Analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec na rozwój społeczno-ekonomiczny i rynek pracy subregionu mieleckiego

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 651. 2004. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Andrzej Prusek Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. Wac∏aw Nelec Wy˝sza Szko∏a Gospodarki i Zarzàdzania w Mielcu. Analiza oddzia∏ywania SSE Euro-Park Mielec na rozwój spo∏eczno-ekonomiczny i rynek pracy subregionu mieleckiego 1. Wprowadzenie Głównym celem powołania SSE Euro-Park Mielec było doprowadzenie do restrukturyzacji regionu mieleckiego i zmniejszenie bezrobocia strukturalnego w subregionie mieleckim, które powstało po likwidacji dominującego w nim kombinatu przemysłowego WSK PZL Mielec. To dominujące w subregionie mieleckim przedsiębiorstwo bezpośrednio i pośrednio przez kooperujące z nim podmioty gospodarcze utrzymywało miasto Mielec i okoliczne gminy wraz z ich prawie 120 tysiącami mieszkańców. Strefa oddziaływania tego kolosa przemysłowego, zatrudniającego ponad 28 000 pracowników, była znacznie szersza i dotyczyła sąsiednich powiatów. W okresie transformacji, po załamaniu się tradycyjnych wschodnich rynków zbytu na produkty WSK, tj. głównie samoloty wojskowe i różnego typu samoloty cywilne, subregion mielecki znalazł się w dramatycznej sytuacji ekonomicznej. Szok ten spowodował protesty załogi oraz działania władz politycznych i samorządowych miasta i regionu podkarpackiego, mające na celu znalezienie sposobów rozwiązania tych problemów strukturalnych. W ich efekcie nastąpiło utworzenie pierwszej w Polsce struktury organizacyjno-instytucjonalnej, tj. Specjalnej Strefy.

(2) 138. Andrzej Prusek, Wacław Nelec. Ekonomicznej Euro-Park Mielec mającej z jednej strony charakter instrumentu polityki regionalnej, z drugiej strony polityki przemysłowej i instrumentu zwalczającego bezrobocie strukturalne. Powstała ona na podstawie decyzji Rady Ministrów w 1995 r., jednak można powiedzieć, że strefa została wywalczona głównie przez załogę Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego Państwowych Zakładów Lotniczych Mielec. Zanim SSE Euro-Park Mielec zaczęła poprawnie funkcjonować i wydawać zezwolenia na działalność gospodarczą, Mielec został ogarnięty już od 1992 r. bezrobociem obejmującym ponad 8 tys. osób, w większości na skutek restrukturyzacji WSK. Niemal w każdej rodzinie mieleckiej ktoś w tym okresie pracował w WSK. Pogłębiający się kryzys tego największego w mieście zakładu pracy odbijał się negatywnie na domowych budżetach i rosnących obawach o przyszłość. Oczekiwania na otwarcie SSE w Mielcu rosły w miarę upływu czasu, lecz społeczna niecierpliwość nie uwzględniała tego, że rozruch tak wielkiego przedsięwzięcia wymaga pewnego czasu. Celem artykułu jest analiza i ocena skuteczności oddziaływania SSE Euro-Park Mielec na procesy rozwoju społeczno-ekonomicznego subregionu mieleckiego oraz przeciwdziałanie bezrobociu strukturalnemu, które powstało w nim na początku transformacji systemowej. 2. Rozwój SSE Euro-Park Mielec w latach 1995–2002 W pierwszym roku istnienia Strefy jej założyciel, czyli Agencja Rozwoju Przemysłu SA i jej oddział w Mielcu, przy współpracy z władzami miasta Mielca, organizowały i zagospodarowywały teren. W drugim roku istnienia Strefy, tj. w 1996 r., wydano 19 zezwoleń firmom na działalność, a deklarowane we wnioskach zatrudnienie wynosiło 123 osoby. Faktycznie jednak stworzono 228 nowych miejsc pracy, co stanowi ponad dwukrotny wzrost w stosunku do założeń planowych. W 1997 r. zaczął się prawdziwy boom inwestycyjny. Rozpoczęto budowy dużych firm: Melnox, Laboratorium Frakcjonowania Osocza, Termo Organika, UT Automativ Poland, Plastic Factory, COBI i innych. W konsekwencji był to bardzo pomyślny rok dla Strefy i subregionu, gdyż wydano łącznie 31 zezwoleń nowym inwestorom, stworzono 1624 nowe miejsca pracy i dodatkowo znalazło zatrudnienie ponad 1000 osób przy budowach firm wchodzących do Strefy. W 1998 r. wydano 10 kolejnych zezwoleń, a jednocześnie powstało 1296 nowych miejsc pracy. Liczba zatrudnionych sięgnęła 3000 osób, a nakłady inwestycyjne poniesione przez przedsiębiorców posiadających zezwolenia wyniosły 730 mln zł..

(3) Analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec…. 139. Pod koniec 1999 r. w nowo powstałych firmach zatrudnionych było 4080 osób. Warto zaznaczyć, że przy powstawaniu kolejnych obiektów na terenie strefy powstawały równocześnie nowe miejsca pracy. W 1999 r. znalazło pracę ok. 1850 osób bezrobotnych, podczas gdy na początku budowy pracowało tylko 650 osób. Daje to wzrost zatrudnienia osób bezrobotnych większy o 177% w stosunku do 1996 r. Z uwagi na duże zainteresowanie inwestorów mielecką Strefą już w połowie 2000 r. staje się oczywiste, że jej obszar trzeba powiększyć. Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21.08.2001 r. rozszerzono SSE Euro-Park Mielec, powiększając znacznie jej teren o nowe obszary przemysłowe zlokalizowane w Chełmie, Gorlicach, Dębicy i Sanoku oraz Jaśle. W ten sposób SSE Euro-Park Mielec przekształciła się w tzw. strefę rozproszoną, której cały obszar wynosi obecnie prawie 750 ha. 3. BezpoÊrednie i poÊrednie efekty społeczno-ekonomiczne rozwoju SSE „Euro-Park” Mielec Do bezpośrednich efektów funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych powiązanych ściśle z rozpoczęciem przez inwestora działalności gospodarczej należą1: – ponoszenie przez przedsiębiorcę nakładów inwestycyjnych w SSE, – tworzenie nowych miejsc pracy, – zagospodarowanie części obszaru strefy. Oprócz bezpośrednich efektów działania stref można również wyliczyć korzyści pośrednie, jak np.: – ożywienie gospodarcze w otoczeniu subregionalnym i regionalnym strefy, – aktywizację gminy i powiatu, na obszarach których położona jest strefa, – budowę infrastruktury, która w wielu wypadkach służy również miejscowej ludności, – restrukturyzację i dywersyfikację działalności gospodarczej w regionie, w którym ustanowiono strefę. Pozytywne bezpośrednie efekty powstania i rozwoju SSE Euro-Park Mielec przedstawiają się następująco. Po powstaniu SSE Euro-Park Mielec wytworzyła się nowa polimorficzna struktura gospodarcza subregionu, czego wyrazem była dyferencjacja kierunków rozwoju gospodarczego subregionu, wyrażająca się znacznym zróżnicowaniem. 1. Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne, pod red. E. Kryńskiej, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2000, s. 71..

(4) 140. Andrzej Prusek, Wacław Nelec. sektorów gospodarczych prowadzących działalność gospodarczą2. W rezultacie wchodzenia do SSE Euro-Park Mielec nowych podmiotów, w tym w znacznym stopniu w udziałem kapitału zagranicznego, wzrastało zapotrzebowanie na kadrę kierowniczą, ale przede wszystkim na pracowników fizycznych i administracyjnych. W związku z rozwojem Strefy opracowano program zatrudnienia oraz odpowiednią politykę zatrudnienia i edukacji, wyrażające się w przygotowaniu kadry o odpowiednich kwalifikacjach i zawodach tak, aby mogła sprostać stawianym wymaganiom przez pracodawców. Wraz ze sprawnym funkcjonowaniem SSE w Mielcu powstała nadzieja na rozwiązanie lub złagodzenie problemu bezrobocia w tym subregionie3. Wzrostowi zatrudnienia sprzyjał, oprócz wielkości nakładów inwestycyjnych, drugi z alternatywnych warunków przyjęcia nowych inwestorów do strefy, jakim jest stworzenie co najmniej 100 nowych miejsc pracy, a dla firm pochodzących z restrukturyzacji byłego WSK PZL Mielec utrzymanie dotychczasowego zatrudnienia. Warunek ten wynikał z konieczności zaradzenia skutkom strukturalnego bezrobocia, które dotknęło rejon mielecki po 1990 r. Istotnym efektem rozwoju Strefy było stopniowe zmniejszanie stopy bezrobocia. W kulminacyjnym momencie, tj. w 1993 r., bezrobocie w tym rejonie wynosiło ponad 10 tys. osób, przy liczbie mieszkańców subregionu wynoszącej 100 tys. osób. Na początku 1996 r. w potocznej opinii „w strefie nic się nie działo”. Dla Mielczan miarą skuteczności przedsięwzięcia były bowiem nowe miejsca pracy. Strefa powstała przecież po to, by zlikwidować bezrobocie, by zagospodarować majątek po byłym WSK, a licznych przyjęć do pracy nie zanotowano. W 1998 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych zmalała i wyniosła ponad 6 tys. osób, ale różnica ta nie wynikała z poprawy sytuacji na rynku pracy, lecz była rezultatem innych uwarunkowań, jak np.: zmiany ustawy o bezrobociu, nierejestrowaniu się osób pozostających bez pracy, szczególnie na wsi, oraz dużej emigracji zarobkowej, głównie do krajów UE. Najważniejszym dla subregionu efektem utworzenia Strefy było powstawanie w niej nowych miejsc pracy. Według założeń statutowych w SSE Euro-Park Mielec zaplanowano docelowo stworzenie około 7 tys. miejsc pracy w 2005 r. Skuteczność realizacji tego celu w tej strefie jest największa, gdyż założone prognozy zatrudnienia przez 70 firm dotychczas działających w SSE stwarzają szanse na przekroczenie przyjętej wysokości nowych miejsc pracy (rys. 1). 2 A. Prusek, Determinanty konkurencyjności firm w Polsce - case study SSE „Euro-Park Mielec”, Studia Mieleckie nr 1, WSGiZ w Mielcu, Mielec 2001; W. Nelec, A. Prusek, Strategiczne szanse polskich firm w warunkach globalizacji – na przykładzie firm w SSE Euro-Park Mielec SA, Studia Mieleckie nr 1, WSGiZ w Mielcu, Mielec 2001. 3. K. Leśniak-Mroczuk, Bezrobocie strukturalne w rejonie Mielca w latach 1990–1994, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 1997, s. 123..

(5) Analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec…. 141. 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. Rys. 1. Liczba miejsc pracy na terenie SSE Euro-Park Mielec Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Oddziału ARP w Mielcu.. Analizując dotychczasowe efekty działania Strefy, należy je zestawić w wielkościami planowanymi w momencie jej powstawania. Podstawowym celem powołania strefy było przeciwdziałanie bezrobociu i planowano w założeniach rozwoju stworzenie 7 tys. nowych miejsc pracy. Ocenia się, że jest możliwe do zrealizowania. Aktualnie osiągnięto pułap, tj. około 6500 nowych miejsc pracy w podmiotach według stanu na 30.06.2002 r. Jest to znaczący sukces, szczególnie uwzględniając pozytywne relacje pomiędzy funkcjonowaniem Strefy a mieleckim rynkiem pracy, na którym pełni ona funkcję akceleratora tworzenia nowych miejsc pracy poza strefą. Do pośrednich korzyści wynikających z powstania Strefy zaliczyć należy rozwój budownictwa przemysłowego na jej obszarze. Jednocześnie z jej rozwojem nastąpił dynamiczny boom budowlany, czego wyrazem był wzrost obrotów firm budowlanych zaangażowanych przy realizacji nowych obiektów przemysłowych i inwestycji towarzyszących. Jednocześnie nastąpił nie notowany od lat wzrost wielkości sprzedaży materiałów budowlanych w Mielcu i subregionie, co spowodowało rozwój sektora MSP. Kolejnym efektem pośrednim funkcjonowania Strefy był również widoczny wzrost popytu na różnego rodzaju usługi, w tym na dotychczas słabo rozwinięte, takie jak: pralnie odzieży roboczej, catering, ochrona mienia, transportowe itd. Pośrednim efektem powstania Strefy jest również znaczny wzrost dochodów osób pracujących w firmach działających w Strefie oraz w firmach z nimi kooperującymi lub świadczącymi różnego rodzaju usługi. Dochody te generowały popyt na towary i usługi na rynku mieleckim, a tym samym stworzyły ekonomiczne.

(6) 142. Andrzej Prusek, Wacław Nelec. podstawy do rozwoju sektora MSP oraz nakręcania koniunktury gospodarczej w subregionie. W wyniku działalności Strefy nastąpił rozwój społeczno-gospodarczy Mielca. Na rozwój gospodarczy subregionu mieleckiego wskazuje znaczna dynamika wzrostu sektora prywatnego, powstawanie nowych punktów usługowych i handlowych oraz wielu oddziałów i filii firm zamiejscowych. Corocznie w Mielcu powstaje około 200 nowych podmiotów gospodarczych w sektorze MSP. Powstało kilka tysięcy miejsc pracy w firmach i instytucjach współpracujących ze spółkami funkcjonującymi w strefie. Zatrudnienie mają również kolejarze, transportowcy, agencje ochrony mienia oraz podmioty świadczące usługi dla firm. Oprócz znaczącego wpływu Strefy na lokalny rynek pracy decyzje związane z powołaniem SSE Euro-Park Mielec wpłynęły również na rozwój sektora różnego typu usług, jak np.: – projektowo-budowlanych – powstanie np. Zakładu Usług Geodezyjno-Kartograficznych, wzrost zleceń dla projektantów, architektów firm budowlanych; – usług budowlanych na skutek pobudzania koniunktury na rynku, co związane było z budową nowych obiektów przemysłowych. Według szacunków Zarządu Oddziału ARP zarządzającego SSE w 1997 r. przy inwestycjach w Strefie zatrudnionych było około 1500 osób, a w 1998 r. około 700 osób. Zadowalający jest fakt, że te wielkości zatrudnienia w budownictwie nadal się utrzymują; – ochrony mienia – likwidacja w 1997 r. straży przemysłowej na obszarze strefy zmusiła inwestorów do organizowania ochrony mienia we własnym zakresie, co z kolei przyczyniło się do dynamicznego rozwoju dwóch agencji ochrony, zatrudniających ponad 300 pracowników; – usług bankowych; w 1995 r. w Mielcu działało 6 banków, a obecnie jest już 10, w tym 3 na terenie Strefy; – hotelowych i gastronomicznych; efektem działania Strefy jest na pewno prywatyzacja i modernizacja hotelu „Hotel Polski”, który odpowiada trzygwiazdkowym standardom oraz powstanie nowych hoteli. Z raportów ARP SA wynika, że 70% odwiedzających hotele stanowią klienci ze Strefy. W mieście działa również ponad 60 lokali gastronomicznych, w tym 18 restauracji; – szkoleniowych – efektem zapotrzebowania na lokalnym rynku pracy na kadry wykształconych przedsiębiorców jest powstanie Wyższej Szkoły Gospodarki i Zarządzania w Mielcu. W Mielcu wzrosła liczba podmiotów gospodarczych. Znaczną część klientów tych firm stanowią przedsiębiorstwa zlokalizowane w strefie. Współpraca oparta jest głównie na świadczeniu różnego rodzaju typu usług i drobnego podwykonawstwa. W Mielcu przybyło również kilka oddziałów banków i innych instytucji finansowo-ubezpieczeniowym, co spowodowało rozwój sektora finansowego..

(7) Analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec…. 143. W 1999 r. w Mielcu powstała Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania, kształcąca młodzież dla rozwijającego się subregionu, zwłaszcza dla firm w SSE Euro-Park Mielec i sektora MSP. Wielu studentów studiów zaocznych pracuje w firmach Strefy i tym sposobem zdobywa środki finansowe na swoją edukację i podnoszenie poziomu wykształcenia. Absolwenci tej uczelni wzmacniają kadry firm działających w Strefie i poza nią, jak i dynamicznie rozwijającego się sektora MSP. W Mielcu działa również wiele firm rynkowego otoczenia biznesu, jak np. Mielecka Agencja Rozwoju Regionalnego wraz z Inkubatorem Przedsiębiorczości, kilka fundacji oraz rozwinięty system szkolnictwa ponadpodstawowego i Centrum Kształcenia Praktycznego. Rozwijają się również spółki, które powstały w wyniku restrukturyzacji byłego WSK. Polskie Zakłady Lotnicze największa firma z tej grupy firm, dziedzicząca tradycje lotnicze subregionu mieleckiego, liczą na zlecenia i nowe technologie oraz związki kooperacyjne ze światowym przemysłem lotniczym w ramach tzw. offsetu związanego z zakupem samolotu wielozadaniowego dla polskiej armii. Te kontrakty mogą stworzyć dla tego zakładu szanse rozwojowe na wiele lat. Tak wysokiej oceny nie można jeszcze wystawić innym firmom powstałym na bazie majątku po byłym WSK PZL Mielec. Rozwój tych firm po wejściu do UE i otrzymaniu zleceń offsetowych to kolejne wyzwanie dla subregionu mieleckiego. Reasumując, można już stwierdzić, że polsko-irlandzki plan ożywienia Mielca, poprzez utworzenie SSE Euro-Park Mielec wzorowanej na podobnej strefie irlandzkiej w Shannon, w pełni się powiódł. 4. Analiza procesów bezrobocia w powiecie mieleckim na tle województwa podkarpackiego 4.1. Analiza poziomu i struktur bezrobocia. Województwo podkarpackie należy do grupy województw o najwyższym w Polsce poziomie bezrobocia rejestrowanego, zwłaszcza na obszarach wiejskich (tabela 1). Na ogólną liczbę ponad 164 tys. bezrobotnych w tym regionie w 2000 r. większość, bo aż 53,3%, stanowią kobiety. Bezrobocie na obszarach wiejskich obejmuje 64,9% ogólnej ich liczby w regionie, co świadczy o tym, że bezrobocie na obszarach wiejskich jest znacznie większym problemem niż w miastach. W powiecie mieleckim poziom bezrobocia należy do niskich w skali regionu. Wynosiło ono w 2000 r. 9,8 tys. osób i charakteryzuje się wysokim udziałem kobiet w bezrobociu wynoszącym 56,9%, jak również wysokim udziałem bezrobotnych zamieszkałych na wsi wynoszących 56%..

(8) Andrzej Prusek, Wacław Nelec. 144. Tabela 1. Bezrobocie rejestrowane w województwie podkarpackim i powiecie mieleckim w 2000 r. Z liczby ogółem Wyszczególnienie. Województwo podkarpackie Powiat mielecki. Ogółem. kobiety. zwolnieni z przyczyn absolwenci szkół dotyczących ponadpodzakładu stawowych pracy. niepełnosprawni. zamieszkali na wsi. 164 692. 87 827. 11 848. 11 848. 1 723. 106 870. 100,0. 53,3. 7,2. 7,2. 1,0. 64,9. 9 843. 5597. 1 106. 812. 44. 5 517. 100,0. 56,9. 11,2. 8,2. 0,4. 56,0. Źródło: Rocznik statystyczny województwa podkarpackiego.. Analiza struktury wiekowej bezrobotnych w powiecie mieleckim wskazuje na to, że większość bezrobotnych stanowią ludzie młodzi. Osoby w wieku od 18–34 lat stanowiły w 2000 r. 70,8% ogółu bezrobotnych w powiecie mieleckim (tabela 2). W 2001 r. udział tej grupy wiekowej zmalał do 61,6%, przy czym było to wynikiem spadku udziału bezrobocia w grupie wiekowej 25–34 lat, chociaż w grupie młodzieży młodszej udział ten wzrósł o 2,4 punkta. Biorąc pod uwagę grupę wiekową od 18–44 lat, to jej udział w bezrobociu wynosił w 2000 r. aż 96,1%, a w 2001 r. udział ten spadł do poziomu 85,9%. Niemniej jednak tak wysoki poziom bezrobocia w wieku grupy najbardziej produktywnych osób stanowi duży problem społeczny i dowodzi nieracjonalności wykorzystania siły roboczej w Mielcu. W tej grupie bezrobotnych dominowały kobiety, tj. 55,9% w 2000 r. i 53,9% w 2001 r. Biorąc pod uwagę strukturę bezrobotnych absolwentów według poziomu wykształcenia w powiecie mieleckim w 2001 r. można stwierdzić, że najwyższy udział posiadają osoby o wykształceniu zasadniczym zawodowym i podstawowym wykształceniu, łącznie 69,7% (tabela 2). Kobiety w tej grupie bezrobotnych stanowią około 45%. Dane te wskazują na potrzebę ograniczenia kształcenia na poziomie szkół zasadniczych zawodowych. Najniższy poziom bezrobocia absolwentów występuje w grupie osób z wykształceniem wyższym (3,1%) oraz średnim ogólnokształcącym (6,8%). Przy czym wśród bezrobotnych w tej grupie dominują kobiety. Tak więc, władze samorządowe powinny wspierać aspiracje młodzieży w kierunku zdobywania wykształcenia wyższego..

(9) Analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec…. 145. Tabela 2. Bezrobotni w powiecie mieleckim według grup wiekowych i płci w latach 2000 i 2001 31.12.2000 Wyszczególnienie. Ogółem. liczba bezrobotnych. udział % w ogólnej liczbie bezrobotnych. 9 891. –. 31.12.2001. kobiety. liczba bezrobotnych. udział % w ogólnej liczbie bezrobotnych. 11 321. –. kobiety. Odchylenia. +1430. 15–17. 0. 0. 0. 3. 0. 1. +3. 18–24. 3 091. 31,3. 1 651. 3 809. 33,7. 1 866. +718. 25–34. 2 915. 39,5. 1 781. 3 163. 27,9. 1 855. +248. 35–44. 2 506. 25,3. 1 325. 2 747. 24,3. 1 518. +241. 45–54. 1 255. 12,7. 616. 1 454. 12,8. 643. +199. 55–59. 93. 0,9. 34. 108. 1,0. 35. +15. 60–64. 31. 0,3. –. 37. 0,3. –. +6. Źródło: dane PUP w Mielcu.. W grupie bezrobotnych z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym występuje wysokie, bo ponad 20% bezrobocie, w tym zwłaszcza w grupie kobiet. Tabela 3. Struktura bezrobotnych absolwentów według poziomu wykształcenia w powiecie mieleckim w 2001 r.. Wykształcenie. Liczba bezrobotnych. Udział w ogólnej Bezrobotne liczbie kobiety według bezrobotnych wykształcenia według wykształcenia. Udział kobiet w bezrobociu ogółem. Wyższe. 355. 3,1. 237. 66,8. Policealne i średnie zawodowe. 2306. 20,4. 1508. 65,4. Licealne ogólnokształcące. 768. 6,8. 579. 75,4. Zasadnicze zawodowe. 5174. 45,7. 2375. 45,9. Podstawowe i niepełne podstawowe. 2718. 24,0. 1219. 44,8. Źródło: dane PUP w Mielcu..

(10) Andrzej Prusek, Wacław Nelec. 146. Tablica 4. Długotrwale bezrobotni w powiecie mieleckim i województwie podkarpackim w 2001 r. Okres bezrobocia (w miesiącach). Powiat mielecki. Województwo podkarpackie. Do 1. 1 018. 8,9%. 12 311. 7,5%. 1–3. 1 540. 13,6%. 22 029. 13,4%. 3–6. 1 594. 14,1%. 24 192. 14,7%. 6-12. 1 924. 17,0%. 31 592. 19,2%. 12–24. 2 093. 18,5%. 29 861. 18,1%. Powyżej 24. 3 152. 27,8%. 44 707. 27,1%. 11 321. 100,0%. 164 692. 100,0%. Razem. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych PUP w Mielcu.. Niepokojącym problemem jest utrzymywanie się tzw. długotrwałego bezrobocia w powiecie mieleckim i województwie podkarpackim (tabela 4). W strukturze bezrobotnych najwyższy odsetek stanowią bowiem osoby będące bezrobotnymi powyżej 24 miesięcy, którzy w powiecie mieleckim stanowią 27,8% bezrobotnych, a w województwie podkarpackim 27,1%. Bezrobotni z tej grupy powinni być objęci szczególną opieką urzędów pracy i skierowani na dalsze kształcenie lub kursy podnoszące ich kwalifikacje zawodowe. 4.2. Wpływ SSE Euro-Park Mielec na stop´ bezrobocia w Mielcu. Rozwój Strefy przyczynił się do pozytywnych przemian na mieleckim rynku pracy, co szczególnie widoczne jest w zakresie spadku stopy bezrobocia. W badanym okresie stopa bezrobocia w Mielcu systematycznie malała, osiągając w 2001 r. stopę niższą niż w regionie podkarpackim i w skali krajowej (tabela 5). Analizując wpływ Strefy na otoczenie rynkowe poprzez zmiany na mieleckim rynku pracy, można zauważyć, że zmiany te widoczne są szczególnie w znacznym spadku stopy bezrobocia, poniżej współczynnika średniej krajowej. Tabela 5. Stopa bezrobocia w Mielcu na tle województwa podkarpackiego i Polski w latach 1994–2002 (w %) Rok. Mielec. Rzeszowskie/ Podkarpackie. Polska. 1994. 20,9. 17,8. 16,0. 1995. 19,8. 16,9. 14,9. 1996. 17,1. 14,6. 14,7.

(11) Analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec…. 147. cd. tabeli 5 Rok. Mielec. Rzeszowskie/ Podkarpackie. Polska. 1997. 12,1. 12,1. 10,3. 1998. 10,8. 11,1. 9,6. 1999. 13,9. 14,4. 13,0. 2000. 14,2. 16,2. 16,0. 2001. 16,1. 17,3. 17,4. 31.06.2002. 14,4. 16,3. 17,3. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Mielcu.. Porównując stopę bezrobocia w 1994 r., tj. w okresie najwyższego bezrobocia w subregionie mieleckim, która wynosiła 20,9%, do poziomu w 2002 r., kiedy spadła ona do poziomu 14,4%, można zauważyć, że stopa bezrobocia zmniejszyła się o 6,5 punkta. Jest to rezultat ożywienia gospodarczego spowodowanego powstaniem Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec, przejawiający się nowymi miejscami pracy w samej Strefie, jak i w całym subregionie mieleckim. O ile w 1994 r. stopa bezrobocia w Mielcu przekraczała znacznie zarówno średnią krajową, jak i średnią regionalną, to w 2002 r. sytuacja w zakresie stopy bezrobocia uległa zdecydowanej poprawie. Obecnie stopa bezrobocia w Mielcu jest znacznie niższa niż w województwie podkarpackim i jeszcze niższa w stosunku do średniej krajowej. Oznacza to, że rynek pracy Mielca i jego subregionu rozwija się szybciej niż w całym kraju i regionie podkarpackim. Niemniej jednak z uwagi na znaczny przyrost liczby młodzieży w wieku produkcyjnym rynek pracy w Mielcu i powiecie mieleckim nie jest zrównoważony. W firmach znajduje zatrudnienie zbyt mało osób w stosunku do potrzeb mieleckiego rynku pracy. Przyjmuje się, że na każde tworzone dwa miejsca pracy, powstaje jedno miejsce pracy w otoczeniu rozwijającej się firmy; wiąże się to np. z budownictwem, transportem, obsługą bankową i innymi usługami, jak hotele, restauracje itp. SSE Euro-Park Mielec daje zatem duże możliwości rozwoju regionu. 5. Analiza ofert i tworzenia nowych stanowisk pracy w subregionie mieleckim Subregion Mielca, uznany za zagrożony strukturalnym bezrobociem, wymaga zdecydowanej polityki w zakresie kreowania rozwoju społeczno-gospodarczego, w celu poprawy sytuacji na rynku pracy, ograniczenia przyczyn, rozmiarów i skutków bezrobocia..

(12) Andrzej Prusek, Wacław Nelec. 148. W regionie mieleckim istnieje duża podaż wolnej siły roboczej. Stronę podażową na rynku pracy prezentują pracodawcy mający wolne miejsca pracy. Wielkości te są trudne do ustalenia, ponieważ ustawa z 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu nie nakłada obowiązku zgłaszania ofert pracy do instytucji zajmujących się rejestracją bezrobotnych i kierowaniem ich do pracy. Nie ma więc możliwości określenia, ile w badanym rejonie jest wolnych miejsc pracy w danym okresie. Do ofert pracy zaliczyć można zgłaszane wolne miejsca pracy stałej, prac interwencyjnych, robót publicznych, na umowy zlecenia oraz sezonowych i innych, np. dla absolwentów poparte pożyczkami na tworzenie dodatkowych miejsc pracy. Strukturę oferowanych przez pracodawców miejsc pracy w subregionie mieleckim w latach 1996–2002 przedstawia tabela 6 i rys. 2. W tym okresie można wyróżnić dwa podokresy: pierwszy wzrostowy w latach 1996–1999 i drugi spadkowy w latach 2000–2002. Tabela 6. Struktura ofert miejsc pracy w PUP Mielec w latach 1996–2002 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 30.06. 2002. Praca stała. 821. 1694. 2128. 1998. 1966. 1718. 595. Krótkoterminowa. 103. 10. 60. 13. 0. 0. 0. Prace interwencyjne. 601. 417. 343. 321. 388. 211. 78. Roboty publiczne. 439. 789. 354. 697. 244. 94. 26. Absolwenci. 287. 316. 340. 275. 248. 46. 71. Inwalidzi. 123. 52. 122. 292. 155. 78. 39. Umowy zlecenia. 15. 2. 0. 0. 0. 0. 0. Staż. 0. 0. 0. 0. 179. 78. 111. Programy specjalne. –. –. –. 1864. 41. 120. 36. 2419. 3269. 3347. 5460. 3221. 2345. 956. Oferty pracy. Ogółem. Źródło: dane statystyczne PUP Mielec.. Najwięcej ofert pracy dotyczy robót publicznych i prac interwencyjnych. Wzrasta także liczba ofert pracy stałej, natomiast maleje liczba ofert dla prac krótkoterminowych. W latach 1996–1999 zaznaczyła się tendencja wzrostu ofert dla absolwentów i inwalidów, jednak od 2000 r. zauważyć można wahania w wielkościach ofert pracy dla absolwentów i spadek ofert pracy dla inwalidów. Wielkości te są uzależnione od ilości środków finansowych, jakie otrzymuje Urząd Pracy na częściową refundację kosztów wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne ponoszonych przez pracodawców, a zwracanych przez Fundusz Pracy. Drastycznie.

(13) Analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec…. 149. zmalała liczba ofert pracy na umowy zlecenia z 52 w 1994 r. do 2 w 1999 r. Spowodowane było to zmianą przepisów po wprowadzeniu nowej reformy ubezpieczeń społecznych, według której pracodawca jest zobowiązany odprowadzić składki na ubezpieczenie społeczne pracownika. W 1999 r. zaobserwowano znaczący wzrost ogólnej liczby ofert pracy. Spowodowany on został w wyniku utworzenia przez PUP 12 programów specjalnych, które miały przeciwdziałać wzrostowi bezrobocia w wyniku grupowych zwolnień z Zakładu Lotniczego. W wyniku tych programów powstało 1864 ofert pracy. W okresie 1996–1999 liczba ofert pracy dla bezrobotnych w Mielcu stale wzrastała. W 1999 r. w stosunku do 1996 r. wzrosła ona o ponad 240%. Najwyższy wzrost liczby ofert odnotowano na przełomie 1996 i 1999 r. W tym okresie sprawnie rozwijała się Specjalna Strefa Ekonomiczna w Mielcu, a wraz z nią ożywiła się gospodarka miasta. W kolejnych latach odnotowano spadek liczby ofert, spowodowany spowolnieniem tempa rozwoju SSE, natomiast po 1999 r. nastąpiło odwrócenie tendencji rozwojowej w zakresie ofert pracy. Liczba nowych stanowisk pracy utworzonych w ramach Funduszu Pracy w 2000 r. stosunku do 1994 r. zmalała o 100%. Należy zwrócić uwagę na liczbę stanowisk pracy w ramach prac interwencyjnych i robót publicznych, gdzie spadek jest bardzo wysoki w obu wypadkach. 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0. 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. Rys. 2. Liczba ofert pracy w Mielcu w latach 1996–2001 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP Mielec.. Lata 1993–1994 to okres największych zwolnień pracowników z przechodzącego restrukturyzację zakładu WSK PZL Mielec. Urząd Pracy starał się zapewnić dużej liczbie osób bezrobotnych pracę w ramach robót publicznych i prac interwencyjnych, gdyż ofert na inne prace nie było. Porównując dane o liczbie ofert (tabela.

(14) Andrzej Prusek, Wacław Nelec. 150. 6) z liczbą utworzonych miejsc pracy (tabela 7), można stwierdzić, że w pełni pokrywają się oferty i utworzone stanowiska pracy w pracach interwencyjnych, robotach publicznych i dla absolwentów. W 1999 r. utworzono programy specjalne dla bezrobotnych, efektem których pracę znalazły 1172 osoby, co oznacza 99% efektywność realizacji programów. Liczba przeprowadzonych szkoleń dla bezrobotnych zmalała, co jest zjawiskiem niekorzystnym, ponieważ uniemożliwia bezrobotnym znalezienie pracy w innym zawodzie niż wyuczony. Spadła również liczba udzielanych pożyczek na założenie własnej działalności. Jest to niepokojące, ponieważ zmniejsza się powstawanie nowych miejsc pracy. W ciągu 1997 r. do Rejonowego Urzędu Pracy w Mielcu inwestorzy ze Strefy zgłosili zatrudnienie 666 osób bezrobotnych. W tym okresie wpłynęło do Urzędu 139 ofert pracy. W 1996 r. takie zgłoszenia dotyczyły tylko 59 osób bezrobotnych. Tabela 7. Nowe stanowiska pracy utworzone przez PUP w Mielcu w latach 1994–2001 Wyszczególnienie Szkolenia Pożyczki. 1994. 1995. 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 512. 389. 143. 248. 193. 166. 395. 214. 48. 29. 34. 37. 33. 39. 45. 36. Prace interwencyjne. 1045. 498. 608. 403. 308. 473. 44. 196. Roboty publiczne. 1217. 666. 445. 627. 354. 646. 274. 18. Zatrudnienie absolwentów. 141. 297. 259. 286. 324. 566. 311. 39. Staże absolwenckie. 0. 0. 0. 65. 11. 552. 256. 86. Programy specjalne. 0. 0. 0. 0. 28. 1172. 244. 6. 2963. 1879. 1486. 1666. 1351. 3614. 1569. 595. Ogółem Źródło: dane PUP Mielec.. W 1998 r. inwestorzy działający w Strefie zgłosili chęć zatrudnienia 2769 osób. Na podstawie 34 umów zawartych na prowadzenie prac interwencyjnych stworzono 153 miejsca pracy, a 11 umów dotyczyło bezpośrednio aktywizacji zawodowej absolwentów, którym zaoferowano 88 miejsc pracy. W 1999 r. w ramach programów specjalnych zatrudnienie znalazło w samej strefie 1601 bezrobotnych, w tym 1340 osób w PZL Mielec Sp. z o.o. Do głównych pracodawców korzystających z pośrednictwa PUP działających w SSE należą: PZL Mielec Sp. z o.o., Fakro–WDF Sp. z o.o., Lear Poland Corporation, „Cobi” S.A., Melnox Sp. z o.o., Krono–Wood Sp. z o.o. i inne. Zaznaczył się więc widoczny postęp w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy przez PUP w Mielcu i zatrudniania bezrobotnych. PUP w Mielcu często organizuje dla firm.

(15) Analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec…. 151. ze strefy giełdy pracy oraz spotkania organizacyjne w celu naboru pracowników. W wyniku organizacji tych form aktywizacji zatrudnienia wielu bezrobotnych znalazło pracę4. Wśród negatywnych zjawisk utrzymujących się mimo utworzenia strefy i tworzenia nowych miejsc pracy, wymienić należy zjawisko braku zainteresowania ze strony absolwentów wyższych uczelni „powrotem” i podejmowaniem zatrudnienia w tutejszym subregionie. Spowodowane jest to według ich opinii brakiem atrakcyjnych miejsc pracy dla osób z wykształceniem wyższym oraz możliwościami ich dalszego awansu zawodowego i materialnego. Takie możliwości stwarzają w większym stopniu rynki pracy w dużych aglomeracjach. Władze samorządowe wraz z pracodawcami powinni stworzyć atrakcyjne warunki zatrudnienia dla absolwentów szkół wyższych w Mielcu dla dobra przyszłego rozwoju miasta i subregionu mieleckiego. 6. Prognozowany rozwój zatrudnienia w subregionie mieleckim i Strefie Mimo że zahamowany został wzrost bezrobocia na mieleckim rynku pracy, sytuacja na rynku pracy ustabilizowała się, a poziom życia mieszkańców nie jest już drastycznie niski, to jednak bez dodatkowego dużego kapitału inwestycyjnego i pojawienia się nowych pracodawców na rynku, rozwoju już istniejącego sektora prywatnego oraz stałego podwyższania kwalifikacji zasobów ludzkich bezrobocie może się pogłębiać, a stabilizacja rynku pracy może okazać się przejściowa5. Uwzględniając tendencje demograficzne subregionu mieleckiego oraz przyjmując, że zostanie zrealizowany plan zatrudnienia w nowych podmiotach gospodarczych powstałych na terenie Strefy w Mielcu, jak również biorąc pod uwagę jej plany rozwojowe, prognozowane bezrobocie będzie miało niewielką tendencję spadkową (rys. 3). Według prognoz rynku pracy bezrobocie w regionie mieleckim w 2005 r. ma osiągnąć wielkość 3000 osób6. Mieleckie przedsiębiorstwa państwowe przekształcone w Jednoosobowe Spółki Skarbu Państwa w większości wykazują stabilizację zatrudnienia, a nawet lekki jego wzrost. Według planów rozwojowych w najbliższych latach ma nastąpić niewielki wzrost zatrudnienia w WSK SA, ogółem o 600 osób. Już w 1999 r. przyjęto około 100 osób. Problemem koniecznym do rozwiązania w celu zwiększenia 4. Na podstawie danych PUP, Mielec 2002 r... 5. Rynek pracy w regionie mieleckim, cz. IV Prognoza, ARR MARR i RUP 1995, s. 3.. 6. Prognozy PUP Mielec..

(16) Andrzej Prusek, Wacław Nelec. 152. 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. Rys. 3. Kształtowanie się bezrobocia w Mielcu w latach 1999–2005 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MARR SA.. zatrudnienia jest proces „starzenia się” kwalifikacji zawodowych. Występuje brak odpowiednio wykwalifikowanej kadry kierowniczej oraz pracowników średniego i niskiego szczebla. WSK SA posiada własny Ośrodek Doskonalenia Zawodowego, który przewiduje kształcenie w takich dziedzinach, jak: marketing, logistyka, kontrola jakości, kalkulacja kosztów, nowe techniki zarządzania itp. Zgodnie z planem rozwojowym WSK SA przewiduje się wzrost zatrudnienia, do poziomu 7000 osób w 2005 r.. 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0. 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005. Rys. 4. Dotychczasowy i przewidywany rozwój zatrudnienia w sektorze prywatnym Mielca w latach 1994–2005 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych RUP w Mielcu..

(17) Analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec…. 153. W sektorze prywatnym zatrudnienie w subregionie mieleckim wzrasta. Jednak aby wzrost ten się utrzymywał, potrzebny jest kapitał oraz popyt na rynku lokalnym. Poziom zatrudnienia w tym sektorze nadal będzie rosnąć, lecz nie w wyniku tworzenia nowych podmiotów gospodarczych, ale dzięki rozwojowi prężniejszych podmiotów już istniejących na rynku. Według przewidywań Zespołu ds. Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park w Mielcu nastąpią duże zmiany w poziomie zatrudnienia w Strefie. Spowodowane to będzie pogorszeniem się warunków funkcjonowania firm w Strefie w wyniku obniżenia poziomu preferencji w postaci pomocy publicznej dla przedsiębiorstwa, co wynika z traktatów akcesyjnych Polski do UE. Drugim czynnikiem zwiększającym niepewność w tym zakresie jest tempo wzrostu koniunktury w krajach UE i na rynkach wschodnich. Ze statutu założycielskiego mieleckiej Strefy wynika, że celem nadrzędnym SSE jest utworzenie minimum 7 tys. nowych miejsc pracy w ciągu 20 lat jej funkcjonowania. Na rys. 5 przedstawiono przewidywany wzrost zatrudnienia w Strefie do 2005 r. Należy podkreślić, że cele te mają charakter długookresowy i dlatego ich skutki nie mogą być dostrzeżone w krótszym czasie. Należy mieć przy tym na uwadze fakt, że widoczne efekty w strefach europejskich i dalekowschodnich, nastąpiły po przynajmniej 10-letniej ich działalności i poprzedziły je wysokie nakłady inwestycyjne oraz działania wspierające ze strony państwa.. 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0. 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. Rys. 5. Rozwój zatrudnienia w SSE Euro-Park Mielec w latach 1996–2005 Źródło: opracowanie własne.. 2005.

(18) 154. Andrzej Prusek, Wacław Nelec. Obecnie Strefa odznacza się stosunkowo dużym zainteresowaniem ze strony inwestorów krajowych i zagranicznych. W strefie zostało wydanych ogółem 76 zezwoleń na podjęcie działalności gospodarczej, a łączna suma planowanych inwestycji wyniosła około 2 mld zł. Do widocznych efektów funkcjonowania Strefy zaliczyć należy znaczny wzrost naboru pracowników oraz ich szkolenia. Dalsze możliwości rozwoju strefy oraz zatrudnienia w jej firmach ograniczone są przez nowe regulacje dotyczące pomocy publicznej dla przedsiębiorstw, które Polska musiała przyjąć w ramach negocjacji akcesyjnych do UE. Drugim ważnym czynnikiem decydującym o rozwoju firm w Strefie jest sytuacja gospodarcza Polski, krajów UE i wschodnich sąsiadów Polski. Dekoniunktura w tych krajach osłabia dynamikę rozwoju firm, a tym samym ogranicza dalsze możliwości wzrostu zatrudnienia. 7. Wnioski koƒcowe Przeprowadzona analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec na rozwój subregionu mieleckiego i przeciwdziałanie bezrobociu pozwala na sformułowanie następujących wniosków syntetycznych: – utworzona w subregionie mieleckim SSE Euro-Park Mielec okazała się dobrym instrumentem sanacji obszaru bezrobocia strukturalnego; – SSE Euro-Park Mielec jest bliska zrealizowania przed terminem celu strategicznego, jakim jest stworzenie około 7000 nowych miejsc pracy; – strefa zmieniła jednocześnie dawną monokulturową strukturę gospodarczą subregionu mieleckiego, dywersyfikując jej kierunki rozwoju gospodarczego. W warunkach zróżnicowanej sektorowo struktury gospodarczej subregion mielecki jest bardziej dostosowany do zmieniającej się koniunktury gospodarczej i od niej uniezależniony; – funkcjonowanie i ilościowy rozwój Strefy spowodował ożywienie gospodarcze w całym subregionie mieleckim. Obecnie Strefa powinna rozpocząć jakościową fazę swego rozwoju poprzez rozwijanie innowacyjnych sektorów gospodarczych wymagających większości miejsc pracy dla osób z wykształceniem wyższym; – jednakże sama Strefa nie mogła rozwiązać całkowicie problemów mieleckiego rynku pracy i dużego bezrobocia. Nie zrealizowano bowiem całościowej strategii rozwoju subregionu mieleckiego. Dopiero w wyniku jej realizacji poziom bezrobocia może zostać znacząco ograniczony do poziomu dopuszczalnego; – jedną z najpoważniejszych barier rozwoju subregionu mieleckiego jest niski poziom wykształcenia społeczeństwa i niewłaściwa jego struktura; – niezbędna staje się reforma systemu edukacji w Mielcu i dostosowanie go do potrzeb rynku pracy, przez rozwój szkolnictwa wyższego i ogólnokształcącego i radykalnego ograniczenia kształcenia w zasadniczych szkołach zawodowych;.

(19) Analiza oddziaływania SSE Euro-Park Mielec…. 155. – władze samorządowe wraz z pracodawcami powinni stworzyć miejsca pracy dla osób z wykształceniem wyższym i zatrzymać proces odpływu z Mielca tych najbardziej rozwojowych osób. Niezbędny jest również przegląd kadrowy w instytucjach samorządowych i im podległych w celu wymiany kadr nie posiadających odpowiedniego wykształcenia wyższego. Literatura Leśniak-Mroczuk K., Bezrobocie strukturalne w rejonie Mielca w latach 1990–1994, Oﬁcyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 1997. Nelec W., Prusek A., Strategiczne szanse polskich firm w warunkach globalizacji – na przykładzie firm w SSE Euro-Park Mielec SA, Studia Mieleckie nr 1, WSGiZ w Mielcu, Mielec 2001. Polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne, pod red. E. Kryńskiej, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2000. Prusek A., Determinanty konkurencyjności firm w Polsce – case study SSE „Euro-Park Mielec”, Studia Mieleckie nr 1, WSGiZ w Mielcu, Mielec 2001. Rynek pracy w regionie mieleckim, cz. IV Prognoza, ARR MARR i RUP 1995. An Analysis of the Impact of the Euro-Park Mielec Special Economic Zone on Socio-economic Development and the Labour Market in the Mielec Sub-region This article evaluates the impact of the Euro-Park Mielec SEZ on the socio-economic situation in the Mielec sub-region, and in particular on the size, structure and rate of unemployment. The authors identify both the positive structural transformations in the Mielec sub-region that have resulted mainly from the Zoneʼs operation, as well as the weaknesses that have resulted in persistent high unemployment despite the existence of the Zone. Addressing these problems will require, on the one hand, changes in the educational system and, on the other, active implementation of a comprehensive development strategy for the Mielec sub-region..

(20)