Możliwości wspierania klastrów w Polsce

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 866. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2011. Zbigniew Michalik Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji. Możliwości wspierania klastrów w Polsce 1. Wstęp W dobie nasilania się zależności przedsiębiorstw od innych uczestników rynku powraca pytanie o możliwości wspierania aktywności przedsiębiorstw w tym zakresie. Ograniczenie do relacji z partnerami handlowymi (dostawcami i odbiorcami) zwykle nie prowadzi do zwiększenia poziomu konkurencyjności nie tylko firmy, ale także regionu oraz gospodarki narodowej. Dlatego w poszukiwaniu międzynarodowej przewagi promuje się koncepcję klastrów (gron). Celem artykułu jest przedstawienie tej koncepcji na tle tradycyjnych form współpracy, omówienie najistotniejszych inicjatyw w zakresie monitoringu klastrów oraz możliwości ich rozwoju w Polsce. 2. Formy współpracy między przedsiębiorstwami Działalność gospodarcza nie może być prowadzona bez nawiązywania kontaktów z innymi jednostkami uczestniczącymi w systemie gospodarczym. Najprostszym przejawem jest kontrakt zawierany przez dwie strony, zwykle dostawcę i odbiorcę. Może on być jednorazowy lub długoterminowy przy założeniu kontynuacji współpracy. Liczba kontraktów zależy przede wszystkim od rodzaju działalności i wielkości przedsiębiorstwa. Poddając analizie zależności łączące większą liczbę przedsiębiorstw z ich partnerami, otrzymujemy układ powiązań sieciowych. W centrum sieci może znajdować się duże przedsiębiorstwo, wobec którego pozostali uczestnicy sieci pełnią funkcję podwykonawców. Takie rozwiązanie jest spotykane np. w Japonii. Dominacja relacji poziomych między uczestnikami jest charakterystyczna dla.

(2) Zbigniew Michalik. 96. północnowłoskich sieci przedsiębiorstw niektórych sektorów przemysłu lekkiego. Podejście sieciowe jest także stosowane m.in. w celu wyjaśnienia działań przedsiębiorstw zmierzających do internacjonalizacji działalności. Zainteresowane strony mogą nadać współpracy bardziej formalny i oficjalny charakter, decydując się na utworzenie aliansu strategicznego, który może być definiowany jako współpraca między aktualnymi lub potencjalnymi konkurentami mająca wpływ na sytuację innych konkurentów, dostawców lub klientów w obrębie tego samego sektora lub sektorów pokrewnych1. Aby podkreślić lokalny charakter współpracy przedsiębiorstw jednego lub pokrewnych sektorów, stosuje się pojęcie dystryktu przemysłowego. Jego autorem jest A. Marshall, który wskazywał pozytywne aspekty współpracy tworzące efekt aglomeracji, wynikające z przepływu wiedzy, tworzenia wyspecjalizowanych czynników produkcji oraz występowania wykwalifikowanej siły roboczej2. Klasyfikacja związków kooperacyjnych została przedstawiona w tabeli 1. Tabela 1. Klasyfikacja związków kooperacyjnych Kryterium. Stopień sformalizowania i rodzaj umocowania prawnego współpracy Przedmiotowy zakres współpracy. Kierunki współpracy Wielkość podmiotów gospodarczych. Typy związków kooperacyjnych – kooperacja bezumowna – kooperacja umowna – kooperacja w zakresie pozyskiwania zasobów produkcyjnych – kooperacja w zakresie pozyskiwania nowych rozwiązań technologicznych i innowacyjnych – kooperacja w zakresie działalności produkcyjnej lub usługowej – kooperacja w zakresie dystrybucji i marketingu – kooperacja w zakresie wspólnego reprezentowania interesów – współpraca horyzontalna – współpraca wertykalna. – współpraca pomiędzy małymi firmami – współpraca pomiędzy dużą firmą a małymi firmami – współpraca pomiędzy dużymi firmami. Źródło: opracowanie własne na podstawie: M. Górzyński, W. Pander, P. Koć, Tworzenie związków kooperacyjnych między MSP oraz MSP i instytucjami otoczenia biznesu, PARP, Warszawa 2006, s. 10–11.. M. Romanowska, Alianse strategiczne przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 1997, s. 15.. 1. T. Brodzicki, S. Szultka, Koncepcja klastrów a konkurencyjność przedsiębiorstw, „Organizacja i Kierowanie” 2002, nr 4, s. 47. 2.

(3) Możliwości wspierania klastrów…. 97. Zaistnienie w praktyce kolejnych form współpracy między przedsiębiorstwami zrodziło pytanie, w jakim stopniu współpraca ta może wpływać na rozwój nie tylko zainteresowanych stron, ale także środowiska (otoczenia) lokalnego. Odnotowanie pozytywnego wpływu wiązało się z kwestią, jak rozwój ten można byłoby wzmocnić. Współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami mogłaby zostać poszerzona o pomoc ze strony instytucji otoczenia biznesu, która zyskałaby wymiar ciągłości. Nie można bowiem wykluczyć wsparcia np. władz lokalnych przy tworzeniu dystryktu przemysłowego. Wymiar ciągłości pojawia się u podstaw koncepcji gron wprowadzonej do literatury przez M.E. Portera. Grono definiowane jest jako geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych ze sobą firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, jednostek organizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale także współpracujących3. W polskiej literaturze przedmiotu zaproponowany przez M.E. Portera termin cluster pojawia się w dwóch wersjach: oprócz terminu „grono” funkcjonuje także kalka z języka angielskiego – „klaster”. Obydwa są używane zamiennie, ale proponuje się, biorąc pod uwagę chociażby badania nad funkcjonowaniem układów klastrowych, aby terminu „klaster” używać w analizie zależności pomiędzy przedsiębiorstwami skupionymi na danym terenie, a terminu „grono”, gdy zostaną zweryfikowane trwałe związki łączące przedsiębiorstwa z instytucjami otoczenia biznesu, lecz wykraczające poza narzucone prawem relacje. Ma to służyć podkreśleniu wpływu tych instytucji na konkurencyjność grona, szczególnie z polskiej perspektywy, w której rozumienie klastra jako skupiska firm pozwala zapomnieć o niezbędnym elemencie powiązań z organizacjami wspomagającymi. Cechy charakterystyczne poszczególnych form współpracy przedsiębiorstw zaprezentowano w tabeli 2. Tabela 2. Charakterystyka form współpracy przedsiębiorstw Forma współpracy. Uczestnicy. Liczba uczestników. Inicjatywa. Kontrakt. przedsiębiorstwa. zwykle dwóch. przedsiębiorstwa. Sieć. przedsiębiorstwa. wielu. przedsiębiorstwa. Alians. przedsiębiorstwa. Dystrykt przemysłowy. przedsiębiorstwa. 3. zwykle dwóch, trzech. wielu. przedsiębiorstwa jednostki regionalne, lokalne. M.E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 246.. Czas zwykle oznaczony. nieokreślony. zwykle oznaczony. nieokreślony.

(4) Zbigniew Michalik. 98. cd. tabeli 2. Forma współpracy. Uczestnicy. Liczba uczestników. Klaster. przedsiębiorstwa. wielu. Grono. przedsiębiorstwa, wielu jednostki otoczenia biznesu. Inicjatywa powstaje niezależnie. Czas nieokreślony. wsparcie nieokreślony jednostek otoczenia biznesu. Źródło: opracowanie własne.. Na interesującą kwestię związaną z funkcjonowaniem układów klastrowych zwrócił uwagę S.A. Rosenfeld. Według niego w wielu regionach polityka rozwoju gospodarczego nie promuje tego typu rozwiązań. Specjalizacja, będąca pochodną (czy też cechą immanentną) klastra (grona) jest postrzegana raczej jako problem wynikający z historycznych uwarunkowań niż ekonomiczna przewaga. W ramach polityki regionalnej są stosowane zachęty mające prowadzić do dywersyfikacji działalności. Specjalizacja działalności w ramach klastra prowadzi do powstania efektu synergii, chociaż skala zatrudnienia w przedsiębiorstwach nie musi być duża4. 3. Badania nad funkcjonowaniem klastrów Wskazując inicjatywy w zakresie badań nad układami klastrowymi, należy rozpocząć od programu prowadzonego pod kierunkiem M.E. Portera w ramach Institute for Strategy and Competitiveness Harvard Business School. Badaniami tymi zostały objęte w pierwszej kolejności Stany Zjednoczone. Oprócz czynnika oczywistego, jakim było miejsce zamieszkania autora koncepcji gron, zadecydowało o tym również to, że kraj ten stanowi przykład zintegrowanego dużego rynku, w ramach którego od dziesięcioleci przedsiębiorstwa, a co za tym idzie – całe sektory, mogły podejmować decyzje o lokalizacji działalności, biorąc pod uwagę czynniki ekonomiczne, ponieważ nie istniały bariery taryfowe oraz polityczne. Następnie zapoczątkowany został projekt badawczy pod nazwą International Cluster Competitiveness Project. Analizą objęto wyniki działalności eksportowej 163 krajów w odniesieniu do 36 kategorii klastrów i 206 kategorii subklastrów5. Podkreślenie czynnika umiędzynarodowienia nie może budzić wątpliwości ze względu na jedno z założeń koncepcji gron, zgodnie z którym wzrost konkuren4 S.A. Rosenfeld, Bringing Business Clusters into the Mainstream of Economic Development, „European Planning Studies” 1997, vol. 5, nr 1.. http://www.isc.hbs.edu/index.html, 9.12.2008.. 5.

(5) Możliwości wspierania klastrów…. 99. cyjności przedsiębiorstw prowadzi do wzrostu konkurencyjności całego sektora i zwiększenia możliwości sprostania wymogom konkurencji w skali międzynarodowej. Im zaś jest większa liczba takich, tj. konkurencyjnych sektorów, tym bardziej konkurencyjna staje się gospodarka narodowa. Docelowy profil klastra obejmuje następujące dane: – informacje podstawowe (ogólna charakterystyka, liczba przedsiębiorstw, liczba ogniw łańcucha tworzenia wartości, zatrudnienie), – ogólne dane dotyczące kraju, w którym klaster funkcjonuje, – poziom konkurencyjności klastra (m.in. rola klastra w gospodarce kraju, roczny wzrost klastra, udział podstawowego sektora klastra w światowym eksporcie), – charakterystyka elementów „diamentu Portera”. Do oceny czynników cząstkowych stosowana jest 7-stopniowa skala ocen, od –3 do 3. Spośród krajów UE-10 uwzględniono w badaniach jedynie 5 klastrów: estoński i 4 polskie (tekstylny w Łodzi, poligraficzny w Warszawie, instrumentów analitycznych w Gdańsku oraz materiałów budowlanych w woj. świętokrzyskim). Niestety, klastry te nie zostały poddane analizie w pełnym formacie, profile zawierają jedynie wybrane informacje podstawowe. Najistotniejszą europejską inicjatywą w zakresie monitoringu powiązań klastrowych jest European Cluster Observatory. Dla potrzeb analizy funkcjonowania klastrów w UE przyjęto podział klasyfikacji regionów na poziomie NUTS 2 (w kilku przypadkach przyjęto poziom NUTS 1). Następnie, opierając się na amerykańskiej klasyfikacji przemysłowej SIC, zmodyfikowanej z uwzględnieniem europejskiej specyfiki systemu NACE, wyróżniono 38 kategorii klastrów, z których każda obejmuje szereg sektorów6. Połączenie 38 kategorii z 254 regionami daje prawie 10 tys. kombinacji. Oczywiście nie jest możliwe, by w każdym przypadku klaster mógł osiągnąć zbliżony poziom przewagi konkurencyjnej wynikający ze zbliżonej liczby przedsiębiorstw czy podobnej wielkości zatrudnienia. Dlatego niezbędne stało się wyróżnienie klastrów odgrywających kluczową rolę. W tym celu został zaproponowany system przyznawania gwiazdek (od 1 do 3) poszczególnym klastrom. Jedną gwiazdkę otrzymuje w każdej z 38 kategorii 10% klastrów dominujących pod względem wielkości zatrudnienia. Kolejna gwiazdka przyznawana jest za wynoszącą co najmniej 2 wartość wskaźnika udziału liczby zatrudnionych w kategorii w regionie do całkowitego zatrudnienia w regionie w stosunku do udziału liczby zatrudnionych w kategorii w Europie do całkowitego zatrudnienia w Europie. Ostatnią gwiazdkę otrzymuje 10% klastrów w regionie z najwyższym udziałem zatrudnie6. http://clusterobservatory.eu, 9.12.2008..

(6) 100. Zbigniew Michalik. nia. Warunkiem przyznania gwiazdek jest poziom zatrudnienia wynoszący min. 1 tys. osób w klastrze. Metodyka przyznawania gwiazdek, szczególnie w pierwszym i trzecim przypadku, musi budzić wątpliwości ze względu na preferowanie jedynie wielkości zatrudnienia bez uwzględnienia np. efektywności pracy, co podyktowane jest jednak możliwością pozyskania porównywalnych danych z tych krajów Europy, które są objęte monitoringiem. Pewna masa krytyczna jest niezbędna do osiągnięcia efektu skali, ale dla powodzenia klastra istotniejsza jest jego dynamika wyrażająca się relacjami między uczestnikami. Aby zwiększyć możliwość analizy funkcjonowania układów klastrowych w Europie, na przełomie lat 2008 i 2009 zwiększono funkcjonalność European Cluster Observatory o moduł charakterystyki instytucji otoczenia biznesu wspomagających funkcjonowanie w tym przypadku już grona, a nie klastra. 4. Klastry w nowych krajach członkowskich Unii Europejskiej W krajach EU-10 wyróżniono, zgodnie z klasyfikacją NUTS 2, 41 regionów, z czego 16 tworzą polskie województwa. W 6 przypadkach na tym poziomie analizie są poddawane kraje (Cypr, Estonia, Liwa, Łotwa, Malta i Estonia). Po przemnożeniu 41 regionów przez 38 kategorii otrzymujemy 1558 potencjalnych regionalnych klastrów. Spośród nich zaledwie 24 uzyskały 3 gwiazdki. 5 z nich zlokalizowanych jest w Czechach, 5 na Litwie, 2 na Słowacji, 1 na Łotwie, 1 w Słowenii oraz 10 w Polsce: – w Wielkopolsce: spożywczy, meblarski i odzieżowy, – w województwie śląskim: metalurgiczny, produkcji artykułów wyposażenia wnętrz, produkcji maszyn i narzędzi, – w województwie łódzkim: tekstylny i odzieżowy, – w województwie mazowieckim: edukacyjny, – w województwie warmińsko-mazurskim: meblarski. Na uwagę zasługuje zróżnicowane podejście do funkcjonowania klastrów w krajach EU-10. Tylko w 3 wdrożone zostały programy zmierzające do zwiększenia ich znaczenia. W Czechach długookresowa polityka wspierania klastrów, za którą odpowiedzialny jest CzechInvest, świadczy o docenieniu istoty zagadnienia. Węgierskie Ministerstwo Gospodarki zapoczątkowało taki program w 2001 r., łącząc go z założeniem przeszło 170 parków technologicznych, a od 2004 r. źródłem wsparcia stały się fundusze strukturalne. W Słowenii program funkcjonuje od 1999 r., zwraca się jednak uwagę na zbyt dużą koncentrację na tworzeniu powiązań sieciowych pomiędzy krajowymi przedsiębiorstwami zamiast na pozyskiwaniu zagranicznych inwestorów..

(7) Możliwości wspierania klastrów…. 101. Polska oraz Łotwa stosują tzw. podejście mieszane, gdyż polityka dotycząca klastrów nie jest eksponowana, pojawia się w tle ogólnej polityki wzrostu konkurencyjności. W Polsce działania na rzecz klastrów były podejmowane na niższych szczeblach, dlatego zasadna wydaje się integracja na szczeblu krajowym. Na Łotwie zostały podjęte tylko 2 spośród 4 inicjatyw w zakresie klastrów, ale stosunek decydentów do tej kwestii jest raczej sceptyczny ze względu na lokalne ograniczenia surowcowe. W pozostałych krajach (Estonii, Litwie, Słowacji, Cyprze i Malcie) uwaga jest skoncentrowana zdecydowanie bardziej na ogólnej strategii rozwoju gospodarczego niż na tworzeniu polityki wspierania klastrów, co w dużej mierze jest pochodną niewielkiej powierzchni tych krajów7. 5. Przykłady badań klastrów w Polsce Próbę identyfikacji ostródzkiego grona szkutniczego podjęto na podstawie analizy powiązań wiodącego przedsiębiorstwa Ostróda Yacht z jego najbliższym otoczeniem (rys. 1). Zastosowano metodę wywiadu z menedżerami firm będących konkurentami oraz funkcjonujących w sferze zaopatrzenia i zbytu. Wyniki badań wskazują na8: – intensywną współpracę wszystkich jednostek w układzie dostawca–odbiorca, – niski stopień współpracy z konkurentami, – niski stopień wsparcia firm przez władze gminne i powiatowe, – niewielką aktywność samorządów lokalnych w zakresie szkoleń, misji gospodarczych itp., – niewielką intensywność współpracy z jednostkami otoczenia biznesu, – potrzebę integrowania środowiska wokół wiodącego przedsiębiorstwa. Wnioski te wskazują na występowanie zależności sieciowych w regionie, skupionych wokół największej firmy. Niski stopień współpracy między przedsiębiorstwami nie stwarza przesłanek do identyfikacji dystryktu przemysłowego. Problematyczne wydaje się twierdzenie o funkcjonowaniu grona, jeśli podkreśla się niewielką aktywność władz samorządowych, lokalnych, a także ograniczoną współpracę z jednostkami otoczenia biznesu. Przykładem z województwa małopolskiego mogą być elementy współpracy między producentami mebli z Kalwarii Zebrzydowskiej i okolic9. Stopień kon C. Ketels, Ö. Sölvell, Clusters in the EU-10 New Member Countries, Europe Innova, s. 31–32, ftp.cordis.europa.eu/pub/innovation-policy/studies/docs/studies/eucluster.pdf, 11.12.2008. 7. 8. E. Skawińska, op. cit., s. 33.. Ł. Mamica, Przemysł meblarski Kalwarii Zebrzydowskiej – klaster przemysłowy?, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 667, Kraków 2004, s. 137–150. 9.

(8) Politechnika Gdańska. Stowarzyszenia zawodowe. Samorząd lokalny i regionalny. Zachodnio-Mazurska Organizacja Turystyczna Stowarzyszenie ZLOT. Grono turystyczne. Turystyka (kulturalna, aktywna, agro) Hotele Wynajem sprzętu pływającego Żywienie. – krajowi – zagraniczni. Odbiorcy. Źródło: E Skawińska, Wpływ grona firm szkutniczych na tworzenie lokalnej przewagi konkurencyjnej, „Przegląd Organizacji” 2007, nr 1, s. 32.. Rys. 1. Ostródzkie grono szkutnicze. Inne związane podmioty: – firmy konsultingowe – instytucje finansowe – agencje PR. Producenci łodzi. Ostróda Yacht + 20 producentów (MŚP) łodzi żaglowych i motorowych. Producenci wyposażenia. Logistyka i dystrybucja. Import i zaopatrzenie krajowe. Dostawcy surowców i materiałów. Organizacje wspomagające. – projektanci – kształcenie szkutników – przyciąganie BIZ. Tworzenie umiejętności. 102. Zbigniew Michalik.

(9) Możliwości wspierania klastrów…. 103. centracji mierzony wskaźnikiem lokalizacji jest bardzo wysoki i wynosi 30,3. Warunek geograficznej koncentracji jest więc spełniony. Badaniami objęto niespełna 50 firm, aż 49 z nich to mikroprzedsiębiorstwa. Wysoko oceniona została możliwość pozyskania wykwalifikowanej siły roboczej. Niewielki jest natomiast zakres wdrażania innowacji w zakresie technologii wytwarzania mebli. Biorąc pod uwagę relacje z instytucjami otoczenia biznesu, prawie połowa przedsiębiorców oczekuje prowadzenia akcji promocyjnej, a 1/4 pomocy Cechu Rzemiosł Różnych przy sprzedaży. Niespełna 30% przedsiębiorców takich oczekiwań nie ma ze względu na brak wiary w możliwość zaangażowania się cechu. Wsparcie ze strony władz samorządowych miałoby zaś polegać na redukcji podatków, zwiększeniu promocji, uproszczeniu przepisów oraz wspieraniu rzemiosła. Bardzo ograniczone są relacje sektora produkcji mebli z pokrewnymi, np. z sektorem projektowania mebli. Tylko dwie spośród badanych firm podtrzymują współpracę w tym zakresie. Poziom kooperacji między firmami także odbiega od założeń dotyczących funkcjonowania gron. Podstawowym jej elementem jest pawilon meblowy wybudowany przez członków cechu, w którym ponad 100 przedsiębiorców prezentuje swe wyroby. Powyższy przykład wskazuje więc raczej na możliwość tworzenia grona w związku z wysokim współczynnikiem koncentracji niż identyfikację takowego. Inne przykłady badań nad koncepcją klasteringu oraz koncepcjami pokrewnymi wskazali T. Brodzicki i S. Szultka, zaliczając do nich10: – badania systemu produkcyjnego w Poznaniu, – badania na temat przedsiębiorczości i środowiska lokalnego w Łodzi, – badania dotyczące funkcjonowania regionalnego systemu innowacyjnego w województwie pomorskim, – badania sektorów wysokich technologii w rejonie gdańskim, – badania dotyczące próby identyfikacji klastrów wiejskich na Lubelszczyźnie. Odnosząc się do wniosków autorów poszczególnych badań, T. Brodzicki i S. Szultka podkreślają, że zidentyfikowane w Gdańsku cechy mogą świadczyć o powstawaniu klastra. Wskazują także na wspomniany wcześniej brak kompleksowej polityki nastawionej na wspieranie i rozwój klastrów wynikający z ograniczonej znajomości zagadnienia wśród osób odpowiedzialnych za kształtowanie polityki gospodarczej. Potwierdzeniem powyższych przykładów może być lista zagrożeń opracowana na podstawie wywiadów z animatorami klastrów w Polsce opracowana przez J. Staszewską. Zagrożenia te to m.in.11: T. Brodzicki, S. Szultka, op. cit., s. 56.. 10. J. Staszewska, Wykorzystanie nowoczesnej koncepcji zarządzania przez sieć – przyczyny i skutki klasteringu, „Przegląd Organizacji” 2009, nr 1, s. 34. 11.

(10) 104. Zbigniew Michalik. – nieufność wśród przedsiębiorców, – zagrożenie biurokratycznymi obciążeniami w kontaktach z zarządem klastra, – brak koordynacji między instytucjami wspierającymi biznes, – obawy przedsiębiorców co do podziału efektów, – niezgodność interesów badaczy i przedsiębiorców, – wysokie koszty współpracy z nauką i sferą B+R, – możliwość wykorzystywania klasteringu jako elementu gry politycznej w układach regionalnych. 6. Podsumowanie Analiza funkcjonowania gron jest zwykle łączona z problematyką rozwoju regionalnego. Cytowane w artykule przykłady wskazują, że w polskich warunkach przedsiębiorstwa, jednostki samorządowe i instytucje otoczenia biznesu funkcjonują raczej obok siebie, kontakty ograniczając do minimum wynikającego z obowiązków narzuconych przez system prawny. Dlatego zasadne jest pytanie, czy ta sytuacja sprzyja inicjatywom w zakresie tworzenia gron. Może raczej należałoby postawić na elementy wsparcia rozwoju regionalnego przy współudziale wyżej wymienionych stron, które w dalszej perspektywie i przy odpowiednim ukierunkowaniu mogłyby przekształcić się do postaci grona. Za przykład – jeden z wielu – mogłaby posłużyć inicjatywa Rural Enterprises Incorporated of Oklahoma (REI). Funkcjonuje ona od 1984 r. jako organizacja non profit, w ramach której współpraca sektora rządowego, publicznego i prywatnego miała za zadanie wspomóc rozwój południowo-wschodniej Oklahomy. Sukces inicjatywy spowodował, że stała się ona motorem rozwoju gospodarczego całego stanu. Dlatego też wraz z upływem lat ulegały zmianie jej cele. Były to m.in.: zarządzanie inkubatorami przedsiębiorczości, transfer technologii do małych przedsiębiorstw, wsparcie innowacji technologicznych w procesach produkcji i rozwoju nowych produktów, ułatwienie dostępu do finansowania dla sektora MŚP, wspieranie działalności w zakresie internacjonalizacji przedsiębiorstw. Co najistotniejsze, rozwój REI oznaczał nawiązanie ścisłych więzi z bankami, zakładami użyteczności publicznej, uczelniami, centrami technologii, stanowym departamentem handlu i innymi licznymi organizacjami stanowymi i federalnymi12. W polskich warunkach urzędy, jednostki samorządowe oraz instytucje otoczenia biznesu zbyt często kojarzone są – szczególnie przez małe i średnie przedsiębiorstwa – jedynie z niezbędnymi rozliczeniami, biurokracją oraz dystrybucją środków z funduszy unijnych. Szansą rozwoju gron w Polsce jest zrozumienie P.W. Pool, T.S. Smith, M.D. Woods, Growing Small and Medium-size Enterprises through Partnerships, „Economic Development Journal”, Summer 2006, s. 47–52. 12.

(11) Możliwości wspierania klastrów…. 105. istoty zagadnienia przez decydentów odpowiedzialnych za politykę gospodarczą. Jak się wydaje, tylko odgórne regulacje są bowiem w stanie skłonić urzędników do ukierunkowanej ściśle na potrzeby grona pomocy merytorycznej. Ograniczanie się urzędników do wypełniania obowiązków powoduje, że przedsiębiorcy w Polsce nie postrzegają urzędów w kategoriach instytucji otoczenia i wspierania biznesu. Działania powinny zmierzać do: – identyfikacji układów klastrowych przez intensyfikację monitoringu, – intensywnego przeszkolenia urzędników na danym terenie pod kątem bezpośredniego merytorycznego wsparcia potrzeb uczestników klastra, – aktywnego nawiązywania współpracy między przedsiębiorstwami a innymi niż urzędy instytucjami otoczenia biznesu. Nastąpi wtedy płynne, pożądane przejście z poziomu klastra do poziomu grona. Propozycje działań, które należy podjąć, można odnaleźć także w komunikacie Komisji Europejskiej. Rozwój klastrów stanowi jeden z dziewięciu strategicznych priorytetów w ramach skutecznego promowania innowacji. W komunikacie podkreślono, odwołując się do doświadczeń amerykańskich, efektywność klastrów powstających w związku z istniejącą sytuacją na rynku. Jednocześnie wskazano odgórne działania stymulujące ich rozwój, takie jak: dalsza likwidacja barier w zakresie wolnego handlu, wymiana doświadczeń na szczeblu międzynarodowym, promocja profesjonalnego zarządzania klastrami oraz wsparcie działań innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw dostrzegających szansę osiągnięcia masy krytycznej w ramach klastra13. Na gruncie polskim ten ostatni kierunek działań znajduje swe odzwierciedlenie w ramach piątego priorytetu programu operacyjnego „Innowacyjna gospodarka” – „Dyfuzja innowacji”. Wśród beneficjentów, m.in. oprócz sieci i platform technologicznych, zostały wskazane także klastry. Stopień udzielonego wsparcia na inicjatywy klastrowe będzie wskaźnikiem zmian świadomości właścicieli i menedżerów wobec narastającego zjawiska współpracy we współczesnej gospodarce. Literatura Brodzicki T., Szultka S., Koncepcja klastrów a konkurencyjność przedsiębiorstw, „Organizacja i Kierowanie” 2002, nr 4. Górzyński M., Pander W., Koć P., Tworzenie związków kooperacyjnych między MSP oraz MSP i instytucjami otoczenia biznesu, PARP, Warszawa 2006. Ketels C., Sölvell Ö., Clusters in the EU-10 New Member Countries, Europe Innova, ftp. cordis.europa.eu/pub/innovation-policy/studies/docs/studies/eucluster.pdf, 11.12.2008.. Towards World-class Clusters in the European Union: Implementing the Broad-based Innovation Strategy, Commision of the European Communities, Bruksela 2008, s. 5–9. 13.

(12) 106. Zbigniew Michalik. Mamica Ł., Przemysł meblarski Kalwarii Zebrzydowskiej – klaster przemysłowy?, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 667, Kraków 2004. Pool P.W., Smith T.S., Woods M.D., Growing Small and Medium-size Enterprises through Partnerships, „Economic Development Journal”, Summer 2006. Porter M.E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001. Romanowska M., Alianse strategiczne przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 1997. Rosenfeld S.A., Bringing Business Clusters into the Mainstream of Economic Development, „European Planning Studies” 1997, vol. 5, nr 1. Skawińska E., Wpływ grona firm szkutniczych na tworzenie lokalnej przewagi konkurencyjnej, „Przegląd Organizacji” 2007, nr 1. Staszewska J., Wykorzystanie nowoczesnej koncepcji zarządzania przez sieć – przyczyny i skutki klasteringu, „Przegląd Organizacji” 2009, nr 1. Towards World-class Clusters in the European Union: Implementing the Broad-based Innovation Strategy, Commision of the European Communities, Bruksela 2008. Opportunities to Support the Clusters in Poland In times of rising dependence among enterprises on other players in the market the question arises as to sources of support for enterprise activity. Being limited to relations with trade partners (suppliers and consumers) usually does not lead to increased competitiveness for enterprises, regions or even the national economy. This is why the concept of groups known as clusters is promoted in the search for international. The aim of the article is to present this concept in the light of traditional forms of cooperation and to discuss both the most essential initiatives in monitoring clusters and the opportunities for their development in Poland..

(13)