Pierwsze w Polsce Centrum Geoedukacji – Wietrznia, Kielce
Wspó³czesne tematy zwi¹zane ze zmianami klimatycznymii œrodowiska, bezpieczeñstwem energetycznym, gazem ³upko-wym czy energi¹ atomow¹ budz¹ tym wiêksze emocje, im wiêk-sza jest niewiedza w dziedzinie nauk o Ziemi. Zadaniem badaczy œrodowiska geologicznego, poza aspektami czysto naukowymi, powinno byæ zatem przekazywanie wiedzy nauko-wej w sposób zrozumia³y dla ogó³u spo³eczeñstwa, które ³o¿y œrodki na badania naukowe. Ka¿de przedsiêwziêcie naukowe powinno wiêc generowaæ dodatkowo efekt popularnonaukowy. W nawi¹zaniu do tego, pragniemy zaprezentowaæ sposób, w jaki ponad stuletnie badania naukowe Gór Œwiêtokrzyskich zosta³y wykorzystane w s³u¿bie popularyzacji nauk o Ziemi.
Region œwiêtokrzyski jest wyj¹tkowy w skali kraju pod wzglêdem ró¿norodnoœci geologicznej. Stanowi ona pod-stawowy walor przyrodniczy decyduj¹cy o atrakcyjnoœci tego obszaru dla nowej odmiany turystyki ukierunkowanej na eksplorowanie zasobów przyrody nieo¿ywionej – geo-turystyki, zawieraj¹cej równie¿ pierwiastek edukacyjny. Wykorzystuj¹c te ³atwe w eksponowaniu walory, mi³oœni-cy regionu œwiêtokrzyskiego ju¿ od czasów przedwojennych (Jan Czarnocki, Jan Samsonowicz, Sylwester Kowalczewski) marzyli o stworzeniu miejsca, w którym specjalistyczna wiedza geologiczna zaprezentowana by³aby w formie popular-nonaukowej, dostêpnej dla ka¿dego. Pocz¹tkami realizacji tej idei by³o utworzenie Stacji Terenowej, a póŸniej Oddzia³u Œwiêtokrzyskiego Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego w Kielcach wraz z Muzeum Geologicznym. Równoczeœnie mia³o miejsce wiele inicjatyw ukierunkowanych na obejmowanie ochron¹ cennych stanowisk geologicznych: Œlichowice, Kadzielnia, Wietrznia.
W chwili obecnej, konsekwencj¹ wieloletniej wspó³-pracy naukowego œrodowiska geologów z administracj¹ samorz¹dow¹ jest utworzenie Geoparku Kielce, a zwieñcze-niem tego etapu budowa Centrum Geoedukacji w Rezerwa-cie Wietrznia im. Zbigniewa Rubinowskiego w Kielcach. Orêdownikami utworzenia takiego oœrodka byli Tymoteusz Wróblewski wraz ze Zbigniewem Kowalczewskim, obecnie emerytowni wieloletni pracownicy Instytutu Geologicznego w Kielcach, autorzy koncepcji pt. „Centrum geoedukacji w rezerwacie Wietrznia”. Obiekt ten jest pierwszym na terenie Polski i jednym z nielicznych w Europie miejscem, w któ-rym regionalne zagadnienia geologiczne s¹ zaprezentowane w sposób przystêpny dla ka¿dego zainteresowanego.
G³ówym aspektem georó¿norodnoœci, który zaprezen-towano w Centum, jest historia geologiczna regionu œwiê-tokrzyskiego ze szczególnym uwzglêdnieniem okresu dewoñskiego (412–359 mln lat temu). W tym czasie mia³y miejsce kluczowe wydarzenia w ewolucji ¿ycia na Ziemi, takie jak: wyjœcie krêgowców na l¹d czy ekspansja roœlin-noœci na l¹dach. Poza tym dewon charakteryzowa³ siê glo-balnymi zmianami klimatycznymi, które mog¹ nas nauczyæ, jak postrzegaæ wspó³czesne zmiany zachodz¹ce na naszej planecie. Ekspozycja stworzona w Centrum Geo-edukacji zawiera zatem artystyczne wizje poszczególnych wa¿nych etapów rozwoju ewolucyjnego, jak i geologicz-nego, udokumentowanych w zapisie kopalnym. Jako pod-stawa merytoryczna realizacji ekspozycji pos³u¿y³y wyniki badañ naukowych. Podstawowym za³o¿eniem wystawy jest mo¿liwoœæ jej modyfikacji w odniesieniu do pojawiaj¹-cych siê odkryæ i zmieniaj¹pojawiaj¹-cych siê pogl¹dów naukowych.
Centrum Geoedukacji zlokalizowane jest we wschod-niej czêœci Rezerwatu Wietrznia im. Zbigniewa Rubinow-skiego, przy ul. Daleszyckiej 21 w Kielcach i jest udo-stêpnione nieodp³atnie dla ka¿dego zainteresowanego. Podsta-wowym elementem ekspozycji s¹ trójwymiarowe modele zwie-rz¹t dewoñskich, umieszczone w zrekonstruowanych œrodo-wiskach wodnych wraz z tekstow¹ charakterystyk¹ w jêzyku polskim i angielskim. Jako przyk³ad atrakcji mo¿e pos³u-¿yæ naturalnej wielkoœci ryba pancerna o d³ugoœci ponad 6 m, oddaj¹ca najbardziej aktualny stan wiedzy na jej temat. Walorem dodatkowym Centrum jest jego lokalizacja w s¹-siedztwie kamienio³omu, w którym przedmiotem eksploata-cji by³y wapienie dewoñskie bogate w skamienia³oœci – wiele z nich zosta³o pokazanych jako uzupe³nienie ekspozycji.
Obiekt wraz z ekspozycj¹ od pocz¹tku realizacji objêty jest sta³¹ opiek¹ merytoryczn¹ PIG-PIB ( wraz ze wspó³pra-cuj¹cym zespo³em badaczy z innych jednostek), który poprzez Oddzia³ Œwiêtokrzyski niezale¿nie realizuje swoje dzia³ania edukacyjne we wspó³pracy z lokalnymi oœrodka-mi samorz¹dowyoœrodka-mi. Patronat merytoryczny nad wystaw¹ stanowi zatem pierwszy etap d³ugofalowej wspó³pracy, której jednym z efektów bêdzie stale aktualizowana wiedza przekazywana w Centrum Geoedukacji.
Piotr Szrek & Micha³ Poros
310
Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 6, 2012
Ryc. 1. Rekonstrukcja szeœciometrowej ryby pancernej, której szcz¹tki znaleziono w dewonie Gór Œwiêtokrzyskich – najwiêkszy z eksponatów geocentrum na kieleckiej Wietrzni. Fot. M. Poros
