Innowacyjność przedsiębiorstw a system zarządzania jakością – wyniki badań

(1)

Streszczenie

W artykule przedstawiono wyniki bada dotyczcych innowacyjnoci przedsibiorstw oraz moliwoci jej stymulowania przy pomocy certyfikowanego systemu zarzdzania jakoci (SZJ). W pierwszej czci artykułu omówiono dwie sporód omiu zasad zarzdzania jakoci, które bezporednio wskazuj na istnienie zwizku midzy wdroonym SZJ a innowacyjnoci przedsibiorstwa. W drugiej czci artykułu przedstawiono wyniki przeprowadzonych bada ankietowych.

Słowa kluczowe: innowacja, PN-EN ISO 9001:2009, zasady zarządzania jakoĞcią 1. Wprowadzenie

Peter Drucker twierdził, Īe „przedsibiorstwo, które nie potrafi tworzy innowacji, ginie”[2]. Zmiany w otoczeniu przedsiĊbiorstw stają siĊ coraz szybsze. Krótki cykl Īycia produktów, coraz szybszy postĊp techniczny, zwiĊkszająca siĊ iloĞü dostĊpnej informacji oraz nasilająca siĊ w ich wyniku konkurencja rodzą potrzebĊ wdraĪania innowacji. W literaturze przedmiotu współistnieje wiele sposobów definiowania pojĊcia innowacji. W niniejszym artykule jako podstawĊ do rozwaĪaĔ przyjĊto definicjĊ innowacji pochodzącą z PodrĊcznika Oslo[6], w którym jest ona definiowana jako: „wdroenie nowego lub znaczco udoskonalonego produktu (wyrobu lub usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub w stosunkach z otoczeniem”. Minimalnym wymogiem zaistnienia innowacji jest, aby produkt, proces, metoda marketingowa lub metoda organizacyjna były nowe (lub znacząco udoskonalone) dla firmy. Zalicza siĊ tu produkty, procesy i metody, które dana firma opracowała jako pierwsza, oraz te, które zostały przyswojone od innych firm lub podmiotów.

Prawidłowo zbudowany i wdroĪony system zarządzania jakoĞcią (SZJ) zgodny z wymaganiami norm ISO serii 9000 moĪe stanowiü Ĩródło wielu korzyĞci dla przedsiĊbiorstwa. Jednym z pozytywnych efektów funkcjonowania takiego systemu moĪe byü stymulowanie innowacyjnoĞci przedsiĊbiorstwa.

Na związek miĊdzy systemem zarządzania jakoĞcią a innowacyjnoĞcią przedsiĊbiorstwa, w szczególnoĞci, wskazują dwie spoĞród oĞmiu zasad zarządzania jakoĞcią, które najwyĪsze kierownictwo moĪe wykorzystaü do uzyskania poprawy funkcjonowania organizacji:

• Zasada szósta: Ciągłe doskonalenie oraz

(2)

Patrycja Hbek, Jerzy cierski

Innowacyjno przedsibiorstw a system zarzdzania jakoci – wyniki bada 160

Z definicji jakoĞci, którą Masaaki Imai zawarł w swojej ksiąĪce pt. Kaizen wynika, Īe istnieje Ğcisły związek pomiĊdzy jakoĞcią a pojĊciem doskonalenia. Definiuje on jakoĞü jako „wszystko, co moĪna poprawiü”. Zgodnie z szóstą zasadą ciągłe doskonalenie funkcjonowania organizacji powinno byü jej stałym celem. Z tego teĪ wzglĊdu wyniki działaĔ dotyczących

ciągłego doskonalenia, gdy jest to niezbĊdne, są przeglądane w celu okreĞlenia dalszych moĪliwoĞci doskonalenia. W ten sposób doskonalenie jest działaniem ciągłym[5]. Głównym celem udoskonaleĔ wewnĊtrznej jakoĞci jest „odchudzanie” wewnĊtrznych procesów, tj. zapobieganie wadom i problemom w wewnĊtrznych procesach, lepsze wykorzystanie zasobów, projektowanie wydajniejszych procesów. Poprawa zewnĊtrznej jakoĞci jest ukierunkowana na zewnĊtrznego klienta w celu zwiĊkszenia jego zadowolenia[1]. JednakĪe aby rozpocząü proces doskonalenia/usprawnieĔ w organizacji, konieczne jest zgromadzenie odpowiedniej wiedzy. A z wiedzą przedsiĊbiorstwa i umiejĊtnoĞcią jej wykorzystania bezpoĞrednio związany jest proces innowacyjny. Zgodnie z wymaganiami normy PN-EN ISO 9001:2009 (p. 8.4 Analiza danych) organizacja powinna okreĞliü, zbieraü i analizowaü odpowiednie dane w celu wykazania przydatnoĞci i skutecznoĞci systemu zarządzania jakoĞcią oraz w celu identyfikacji i oceny moĪliwych usprawnieĔ. Zgodnie z siódmą zasadą zarządzania jakoĞcią – podejmowanie decyzji na podstawie faktów – skuteczne decyzje opierają siĊ na analizie danych i informacji[5]. W sprawnie funkcjonującym systemie zarządzania jakoĞcią gromadzone dane i informacje są analizowane. Na podstawie tych analiz pozyskiwana jest wiedza, która odpowiednio wykorzystana (moĪe i powinna) stanowiü Ĩródło innowacji.

InnowacyjnoĞü jest jednym z głównych czynników osiągania przewagi konkurencyjnej przedsiĊbiorstw. WdroĪony w przedsiĊbiorstwie system zarządzania jakoĞcią daje moĪliwoĞü doskonalenia funkcjonowania organizacji oraz wdraĪania innowacji. MoĪliwoĞci te jednakĪe są w niewielkim stopniu przez przedsiĊbiorstwa wykorzystywane. Celem artykułu jest prezentacja wyników badaĔ dotyczących wpływu systemu zarządzania jakoĞcią na innowacyjnoĞü przedsiĊbiorstw.

2. Innowacyjno przedsibiorstw a system zarzdzania jakoci – prezentacja wyników bada

W niniejszej czĊĞci artykułu przedstawione zostaną wyniki badaĔ przeprowadzonych w ramach projektu badawczego własnego realizowanego na Wydziale Organizacji i Zarządzania Politechniki ĝląskiej nr BW-455/ROZ-3/2010, pt.: Wpływ systemów zarządzania jakoĞcią na innowacyjnoĞü przedsiĊbiorstw przemysłowych.

InnowacyjnoĞü przedsiĊbiorstw dla potrzeb badaĔ została zdefiniowana szeroko, jako wewnĊtrzna zdolnoĞü i skłonnoĞü przedsiĊbiorstw do kreowania i komercyjnego wykorzystywania innowacji w praktyce. ZdolnoĞü innowacyjna przedsiĊbiorstw oznacza zarówno umiejĊtnoĞü tworzenia, wdraĪania i upowszechniania (dyfuzji) innowacji, jak równieĪ umiejĊtnoĞü przyjmowania innowacji z zewnątrz, ze swojego otoczenia [7].

Metodyka bada

Łącznie, z populacji przedsiĊbiorstw sektora MĝP posiadających certyfikat systemu zarządzania jakoĞcią (o nieznanej dokładnie licznoĞci – liczba certyfikatów SZJ zarejestrowanych w Polsce ma charakter szacunkowy ze wzglĊdu na brak w kraju pełnych statystyk na ten temat. Jednostki certyfikujące nie mają obowiązku sprawozdawania ani

(3)

wzglĊdem GUS ani innej organizacji [3]) działających na terenie województwa Ğląskiego do badaĔ wytypowano 210 podmiotów. Celem uzyskania szerszego zakresu wnioskowania do badaĔ wytypowano równieĪ przedsiĊbiorstwa duĪe oraz nie posiadające certyfikowanego systemu zarządzania jakoĞcią (w tym celu wykorzystano wykaz wycofanych certyfikatów wiodącej na ryku jednostki certyfikującej, łącznie 112 podmiotów). Po przeprowadzeniu badania ankietowego oraz ocenie kompletnoĞci i spójnoĞci uzyskanych danych, do analizy syntetycznej przyjĊto wyniki dotyczące 58 firm. Badania przeprowadzono metodą ankietową (ankieta internetowa), w okresie od wrzeĞnia do listopada 2010 roku.

Narzdzie badawcze

Kwestionariusz ankiety składał siĊ z trzech czĊĞci. Pierwsza jego czĊĞü dotyczyła ogólnych informacji, charakteryzujących przedsiĊbiorstwo, druga czĊĞü skupiała siĊ na posiadanym przez przedsiĊbiorstwo systemie zarządzania jakoĞcią, trzecia czeĞü dotyczyła zagadnieĔ związanych z innowacyjnoĞcią przedsiĊbiorstwa. Wykorzystany w badaniach kwestionariusz ankietowy skonstruowany został na podstawie badaĔ literaturowych i własnych przemyĞleĔ autorów. Pytania z trzeciej czĊĞci kwestionariusza sformułowano w oparciu o metodologiĊ cyklicznie przeprowadzanych miĊdzynarodowych badaĔ statystycznych dotyczących innowacyjnoĞci przedsiĊbiorstw Unii Europejskiej (Community Innovation Survey – CIS 3) [3]. W kwestionariuszu ankiety innowacje podzielono na rodzaje: procesową czyli innowacje w obrĊbie procesu – wdroĪenie nowej lub znacząco udoskonalonej metody produkcji lub dostawy; znaczące zmiany w zakresie technologii, urządzeĔ oraz/lub oprogramowania., produktową, marketingową, organizacyjną, zgodnie z typologią podrĊcznika Oslo[6]. Kwestionariusz ankietowy został umieszczony na stronie internetowej 27 wrzeĞnia 2010 roku. Respondenci byli zapraszani do wziĊcia udziału w badaniach przez informacjĊ rozsyłaną im pocztą elektroniczną. Kwestionariusz, uĪyty w badaniach został zaprojektowany w jĊzyku HTML, co pozwoliło na pełne zautomatyzowanie ankiety.

Charakterystyka próby

Charakterystyka badanych przedsiĊbiorstw została dokonana z punktu widzenia takich cech firmy, jak: wielkoĞü (według zatrudnienia), rodzaj działalnoĞci, wiek (okres funkcjonowania na rynku), branĪa, rodzaj własnoĞci, zakres działalnoĞci oraz obecna sytuacja finansowa badanego podmiotu. W badanej próbie znalazło siĊ 33% firm Ğrednich zatrudniających od 50 do 249 pracowników, 27% firm duĪych zatrudniających powyĪej 250 pracowników, 26% firm małych – o zatrudnieniu od 10 do 49 osób oraz 14% firm mikro, zatrudniających do 9 pracowników. WĞród ankietowanych firm najliczniej reprezentowane były firmy produkcyjne – 34%, usługowe – 26% oraz produkcyjno – usługowe 19% ogółu badanych przedsiĊbiorstw. WĞród ankietowanych firm 66% z nich moĪna okreĞliü mianem dojrzałych, z uwagi na zasób doĞwiadczenia wynikający z dłuĪszego okresu funkcjonowania (dłuĪej niĪ 10 lat na rynku). Druga najliczniejsza wĞród badanych przedsiĊbiorstw grupa (21%) to firmy działające na rynku od 5 do 10 lat. W badanej próbie najliczniej reprezentowana była branĪa przemysłowa – 25%, motoryzacyjna – 19% oraz budownictwo 12%. WĞród ankietowanych firm 67% stanowiły przedsiĊbiorstwa prywatne, 19% ogółu badanych podmiotów reprezentowały firmy z udziałem kapitału zagranicznego. Ponad połowa firm (58%) swoją działalnoĞü prowadzi na rynku

(4)

Innowacyjno przedsi 162

miĊdzynarodowym a 29% badanych podmiotów działa na rynku krajowym. Ł ocenĊ sytuacji (bardzo dobra i dobra), w

ankietowanych podmiotów. Jedynie 2% przedsi

W badanej próbie 67% podmiotów posiadało certyfikowany system zarz (SZJ). W grupie przedsiĊ

przedsiĊbiorstwach certyfikat posiadało 84% podmiotów. Sytuacja w mniej niĪ 50 pracowników była najbardziej zró

Z uwagi na fakt, iĪ certyfika osób z zewnątrz małe firmy nie cz przedsiĊbiorstwa zazwyczaj decyduj klienta, chcą eksportowa

W wiĊkszoĞci przypadków jest to zachowanie wymuszone, st zaangaĪowania i zainteresowania SZJ od samego pocz

nieprawidłowym funkcjonowaniem teg doskonalących.

Rysunek 1. System zarz

ħródło: Opracowanie własne na podstawie bada Efekty wdroenia systemu zarz

Zdaniem respondentów reprezentuj systemu zarządzania jako

sformalizowanie działaĔ (67% wskaza

usprawnienie obiegu dokumentów (58%), wzrost zadowolenia klientów (50%), usprawnienie funkcjonowania organizacji (5

Z drugiej strony wdroĪenie SZJ w opinii respondentów nie miało wpływu lub miało ma wpływ na zwiĊkszenie innowacyjno

wzrost zadowolenia pracowników i partnerów (38%). Du wskazywały na duĪy i bardzo du

przedsibiorstw a system zarzdzania jakoci – wyniki bada

dzynarodowym a 29% badanych podmiotów działa na rynku krajowym. Łącznie pozytywn (bardzo dobra i dobra), w której znajduje siĊ przedsiĊbiorstwo deklaruje 74% ankietowanych podmiotów. Jedynie 2% przedsiĊbiorstw oceniło swoją sytuacje jako bardzo zł

W badanej próbie 67% podmiotów posiadało certyfikowany system zarzą (SZJ). W grupie przedsiĊbiorstw duĪych wszystkie podmioty posiadały SZJ, w

biorstwach certyfikat posiadało 84% podmiotów. Sytuacja w firmach zatrudniaj 50 pracowników była najbardziej zróĪnicowana, co przedstawia rysunek 1.

Z uwagi na fakt, iĪ certyfikacja jest kosztownym procesem i czasami wymaga wsparcia trz małe firmy nie czĊsto wdraĪają system zarządzania jako

biorstwa zazwyczaj decydują siĊ certyfikowaü swój SZJ kiedy wymagane jest to przez eksportowaü swoje wyroby lub kiedy zmusza je do tego konkurencja. ci przypadków jest to zachowanie wymuszone, stąd brakuje teĪ

owania i zainteresowania SZJ od samego początku. W przyszłoĞci skutkowa

nieprawidłowym funkcjonowaniem tego systemu, oraz brakiem podejmowania działa

System zarzdzania jakoci w małych i mikro przedsibiorstwach ródło: Opracowanie własne na podstawie badaĔ.

enia systemu zarzdzania jakoci w badanych przedsibiorst

Zdaniem respondentów reprezentujących małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa wdro dzania jakoĞcią najwiĊkszy wpływ (duĪy i bardzo duĪ

Ĕ (67% wskazaĔ), zwiĊkszenie prestiĪu i zaufania do organizacji (67%), prawnienie obiegu dokumentów (58%), wzrost zadowolenia klientów (50%), usprawnienie funkcjonowania organizacji (51%) a jednoczeĞnie zwiĊkszenie biurokracji (50%)

Īenie SZJ w opinii respondentów nie miało wpływu lub miało ma kszenie innowacyjnoĞci (50% wskazaĔ), zmniejszenie liczby reklamacji (46%), wzrost zadowolenia pracowników i partnerów (38%). DuĪe przedsiĊbiorstwa najcz

y i bardzo duĪy wpływ SZJ na zwiĊkszenie prestiĪu i zaufania do

4 * &8

wyniki bada

dzynarodowym a 29% badanych podmiotów działa na rynku krajowym. Łącznie pozytywną biorstwo deklaruje 74% sytuacje jako bardzo złą. W badanej próbie 67% podmiotów posiadało certyfikowany system zarządzania jakoĞcią ych wszystkie podmioty posiadały SZJ, w Ğrednich firmach zatrudniających nicowana, co przedstawia rysunek 1.

cja jest kosztownym procesem i czasami wymaga wsparcia dzania jakoĞcią. Małe swój SZJ kiedy wymagane jest to przez e do tego konkurencja. d brakuje teĪ prawdziwego

ci skutkowaü to moĪe o systemu, oraz brakiem podejmowania działaĔ

biorstwach

Ċbiorstwa wdroĪenie y i bardzo duĪy) miało na u i zaufania do organizacji (67%), prawnienie obiegu dokumentów (58%), wzrost zadowolenia klientów (50%), usprawnienie

kszenie biurokracji (50%) (tabela 1). enie SZJ w opinii respondentów nie miało wpływu lub miało mały ), zmniejszenie liczby reklamacji (46%),

biorstwa najczĊĞciej kszenie prestiĪu i zaufania do

&8

(5)

organizacji (79% wskazaĔ), usprawnienie obiegu dokumentacji (79%), wzrost zadowolenia klientów (71%), zmniejszenie liczby reklamacji (71%), sformalizowanie działaĔ (71%) i jednoczeĞnie zwiĊkszenie biurokracji (71%).

WĞród 60% ankietowanych przedsiĊbiorstw panuje przekonanie, Īe informacja generowana przez ich system zarządzania jakoĞcią jest wykorzystywana w stopniu dobrym i bardzo dobrym. Z badaĔ wynika, iĪ im mniejsze przedsiĊbiorstwo tym informacja taka jest w mniejszym stopniu wykorzystywana (w stopniu dobrym i bardzo dobrym informacjĊ wykorzystuje 79% duĪych firm, 57% Ğrednich i 38% małych i mikro).

Tabela 1 Efekty wdroenia systemu zarzdzania jakoci w grupie małych i rednich przedsibiorstw

W jakim stopniu wdroenie systemu zarzdzania jakoci w Pan/i firmie

wpłynło na:

nie miało

wpływu mały wpływ

redni

wpływ duy wpływ

bardzo duy wpływ

wzrost zadowolenia klientów 21% 8% 21% 42% 8%

wzrost zadowolenia partnerów i współpracowników

13% 25% 29% 33% 0%

usprawnienie funkcjonowania

organizacji

4% 4% 41% 38% 13%

zwiĊkszenie zysku 17% 17% 41% 21% 4%

zwiĊkszeni prestiĪu i zaufania do organizacji

- 8% 25% 42% 25%

zmniejszenie liczby reklamacji 21% 25% 29% 21% 4%

zwiĊkszenie moĪliwoĞci rozwojowych organizacji

5% 29% 33% 33% -

zwiĊkszenie innowacyjnoĞci 13% 37% 29% 21% -

usprawnienie obiegu dokumentów 4% 17% 21% 33% 25%

poprawa komunikacji wewnĊtrznej 4% 17% 42% 29% 8%

zwiĊkszenie biurokracji 8% 17% 25% 21% 29%

sformalizowanie działaĔ 13% 3% 17% 42% 25%

wzrost kosztów 8% 30% 54% 4% 4%

ħródło: Opracowanie własne na podstawie badaĔ.

Forma działalnoci innowacyjnej badanych przedsibiorstw

W badanych przedsiĊbiorstwach najczĊĞciej wprowadzane były innowacje procesowe i produktowe. WĞród grupy przedsiĊbiorstw MĝP posiadających certyfikowany SZJ innowacje były czĊĞciej wdraĪane niĪ w grupie przedsiĊbiorstw nie posiadających systemu zarządzania jakoĞcią (do grupy przedsiĊbiorstw nie posiadających SZJ zaliczono równieĪ przedsiĊbiorstwa obecnie wdraĪające SZJ). W grupie MĝP posiadających certyfikat SZJ 25% przedsiĊbiorstw nie wprowadza innowacji, natomiast w grupie nie posiadającej SZJ 39%. W grupie duĪych przedsiĊbiorstw (analizowane jako jedna grupa ze wzglĊdu iĪ wszystkie podmioty z tej grupy posiadały SZJ) 19% stanowiły podmioty nie wprowadzające innowacji (tabela 2).

Czynniki powodujące zaniechanie działaĔ innowacyjnych podzielono w kwestionariuszu ankiety na trzy grupy – czynniki ekonomiczne, wewnĊtrzne i inne czynniki do których zaliczono niestabilnoĞü regulacji prawnych i ograniczony kontakt z klientami.

(6)

WĞród małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw na pierwszym miejscu wskazane zostały czynniki ekonomiczne jako najwiĊksza bariera wdraĪania innowacji (wysokie koszty innowacji – 50%, wysokie ryzyko ekonomiczne 26% i brak Ĩródeł finansowania – 19%). Kolejne wskazania dotyczyły małej elastycznoĞci organizacyjnej – 17% oraz braku wykwalifikowanego personelu – 14%. WdroĪony system zarządzania jakoĞcią w małych i Ğrednich przedsiĊbiorstwach nie wpłynął na wskazywane bariery innowacji. W duĪych przedsiĊbiorstwach czĊsto wskazywano na niestabilnoĞü regulacji prawnych jako barierĊ wdraĪania innowacji. Wskazania dla pozostałych czynników kształtowały siĊ podobnie jak w grupie MĝP.

Tabela 2 Forma działalnoci innowacyjnej

Forma działalnoci innowacyjnej MP Due MP z SZJ MP bez SZJ

przedsiĊbiorstwo nie wprowadzające innowacji 31% 19% 25% 39%

przedsiĊbiorstwo wprowadzające innowacje procesowe

40% 63% 50% 28%

przedsiĊbiorstwo wprowadzające innowacje produktowe

33% 50% 46% 17%

przedsiĊbiorstwo wprowadzające innowacje marketingowe

24% 25% 29% 17%

przedsiĊbiorstwo wprowadzające innowacje organizacyjne

21% 38% 21% 22%

ħródło: Opracowanie własne na podstawie badaĔ. ródła innowacji

Najbardziej znaczącym Ĩródłem innowacji w małych i Ğrednich przedsiĊbiorstwach, bez wzglĊdu na posiadany SZJ, oraz w grupie duĪych przedsiĊbiorstw było samo przedsiĊbiorstwo/pracownicy (tabela 3).

Tabela 3 ródła innowacji

ródła innowacji MP ogółem MP bez SZJ MP z SZJ Due

samo przedsiĊbiorstwo/ pracownicy 50% 36% 63% 81%

konkurenci lub inne przedsiĊbiorstwa 29% 21% 33% 31%

klienci lub konsumenci 26% 7% 42% 44%

dostawcy wyposaĪenia, surowców, komponentów lub oprogramowania

21% 7% 29% 19%

rząd - - - -

instytuty badawcze, uczelnie wyĪsze, parki technologiczne

12% 7% 8% 25%

targi i wystawy 17% 21% 13% 38%

konferencje, spotkania, czasopisma 19% 21% 21% 19%

(7)

Kolejnym najbardziej znaczącym Ĩródłem innowacji były inne przedsiĊbiorstwa, klienci. ħródła instytucjonalne czĊĞciej wskazywane były w grupie duĪych przedsiĊbiorstw (25%) niĪ MĝP (12%). W grupie duĪych przedsiĊbiorstw znaczącym Ĩródłem innowacji są równieĪ organizowane targi i wystawy (38%). Na uwagĊ zasługuje fakt wiĊkszej iloĞci wskazaĔ na klientów i dostawców jako Ĩródła innowacji w małych i Ğrednich przedsiĊbiorstwach posiadających system zarządzania jakoĞcią.

W małych i Ğrednich przedsiĊbiorstwach w procesie generowania innowacji w najwiĊkszym stopniu uczestniczą pracownicy (38% wskazaĔ). Nie biorą udziału dostawcy (33%) oraz instytuty badawcze/wyĪsze uczelnie (33%). W duĪych przedsiĊbiorstwach w procesie generowania innowacji najczĊĞciej biorą udział klienci (44%) i pracownicy (38%). Małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa nie posiadające wdroĪonego SZJ czĊĞciej wskazywały na brak uczestnictwa klientów (36% wskazaĔ) w procesie generowania innowacji niĪ przedsiĊbiorstwa z tej grupy posiadające SZJ, odpowiednio 13% wskazaĔ (tabela 4).

Tabela 4 Stopie uczestnictwa w procesie generowania innowacji w M P

Stopie uczestnictwa w procesie generowania innowacji MP bez SZJ MP z SZJ nie biorą udzia łu w mały m stopn iu w Ğredni m stopni u w duĪy m stopn iu nie biorą udzia łu w mały m stopn iu w Ğredni m stopni u w duĪy m stopn iu dostawcy 29% 14% 7% 0% 33% 21% 8% 8% klienci 36% 7% 0% 21% 13% 8% 25% 33% pracownicy 7% 7% 7% 36% 4% 8% 29% 38%

instytuty badawcze/wyĪsze uczelnie 43% 7% 0% 0% 33% 25% 4% 4%

ħródło: Opracowanie własne na podstawie badaĔ. Efekty wdroonych innowacji

W małych i Ğrednich przedsiĊbiorstwach najczĊĞciej wskazywanymi efektami wdroĪonych innowacji były: poprawa jakoĞci produktów (45%), rozszerzenie asortymentu produktów (36%), oraz zwiĊkszenie sprzedaĪy (31%), czyli efekty związane z innowacjami produktowymi (tabela 5).

(8)

Tabela 5 Efekty wdroonych innowacji Efekty wdroonych innowacji MP

ogółem

MP bez SZJ

MP z

SZJ Due

ograniczenie kosztów materiałów i energii na

jednostkĊ produkcji 29% 14% 38% 50%

ograniczenie kosztów pracy na jednostkĊ produkcji 19% 21% 21% 38%

zwiĊkszenie mocy produkcyjnych 21% 7% 29% 69%

zwiĊkszenie elastycznoĞci produkcji 29% 14% 38% 25%

poprawa jakoĞci produktów 45% 21% 54% 63%

zwiĊkszenie sprzedaĪy 31% 36% 29% 38%

rozszerzenie asortymentu produktów 36% 29% 42% 50%

W duĪych przedsiĊbiorstwach najczĊĞciej wskazywanymi efektami wdroĪenia innowacji były: zwiĊkszenie mocy produkcyjnych (69%), poprawa jakoĞci produktów (63%), ograniczenie kosztów materiałów i energii na jednostkĊ produkcji (50%) oraz rozszerzenie asortymentu produktów (50%). W małych i Ğrednich przedsiĊbiorstwach posiadających SZJ ogólnie wskazywano wiĊcej efektów wdroĪonych innowacji niĪ w grupie tych przedsiĊbiorstw nie posiadających SZJ.

ródła finansowania

Projekty innowacyjne w badanych przedsiĊbiorstwach najczĊĞciej finansowane były własnymi Ğrodkami badanych podmiotów (właĞciciel, bieĪąca działalnoĞü przedsiĊbiorstwa) zarówno w małych i Ğrednich, jak i duĪych przedsiĊbiorstwach, bez wzglĊdu na posiadany system zarządzania jakoĞcią. Kolejno wskazywanymi Ĩródłami finansowania były banki MĝP – 29%, duĪe przedsiĊbiorstwa – 44% oraz fundusze UE odpowiednio 21% i 25%. Małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa posiadające SZJ czĊĞciej wskazywały na finansowanie innowacji z funduszy europejskich (29%) niĪ grupa przedsiĊbiorstw nie posiadających SZJ (7%).

Rodzaje działalnoci innowacyjnej

W grupie małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw działalnoĞü innowacyjna najczĊĞciej charakteryzowała siĊ zakupem nowych technologii/maszyn/urządzeĔ zmieniających proces produkcji (50% wskazaĔ), wprowadzaniem znacząco ulepszonych wyrobów na rynek (45%) oraz stosowaniem innowacyjnych metod i narzĊdzi marketingowych (40%).

(9)

Tabela 6 Rodzaj podejmowanej działalnoci innowacyjnej

Czy Pana/i firma kiedykolwiek:

MP Due MP bez SZJ

MP z SZJ tak nie tak nie tak nie tak nie

zgłosiła patent/y? 21% 50% 69% 19% 7% 57% 29% 46%

korzystała z obcych patentów? 17% 55% 38% 44% 14% 50% 21% 54%

uzyskała/zakupiła licencjĊ (nie dotyczy licencji na popularne oprogramowanie)?

24% 48% 38% 44% 21% 43% 29% 46%

dokonała zakupu nowych

technologii/maszyn/urządzeĔ zasadniczo

zmieniających proces produkcji?

50% 24% 69% 19% 29% 36% 63% 17%

opracowała prototyp/y? 29% 40% 56% 25% 21% 36% 38% 38%

wprowadziła nowe wyroby na rynek? 36% 33% 69% 19% 29% 29% 46% 29%

wprowadziła znacząco ulepszone wyroby na rynek? 45% 26% 63% 19% 43% 21% 50% 25% stosowała innowacyjne metody i narzĊdzia

marketingowe?

40% 31% 19% 63% 43% 21% 38% 38% stosowała innowacyjne metody i narzĊdzia w

zarządzaniu produkcją (TPM, TQM, Lean Manufacturing)?

26% 48% 56% 25% 14% 50% 29% 50%

Wpływ systemu zarzdzania jakoci na działalno innowacyjn przedsibiorstw

W grupie duĪych przedsiĊbiorstw najczĊĞciej wskazywanymi rodzajami podejmowanych działaĔ innowacyjnych były: zgłaszanie patentów (69% wskazaĔ), zakupy nowych technologii/maszyn/urządzeĔ zmieniających proces produkcji (69%), wprowadzanie nowych (69%) i znacząco ulepszonych wyrobów na rynek (63%). DuĪe przedsiĊbiorstwa czĊĞciej (56%) niĪ MĝP (26%) stosują innowacyjne metody i narzĊdzia w zarządzaniu produkcją. Małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa posiadające system zarządzania jakoĞcią wskazywały na wiĊkszą iloĞü rodzajów podejmowanych działaĔ innowacyjnych niĪ przedsiĊbiorstwa nie posiadające SZJ. NajwiĊcej wskazaĔ w grupie MĝP posiadających SZJ dotyczyło zakupu nowych technologii/maszyn/urządzeĔ zasadniczo zmieniających proces produkcji (63%), przedsiĊbiorstwa bez certyfikatu odpowiednio 29% (tabela 6).

Zarówno w grupie MĝP jak i w duĪych przedsiĊbiorstwach respondenci czĊĞciej wskazywali na brak wpływu wdroĪonego systemu zarządzania jakoĞcią na wzrost liczby wyszczególnionych rodzajów działalnoĞci innowacyjnej (tabela 7).

Wyjątek stanowi stosowanie innowacyjnych metod i narzĊdzi w zarządzaniu produkcją w badanych przedsiĊbiorstwach. Zarówno w grupie MĝP (tak – 42%, nie – 38% wskazaĔ) jak i w duĪych przedsiĊbiorstwach (tak – 56%, nie – 31% wskazaĔ) respondenci czĊĞciej wskazywali na wzrost liczby stosowanych innowacyjnych metod i narzĊdzi w zarządzaniu produkcją po wdroĪeniu systemu zarządzania jakoĞcią.

(10)

Tabela 7 Wpływ SZJ na działalno innowacyjn przedsibiorstwa

Czy po wdroeniu SZJ zaobserwowano wzrost liczby: MP z SZJ Due tak nie tak nie

zgłoszonych patentów? 0% 75% 31% 56%

licencji? 8% 67% 19% 69%

zakupionych nowych technologii/maszyn/urządzeĔ? 25% 54% 44% 44%

opracowanych prototypów? 17% 58% 38% 50%

nowych wyrobów wprowadzonych na rynek? 29% 46% 31% 56%

znacząco ulepszonych wyrobów wprowadzonych na rynek? 29% 46% 38% 50%

stosowanych innowacyjnych metod i narzĊdzi marketingowych? 17% 58% 31% 56% stosowanych innowacyjnych metod i narzĊdzi w zarządzaniu produkcją? 42% 38% 56% 31%

ħródło: Opracowanie własne. 3. Podsumowanie

PojĊcie innowacji jest róĪnie interpretowane w literaturze przedmiotu. Co do jednego stwierdzenia jednakĪe panuje zgodnoĞü: innowacyjnoĞü jest jednym z kluczowych czynników osiągania przewagi konkurencyjnej przedsiĊbiorstwa. Nowe produkty, technologie czy systemy zarządzania są niezbĊdne dla rozwoju przedsiĊbiorstwa. Sprawnie funkcjonujący system zarządzania jakoĞcią generuje dane i informacje o przedsiĊbiorstwie, które poddane analizie pozwalają na zgromadzenie wiedzy. Wiedza ta odpowiednio wykorzystana moĪe stanowiü wewnĊtrzne Ĩródło innowacji. Wobec tego system zarządzania jakoĞcią moĪe stymulowaü innowacyjnoĞü przedsiĊbiorstwa. JednakĪe nie wszystkie przedsiĊbiorstwa tak postrzegają SZJ (jako narzĊdzie zwiĊkszania swojej innowacyjnoĞci), co znalazło potwierdzenie w przeprowadzonym przez autorów badaniu. Opinie respondentów reprezentujących małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa co do zwiĊkszenia innowacyjnoĞci przedsiĊbiorstwa w wyniku wdroĪenia SZJ są podzielone. Na brak wpływu i mały wpływ wdroĪonego SZJ na zwiĊkszenie innowacyjnoĞci przedsiĊbiorstwa wskazało 50% przedsiĊbiorstw. Druga połowa respondentów wskazała na Ğredni (29%) i duĪy wpływ (21%) wdroĪonego SZJ na zwiĊkszenie innowacyjnoĞci przedsiĊbiorstwa. ĩaden z respondentów nie wskazał na bardzo duĪy wpływ SZJ na zwiĊkszenie innowacyjnoĞci przedsiĊbiorstwa. W duĪych przedsiĊbiorstwach czĊĞciej wskazywano na pozytywne efekty wdroĪonego SZJ. ZwiĊkszenie innowacyjnoĞci w stopniu duĪym i bardzo duĪym w tej grupie przedsiĊbiorstw uzyskało 50% wskazaĔ jako efekt funkcjonowania SZJ. NajczĊĞciej wskazywaną barierą wdraĪania innowacji w MĝP były czynniki ekonomiczne. Małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa nie posiadające wdroĪonego SZJ czĊĞciej wskazywały na brak uczestnictwa klientów (36% wskazaĔ) w procesie generowania innowacji niĪ przedsiĊbiorstwa posiadające SZJ, odpowiednio 13% wskazaĔ. Małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa posiadające system zarządzania jakoĞcią wskazywały na wiĊkszą iloĞü rodzajów podejmowanych działaĔ innowacyjnych niĪ przedsiĊbiorstwa nie posiadające SZJ. W opinii respondentów, zarówno z grupy MĝP jak i duĪych przedsiĊbiorstw, wdroĪony system zarządzania jakoĞcią najczĊĞciej wpływał na wzrost liczby stosowanych innowacyjnych metod i narzĊdzi w zarządzaniu produkcją.

(11)

%LEOLRJUDILD

[1] Dahlgaard J.J., Kristensen K., Kanji G.K.: Podstawy zarzdzania jakoci, PWN, Warszawa 2002, s. 46.

[2] Drucker P.: Innowacja i przedsibiorczo. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 21.

[3] Innovation in Europe. Results for the EU, Iceland and Norway, European Communities 2004 ftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/innovation-smes/docs/results_from_cis3_for_eu _iceland_norway.pdf; 02.11.2010

[4] Kolarz M.: Wpływ zagranicznych inwestycji bezporednich na innowacyjno przedsibiorstw w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu ĝląskiego, Katowice 2006. [5] PN-EN ISO 9000:2006, Systemy zarzdzania jakoci. Podstawy i terminologia, PKN,

Warszawa 2006.

[6] Podrcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczcych innowacji, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyĪszego, Departament Strategii i Rozwoju Nauki, wydanie polskie, Warszawa 2006, s. 48–49.

[7] M. Pichlak: Uwarunkowania innowacyjnoĞci przedsiĊbiorstw w województwie Ğląskim – wyniki badaĔ ankietowych, praca zbiorowa pod red. J. Pyki pt. „NowoczesnoĞü przemysłu i usług. Modele, metody i narzĊdzia zarządzania organizacjami”, TNOiK, Katowice 2010, s. 231.

ENTERPRISE INNOVATION AND QUALITY MANAGEMENT SYSTEM – RESEARCH RESULTS

Summary

The article presents results of the research on innovation and the capacity to stimulate it with the help of certified quality management system (QMS). First the paper discusses two of the eight quality management principles, which directly indicate existence of the relationship between the implemented QMS and enter-prise innovation. The second part presents results of the survey.

Keywords: innovation, ISO 9001:2008, quality management principles Patrycja Hąbek

Jerzy ĝcierski

Instytut InĪynierii Produkcji Wydział Organizacji i Zarządzania Politechnika ĝląska

ul. Roosevelta 26, 41-800 Zabrze e-mail: patrycja.habek@polsl.pl