Państwa Europy Środkowej i Wschodniej w przededniu przystąpienia do Unii Europejskiej : (analiza porównawcza stopnia otwartości gospodarek)

Pełen tekst

(1)2004. Bożena. Pera. Katedra Handlu %agranlunego. Państwa Europy Środkowej. i Wschodniej w przededniu przystąpienia do Unii Europejskiej (analjza porównawcza stopnia otwartości gospodarek) 1.. Wstęp. PUlistwa Europy Środkowej i Wschodniej stojq przed bardzo ważnym wyzwaniem,jakimjest przystąpienie do Unii Europejskiej. W grudniu 2002 r. w trakcie szczytu Rady Europejskiej została ogłoszona lista 10 pm\stw', o które zostanie rozszerzone ugrupowanie. Polska jest jednym z krajów, któremu zaproponowano możliwość przystąpienia do Unii Europejskiej w 2004 r. Celem artykułu jest analiza wybranych parametrów określających stopieli otwartości gospodarek państw Europy Śl'Odkowej i Wschodniej, które ubiegają się o członkostwo w Unii. Dła każdego kraju przystąpienie do Unii Europejskiej stanowi wiełką szansę, ałe jest też olbrzymim wyzwaniem. Głównym motywem integrowania się kraju kandydującego były dotychczas wzrost efektywności gospodarczej oraz poprawa poziomu życia ludności. Mot ywy, jakimi kiel'Ują się kraje Eul'Opy Śl'Odkowej i Wschodniej, s ą zróżnicowane. Przede wszystkim członkostwo w Unii EUl'Opejskiej stwarza tej grupie krajów szansę na bezpieczeństwo i dobl'Obyt'. Rozszerzenie Unii na Wschód stanowi również ogromne wyzwanie dla samego ugrupowania. Jeszcze nigdy przedtem w historii organizacja ta nie miała naraz tyłu chętnych J Negocjacje z.kończyly się dl. następujqcej grupy pJII\SlW: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Mnlta, Polskn, Slowacja, Słowenin i Węgry . 2 Szcrlcj na temat motywów integracji państw Europy Środkowo-Wschodniej z Unii} Europejskll por. m.in. H. Tcndcra-WlaszczlIk, Rozszerzenie Unii Europejskiej IUl Wschód. Przypadek Polski, PWN, WnrszJlwll 200 I, s. 109-110.. ŁotwJl,.

(2) I. Bożena. Pera. do przystąpienia'. Nigdy wcześniej nie istniała również tak wielka luka w rozwoju gospodarczym między państwami członkowskimi a kandydujllcymi.. 2. Róinlce w rozwolu gospodarczym kandydulqcyml a Unlq Europelskq. pomiędzy. krajami. Punktem wyjścia do przeprowadzonej analizy stopnia otwartości gospodarek krajów Europy Środkowej i Wschodniej jest syntetyczne porównanie różnic w poziomie rozwoju gospodarczego pomiędzy krajami kandydującymi a Unią Europejską·. Rozwój gospodarczy jest rozumiany jako proces wytwarzania i pomnażania dóbr i usług, wykorzystujący w tym celu środowisko naturalne i cały układ róż norodnych czynników'. Determinanty rozwoju gospodarczego dzieli się na wewnętrzne i zewnętrzne. Do pielwszej grupy zalicza się czynniki osobowe, inwestycyjne i surowcowo-energetyczne'. Do czynników zewnętrznych zalicza się handel zagraniczny, międzynarodową współpracę naukowo-techniczną czy kredyty zagraniczne. Specyfika ostatniej grupy czynników polega na tym, że aktywizują one determinanty wewnętrzne rozwoju gospodarczego, a te z kolei wywierają skumulowany wpływ na przyrost produktu krajowego. Tabela l. Dynamika produktu krajowego brutto w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w latach 1994-2001 (w stosunku do roku poprzedniego) Kraje kandydujące. 1994. 1995. 3,2. 6,4 ..... ..... -1,8 Estonia --..__ ......._.. _.. __ ._-_.,_.._. __ ._. _._._---_._-. 4,3. Czechy . . . . .. 0 " " . . . .. . _ - _ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . _. •• _. . ... _ .. 1998. -0,8. ..................... .... ...... 2000. 2001. 2,9. -0,4. _._~_._-_. ~,. Łotwa. Polska . . . . . ...... .... _._._ .•• _ •. • • • " - ", •• • ,, • • _ _ .• •. " _..... . . .. • •••. _ . __ • • • , •.•.•• ,- ,_ .• • _., • • 'O". 4,9 _Slowaeja _. _ ..._.. _........_.._......... 6,8. 6,2.+. Slowenia. 5,3. 4,1. 3,5. 4,6. Węgry. 2,9. 1,5. 1,3. 4,6. 1,7. 1,8. 1,9. 2,0. ...- ...........-.-.---.._. -------. ... 6,2 .c. +. •. UE. 3,3. I... 5,0 5,9. _."'_.•...._'-'-. 7,7. --. 1,0. • • , ...... . . ,." .. .. .. '-1. _ _ 'w.· _ _ _ _ _ _ • _ _ _ _ _ _ _ • ___ • _ _ _ _ _ ,._ . . ___ ._ •• • ••• _ _ _ _ _ _ _ _ . ___ 0. _. Średnia. 1999. -1,2. 4,0 .... _....._10,4 -0,7 6,9 5,0 .... _...... .............._... _..- ..... 2,3 ._-_ 4,7... -3,9 7,3.. .__._-_...5,1 _._.. ----_._. -_._--_3,9 .... ._.. _---0,6 -0,8 3,3 3,9 6,8 8,6 - -_._.I ,I ._----_. __.. --_.._- ._----- -------_._----5,2 7,0 6,0 6,8 4,8 4,1 4,0. ---.. 1997. 4,3. -l I ,3. Litwa. .- - , •• • • -, . , . . . ..... " •• -. 1996. 4,1 ._. .. 1,9. 3,8. 5,2. 4,9. 4,2. 3,2. 3,4. 2,2 ...... 3,3 1 4,6 _.... .....3,0 _........ -. . .. ... ...... ......... . _. . " _ . _ . _ • • _ _ _ _ . .. . __ • __ _ . . . . _. ". _•. ". 5,2. 3,8. 2,9. 2,1. • ___ . .. Żródlo: EUl'Opeall Ecollomy. Public Fhwllcc.'! il1 EMU 2002, European Union, Druxclls 2002, SIlilistical Year!Jook 011 Calldidale wuj So/lth-Easl EI/ropewl COlllllrics 2002, EUl'ostat 2002. 3 Przystąpieniem. do Unii Europejskiej zflinteresowane są równicż: Bułgaria, Rumunia i Turcja. 4 E/U.:vklopedja biznesu, pod red. W. Pomyklllo, Fundacjfl "Innowacja". Warszawa 1995, s. 263_ s Obok prledstawiollego powyżej podziału często spotyka si<; też wyróżnienie czynnikóweks· tensywnych (zatrudnienie, nakłady na środki trwale i zwiQzane z nimi inwestycje, nakłady nn obrotowe środki produkcyjne, takic jak: surowce, materiały, energia) i intensywnych (wydajność prucy, efektywność inwestycji i środków trwałych, produklywnosć obrotowych sroclków produkcji)..

(3) PwisfWCl Europy Środkowej i Wschodniej .. ,. Jako syntetyczną miarę poziomu rozwoju gospodarczego często przyjmuje produkt krajowy brutto. Jednakże miernik ten jest obciążony pewnymi wadami. Nie uwzględnia on szkodliwej dla czlowieka degradacji środowiska naturalnego ani czasu wolnego. Chcąc śledzić zmiany rozwoju gospodarczego zachodzące w wyznaczonym okresie czasu, korzysta się ze wskaźnika przyrostu produktu krajowego brutto. W porównaniach międzynarodowych natomiast najczęściej wykorzystuje się wielkości produktu krajowego brutto w przeliczeniu na jednego mieszkm\ca. " Kraje, które uczestniczą w układach integracyjnych, oczekują korzyści w postaci podniesienia dobrobytu. Zmniejszenie istniejąccj luki w poziomie rozwoju gospodarczego wymaga osiągania wyższego poziomu dynamiki w krajach Europy Środkowej i Wschodniej niż w Unii Europejskiej. Porównanie tempa wzrostu produktu krajowego brutto krajów Europy Środ kowej i Wschodniej ze średnią Unii Europejskiej w latach 1994-2001 pozwala stwierdzić, że kraje kandydujące osiqgały wyższe wskaźniki dynamiki, chociaż odnotowywały również ujemne tempo (por. Czechy -lata 1997-1999, Estonia w 1999 r., Litwa - 1994 r. i 1999 r., Łotwa - 1995 r.). W przypadku Czech w 1997 r. doszło do kryzysu walutowego, ujemne tempo wzrostu PKB było spowodowane radykalnym otwarciem gospodarki na zagranicę". Z danych zamieszczonych w tabeli l wynika, że jednym z najpoważniejszych następstw kryzysu okazala się przewlekła recesja gospodarcza. Polska, Słowacja, Słowe nia i Węgry odnotowywały przyrost produktu krajowego brutto w całym badanym okresie. Zapewnienie możliwie szybkiego tempa wzrostu gospodarczego w długim okresie czasu jest szczególnie pożądane dla krajów pragnących zmniejszyć swój dystans w stosunku do gospodarek na wyższym poziomie rozwoju. Stąd też wzrost potencjalnego PKB wymaga utrzymania gospodarki w stanie zrównoważonego popytu i podaży zarówno na rynku towarów, jak i pracy. Dwa dodatkowe czynniki ważne z punktu widzenia długookresowego wzrostu produkcji, obok wzrostu liczby ludności chętnej do podjęcia pracy, to rozmiary kapitału rzeczowego i technologia'. Ogromne różnice w poziomie rozwoju gospodarczego są bardziej widoczne przy uwzględnieniu PKB per capita według PPP (tabela 2). Porównanie wskaźników PKB per capi/a dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej ze średnią uzyskiwaną w poszczególnych latach w Unii Europejskiej pozwala stwierdzić, że najbliżej osiągnięcia poziomu rozwoju gospodarczego w krajach Unii jest Słowenia. Uzyskana wielkość wskaźnika kształtuje się powyżej 60%. Słowenia najszybciej osiągnęłaby pułap 75% analogicznej się. (, Szerzej na tcmat kryzysu w Czcchach pa!', W, Malecki, A, Slawillski, R, Piasecki, U, Żuławska, K/'yzysy \\lalIIIowe, PWN, Warszawa 2001, s, 71-104, 1 Szcrzej na tcmat czynników wzrostu gospodarczego por, R,E, Hall, J,B, Taylor, Makroeko· lIomia, Teoria ,funkcjo/lowanie i polityka, (rcd, nauk, przekładu A, Wojtyna), PWN, Warszawa 1997.s.108-123..

(4) Bożena. Pera. wielkości. dla krajów UE, określany w poprzednich rozszerzeniach jako jedno z kryteriów ekonomicznych. Na drugim miejscu znajduje się Republika Czeska, trzecią pozycję zajmują Węgry, a czwartą Słowacja (powyżej 40% wskaź nika UE w całym analizowanym okresie). Poziom rozwoju gospodarczego Polski zbliżony jest do uzyskanego przez Estonię (odpowiednio 35 i 36 punktów procentowych). Dla Polski przystąpienie do Unii El11'opejskiej będzie się wią zać z dużym ryzykiem wystąpienia negatywnych zjawisk w krótkim okresie po wejściu". Najniższy poziom rozwoju gospodarczego wśród grupy krajów kandydujących posiadają Litwa i Łotwa (odpowiednio 28 i 27 punktów procentowych wielkości osiąganej przez kraje Unii Europejskiej). Tabela 2. PKB per capita wedlug PPP dla krajów Europy Srodkowej i Wschodniej w latach 1996-2001 (w USD) Kraje. kandydujące. _"<:_Z:"-~L. 1994. 1995. 1996. 1997. ___._I_I~6~_.~2~~4_L3].41 _ _~!26. Estonia. 6135 6559 52635627. Lit;~;; " -.. -- .. -.. . .... . . .... ... 6975. 8022. ·····6034 ........... . .. . .. 6532. 1999. 1998. 12 8241~~L8_L35,'~ 8204 8355 9211 ' 6656 17963. 6804 . .. 200 t. 2000. · ·. 1. Łotwa. 4878 5037 5303 5790 5996 6264 6880 .. _._---_ ... _- - - _.. _. --_._- _.__ . ,---_.. __.- --_._._._-_. -----"Polska 6210 6795 7227 7705 7965 8450 8763 _._----,.. _ - . _ ---'---'--'- -_._---- .. --_.._" .... _. -,_.. ..... _- .. Slowaeja 7929 8668 9320 9848 10 120 ........ 10_.....591 II 390 _.... __. --~_._.. ·· ··· ·· ··· · · ··. Slowenia. ··-·1·· · ..... ·WQg;;·--·-----. 12313 9083. ... ... .. 13191 9577. 13864. 9786. 14914. 19317 20429. 21091. 21842. 22433. 15977. ....... 12 507 .. _---_.9928. _.~_._-~---. · ·. 14535 10247. 14331 9940 8498. · ···1 ·. II 930. .. .... .. 15800 16400 112751- ' \ 2 582. lO 746 I 1430 ..... ..-.-.-..... --. . . . . . .. ··1····· . ,.. .. ŚredniaUE. 23700. 25711. 26991. Źródło:. opracowano na podstawie: War/d Delie/opli/elit IlIdicato/'s, za Jata 1995-2002: Statisticl/I Yearbaok Ol! Clllldidate wul Sotlth-East EllrVpeall COl/1/tl'ies 2002, Eurostat 2002; oraz Eco1io~ mic Trallsitioll ill Cen/rai East Eu/"Opeall COlllltries and Ba/lic States (//ul CIS, Transition Report Up""le, EBRD, London 2002.. Kraje Europy Środkowej i Wschodniej weszły na drogę wiodącą do wysokiego poziomu rozwoju, odwołuj!}c się do wspólnych korzeni, weszły na drogę rozwoju cywilizacyjnego. Decyzja ta nie miała jedynie charakteru politycznego. Była ona podyktowana zmianami zachodzącymi w handlu międzynarodowym i gospodarce światowej.. R Na temat modeli analizujących skutki wejścia Polski do Unii EUJ'Opcjskiej por. m.in. W.M. Orłowski, Koszty i korzy.ki z czło/Jkostwa \II Unii Europejskiej. Metody, modele, szacu/lki, CASE, Warszawa 2000..

(5) PmiJlwa '. i Wschodniej .... 3. Wymiana :I: :l:agranlcq Jako miernik stopnia krajów Europy Środkowej I Wschodniej. otwartości. Tendencje do integracji rynków narodowych występujqce w gospodarce z usuwu niem burier handlowych i rynkowych. wskazują na wysoki s topień współzależ ności handlowych. Wużnym przejawem wsp ó ł zależności handlowej jest relalywnie duży zakres wzajemnych obrotów (eksportu i importu). Strukturu geograficzna handlu plU\SIW wysoko rozwiniętych potwierdza tezę o silnym powilłzuniu gospodarczym pm\stw. Na charakter współzależności handlowych w dużym stopniu odd zialuje struktura towarowa oraz rodzaj podejmowanych specjalizacji' . Mając na w zgłędzie zmiany zachodzące w gospodarce światowej. w niniejszej części zostanie przeprowadzona anałiza podstawowych wskaźników św iadczących o otwarciu gospodarek pm\stw Europy Środkowej i Wschodniej na wymianę handlowlł z zagranicą. światowej . powilłzune. Tabeła. 3. Dynamika importu i eksportu krajów Europy Środkowej i Wschodniej w łatach 1996-2001 Kraje. Import. kandydnj'lcc 1996 1997. Eksport. t99M 1999 2000 2001. 1996 1997 t998 1999 2000 2001. .. Cz"ctlL _ .... 10.7 __9 .s ..._~:~ ..] ~ ._~?:2. ...I"..? ... ~?.. .~?. _ l.<>,~ ... 2:". ...'.!l ~~ ...l.~_ !l~t~I~:~_ ...... ~7.:~ ~.~... !.~;~ ..~~.7 _ ~~~e _~~~ _ I~:~ _~~:9. ...!z"t. ...I~ .. ~~~~ ..:O~~. Litwa ...... . . ... .....: .. . 24.5. 9.0 ~ 1~:~ . . .. 7.4. 20,415~1 . . ~~~ . .........~.~ ::16:319.~ .~~.:6.. ~~~",'~ .. . ..~~:5 . (,;81?:? . t;~ .. !1~9 1~ ~ .. ~?!: .. I}~L ._ 4,9 ___ !.1 .1~:5 . 1~~0. Polska....... . ~8.!l. .!~."O__ .I".:~ _. ~:4 . .. 1 ~):~ _3.2 ... ~:7.. _13.7. __~~ ... _2;? ~S.3-' 1;~.. __. -. _. _. Slowaeja 13.1 19.9' .............. -6.1 10.2 0.7 t7.6 12.2 3.6 15.9 6.5 ._._......17.2 ---.----"'_ -- tl.7 ....- - - .._ -':- - - . . ... - -"'--'-.Stowclli,,-_. _...?~~ _ 10.0 --'?~ ~ O~.:?.:? !~1. _~L_~ _.! 1.3 _ ~;~.. ........ . IV.c.grL .. .. ~ .~ Średnia UE. 4.1. __ .2. _..!.:.1. ___. . ~6,4 2.4.~ . ~4.~~. _2<!..~ 9.3 9.9 7.2 tO.9. .. .. __~p _~ ~ .. !~Y. J~,s~5;9 .. 2.1..:1. __7},_ 0.9. 4.9. 9.5. 7.5. 6.2. 11.8. 0.6. Źródło: opracowano na podstawie: SllIristica/ Ycarbook. Oli C(/I/{lidate and S()l/lh~E(fst El/ropecllI CO/fil/des 2002, Emostat, Bruxclls 2002: CANSTAT S/a/isticlll BI/Ileti/l, GUS, Warszawa 2002. nr 2; oraz Ecof/o/l/;CTn/lls;t;ol/ ill Central Ea,\'( Efll'OpC{11l emil/Ide.\' and Bl/Wc Sra/es lIlId CIS. TI'(/II.I·ilioll R,po/'I Upt/ale. EBRD. London 2002.. W badanym okresie kraje kandydujące (tabela 3) charnkteryzowaly się wyeksportu i importu . Dynamika ta byla często wyższa niż stopa wzrostu GDP. Dlatego też można twierdzić. że eksport krajów kandydujących byl jedną z sil napędowych rozwoju gospodarczego. Prawie we wszyslkich krasoką dynamiką. II S zcl ~/cj IUI tell temll! por. A. Ziclil\ska-Glę bocka,. !-lwu/el krajów uprzemy.\'/ow;oIJYcI, w JIII;etle. Icorii Iwmllu mięllzymrrOl/owegll. Wydl\\vniclwo UG , Gdmlsk 1996, s. 11-24..

(6) Bożena. Pera. jach zauważa się szybszy przyrost wolumenu importu niż eksportu. Jedną z przyczyn takiej sytuacji jest restrukturyzacja gospodarek krajów Europy Środ kowej i Wschodniej oraz istniej'lea luka technologiczna pomiędzy analizowanym krajami a pmlstwami wysoko rozwiniętymi, będącymi głównymi ich partnerami handlowymi. Pewne odstępstwa od zauważonej tendencji widoczne są w przypadku: Węgier w całym badanym okresie, z wyjątkiem 1998 r., Słowenii w 1997 L, Łotwy w 2000 L, Czech w latach 1997-1999 oraz na przełomie wieków (2000-2001) w Polsce, Słowenii. Spadek wolumenu eksportu zauważyć można w 1999 r. na Litwie i w 1996 r. w Słowenii oraz w 200 l I'. w Estonii. W przypadku Estonii i Litwy podobna sytuacja wystąpiła w imporcie w 1999 I'. W dwóch ostatnich latach analizy zauważa się spadek dynamiki spowodowany recesją w gospodarce światowej. Tabela 4. Przeciętna stopa importu i eksportu w krajach Europy Środkowej i Wschodniej kandydujących do Unii Europejskiej Kruje. Import. Eksport. kandyduj'l ee 1996 1997 1998 1999 2000 200 l 1996 1997 1998 1999 2000 200 l Czechy. 48,2. 51,2 50,4 51,5. . -" ....-- . --.--- ...-....- ---.-- .-- .--..... 63,2. 74,1. 38,4 42,2. .." ..... " '1_··'1. 45,9. 48,1. 57,0. 71,4. Estonia. 66,6 76,4 75,1 66,1 84,5 95,7 40,6 46,2 47,9 45,9 63.1 72,4 - ..... -- . . -- --. ._ . . -- .... _. . . . ....... .. .. . .- - " . . .. -- . ... --. --. . . _.!:it':'~____49.0_~!,:;__ ~?!!. ~~:~"_6~"_..s~c8._~3~7._3.'l..~ ..~Q,,22.~~ __ ~1~5 . "_~~4 . -- .. ..... . . ---- ...-- .--.. __. !:()t':"~__ ._-"-5.:2. __~~ ~~:~ _-"-~ _~c~ "-7~Z. ~~~1_22,"'_ _~2,8._ 2_~:~ _ ~6,O .3?:7 Polska 25,8 29,4 29,7 29,6 31,0 36,3 17,0 17,9 17,8 17,7 20,0 29,4. 1·:=',· .----.... . . ... ..... -. ........ --.. -- ... --. . ... ........... ... ..... . .. 57,0 57,6 61,4 57,5 66,0 .. ... .- -Slowenia 49,9". 51,4 --'--' 51,5 50,4 56,1 .._. -_._. __._... Węgry 40,7 46,5 54,7 58,3 69,1. 73,9 45,3 47,3 50,4 51,9 61,4 71,6 .. ...- -. -- .. -- . ..----. ·_---- ·--· -- ·· 1-- ..... . . . .... .. . 62,9 ,--,-_._--, 44,0 _._-45,9 42,7 48,4 50,4 -_._,-_._, ,--- .__46,1 ._._- .__ ._._-_... ....... .. _-"'-. Slowacja. '"~-~-'----. __. -~. _-_. 68,6. 35,2 41,8. 48,9. 52,1. 60,5. ~. 68,7. Żródlo:. opracowano na podstawie: Statistical Yeal'book 0/1 Cal/didate and SOllth~East Elłropell1l CoulItries 2002, Eurostat, Bruxclls 2002; oraz International Fillll1lcial Statistical Year!Jook 2002, IMF, Washington 2002. Przeciętne stopy importu i eksportu informują o znaczeniu handlu zagranicznego w gospodarce danego kraju. Otrzymane wyniki (tabela 4) potwierdzają powszechnie znaną prawidłowość, że w krajach małych i średnich udział eksportu w tworzeniu dochodu narodowego może być znacznie większy niż w krajach dużycl1. Stopa eksportu przyjmuje naj niższe wartości w przypadku Polski (powyżej 20 punktów procentowych). Prawie trzykrotnie wyższą wartość przyjmuje w przypadku: Estonii, Węgier, Czech, a dwukrotnie wyższą dla Słowenii. Wszystkie te kraje są dużo mniejsze od Polski. Stopa eksportu w przypadku wszystkich analizowanych krajów wykazuje tendencję rosnącą, co może świadczyć o coraz większym otwieraniu się gospodarek krajów Europy Środ-.

(7) PW1St'tVlI Europy Środkowej i. kowej i Wschodniej. Rosnqca stopa eksportu wskazuje również na tworzenie się nowych strumieni handlu. Podobnie jak w przypadku tworzenia dochodu narodowego. równicż przy jego podziale dość dużą rolę odgrywa import. Stopa importu jest najniższa w przypadku Polski. Jej wartość ksztaltuje się w granicach 25%-36%. W przypadku stopy importu zauważa się większe wahania w górę lub w dół (por. np. Estonia). W niektólych krajach wskaźnik ten wykazuje nawet tendencję malejącą. np. Litwa w latach 1997-1999. Stopa eksportu i importu nie jest dokładnym wskaźnikiem sltlżflcym do analizy stopnia otwartości gospodarki. Jako bardziej precyzyjny miernik zaangażowania w wymianę z zagranicą zostanie przedstawiona wielkość eksportu i importu przypadająca na jednego mieszkańca (tabela 5). Tabela 5. Wskaźnik. wielkości. importu i eksportu przypadaj'lcego na l mieszkm;ca. Import. Kraje. kandydnj'lce 1996 1997 1998 Czechy. Eksport. 1999 2000 200 l 1996 1997 1998 1999 2000 200 l. __. _. _. 2846 .2800 2868 3296 3732 2124 2208 2567 2570 2823 3246 ._-_ . . 2947 . _.-- . . .... --. . ... . . ..... .. . ... ... ..... . .... . ...... ._._. ESlonia ____._ •.2193 3034 3226 2904 3096 3101 1413 2003 2190 2082 2287 2372 _.. _ ...... _. _"." .. __ •.____ "._m ..... _ .. _ •• __ ._. _.. _. __ ... _,,_ .... ____ .... ............ M. ..M. _._._........ _" ... M'. • • _. •••• _. _ _•. Lilwa 1229 1521 1566 1321 1475 1820 904 1040 1003 I····· . ... . .• . . . . . . . . . - . - .. . . . . .. . l Lotwa . "... 932110213?~ll~I~131~ . 1.48.~ . .~8~ 677 739 Polska 962 1095 1202 1188 1266 1301 633 666 703 l·· · ····· ... .. ..... . . -- ... . .... . ... - . ... --..... . . . --- .......... __ o. Slowaeja. _ _ • • _. __ _ .... ·~_. •• _ .. _m .. _. ... 2129 2003 2546 2201 2486 2870 1643. _ .. _. _. . _, . . ... . .. . . . . . . ___ .. _ _ . . . . _ . . . . _ _. .... .. ......... _. ...... _". ____. ... _. __ .... _.~. .•. _ _ _ _ _ .___. ... _ . _ _ _ _ _ • _ _ _ ". 821 709 709 . ... _. .......... _. 1030 1313 767 819. 848 934. . . . . . . . . .. _. •. •. ••. 1534 1989 1894 2202 2338 ..... _~_. ... _.. _ _ . _.. _ ". ___. Słowenia. _. _. .... _.o _ _ . . . ..... _ . _ _ _ _. _. ___ ... _ . _ .. -_ _. 4735 4702 _._." 5106 5001 5079 5097 4177.. _.. 4207 4388 4649 4570 _.4324 .. .. '''.-... -_._----...-''- __._..... _- .. ...- _._----W,gry 1772 2080 2540 2773 3189 3400 1534 1871 2274 2478 2796 3078 -_ .. ..... _.. ................. ........... .. ... .... _...... .. ........ .__... .. . .. ....... .......... Średnia UE 5178 6730 6869 7198 6599 7149 6063 7281 7779 81 J2 8133 8254. . -----.. "._--" .. _---- ." .. __ ... _._.-. ". ". ". ". "". Źródło:. opracowano na podstawie: Slatislica[ Yearbook 0/1 Cal/dit/ate llnd SOllth-Easf El/ropeall COl/lltries 2002, Eurostat, Bruxells 2002; oraz ECOIIOlllic Tl'tll/sitioll ill Cel/tral Easl EI/ropean COIIl/ldes and Baltle Slate.\'lIlld CIS, TUII/.d/lon Report Update, EBRD, London 2002; MaiIJ Ecollomic lndicatol's, OECD, Paris 2002, t. 12.. W porównaniu z innymi pm\stwami kandydującymi do członkostwa w Unii . Europejskiej nadal niski jest poziom obrotów przypadających na jednego mieszkańca. Polska znalazła się w tej kategorii na przedostatniej pozycji w eksporcie. zaś na ostatniej - w imporcie. W wypadku Polski sytuacja uwarunkowana jest również wielkością kraju. Pojawiajf} się także znaczne odchylenia w przypadku porównania wskaźnika wielkości eksportu i importu na jednego mieszkm\ca w Unii Europejskiej z krajami Europy Środkowej i Wschodniej. Najbliżej osią gnięcia poziomu wskaźnika Unii Ellt'opejskiej jest Słowenia. Rosnf}ce wskaź niki eksportu i importu świadczą o zwiększającej się roli wymiany handlowej w gospodarkach krajów Europy Środkowej i Wschodniej..

(8) Bożena. Pera. Kraje kandydujące są w dużym stopniu uzależnione od wymiany z Unią Euro(tabela 6), Dlatego też wahania koniunktury w krajach Unii szybko przenoszą się na gospodarkę polską i gospodarkę innych krajów kandydujących, pejską. Tabela 6, Udział importu i eksportu z/do paJistw kandyduj'lcych do Unii Europejskiej w latach 1996-2000. ,lml'OI't Kraje kandyduj'l'c 1996 1997 1998 1999 62.4 _ 61_ ~8 .. 63,S . _ ~~~21 _ 68,3 68,5 67,8 65,2 -- ----------- ----- ----.------Lit:v" ______ ~2~ __ ~~8___ !~~4 _~?~2 Łotwa 49,3 53,2 55,3 54,S ---- - -- - - -- - ._-63,9 63,8 65,9 65,0 Polska -- ---- -- ------. ---- -1----1 Slowacja 37,3 43,8 50,1 51,7. Czechy. .. _,..,...-,--, . _-,..,-... Estonia. Ekspol't 2000. 1996. 1997. ~2,1 : __5R,6 ___ ~2,8. 1998. 1999. 2000. _6_4,1. 69,2 68,7 667 72,5 76,5 --- ---,- 1-- --- -- --43,7 38.4 37,3 .___ . ~9 53,0 5~~3 52.4 44,7 48,9 56,6 62,S 64,6 - ._----------- j _. _61,2 66,2 64,0 68,3 70,S 70,0 ' -- 1- . -- j -- . - ---- .. I- ---- 1-· .. 48,9 41,3 47,1 557 59,4 59,1. 62,6. 56,8. 62,4. ------------ -------- ------ ---- ------- -------- .------- -- -_.--- ----- ._._....:_... '. _. ------+-----. ~Io\ven~a__ __ 1!.7~? __ ~7c~ __6_~:4___ ~~,2 _6~,8 64,6 63,6 .....__65_,5. _~_6,~ _. __63,9_ _~5gry____ ~2,3__ .I!.~~ __6!~ ___ 6!:4_~8::5 _~~,7 ___7_1:2 _72,9 _ 7_6,2___7~c~ Średnia. UE. 63,8. 62,3. 62,9. 62,0. 58,8. 63,1. 61,8. 63,2. 63,8. 62,3. 2:ródlo: opracowano na podstawie: Stal;sfical Yearbook 0/1 CalldMate al/d SOllfh-East El/l'Opea" COl/lltries 2002. Eurostat. BllIxells 2002; EcmwlIlic Trallsitiol/ il/ CentraL East Ellropellu Coul/tries (IIul Ba/lic Slafes and CIS, Trallsitioll Report Update, EBRD, London 2002; Mai" Ecollomic !m/icators,OECD, Paris 2002, t. 12; El/l'Ost(ft Yearbook 2002. The Statistica[ Gl/ide to Europe, Eurostat, Luxembourg 2002.. W eksporcie najwyższy udział wynosi 3/4 wywozu (por. Estonia, Węgry, Polska), Najniższe uzależnienie od Unii Europejskiej pod względem kierunku eksportu występuje w przypadku Litwy i Słowacji. Podobna sytuacja występuje w imporcie, Prawie 2/3 polskich zakupów zagranicznych pochodzi z obszaru Unii Europejskiej, Podobne wartości osiągają wskaźniki dla Czech i Estonii, Największe uzależnienie od importu Unii zauważa się w przypadku Słowenii. Jeśli mierzyć stopietl integracji krajów Europy Środkowej i Wschodniej z Unią Europejską udziałem handlu, to w przypadku Czech, Estonii, Polski, Sło wenii i Węgier otrzymane wielkości są porównywalne z wielkością wskaźnika handlu wewnętrznego ugrupowania, W Unii Europejskiej handel wewnętrzny ma większe znaczenie dla krajów o stosunkowo mniejszym potencjale gospodarczym i położonych blisko innych partnerów z ugrupowania''', W analizowanym okresie najważniejszymi parlnerami w imporcie z Unii Europejskiej są Niemcy (dla Czech, Łotwy [od 1997 r.], Polski, Słowacji [od 1998 r.], Węgier),. Hl Ullia Europejska. Przygotowania Polski do cz/ol/kostwa, red. E. Kawccku-Wyrzykowska, E, Synowice, IKCHZ, Warszawa 2001, s, 569..

(9) PGI;slwa. Środkowej i Wschodniej .... Wyjątek stanowi Estonia , dla której na pierwszym miejscu wśród najważniej szych importerów znajduje się Finlandia , oraz Litwa, dla której najważniej szym importerem jest Rosja. Podobnie sytuacja przedstawia się w eksporcie". Największa część handlu w ramach Unii EUl'opej skiej jest udziałem Niemiec". Kolejną wspólną cechą charakterystyczną dla wymiany z Unią Europejską jest występowanie ujemnego salda bilansu handlowego (tabela 7).. Tabela 7. Saldo bilansu handlowego w relacji do GDP oraz wskaźnik pokrycia importu krajowym ebpol'tem w wybranych pUllslwnch Europy Środkowej i Wschodniej w lalach 1996-2001 Wskuźnik. Saldo bilansu handlowego w relacji do ODP. Kraje. pokrycia importu. krajowym eksportem. =;.::-=,:.c=-:.r-'---,---,-:---j. kandydujące I----,--,--,:,--,---..,--j--... 1996 1997 1998 1999 2000 2001. S łow e nia. -11,1 -6,7 -8,2 -3,9 -3,4 -0,4 " """ ,· .. w·" .. _ .... , ...... ,.. " .. , , .. , . .. _, w_.. ,.... _ .... .... _ ..... __ ............. , ...... _ ....... _..... _. ,,_. W~gl'y. ~J ~~ . .. .• ..... ....... ...... _,.""".,w ... ,.," ,,, , _,,, ."" ,'.. Unia. 0,7. 1996 1997 t998 1'999 2000 2001. 88,2. 89,4. •• ,.,_ •. , ..... " " _. __ .. ,' __ •. 89,5. 84,8. 86,3. 94,0. • • _ ..... _._ ... .. __ _ ___ _ , ...... _ .. ,_ .. _ .... ,_. ______ _. eA- OOp ...6,5 87A ~p . ............. _.. ............... - ....-....63 .._........ ... . _. .... .. 0,4 -0,1 -0,6 -0,7 107,8 107,2 103,2 97,8 9l,3 90,3. ~3 ~,4 . . .. . ..... 0,9. ~S. ~3. Europcjska Żr6dlo:. opracowano na podstawic: Statist;caf Yea,.hook 0 11 Calldidme aJ/d South-EaSl Europeall 2002, Euroslat, Bruxclls 2002: Maili ECO//Ol/lic filc/kC/tors, OECD, Paris 2002, t. 12; Eu/'Opean EcolJomy, Eu/"Opeall COllll1lis.\'irm, Bruxells 2002; E"ro,\·ta/ Yearbook 2002, The Stnli.\'/;ca! Guide to EHrope, Eurostat, LlIxcmbollrg 2002 . CrJ/ł11fl'ies. W drugiej połowie lat 90. w procesie szerokiego otwarcia gospodarek krajów ElIl'opy Środkowej i Wschodniej nie udało się osiągnąć podstawowych zamierzel\ w politykach handlu zagranicznego poszczególnych kandydatów do człon kostwa w Unii Europejskiej, Przyjmując deficyl w bilansie handlowym za wskaź nik konkurencyjności gospodarki, Polska plasowała się ' w 200 ł r. na trzecim miejscu za Slowenią i Węgrami (labela 7). Obecnie każde państwo musi dbać o równowagę zewnętrzną swojej gospodnrki. W przypadku jej utraty może zaistnieć konieczność ograniczenia importu oraz wspierania eksportu.. II. Por. S/atistical Yearbook. 011. Drllxclis 2002, s. 168-172. 12. UI/ia ElIropejska"". s, 570,. Calldidale {/Iul SOJ/th~Eas/ E/ll'Opeall COl/II/ries 2002, Eurostat,.

(10) I. Bożena. Perli. Z wyjątkiem wymiany ze Słowacją w łatach 1996 i 1997 saldo bilansu handlowego wskazywało na wyraźną nadwyżkę importu nad eksportem. Sytuację tę potwierdzają również zamieszczone obliczenia wskaźnika pokrycia importu krajowym eksportem. W badanym okresie w analizowanych krajach wskaźnik ten nie przyjął wartości powyżej 100, co oznacza, że odpowiedni eksport nie przewyższał odpowiedniego importu. W przypadku Polski wskaźnik przyjmuje najniższe wartości, na poziomie około 60%, co oznacza, że jedynie 2/3 zakupów za granicą jest finansowane ze środków uzyskanych z eksportu. Niższy wskaź nik występuje jedynie w przypadku Łotwy. Najblizej wartości zadowałającej znajdują się Słowacja i Czechy. Niewiele gorsza sytuacja występuje w przypadku Węgier i Słowenii. Wskaźnik pokrycia importu krajowym eksportem w krajach Unii Europejskiej przyjmował wartości powyzej 100 do 1998 l'. włącznie. Od 1999 l'. sytuacja ułegła pogorszeniu i zaznacza się niewielka przewaga importu nad eksportem. Dla państw członkowskich o stosunkowo mniejszym potencjale gospodarczym analizowane wskazniki kształtowały się podobnie.. 4.. Przepływ kapitału. lako. wskaźnik. otwarcia gospodarki. Przepływy kapitałowe stanowią również istotny wskaźnik stopnia otwartości gospodarki. Liberalizacja przepływów kapitałowych pomiędzy krajami Europy Środkowej i Wschodniej a Unią Europejską dokonała się przede wszystkim w związku z członkostwem niektórych krajów w OECD. W stosunkach pomię dzy krajami Europy Środkowej i Wschodniej a Unią Europejską zachodzą wszystkie kategorie transakcji kapitałowych. Udokumentowanie niektórych z nich pozwala na określenie ich intensywności. O stopniu otwarcia gospodarki mogą świadczyć przede wszystkim przepływy inwestycji zagranicznych oraz zdolność do obsługi zadłuzenia zagranicznego. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w istotny sposób mogą przyczyniać się do wzrostu konkurencyjności towarów na rynku międzynarodowym. Mogą one odgrywać istotną rołę w rozwoju gospodarczym kraju. Największy napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych zanotowano w Czechach, na drugim miejscu utrzymała się Polska (tabela 8), a na trzecim Węgry. Najniższą wartość odnotowano natomiast w Estonii, Słowenii i na Litwie. Na kraje Unii Europejskiej przypada około 80% całej wartości inwestycji". Rozmiary bezpośrednich inwestycji zagranicznych pozyskane przez Czechy pozwoliły zająć temu krajowi pozycję lidera w EUl'opie Środkowej i Wschodniej pod względem wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w przeliczeniu na l mieszkm\ca. Szacuje się, że napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych wzrośnie w najbliższych łatach w związku z ogłoszeniem decyzji o przy-. 13. CANSTAT Statisticaf Bullelil/. GUS, Warszawa 2002..

(11) . i Wschodll. Pwhlwa El/ropy. .".. stąpieniu państw Europy Środkowej i Wschodniej do Unii Europejskiej. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne mają istotny wpływ na wzrost konkurencyjności towarów. Według obecnych szacunków ponad 70% największych korpora-. cji tran snarodowych jest zaangażowane kapitałowo na Węgrzech. Produkcja tych firm i ich aktywność proeksportowa wpływają przede wszystkim na zmianę struktury węgierskiego eksportu, szczególnie w zakresie sektora przetwórczego". Wielkość napływu bezpośrednich dydujących w lalach 1996-2001 (w USD). Tabela 8.. Naplyw BIZ ogólem (w mln USD). 1999 2000 200 I 1996 1997 1998 1999 2000 200 I. __ J,'I2~__1???_ 37_'!l.. _6~~~ 150 267 581 305 r------...- --- .-.. ------ .---.C:::~chL. Estonia. o. Litw". __. ~. 4~8_(: .<12~~. 387 -. •• -. 538 - -. . .- -. 138 _ 12~ _ ~~~ __ ~'2. _~~ _ 4_B~_. 103 -- ---. 184. 400. 152 _._355 486 379 446 41 96 250 .. ,- _. -- _._926 ... _'. - ,-_.,.- ...,_._,.,..... ._.... ,---,. _.,._--"._. ......_-- .. __ .. ._---,--,., 3B2 521 357 348 408 201 153 211 145 _ _ _ _o. _. __. 116. 127. ______. ~. _ _. ~. • _ _. o. ___ _. .. __• __ •. ~. _. 4498 4908 6365 7270 9342 8830 ~. _. ~. ~. Łotwa. o. - - -_.,----- .._,_... ,. _--,.,.. Polska. 2·16. - . . .- - - - - - - - - -. _. 165 _. 132 _ . ~ ---- -_ . -. 277. 394. -~--' -~. 103 116 ...,_. .._---.. _----,.. - -~.,_. 142. 168. 85. 188. 242. 228. _ _ _ _. ._. _. 1998. I. kandydujące 1996 1997. BIZ na I mieszkalica (w USD). ~. Kraje. inwestycji zagranicznych do krajów kan-. Slowacja .. --_.251 .-._-,_.220 - ,....684 390 127 74 384 273 -----._-----_ _-_.. ---_ .. _.2075 __..,- _,.1475 _._..._... 47 .._... _.41 __ .-- ..'_.._.' .. _._----- ._.... '- - -_..."---_.•. Slowenia 194 375 248 IBl 176_I '"442 .. ...... 97 91 .. 88 222 . .... ..189 . .........125 ___........ __ ... .... . . . . . . _ . . .. . . . . . . . . .. Węgry. •. _ . . . ... ._ . _ . . ..... • . . _ _ _ .. _.. " _O ' " . . . . . . _. _-~~,. -. '. ,. ..... 2275 2173 2036 1944 1643 2414. ·0 . . . . .. . -. 223. 214. 201. 193. 164. _. _. o. . .. .. .. 237. Żródlo: Wrn'fd In ves,ment Repo,., 2002: TrwI,matiollal Corpo/"C/tio//.\' and Expo,., COlllpeli,ive/less, UNCTAD 2002: oraz obliczenia wlasne na podstawie: Rocz/lik statyslyCZ/ly, GUS, lat:!. 1997-2002.. Przeciwnie do bezpośrednich inwestycji zagranicznych traktuje się inwestycje portfelowe, kojarzone często z niestabilnością. Dlatego też pm\stwa Europy Środkowej i Wschodniej powinny kłaść nacisk na ograniczenie inwestycji portfelowych lub utrzymanie ich w kraju poprzez przekształcenie w inwestycje bezpośrednie. Jeśli chodzi o zakres i tempo, otwieranie się gospodarek na przepływy zagranicznego kapitalu krótkookresowego powinno następować ostrożnie, gdyż knpitał spekulacyjny może powodować zagrożen ia dla stabilności gospodarek krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Przepływy kapitału, świudczące o otwarciu gospodarki, to nie tyłko napływ nowych inwestycji, ałe też obsługa kredytów i pożyczek zaciągniętych często w początkowym okresie transformacji lub nawet przed jej rozpoczęciem. Anałiza zadłużenia zagranicznego zostanie przeprowadzona w oparciu o dwa wskaź niki zamieszczone w tabeli 9. Amtłiza danych (tabela 9) wskazuje, że zadłu żenie w rełacji do PKB i do eksportu przyjmowało najwyższe wskażniki dła Polski, Łotwy i Węgier. Kraje 14. 11l1l'l1,\',ycje zagrallicme w Polsce. Rapo/'t /"OCVly, red, B. DlII'ka, IKCHZ, WarszHwa 2002, s, 178..

(12) Bożena. Pera. te w dużym stopniu muszą uwzględniać w swojej polityce finansowej obsługę zagranicznych kredytów. W przypadku Polski w całym analizowanym okresie wskaźnik relacji zadłużenia przewyższał wielkość eksportu; w latach 2000 i 200 l - ponad dwukrotnie. Drugim krajem o relatywnie wysokich wskaźni kach są Węgry. Dlatego też Polska powinna kłaść przede wszystkim większy nacisk na wzrost konkurencyjności towarów na rynkach zagranicznych, szczególnie jeszcze przed wejściem do Unii Europejskiej. Wskaźniki zadłużenia przyjmowały najniższe wartości w przypadku Słowenii. Tabela 9. Wskaźnik zadłużenia zagranicznego w relacji do PKB i eksportu Kraje. W relacji po PKB. W relacji do eksportu. kandydujqce 1996 1997 1998 1999 2000 200 I 1996 t 997 1998 1999 2000 200 I _C:Ze.:tl~"""" ",!:2:7,,24e ",!:",,-~ ,,28:5+~6,9_3ge Estonia 10,7 25,3 32,9 28,0 26,8 60,9 o. . _ o _ . _ _ ~~. __ • __ • _ _ _ _ _ _ 0 0 _ _ _. _ __. ~_o_oo. _______. •. ••. • _. 67 ,268~168,~6~:9 t 56,2 52,S 70,9 70,1 71,9 62,8. •• __ , _ ____ , __. ._._~.. _. _ _____•. Litwa 13,8 15,1 19,6 28,1 25,5 43,8 57,0 63,2 74,8 ........ ." .................. """ .. "" ·:1 · · "",, ·· · · " " ,,,1,: .: "C Łotwa 9,6 10,5 36,2 47,6 45,7 70,9 80,0 96,0 99,3 . . ... """"" ... " . ..... ".. .." ...... ".. ·,, · ··· -I-· c: - . · Polska 28,9 28,2 23,7 26,7 23,3 38,9 170,8 160,4 175 ...... . ... "". .. " " .... "".. . .............. · ···· · ···· 1·. .:.... ".. _'_0' _ -',. _.. 106,1. 61,1. 52,9. 47.9. 50,3 44,6. _ .. __ •• _. __ •• _ • • ______ _ _•• _,_.. 95,0. .........:.... . . ". 89,7. •• ." .• ". 131,1 140,0 155,7 t····· c t····:· ... ....... " 108,8 2t4,6 207,7 t·· ..:· ...... " .. .. ". ""Sl0":'1<:1"-- .E},,!.~L ,,!.~~~ ",,~1,,~7 33,4..s6:9",,~0'~,,~3~3. ....?~8" ,,~.6.,3 Slowenia 14,0 17,8 20,0 23,2 27,0 35,7 38,0 39,4 44,2 51,3 Węgry. 51,8 66,4. 69,0 138,6 96,2 102,3106,7. 76~5 ",,7~~ 58,1. 59,5. 94,9. 94,6. 2ródło: opracowano na podstawie: Statistical Yecrrbook 0/1 Candidate mul SOIl/h-El/st Eu/'Opellll COlllltries 2002, Eurostat, Brllxells 2002; oraz Ecollomic TrallSitioll;Il Cel/tral Easl Elll'Opeall CO/mtries (//ul Ballic Stares mul CIS, TransitiolI Report Upd(//e, EBRD, London 2002.. Otwarcie gospodarek, a przede wszystkim rozpoczęcie procesu transformacji, do redukcji zadlużenia, W przypadku Polski Klub Paryski podjąl decyzje dotyczące redukcji zadłużenia w 1991 r., zaś komercyjny Klub LondYllski w 1994 r. Redukcja zadłużenia może być traktowana jako pomoc zagraniczna od rozwiniętych krajów uprzemysłowionych, Stopień otwarcia rynków kapitałowych postępuje o wiele wolniej niż w przypadku wymiany handlowej z zagranicą. Jednakże i w tym zakresie można dostrzec znaczną liberalizację przepisów. przyczyniło się. 5.. Zakończenie. Przedstawiona analiza wskazuje na znaczne otwarcie gospodarek wybranych krajów Europy Środkowej i Wschodniej kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej. Jest on rezultatem nie tylko integracji ze strukturami Unii.

(13) Pallstwa. i Wschodniej .... Europejskiej, ale również urcgulowllI\ liberalizacyjnych w całej gospodarce światowej, wprowadzonych na [orL!m WTO i OECD. Państwa Europy Środkowej i Wschodniej wykazują wysoki stopie!\ otwarcia w zakresie wymiany handlowej, przede wszystkim z krajami Unii Europejskiej. O rozwoju więzi handlowych,jako naj szybszym rezultacie zachodzącego również procesu integrowania się gospodarek, decyduj!) nie tylko podjęte zobowiązania, ale i postępujący proces globalizacji. W badanym okresie wzrasta również stopie!\ otwarcia rynków kapitałowych. Istniejąca luka w rozwoju gospodarczym może w znacznym stopniu wpły wać na konkurencyjność gospodarek krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Wszystkie pm\stwa kandydujące są otwarte na bezpośrednie inwestycje zagraniczne, traktowane jako instrument wspomagający przemiany w restrukturyzacji sektorów gospodarczych. Przeprowadzona analiza stopnia otwartości gospodarek wybranych krajów kandydujących wskazuje na sill11) korelację poziomu rozwoju gospodarczego ze stopniem otwarcia gospodarek. Analiza zebranych wskaźników pozwala na próbę uszeregowania krajów według stopnia otwartości gospodarek w badanym okresie. Wśród krajów kandydujących najwyższy stopiet\ otwarcia wykazuje Słowenia, następnie zaś Czechy i Węgry. W drugiej połowie badanego okresu do tej grupy dołączyła Estonia. Słowacja zajęła pozycję pośrodku listy krajów kandydujących. Polska jako jedyny duży kraj uplasowała się pod koniec listy, ll)cznie z Litwą i Łotwą. Należy jednak mieć na uwadze, że istniejąca luka w rozwoju gospodarczym w znacznym stopniu wpływa na konkurencyjność gospodarek krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Stąd pogłębianie procesu integracji może być zwią zane w początkowym okresie z kosztami przewyższającymi osiągane korzyści. Centrał. and Eastern European Countrles on the Eve ol EU Accesslon (a Comparative Analysls ol the Degree ol Openness ol Economies). Central and Eastern European countries face a challenge in their accession to the Europcan Union. The purpose or the article is to analyse sclected parametcrs describing thc degrce ot' openness of the EU accession country economies. The artic\e begins with an analysis of diffcrcnces in the economic dcvelopmcnt of candic\ate counlries and the European Union. Ncxt. the aUlhor examines the dcgree or openness with consideratioll lo Ccntral and Easlel'l1 European countrics' cOlnmcrcial transactions, fOl'cmost in compal'ison with thc European Union. The final part or the article includes an Hnalysis of indices that confirm the openness af Central and Eastem European capitalmHrkets..

(14)