowali przeciwstawne modele międzynarodowej służby cywilnej. Pierwszym był model spokojnej, wydajnej administracji; drugim model dynamicznego przywództwa i tworzenia polityki2i. Organizacja Narodów Zjednoczonych wykorzystała później elementy każdego z tych modeli. Sekretariat, który wedle początkowego za:nierzenia miał jedynie peinić fUllk~ cję administracyjną w ramach Ligi, rozrósł się z czasem i stał się integralną. czę ścią organizacji, a jego radom chętnie dawano posłuch w krajach czlonkowskich2~. Sekretariat spełniał ważne funkcje, będąc permanentnym dowodem obecności organizacji międzynarodowej nawet w okresach pomiędzy sesjami obrucj2'J. Co istotniejsze Sekretariat Ligi sprawił, że zamysł międzynarodowej służby cywilnej mógł się zmaterializować i że mogła ona funkcjonować w sposób cfektywny 3lJ. W istocie sekretariat Ligi zyskał sobie miano najbardZieJ efektywnej służby cywilnej pośród wszystkich, które S'l znane na świecie 31 . 24 Tamże,.s. 72-73.. L. Gooorich, op. cil., s. 132. 26 C. McCOI'mick Cro.sswcll, P!'o/f'ctioll nj' lntc/'/w/iona! Per.l·on/wl, New York ! 952, s 41 271. Claude, op. cil. s. 196. 2~ L. Goodrich, op. cit. s. 132. 25. 29 Tamże.. E.F. Ranshofcn-Wcsthcimcr, The PO.l'iti(1IJ oJ Ihe Exectllive (llId Admilli.l'trarive fli'ad.\· I~/ Illc UHited Natiolls IIUcl'llaliollal OrgalliwfiollS, "Amcrican Journal ot' Intcrnational La w" 1t,l45, 39, :1n. s. 390. 31 Tamżc..

(7) Prz.vwileje i immunitety dyplomatycme .... Z uwagi na dobry przykład dany przez Ligę, Sekretariat cieszył się uznaniem jako użyteczn.y wzorzec nu wczesnym etapie kształtowania się Karty Narodów Zjednoczonych 32 . Zasłużywszy sobie na powszechne uznanie, sekretariat mial stać się "wybitnym, w pełni udanym" osiągnięciem Ligi. co sprawito, że koncepcja międzynarodowego sekl'etariatu została przyjęta na użytek Narodów ZjecJnoczonych:l\ Od samego początku istnienia Narody Zjednoczone i ich pracownicy posiadali prerogatywy oparte na pierwowzorach wypracowanych przez Ligę. WykorZYSlywuły precedensy slworzonc przez Ligę, uległy one jcdnuk modyfikacji i dopasoware zostały do specjalnego statusu nieruchomości i personelu Narodów Zjeclnoczonych J4 . Podstawy przywilejów i immunitetów Narodów Zjednoczonych zostaly zapisane w Karcie Narodów Zjednoczonych i uzupełnione oraz rozszerzone przez Covention of Privileges and Immunities z 1946 r., która ratyfikowana wstała przcz wi((kszość paóstw Narodów, Znaczący wyj'llek stanowią w tym względzie Stany Zjednoczone, które nie ratyfikmv,dy konwencji. Zaząclały natomiast specjalnych prerogatyw jako kraj - gospodarz Narodów Zjednoczonych. W rezullacie podpisano między Stanami Zjednoczonymi a Narodami Zjednoczonymi umow~ (United Notians Headquarters Agrecment), która ustala władzę nad własności,} Narodów Zjednoczonych i wprowadz<:\ w zycie z mocą prawną International OrganizatiollS ImmLlnity Act, przyznajqcy immunitety funkcjonariuszom Narodów Zjednoczonych i agencji wyspecjalizowanych na terenie Stanów Zjednoczonych. Wspomniane dwa dokumenty stanowią podstawę prawną prerogatyw Narodów Zjednoczonych i .stanowią w prostej linii spadek po Lidze Narodów, Jako organizacja Narody Zjednoczone stanowią paralelę, nie są jednak duplikatem swej poprzedniczki 35 . Sekretariat Narodów Zjednoczonych zorganizowany jest w podobny sposób jak Sekretariat Ligi. Dzieli si<; na departamenty, a na jego czele stoi sekretarz generalny. Selaetariat NZ, zgodnie z zaleceniami Komisji Przygotowawczej (UN PrepClratory COl/U/lission) był pierwotnie podzielony na osiem departamentów i biuro wykonawcze sekretarza generalnego. W owym czasie na czele departamentów stali funkcjonariusze ró7.nego stopnia, W 1953 r. Sekretariat został zreorganizowany. Liczba departamentów wzrosła do jedenastu, a na ich czele postawiono podsekretarzy (funkcjonariuszy równych sobie nlllgą)3(1. Sekretariat NZ jako rozwiązanie organizacyjne stanowi wyraŹlli.! paralelę do Sekretariatu Ligi Narodów z tymlylko, że picrwotnq była jego funkcja sł'użehna w stosunku do organów odpowieclzhlinych za kreowanie polityki. Funkcja ta z czasem ulega rozszerzeniu, co uwidacznia się w podejmowaniu, oczckiwH.12 ]:1. J.l. L. Goodrich. op. cil, . .s. 1JJ Claude, lip. cif .• s 197 L. Goodrich. op, cil .. s. 155: S. GOOllspecd, Tlle Nalllre {llId Ftllu:rirm (!/,llIlcrlulliOlw{. r. Orgalli.mlioll, New York 1967, s. 106-107.. 35 Uwagi te dOlyczą sckrcturialll: inn~ rÓ7.nice ni~. pr!.cdmiolu niniejszych rozważarl. :v, L. Goodrir.:h. op. cit.,~. 143.. Sil rozpHlrywan~, ponieważ. nie sllIllowią.

(8) Zbigniew Rudnicki. nych od niego coraz częsciej, prac studyjnych i badań.'\? . Sekretariat nie ty lko kompletuje personel Narodów Zjednoczonych, ale jest także wydziałem wykonawczym, a stojący na jego czele Sekretarz Generalny posiada uprawnienia wykonawcze jako głowa Narodów ZjednoczonychJ~. Sekretarza Generalnego mIanuje Zgromadzenie Ogólne]') na zalecenie Rady Bczpiecze6stwa zwykłą większością głosów członkowskich na okres pięcio letni . Sekretarz Generalny odpowiada przed Zgromadzeniem Ogólnym za administrację Sekretariatu i inne prace zalecone mu przez uprawnione organ . \"l, Prace zalecone przez Zgromadzenie Ogólne łqczą się z odpowiedzialności q bardziej polityczną niż adminlstracyj ną 42. \V efekcie rola sekretarza generalnego staje coraz bardziej polityczna'13 i powiązana z odpowiedzialności~! za inne zlecone obszary działaJ1'l4. W związku z politycznym aspektem obowiąz ków Sekretarz Generalny wyposażony jest z mocy Karty w inne szersze prerogatyw .~_'i. Może on zwracać uwagę Rady Bezpieczel1stwa na każdą sprawę, która jego zdaniem może zagrozić utrzymywaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczci1stwa. Sekretarz Generalny składa Zgromadzeniu Ogólnemu roczne sprawozdanie z pracy Organizacji. Może tei z mocy urzędu adresować swoje wystąpienia do Rady Powierniczej i Rady Społeczno-Ekonomicznej, ale tylko wówczas, kiedy zostanie zaproszony przez te gremia. Sekretarz Generalny uzywa przysługujących mu z urzędL! uprawnic6, aby nadać dalszy bieg l1ioujawnianym opinii publicznej rozmowom prowadzonym z rządamI pailstw przez ich ambasadorów akredytowanych przy Narodach Zjednoczonych, a także w cele inicjowania rozmów pomiędzy poszczególnymi członkami Narodów Zjednoczonych 46 . Rozszerzenie uprawnieó Sekretarza Generalnego nie odbyło się bez oporu 47 , wyłaniając kwestię neutralności i bezstronności Sekretarza Generalnego. Jak jednak stwierdziŁ Dag Hammersj6ld, neutralność nie zawsze jest możliwa, a czasem nawet nie jest ona konieczna 4R . Ąo. n S.D. Bailey, The Scc/'cra/'iarofr}ze Ullicd NariollS, New York 1963, s. 23. 38 TiU! Uilited Nartom', .. , s. 147. 39 Nominacja wymaga zgody wielkich mocarstw. 40 Dopuszczalny jest ponowlly wybór na drugi, kaucncj9. Por. L. Gonul'iell, np. cit., s. 368. 41 Ullit~d Nations Charter, art. 98-99. 42 The Ullired Nation ... , s, 150. 4] Uwidoczniło się to zwlaszcn w okresie pe!nien:a funkcji sekretar..:a generalnego NZ przez Dnga Hnmmersj61da. 44. S. Goodspced, op. cit., s. 375.. 4.' Unitcd Nation Charter, mt. 99.. S. Goodspccd, op. cit., s. 375. zwi,)zku z intcrwcncJ'l podje!!) pr:lcz Daga Hammersj6da podczas kryzys l! kongijskicgo w 1960 r, Nikita S. Chruszczow postulował wY:lnuczenie agencji wykonawczej "troiki" (wielkich mocarstw). Wniosek ten wywołał znacZI'IC !X>!'llszcnie, ale nie 7.llalaz! żadnego popl\lda. L. Goodrieh, op. cit., s. 370. 4~ ,,1 urri llot neutral as regards lhe Charter. l um not neutral as rcgards facls. But what I do claim is tllat even a man who i, in that sensc no! nCu!rał ean undertake and curry through neutrał actions, beeause Illut i~ an aet of integl'ity". (D. Hammesj61d), por. D.S. Bailcy, The Sec/'ctariat of tlle United NatiollS, New York 1963, s, 28. 46. 47 W.

(9) Przywileje i imllulllitety dyplomatyczne .... Sekretariat NZ posiada szczególne znaczenie, ponieważ stanowi on naoczny dowód ci'!głości istnienia Narodów Zjednoczonych, nawet w okresach pomię dzy sesjami Zgromadzenia Ogólnego 49 • N2rody Zjednoczone świadome znaczenia Sekrctmiatu przykładają szczególną wagQ do lego, aby Sekretariat dobrze reprezentował Organizację pod względem geograficznym. Równie istotne jest zapewnienie funkcjonariuszom ochrony przed naciskami ze strony paóstw. Względy takie jak reprezentatywność i międzynarodowy charakter personelu, sprawiają, że przy wyborze pracowników Sekretariatu spełnione muszą zostać określone kryteria. W tym przypadku kryterium egzarninów konkursowych praktykowane w przypadku naboru do służb państwowych nie jest uży tecznie, ponieważ, zwłaszcza przy dobieraniu funkcjonariuszy wyższego szczebla, inne czynniki posiadają istotne znaczenie 50 . Karta NZ zawiera postanowienie, ze podstawowym względem przy zatrudnianiu personelu i przy ustalaniu warunków służby będzie konieczność zapewnienia najwyższego poziomu sprawności. dzielności i nieskazitelności. W następnym jednakże zdaniu znajdujemy. że należy brać pod uwagę ważność doboru personelu na możliwie szerokiej podstawie geograficznej.'il. Obydwa te aspekty winny być brane pod uwagę, przy czym przy obsadzaniu wyższych stanowisk narody maJq być reprezentowane stosownie do wysokości wkładów wnoszonych z tytułu kosztów działalności Narodów ZjednoczonychSJ • L. Elvin twierdzi, że przykładanie przesadnego znaczenia do szerokiej podstawy geograficznej jest niewłaściwe, gdyż daje w efekcie powierzanie obowiązków niedouczonym lub nieefektywuym urzędnikom pochodzącym z krajów zapóźnionych w rozwoju~3. Równie wazna,jeśli nie ważniejsza,jest kwestia lojalności funkcjonariuszy międzyna rodowych, która znajduje swoje odzwierciedlenie w Karcie, stanowiącej, iz przy wypełnianiu obowiązków nie wolno Sekretarzowi Generalnemu ani personelowi żądać ani przyjmować instrukcji od żadnego rządu, ani od żadnej innej władzy poza Organizacj ą5'1. Widoczny jesl wpływ praktyk LigI Narodów na to postanowienie~5. Nie wystarczy, aby każdy z urzędników Sekretariatu kierował się poglą dami ukształtowanymi w swoim środowisku narodowym; członkowie zespołu Sekretariatu muszą reprezentować prawdziwie ni.iędzynarodowy.punkt widzenia56 . Tekst przysięgi, jaki jest odbierany od każdego nowo mianowanego pracownika Sekretariatu zawiera sformułowanie, że pracownik będzie wypełniał swe obowiązki mając na względzie jedynie interes Narodów Zjednoczonych, 4'J I. Claude. op. cit.,s. 193. 50 L. Goodrich, op. cit .• s. 149 51 Unitcd Nntions Charter, art. 101, LtSL 3. 52 L. Goodrich,op.cir., s. 148. ~3 L. Elvin, An IlIterna!iOlwl Civil Se/'vice? Whm SllOuld Be Done, "Fabian Journaj" 1957,40, July.s.6 ~4. United Natiolls Charter. art. JOO, ust. 1.. ~5 The United N(I/iol/s ... , 146-146 . .%. L. Goodrich, op. cil., s. 130.

(10) Zbiglliew Rudnicki. a nie interes jakiegokolwiek rządu narodowego~7, Regulaminy służby personel LI Narodów Zjednoczonych idą wyraźnie po tej myśli 5g . S. Bailcy dostrzega przy tej okazji, 7,e przywiązanie do jakiejś narodowej tradycji nie przystaje do międzynarodowej lojalności i dochodzi do wniosku) iż bezstronność jest po części wynikiem treningu i stowarzyszenia 5'J, Honig twierdzi, że lojalność nie musi polegać na przeniesieniu UC7,UĆ z jakiegoś narodu na organizację międzynarodową, ale ze winna być do pewnego stopnia "zrzuceniem naturalnych więzów wynikających z przynależności do kraju pochodzcnia"w. Problem jednakże, jak trafnie ująŁ to jeden z obserwatorów, nic jest efektem podwójnej lojalności, ale dwoislego charakteru służby. Albowlem służba na rzecz organizacji nie powinna kO.idować z narodową przynalcżno ŚCi<}61. Międzynarodowy funkcjonarJUsz wil1len przedkiadnć interesy organizacji, której służy nad wszelkie pozostałe i nie przyjmować instrukcji od !likogo z zewni:ltrz, włącznie ze swoim jJaJlstwem narodowym 62 • Postulat ten jednakowoż nic zawsze sprawdza się w życiu, Idei lojalności w stosunku do organizacji międzynarodowej współtowarzy szy potrzeba ochrony międzynarodowych funkcjonariuszy przed wystawianiem na próbę ich lojalności. Szczególnie chodzi tu o sytuacje powstaje w trakcie wypełnianiania przez nich obowiązków, w których funkcjonariusze międzyna rodowi stawać mogą wobec groźby slosowania wobec nich restrykcji przez paJlstwa suwerenne. Znaczenie tego rodzaju ochrony podkreśla wzmiankowany już wcześniej zapis art. ] 00 Karty Narodów Zjednoczonych. Znamienne jest jednak to, że w Karcie nie występuje połqczenie terminu "dyplomatyczny" z immunitetami funkcjonariuszyó:1. Znajdujemy w niej zapis, że "funkcjonariusze Organizacji korzystają również z takich przywilejów i immunitetów ,jakie są konieczne do niezawisłego wykonywania ich funkcji w związku z Organizacją"64. Przyjęcie takiego, bardziej funkcjonalnego niż prawno-dyplomatycznego podej,ścia do sprawy immunitetów jest odbiciem poglqdów uksztaltowanych w zwiqzku z praktyk<j Ligi Narodów, że dyplomaci z jednej a funkcjonariusze J1llędzyna rodowi z drugiej strony wymagają z racji pełnionych przez siebie obowiązków odmiennych i zróżnicowanych immunitetów~~ . S. Goodspced, op, cit., s. 3H4. L.e. Grccn. Tlle IlIternatimwl Civil Serl'tlllt: !-lis Emll/o}'er alld His Slate, Grolius S(lCicty TrunsLlctions 1952,40,s.147. są S,D. Bailcy, op. cil., s. 28-29. (,() F. Honig , The Inlel"lwliOlwi Civi! Servii'e: Basic Proli/elll.\" and COllte/!/pol"wy DUficullie.l', International Affairs 1954,s. 175. ni LC. Grccll,of1. ci!., s. 148-149. (,2 Tamż(!, s. 147: ( ... ) internatiollal olTicials should "place tlle intcres[s of the organizatiol1 lhcy scrvc aoovc all eIsc" nnu "takc instructions from no one elsc, including their natiOlwl stale". ("T.G. Young, op. ciL,S 62 .\7. ~8. (,4. M. Unitcu Nations Charter, art. 105. ust 2. T.G. Yuung, op. cir., s. 62..

(11) Przywileje i imnumilc:ly dypln/llllt)'czne .... Funkcjonariusze Sekretariatu nie sq dyplomatamI w śCisłym tego s ław!:! zna~ czeniu, poni ewa ż nie repreze ntują pań s t w suwerennych, ale ich status jest w yjąt kowy, przekra czający granice narodowej l oj~ln ości i odpowiedzi a l no ści . Nadane im immunitety ni e s ł uż::} w zamierzeniu , jak ma to miejsce w przypadku dyplomatów, reprezentowani u interesów pań st wa , po n i e waż majq pow innośc i wobec s po ł eczności m i ędzy na rodowej . Narody Zjed noczone ni e m ogł y b y d ok onywać akredytacji dyplo matów , p o n i eważ przywileje dyplomatyczne zrod ził y s i ę na gruncie teorii suweren nośc i pallstwowej. Przyw ileje i immunitety fu nkcjonari uszy międzynurotlowych pochodzq wyląCZIlIl:: od organizacji, klórej stuŻąu7 . Urzę dnic y Narodów Zjednoczonych ko rzys taj . ) jedy nie z taki ch przywilejów i immunitetów. które Si.} konieczne do ni eskrępowl1n eg o wykonywani a przez nich obowi'1zków jako funkcjonariuszy Organizacj i67 . Regulaminy perso nelu Narodów Zjednoczonyc h stanowi'j, że llfz~dnicy nie m ogą w życiu pry walllym z.<.lslaniat się immunitetem w symacji. gdyby popadli w kon flikt z prawe m. Sekrelarz GenemJny jest wład n y u c h y l i ć lmm ll nilel czł o n kó w Sekretari;ltu w przypadku, gdyby jego istnien ie ha mowa lo p os t ę powanie s ą d o we - w przy padku gd y odb ywa s i ę lo bez szkod y dla Orga nizacji wt , Rokrocz nie Sekretarz Genera ln y spo rzqdza li s t ę urzędników Sekretariatu uprawnionych do immunitetów i prze ~ kazuje ją do wiad o m ości wszystkich c złonk ów Narodów Zjednoc zonych(I(). Gwarancj ę prawm) przy wilejów i immllllitetów ftll1kcjonarit1 ~zy Na rodów Zjed noczonych stanowi Konwencja o przyw ilej ac h i immunitelac h (Cv }/venlion 011 Privi leges (Ind. l !1lmlllljtie~i) z 1946 r. Na mocy konwen cj i wszy.o;tkie przyw il eje i immuni tety , wyl ącze n in i ud ogod ni eni a nadawa ne przedsta wicielom dyplom atycznym przys ł ug uj ą w anłl l ogic z n y m stopn iu Sekretarzow i Generalnem u, podsekretarzom oraz czł onkom ich rodzin. Nic oznncza lo jednak, że pr<lktycznie pos i adaj ą wszystk ie te same przyw ileje i immu nitety co dy plomaci. Sekret arz Generalny i podsekrcwrz,e st) nac\all imitownni w swoim immunitecie przez rozdzia ł 20 Konwencji , klóry sta nowi, że ich przywileje i imm unitety tw orzone są wyłącznie na potrzeby OrganizacjPlI. Ni e oznacza to jednakowoż, że uznaje ~ i ę ich za dypl omatów. Pt'l.ywileje i immunitety IUlclano im w interesie Organizacji. Rada BczpicClCl1stwa mo że nawet uchylić immunitet Sekretarza Gene ralnego, gdyby zaislniillil taka koni ecznose l. Jest sprawą wielki ej w'lgi. 'lby fUll kcjonnriusze N"lfOdów Zjednoczon ych mogli swobodnie wypow i adać s i ę podczas sprawowania swych czy nnośc i ofi~ cja lnych, nic żyw i qc obawy przed za!;traszeniem. W ce lu zapewnienia im swobody w wykonywan iu obow i ązk ów Konwen cja zao patruje funkcjonariuszy w immunitet jurysdykcyjny chroniący ich prz.ed koniecznością uczes tni czenia 1. M, To.m:i'.c, op. cir., s. li3. (" S. Go ml~pc~d, op . dl.,~, ]68; T.-G . YOlt l1g, IIJl. cit .. s. 68; C . McCorn ick eil., s. 41. f>M C, McCom ick Cros ~wcl l .op. cit. , s. 42. w T am7.e. , 1;. 43 . 10 Tamże. s. 42 .. 11 Tam że.. Cro ., .~ w d l, O!J..

(12) Zbigniew Rudnicki. przez niego zatrudnionej. Sekretarz Stanu ma prawo cofnqć przywileje i immtl~ nitety obcokrajowcowi, jeśli P<lr1stwo, którego jest obywatelem, nie nada identycznych przywilejów 7"ajmującym podobne stanowiska obywatelom USAH2. Co zaś się tyczy przebywając.:ych nu terenie Stanów Zjednoczonych obcokrajowców, których poglądy mogłyby pozostawać w sprzeczności lub podważać oficjalne stanowisko rządu Stanów Zjednoczonych, Kongres USA postanowił, żc jeśli Sekretarz Stanu uzna obecność międzynarodowego funkcjonariusza za niepożądaną z punktu widzenia interesów Stanow Zjednoczonych. może wystqpi6 z notą do odnośnego rządu i organizacji, fi następnie w rozsądnym terminie wystąpić z żqdaniem, aby osoba ta opuściła Stany Zjednoczolle~~. Wydaje si«, że Stany Zjednoczone jako par\stwo występujące w roli gospodarza Narodów Zjednoczonych mają prawo spodziewać się specjalnych zwiJ:!zków z Organizacją. Niemniej prerogatywy, których zażqdaly dla siebie Stany Zjednoczone nie tylko sJ:! ponad miarę, ale też pozostają w sprzeczności z zasadami mi9dzynarodowej współpnlcy, na których opiera Slę istnienie Organizacji Narodów Zjednoczonych s..\. Problemy, które stawia international Orgollizatiolls i/1l1n1l11ily Act znajdują się w centrum uwagi w trakcie debaty nad sensownościq przyznawania immunitetów międzynarodowym funkcjonariLlszom, debaty która trwa od czasów Ligi. Nastrwa się pytanie, czy prerogatywy rzqdów narodowych winny ustępo wać przed tymi przyznawanymi orgunizacjom międzynarodowym gwo1i ich skutecznego działania. Większo.~ć teoretyków, szczegól nie tyc\) zwi<}zanych z organizacjami międzynarodowymi, zgadza się z tym poglqelem H5 , Rekapitulując trudno nie doceniać wagi, jaką ma dla międzynarodowych funkcjonariuszy posiadanie przez nich specjalnych przywilejów i immunitetów, których posiadanie daje im możność, w trakcie pełnienia wykonywania obowiązków służbowych, utrzymywania normalnych slosunków z dyplomatami na prawie równej stopie86 . Przeplatające się z problemami narodowej i suwerennej jll1'ysdykcji immunitety i przywileje międzynarodowych funkcjonariuszy nie staną się, przynajm~ niej w najbliższej przyszłości, wolne od wątpliwości i kontrowersji. Kontrastujące z tendencjami nacjonalistycznymi, budzić mogą uczucia resentymentLl wśród patriotów - w rzeczywistości jednak pozostają nadal niezbędne ella skutecznego funkcjonowania zarówno Narodów Zjednoczonych, jak i każdej organizacji międzynarodowej. Jak stusznie zauważa Erlich , zapisy ArtykLlłu 195 Karty NaI'odów Zjednoczonych wydają się być lepsz<} konstrukcją prawną niz ogólne powoływanJe się na przywileje i immunitety dyplomatyczne albo też wyliczanie poszczególnych ~2. C, CrosswelllvlcConnick, op. cit .• s. 50.. K3 Tamże.. ~4 Tamże,~. 85. 50.. T.-G. YQung,. 8i> Tamże,. s. 88.. op. cif,,~. 87..

(13) Przywileje i il1lllJlll/itety dyplomatyczlIe .. ,. przywilejów i immunitetów. Oczywiście pozostaje zawsze możliwość przyznania na mocy umowy wiykszego zakres~1 prerogatyw. W przypudku braku takowej należy uważać , że przywileje i immunitety wynikające z art 105 przysŁugujq na obszarze wszystkich paJ1stw mllcżących do Narodów Zjednoczonych, a w związku z brakiem wyraźnego rozró:żnienia w paragrafie 2 przysłu gujq też obywatelom paóstwa na terytorium tegoz pai1stwa w granicach zasady proporcjonalności, to jest o ile jest to konieczne dla niezawisłego wykonywania funkcji urzędnika Narodów Zjednoczonych. Nie moze funkcjonariusz Narodów Zjednoczonych przebywający slużbowo na terytorium własnej ojczyzny podlegać orzecznictwu sądów czy innych władz w żadnych sprawach związanych z działalnością urzędową, nie może też podlegać mu w innych sprawach , gdyby i o ile by mogło przez to nastqpić odłożenie funkcji sluzbowych tego urzędnika czy innych osób, które wraz z n1m mają spełniać funkcje urzędników w zakresie działania Narodów Zjednoczonych. Nie może podlegać rewizji jego bagaż ani korespondencja, ani też mieszkanie,jeżeli istnieje moż liwość , że to doprowadziloby do zdrady tajemnic urzędowych Narodów Zjednoczonych albo utrudniłoby lub opóźniło działalność urzędową jego lub innych osób, które wraz z nim spełniać mają te funkcje urzędowe w zakresie dzialnnia Narodów Zjednoczonych, Na odwrót - w razie nadużycia tych przywilejów czy immunitetów - paó.stwo moze zażądać od Narodów Zjednoczonych zgody na postępowanie przeciw danej osobie względnie odwołania jej z terytorium pi.111stwa. Wyższym funkcjonariuszom poza własną ojczyzn") należą się takie przywileje i immunitety, jakie potrzebne będą dla niezawisłego spieniania ich funkcji urzędowych. Najważniejsze będzie stosowanie w tych przypadkach przywilejów przyznanych w danym państwie przedstawicielom dyplomatycznym, z zastrzeieniem, że w pewnych przypadkach konieczne może być nawet rozszerzenie zakresu tych przywileJów. Podobnie winno być też postępowanie przy ustalaniu stanowiska funkcjonariuszy niższego rzędu: i tu uwzględnić należy dobro prac organów Narodów Zjednoczonych, prowadzonych przez tych urzędników bezpośrednio lub przez wyższych funkcjonariuszy, którym oni pomagaj ą87. Privileges and Immunities of International Officials SełVing in the League of Nctions and the United Nations Organization This nrticle discusses the controversies sUJTounding the lega! and international status of international officials in light of lheir due prerogativcs with respect to the priviJeges and immllnities diplomats enjoy. The article regards the specjal powers that cmployees ol' an international organization - Hnd not ar a country ar II private institution - enjoy, whose functiolls are defined in illternntional agreemellls. Sllch fllnctiollS are sllpposed to be relatively stable rather than casual and terminated after completion ot' a single l<:Isk. Thesc N7 L. Erlich, KlIr/a NarodólV Zjednoczonych wrm z.e S/atute/ll Miedzynal'odowego Sprawiedliwo.ki. U,l'agi wstępne - teksty - kOl/lel1t(ll'ze. Kraków . 1946, s. 92-1)3.. Tl'ybunołu.

(14) Zbigniew Rudnicki functions are also supposed to be eXc111SiYc - they may not be performed simultaneously with orher functions - and should be performed in rhe genenl1 interes! ar the membcrs of the organizulion, This special cntcgory - inlernation"l ol"fjcials - emergec! thanks to the League ot' Notions. the secrerariat ot' which became fi precedent for the creation ar the international dyil seryjce. Organizational and legal model s subsequently developed by the LoN became a starting point for approaches used by the Unitee! Nlltions Organization. In order to ensurc indepcndence, international otlicials are granted privileges and imrnllnities. Incorporated in the UN Charter (art. 195), these constitutc a betler legal constrllct than geneml references to diplomatic priYileges nnc! immunities Ol' the li:-;ting of individual priyiJegcs and immunities, The scope ar priYileges and immullities is regulatec! under specinl international agreements..

(15) Zbigniew Rudnicki. w postępowaniu. sądowym. w związku z ich wszystkimi czynnościami jak rów-. ustnymi i pisemnymi wystąpieniami, które miały miejsce w trakcie pełnienia przez nich ohowiqzków służbowych 72 . . W związku z tym, że immunitet ten ma żywotne znaczenie z punktu widzenia efektywności funkcjonalnej Narodów Zjednoczonych, winien on zdaniem niektórych ulec rozszerzeniu na wystąpienia nieoficjalne i postępowanie w życiu prywatnym funkcjonariuszy, jak ma lo miejsce w przypadku dyplo~ matów]). Obecnie immunitet ten dotyczy jedynie działalności oficjalnej, w większości krajów. Opodatkowal1le personelu Narodów Zjednoczonych nastręczało ciągłych kłopotów. Gdyby pozwolić, aby szereg państw pobierało od swoich obywateli zatrudnionych w organizacji międzymu·odowej podatek z tytułu wynagrodzeń, ,mogłoby to spowodować znaczne zróżnicowanie realnych dochodów pracowników, stwarzając tym samym trudności w zainteresowaniu pracą w organizacji obywateli wielu państw. Mając to na uwadze, w Konwencji zawarto przepisy zwalniające pracowników Narodów Zjednoczony od opodatkowania, "ale jedynie w odniesieniu do ich pensji i nagród wyplacanych przez Organizację"N. Wyji"nek stanowią Stany Zjednoczone, które jak już wspomniano powyżej nie ratyfikowały Konwencji. Tym samym dochody obywateli Zjednoczonych z tytułu zatrudnienia w Narodach Zjednoczonych podlegają opodatkowaniu. Natomiast Narody Zjednoczone tytułem wyrównania refundujq im kwotę w wysokoki zapłaconego podatku. Urzędnicy Sekretariatu NZ różnią się od dyplomatów tym, że ich przywileje redukowane są do najbardziej koniecznych z punktu widzenia wypełniania przez nich obowiązków jako funkcjonariuszy organizacji międzynarodowej. Zostają wyposażeni w specjalny rodzaj dokumentu zwanego laisser-passer, który uznawany jest przez wszystkie państwa - członków Narodów Zjednoczonych jako ważny dokument POd róży 75. Mimo faktu, że laisser-passer zachowuje ważność jako międzynarodowy dokument podróży nie jest on nazywany paszportem, ponieważ wydawanie paszportów pozostaje w gestii państw suwerennych7 (i. W związku z tym paóstwa narodowe mogą wymagać wiz od funkcjonariuszy Narodów Zjednoczonych, ale nie cZQsto to robią. Funkcjonariusze Narodów Zjednoczonych mogą oczywiście mieć ze sobą, paszport swojego rodzinnego kraju; lai.~ser-passer daje im w ostatecznym rozrachunku przewagę, ponieważ podejmowane przez nich działania w innych kraM jach (włącznie z własnym) mogą sprawić, że w pewnych okolicznościach właM dzc odnośnych państw mogą uznać ich dziatalność za niepożądaną. Posiadacze. nież. n Convention on Priviledges and Jmmunities, ArCc1e V, Sectioll 18. n Honig, The IIl/emutjonal Civil Service : Basic Problems {Ind COlllemporary DifficlIlties, International Affll.irs, 1954, s. 180-181. 74 Convention on Priviledges and Jmmunities, AnicIe V, Section 18. 75 Tamże. 7(,. C. McCormick Crosswell, op. cit., 5. 46.

(16) Przywileje i imnwllitety dYP!o/l1olyc;:,ne.,. [ajsser-passer wyłączeni są od wszelkich ograniczci1 kraju rodzimego i krajów. obcych; zachowują tym samym zdolność do swobodnego odbywania podróży?? Przedstawione powyżej prerogatywy. nadawane personelowi Narodów Zjednoczonych należą do najbardziej znamiennych. Konwencja przyznaje jednakowoż dodatkowe przywileje i immunitety funkcjonariuszom drugiej linii, którzy są także chociaż nie w stopniu najwyższym niezbędni do prawidłowego funkcjonowania Organizacji. Cały personel Narodów Zjednoczonych zwolniony jest od obowiązku odbywania zasadniczej służby wojskowej w którymkolwiek krajun. Wszyscy funkcjonariusze Narodów Zjednoczonych wraz ze współmałżon kami i pozostający na ich utrzymaniu krewni nic podlegają przepisom o rejestracji cudzoziemców oraz ograniczeniom immigracyjnym w którymkolwiek z pal1stw~czlonków Narodów Zjednoczonych 79 . Członkom personelu Sekreta~ riatu przysługują także, identyczne jak w przypadku urzędników dyplomatycznych, ułatwienia w sprawie wymiany walut. Na czas wojny przysługują im takie same uprawnienia specjalne jak tradycyjnym dyplomatom. którzy korzystają z ułatwicIl repatriacyjnych. W kOł1cu personelowi Narodów Zjednoczonych przysługuje w czasie pierwszego przyjazdu do kraju urzędowania, podobnie jak dyplomatom, uprawnienie do bezcłowego przywiezienia mebli i przedmiotów osobistego użytku so . Reasumujqc wszystkie przywileje i immunitety niezbędne do efektywnego wykonywania obowifłZków przez członków Sekretariatu nie sq ustanowione dla osiągania przez nich jakichkolwiek korzyści osobistych, a słuzą jedynie jako warunki umożliwiające nie skrępowane sprawowanie przez nich czynności oficjalnychsI. Stany Zjednoczone zastrzegły sobie na mocy Internatiollal Organizations Immunity Act, że żadna z osób nie może skorzystać z przysługujących personelowi Narodów Zjednoczonych uprawniell dopóki Sekretarz Stanu nie otrzyma noty o przyznaniu jej statusu pracownika Narodów Zjednoczonych luh osoby 77 THmŻc. 78 I znowu wyjątek stllnowii) lulaj Stany Zjednoczone. Obyw3telc SUJnów Zjednoczonych zatrudnieni w Narodach Zjednoczonych naual podlcg~.ią przepisom Se1cctive St:!"vice Aet (rcgulujqcych zasady odbywania służby wojskowej przez obywateli USA) 79 Convention on Privilcdges nnd lmmunities, Art V, ScctiOll 18. KO Tumże.. ~l Stany Zjednoczone sUmowi') w tym przypadku wyj'ltck od reguly z racji nicratyfikowania Konwencji o przywilcjach i immunitetach. Obiekcje części senatorów podniesione podczas debaty ratyfikacyjnej \II [«()Ilgre~ic USA dotyczyły obowi,jlków podmkowych i wojskowych funkcjonariuszy llli~dzynar\ldowych. Stały si~ one glównym powodem, dla których konwencja nie została prlyj9ta, W miejsce proponowanego przez KOllwencj;: sposohu rcgLllowllllia specjalnego statll~Ll. funkcjonariuszy organizacji miyuzynarodowych przyjęto innc rozwiązanie w postaci II/Ienlll/ioIla/ Orgalliza/io/lS IlIl/IlIIllilil',\' Act, Obejmuje 011 za~adniczo ten sam co Konwencj.\ ob~zar zagadnień 'L tym jednak, że Obyw:lteli USA nic dOlYCZ,! żadne wY!fl.C7.eniu od podalkt1w i służby wojskowej. Osobne postanowienia specjalne IlIlel'Hatit;I1l!/ O/'gani,-aliolls 1/J1/J/IIni!,V Ac! dotyczq obywHteli parJ.'itw obcych pOWtitaj,jcyell w służbie rZl)dowcj St,I11ÓW Zjednoczonych..

(17) Wykaz bibliograficzny polskich czasopism problematykę integracji europejskiej' Ad Meritum. podejmujących. [Półrocz.]. Międzynarodowe. Red. Marek Bankowiei, Zbigniew Rudnicki. Kraków: Fundacja Centrum Rozwoju Demokrucj ,od 1995 (ISSN 1234-656X).. Bez Granic: Magazyn europejski. [Mies.l Red. Iwona Gillert-Iwunicka. Warszawa: Oficyna Wydawnicza.,W Europie", od 1998 (ISSN 1505-9324). Biuletyn Anuliz [nieregular.] Urząd Komitetu Integracji Europejskiej. Departament Analiz Stosunków Europejskich. Warszawa: UrzlJd KDmitetu Integracji Eurollcjskiej, od 1999. Biuletyn Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego [KwarLj. Warszawa: Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, od 1992 (ISSN 1230-3 J 6X). Biuletyn OCIPE (Dwumies.] Red. Grzegorz Dobrnczyński. Warswwa: Katolicki dek Informacji i Inicjatyw Europejskich (ISSN 1427-7239).. Ośro. Dialog Europejski' Magazyn na Rzecz Integracji Europejskiej lDwumies.] Komisja Europejska. Bruksela: Komisj.\ Europejska, od 1995. Euro-Biuletyn: Biuletyn informacyjny Urzędu Komitetu Intcgracji Europejskiej [Nieregular.] Warszawa: Centrum Informacji Europejskiej przy Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej (ISSN 1429-1594). Europejczyk. [Dwumies.] Red. Katarzyna Szarecka. Warszawa: Polska Rada Ruchu Europejskiego, od 1998 (ISSN 1429-9488). Forum Europejskie. [Nieregulur.J Red. Zdzisław Mach, Dariusz Niedżwiedzki, Grzegorz Pożarlik. Kraków: Katedra Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, od 2000. Integracja: Eurobiuletyn [Mies.] Red. Alina Bialkowska-GużY!lska, Roman RonulIlski, Warszawa: Centrum Informacji Europejskiej UKIE, od 1998 (ISSN 1506-4425). Monitor Integracji Europejskiej [KwarC] Urząd Rady Ministrów. Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej. Warszawa: Real Press,od 1995. Polska w Europie [Nieregular.] Red. Tadeusz Cl1abiera, Eligiusz Lasota, Zygmunt Skórzyński. Ośrodek Studiów Międzynarodowych i FundaCja "Polska w Europ!e". Warszawa: Fundacja "Polska w Europie", od 1990 (ISSN 1231-7934). Polski Kalendarz Europejski. [Mies.] Red. Aleksander Kropiwnicki. Fundacja im. Roberta Schumana, od 1997 . • Zestawi! Zbigniew Rudnicki. War~zawa:. Polska.

(18) Wykaz. bibliogr{~fi'cz.l1y .... Problemy Integracji Rolnictwa Unia Europejs:<a - Polska: Biuletyn informacyjny [Kwart.] Red. Mirosław Drygas Warszawa: Func\acja Programów Pomocy dla RolnictW8,. od 1996 (ISSN 1426-7683).. Przegl'ld Polityczny [Kwarc] Red. Wojciech P Duda.. Gdańsk:. FundacJa. Liben!łów. (ISSN 1232-6488). Przegląd polityki gospodarczej dla krujów stowarzyszonych [pólrocz.J Warsaw: 1nstitute for East West Studies (ISSN 1363-3244). Przegląd. Prawa Europejskiego [Nicregular.] Red. Wlaclyslaw Czapliliski, Cezary Mik. Warszawa: Funclucja Promocji Prawa Europejskiego i Dom Wydawniczy ABC, od 1996 (ISSN 1427-0552). Przegląd Rządowy [Mies.] Red. Marta Budna, Warslilwa: Cen1rllm Informacyjne Rządu (ISSN 1230-087X).. Prz.egląd Srodkowoeuropejski, Red. Ryszard Bobrowski. Warszawa: Ryslard Bobrow-. ski,od 1998 (ISSN 1232-0447). Ipółrocz.l Red. Jacek Wódz. Katowice: "Śl,)sk" Wydawnictwo Nuukowe, od 20CJO (ISSN 1508-4647).. Regiony Polski. Studia Europejskie [KwarL] Red. Tadeusz Skoclny. Warszawa: Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, od 1997 (ISSN l428-l49X). Sprawy Spraw. Międzynarodowe. fKwarL] Red. Henryk Szlajfer. Warszawa: Polsku Fundacja. Międzynarodowych,. od 1999 (ISSN 0038-853X).. Studia Regionalne i Lokalne [KwarL] Red. Grngorz Gorzelak. Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego Uniwersytetu Warszawskiego; Sekcja Polska Reglonal Studies Association. Warszawa: Wyd<J.wnictwo Naukowe Scholar, od 2000, (ISSN 1509-4995).. Unia Europejska: Miesi<;cznik informacyjny [Mies.] Red. Sylwester Bajor. Warszawa: Wydawnictwo Hubertu" od 2000 (ISSN 1509-3069). Unia~Polska: Magazyn niezależnych publicystów [Dwutyg.j Red. Marek ski. Warszawa: Unia-Polska S.C., od 1998 (ISSN 1506-4832).. Sarjusz~Wol. Wspólnoty Ellropejskie: Biuletyn informacyjny [Mies.] Red. Ewa Synowiec. WarszuWu: Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, od 1991 (ISSN 1426-2568)..

(19)