233 SPRAWOZDANIA, KOMUNIKATY I RECENZJE
Ks. Wiesaw P r z y g o d a. Apostolski wymiar wolontariatu charytatywnego
w Polsce. Studium teologicznopastoralne na podstawie badan´ wolontariuszy z parafialnych zespoów Caritas. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa
Nauko-wego KUL 2012 ss. 451.
Autor recenzowanej ksi azki – ks. prof. dr hab. Wiesaw Przygoda – jest juz dobrze znany w s´rodowisku pastoralistów polskich dzieki swoim publikacjom, a szczególnie dzieki monografiom: Funkcja charytatywna Kos´cioa po Soborze Waty-kan´skim II (Lublin 1998, ss. 271) oraz Posuga charytatywna Kos´cioa w Polsce. Studium teologicznopastoralne (Lublin 2004, ss. 523). Recenzowana ksi azka jest swoist a kontynuacj a jego dotychczasowych badan´, w których problematyka posugi charytatywnej Kos´cioa zajmuje bez w atpienia pozycje wiod ac a, ale zarazem jest oryginalnym dzieem pos´wieconym w caos´ci problematyce wolontariatu charytatyw-nego w Polsce. Monografia ks. W. Przygody zawiera wszystkie formalne elementy wymagane dla naukowych wydawnictw. W szczególnos´ci dwie recenzje wydawnicze przygotowane przez samodzielnych pracowników naukowych, streszczenia i spisy tres´ci w dwóch jezykach obcych (angielskim i niemieckim), bibliografie wraz ze spisem skrótów, aneksy, przypisy. Skada sie ona z pieciu rozdziaów poprzedzonych wstepem, zakon´czenia, wykazu tabel i wykresów oraz aneksów.
Temat badawczy podjety przez ks. W. Przygode jest aktualny i twórczy. Przez lata w Kos´ciele polskim trwaa dziaalnos´c´ charytatywna. Natomiast wolontariat w nowoczesnym tego sowa znaczeniu jest rzeczywistos´ci a stosunkowo now a zarów-no w spoeczen´stwie, jak i w Kos´ciele. St ad tez nie doczeka sie w polskiej literatu-rze pastoralnej zbyt wielu opracowan´. Nie byo, jak dot ad, tak obszernej i przekrojo-wej monografii odnosz acej sie do tejze kwestii. Wolontariat pojawia sie w Kos´ciele w róznych ksztatach. Nie przyjmowa jednak form prawnie zorganizowanych. Dzis´ poszukuje swej nowej tozsamos´ci i nowych dróg rozwoju. St ad tez wszelkie badania tematu nios a wazkie wsparcie w teologicznopastoralnym rozpoznaniu i rozwoju tej aktywnos´ci Kos´cioa oraz maj a aplikacyjny charakter. Gruntowne badania ankietowe s´wiadomos´ci wolontariuszy pomagaj a w sformuowaniu praktycznych postulatów co do dalszego rozwoju i kierunkowania spoecznego ruchu wolontariackiego. Omawiana publikacja wychodzi naprzeciw tej potrzebie.
Wstep do monografii okres´la badawczy problem i hipotezy, metode badan´ i z´róda (s. 7-26). W opinii recenzenta jest on zbyt obszerny, a przez to nieco zaciemniaj acy meritum. Mozna byo czes´c´ tres´ci w nim zawartych przenies´c´ do innych miejsc pracy. Jednakze recenzuj acy uznaje tego rodzaju rozwi azanie. Kluczowym pytaniem, na które Autor poszukuje odpowiedzi, jest stopien´ apostolskiej s´wiadomos´ci wolontariuszy zaanga-zowanych w parafialne zespoy Caritas. Nie chodzi wiec wy acznie o badanie form ich zaangazowania, a nawet wielorakich motywów dziaan´, lecz przekonania, ze prowadz a oni prawdziwy apostolat w ramach Kos´cioa. W ten sposób odrózniaj a sie od wielu innych wolontaryjnych inicjatyw istniej acych w s´wieckim spoeczen´stwie.
Praca zgodnie z metodologi a teologii pastoralnej ma charakter teoretyczno-empi-ryczny. Do czes´ci teoretycznej nalezy przede wszystkim rozdzia pierwszy (s. 27-98).
234 SPRAWOZDANIA, KOMUNIKATY I RECENZJE
Zarysowuje on historyczne, teologiczne i prawne podwaliny dla caos´ci rozprawy. Przed-stawia istote chrzes´cijan´skiego wolontariatu, jego dzieje, a w szczególnos´ci pokazuje go jako jedn a z waznych form apostolstwa katolików s´wieckich. Teoretyczne tres´ci przeka-zuje Autor równiez w zgrabny sposób, jako wprowadzenia do poszczególnych segmentów opisu badan´ empirycznych. W ten sposób broni sie przed zbytnim socjologizowaniem teologii pastoralnej, które niestety zagraza wielu teologom.
Dalsze rozdziay stanowi a prezentacje wyników przeprowadzonych badan´ empirycz-nych ws´ród czonków parafialempirycz-nych zespoów Caritas zaangazowaempirycz-nych w wolontariat. Po badaniach pilotazowych w 2009 r., Autor rozesa w 2010 r. 1140 kwestionariuszy do losowo wybranej grupy wolontariuszy. Ostatecznie podda analizie 722 ankiety. Jak sam stwierdza, jego studium ma charakter diagnostyczno-weryfikacyjny. Po opisie apostolskie-go aspektu zaangazowania wolontariuszy charytatywnych w Polsce dokona on bowiem weryfikacji przyjetych hipotez. Hipotezy te wymienia we wstepie (s. 22). Obok szczegó-owych, których nie wymieniamy, ogólna hipoteza brzmiaa: ws´ród czonków parafialnych zespoów Caritas istnieje generalna znajomos´c´ apostolskiego wymiaru wolontariatu chary-tatywnego. Autor w skrupulatnych, metodycznych badaniach dochodzi do wniosku, ze wyniki ankiet w zasadniczym zarysie potwierdzaj a przyjete przez niego hipotezy.
Kolejne rozdziay rozprawy pokazuj a szczegóy wyników badan´ w postaci tabel i ich opisów. Zawieraj a takze próby ocen uzyskanych danych. Autor bada m.in. znajomos´c´ istoty i zadan´ wolontariatu, motywacje wolontariuszy i ich s´wiadomos´c´ powoania do apostolstwa (rozdz. II), identyfikacje wolontariuszy z Kos´cioem i orga-nizacj a Caritas, wspóprace z innymi grupami wolontaryjnymi, jak tez wadzami i sa-morz adem (rozdz. III), drogi realizacji zadan´ apostolskich poprzez rozpoznawanie ludzkich potrzeb, propagowanie dzie miosierdzia, tworzenie narzedzi organizacyj-nych i troske o wasn a formacje (rozdz. IV), duchowos´c´ wolontariuszy i z´róda tej duchowos´ci (rozdz. V). Zakon´czenie monografii ma charakter osobnego rozdziau (s. 307-336). W przejrzysty sposób eksplikuje istotne wnioski z badan´ teoretycznych i empirycznych. Prezentacja w zgrabny sposób przeplata sie z wnioskami i postulata-mi pastoralnypostulata-mi. Ze wzgledu na obszernos´c´ mozna byo wydzielic´ ten blok (tres´ci zakon´czenia rozprawy) jako osobny rozdzia zbieraj acy najwazniejsze wyniki badaw-czych poszukiwan´. Jednakze mozliwe jest takze rozwi azanie przyjete przez Autora. Umieszczona w rozprawie bibliografia wskazuje bardzo obszern a liste z´róde. Trzeba podkres´lic´, ze znaczna ich liczba to pozycje najnowsze. Autor wykaza w nadmiarze znajomos´c´ istotnej dla przyjetego tematu literatury i to takze wieloje-zycznej (gównie niemieckiej, ale takze woskiej). Bogate s a aneksy, które m.in. uzupeniaj a ilustracyjny materia, ze wzgledu na obszernos´c´ nieumieszczony w zasad-niczym teks´cie. Pozwala to czytelnikowi na uzupenienie obrazu caos´ci wyników badawczych. Dla praktycznego uzytku zawieraj a one tez teksty dwóch duszpaster-skich instrukcji odnosz acych sie do zadan´ charytatywnych Kos´cioa.
Rozdziay monografii komponuj a sie w schemat dobrze odpowiadaj acy metodzie przyjetej w teologii pastoralnej. Trzeba podkres´lic´, ze przeprowadzone badania ankie-towe i ich prezentacja stanowi a doskonay wzór zastosowania w teologii pastoralnej metod nauk szczegóowych. Ksi azka bedzie przykadem dla innych badaczy zajmuj a-cych sie teologi a praktyczn a, jak wykorzystywac´ metody empiryczne w badaniach nad sytuacj a wspóczesnego Kos´cioa i czowieka, któremu Kos´ció ma posugiwac´.
235 SPRAWOZDANIA, KOMUNIKATY I RECENZJE
Wartos´ci a ksi azki, jak zreszt a caej twórczos´ci pisarskiej ks. Przygody, jest umie-jetnos´c´ trafnej syntezy. W czes´ci teoretycznej Autor prezentuje obszerne zagadnienia, unikaj ac jednak rozwlekania tematu, a st ad nierozmywaj ac sprawy i nienuz ac czytel-nika. Podaje w niej to, co najistotniejsze dla zapoznania sie z kwesti a. Jego jezyk jest precyzyjny, trafiaj acy szybko w sedno sprawy. Godne podkres´lenia s a klarowny, dobry w odbiorze styl wypowiedzi oraz jasno uporz adkowany tok mys´li. Cennym elementem s a wstepy do poszczególnych rozdziaów, pozwalaj ace szybko zorientowac´ sie w ich tres´ci, jak tez zwieze ich podsumowania.
Projekt badawczy, którego owocem jest przedstawiona monografia, stanowi ukoro-nowanie wieloletnich poszukiwan´ naukowych ks. Przygody, który od dawna zajmo-wa sie obszernym zagadnieniem funkcji charytatywnej Kos´cioa. Przeprowadza m.in. badania nad róznymi aspektami tejze posugi. W przedstawionej rozprawie dopeni „mapy” zagadnien´ zwi azanych z diakonijn a misj a Kos´cioa.
W opinii recenzenta Autor rozprawy wywi aza sie bardzo dobrze z badawczego zadania. Uzyska interesuj acy materia badawczy, który podda w trafny i wyczerpu-j acy sposób pastoralnej analizie. To pozwolio mu, zgodnie z procedurami przyjetymi w teologii pastoralnej, sformuowac´ krytyczne oceny i wyci agn ac´ wnioski co do realizowanych przez wolontariuszy zadan´, jak tez ich s´wiadomos´ci i duchowos´ci w wymiarze apostolskim. Pozwolio zatem na sformuowanie praktycznych postula-tów co do prawidowego, zgodnego z duchem Kos´cioa formowania tej grupy s´wiec-kich apostoów. Autor wykaza dobitnie, ze chrzes´cijan´ski wolontariat jest form a apostolskiej dziaalnos´ci w obszarze realizacji charytatywnej funkcji Kos´cioa. Nie stanowi wiec jedynie filantropii, ale zakorzeniony jest geboko w misji Kos´cioa, ma swoje teologiczne zakotwiczenie, realizuje mios´c´ Boga w s´wiecie. Jest jedn a z form ewangelizacyjnego s´wiadectwa. Posuguj ac sie stosowan a dzis´ czesto terminologi a, stanowi realizacje nowej ewangelizacji. Ponadto wolontariat przyczynia sie do reali-zacji socjalnych zadan´ wchodz acych w misje Kos´cioa oraz ma skuteczny wpyw na duchow a odnowe ludzkiej spoecznos´ci. Wolontaryjna aktywnos´c´ suzy integralnemu rozwojowi czowieka, zarówno czynnego wolontariusza, jak i osób, ku którym jest ona skierowana. Ks. Przygoda wykaza takze, ze wolontariat potrzebuje duchowos´ci. Aby by skuteczny, dawa niesabn ac a energie osobom wen´ zaangazowanym, winien opierac´ sie o gebokie duchowe motywacje pyn ace przede wszystkim z Ewangelii. Posuguj ac sie nie teologicznym, acz czesto stosowanym dzis´ sformuowaniem, Autor wykazuje klarownie, ze wolontariat jest cennym kapitaem spoecznym, jednym z fi-larów prawidowo funkcjonuj acego spoeczen´stwa.
Zaprezentowana monografia w czes´ci teoretycznej moze stac´ sie s´wietnym pod-recznikiem traktuj acym o jednym z obszarów interesuj acych teologie praktyczn a. Bedzie zatem punktem wyjs´cia nie tylko dla studentów zdobywaj acych teologiczn a wiedze, ale dla innych badaczy, którzy bed a mogli na jej podstawie zgebiac´ ten, dot ad dos´c´ sabo eksplorowany w literaturze naukowej obszar.
Ks. Maciej Ostrowski prorektor UPJPII
