Lidia Pokrzycka
"Przemoc w języku mediów? Analiza
semantyczna i pragmatyczna audycji
radiowych", Renata Dybalska, Danuta
Kępa-Figura, Lublin 2004 : [recencja]
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 12,
177-178
tendencji ogólnośw iatow ej globalizacji z aspiracjam i n a ro d ó w europejskich. P om im o ich w idocznej słabości politycznej (daw niej i dziś, b y ły i są o b iek tem ekspansyw nej p o lity k i w ielk ic h m o carstw ), h isto ry k kończy sw o ją p ro g n o zę optym istycznie. W y d o b y w a im po n u jące zm ian y z ew n ę trzn e oraz w ew nętrzne w funkcjonow aniu P olski, C zech, Słow acji, W ęg ier po 1989 r., u zm y sław ia ich istotny „ w k ład d u ch o w y " n a p rz e strz e n i d ziejó w . N a w ią z u ją c do id ei k sią żk i, fo rm u łu je p o s tu la t p rz e kraczania eg o izm ó w n aro d o w y ch w im ię w spółpracy regionalnej, k tó ra w sprzyjających okolicznoś c ia ch m o że stanow ić so lid n ą b a zę u m ac n ian ia w sze ch stro n n y c h , w ielo w ie k o w y c h w ięzi.
K siążka P iotra W an d y cza p o w in n a znaleźć się n a pó łce każdego b ad acza dziejó w n ajnow szych, p olitologa i socjologa. P o z a w ym ien io n y m i zaletam i charakteryzuje j ą now e, m niej zn an e p olskiem u c z y teln ik o w i u jęc ie p ro b lem u , w o ln e o d k s e n o fo b ii o raz k o m p le k só w sk rz y w d z o n y ch n aro d ó w .
Iw o n a H ofm a n
Renata Dybalska, Danuta Kępa-Figura, Paweł Nowak, Przemoc w języku
mediów? Analiza semantyczna i pragmatyczna audycji radiowych,
Wydawnictwo
UMCS, Lublin 2004, s. 234.
P u b lik ac ja je s t w y n ik iem re aliz a cji g ra n tu K B N w lata ch 2 0 0 0-2003. P rz e d m io tem b ad ań uczy n io n o w n im au d y cje radiow e, któ re sy stem aty czn ie n ag ry w an o , tran sk ry b o w an o i analizow ano z p e rsp ek ty w y sem antycznej i pra g m aty c zn ej. B ard zo du żo u w a g i p o św ięco n o m ech an izm o m m an ip u lac ji o raz a g resji jęz y k o w e j.
Jak p isz ą autorzy, przem oc w radiu nie m oże dotyczyć jed y n ie w ulgaryzacji, pauperyzacji języka, a także łam ania zasad popraw ności w w ypow iedziach dziennikarzy. Z nacznie ciekaw sze i istotniejsze je s t o d d z ia ły w an ie n ad aw cy n a op in ie, g u sta i sy stem w a rto ści słu ch aczy , k tó re p rz y b ie ra często fo rm ę p rz y m u s u k o m u n ik a c y jn e g o , o p ie ra ją c się n a b e z a lte rn a ty w n y m o d b io rz e u k ry ty m z a w ielo m a m ech an izm am i języ k o w y m i. Z setek g o d zin n ag rań w y b ran o najciek aw sze w y p o w ied zi d zie n n ik arz y i in n y c h u c z e stn ik ó w a u d y cji rad io w y ch .
K s ią ż k a s k ła d a się z c z te r e c h a rty k u łó w , w z b o g a c o n y c h a n e k s a m i. W p ie r w s z y m z n ic h - a u to rs tw a P a w ła N o w a k a - p o d ty tu łe m Ś w ia d o m o ś ć k o m u n ik a c ji w a u d y c ja c h ra d io w y ch , określono n a ile n a przebieg p ro c esu p o ro z u m iew an ia w p ły w a au to reflek sja n a d aw c za i odbiorcza. A u to r z a s ta n a w ia się p rz y ty m , czy a n a liz o w a n e z a b ie g i k o m u n ik a c y jn e s ą a k te m p rz e m o c y w m ediach. O kazuje się, że za le ży to przede w szy stk im o d św iadom ości kom unikacyjnej odbiorców . Jeżeli słuchacz oczekuje o d d ziennikarza konkretnego scenariusza kom unikacyjnego, realizow anego p rzez n a d aw c ę , to o z n ac za b ra k m an ip u lacji. A u to r p o d aje c h ara k te ry sty c zn y p rz y k ła d tego ty p u u k ład u , o d n o sz ą ce g o się do „ R a d ia M ary ja". W raz z a rty k u łem P. N o w a k z a m ie sz c z a o b sze rn y a n e k s o ra z p y ta n ia u trw a la ją c e d la stu d e n tó w .
Z k o lei D a n u ta K ę p a-F ig u ra w a rty k u le G r y ję z y k o w e w k o m u n ik a c ji ra d io w e j ch arak tery zu je sp ecy fik ę tej k o m u n ik acji, a tak że, n a k o n k re tn y c h p rz y k ła d ac h , an alizu je p o sz c ze g ó ln e ty p y g ier ję z y k o w y c h . W śró d n ic h w y ró ż n ia gry o p a rte n a m o d y fik a c ji stru k tu ry fo rm aln o -se m a n ty cz n ej (przeprow adzane n a płaszczyźnie dźw iękow ej, słow otw órczej, składniow ej, znaczeniow ej). A utorka dużo m iejsca p ośw ięca felietonom T om asza O lbratow skiego z rad ia R M F FM . K olejne gry oparte są n a p rz ek ro c ze n iu p o d sta w o w y c h z a s a d k o n w e rsa cy jn y c h oraz k o n w e n cji p rag m aty czn ej. P o d sum ow ując swój tek st D an u ta K ępa-F igura stw ierdza, ż e w p ew n y m sensie z asad ą gier jęz y k o w y c h je s t b ra k z asad . „P rz e b ieg a ją c w o p a rciu o re g u ły g ra m a ty c z n e, se m an ty cz n e i p ra g m a ty c z n e, re sp e k tu ją je lub łam ią. D la ich z a istn ien ia k o n iec z n e je s t z a ło żen ie w sp ó ln o ty w ied zy (językow ej i p ozajęzykow ej) n adaw cy i odbiorcy. N ad aw ca n ie po to u k ry w a sw oje intencje, by odbiorca ich nie z a u w a ż y ł , a le ż eb y ic h sz u k a ł. Z o s ta w ia w ię c ś la d y , k tó re - m a n a d z ie ję - o d n a jd z ie a d resa t.
S p raw d zian em a tra k cy jn o śc i gry je s t w y so k o ść » w sp ó łczy n n ik a« zaa n g aż o w a n ia o d b io rcy w te p oszukiw ania" (s. 104). W aneksie au to rk a z am ieszcza przy k ład y g ier ję z y k o w y c h w k o m unikacji rad io w ej w ra z z p y ta n ia m i p o w tó rk o w y m i, je d n a k ju ż b e z ja k ic h k o lw ie k k o m en ta rz y . D. K ęp a-- F ig u ra o g ra n ic za się w y łą c z n ie do p o d z ia łu g ie r w ed łu g w cześniej z am ieszczo n e g o schem atu.
W k o lejn y m tek ście R e n ata D y b a lsk a R e a liza c ja różnych p ła szc zy zn kom un ika cyjn ych w w y branych g a tu n ka ch w y p o w ied zi radiow ych d o chodzi do w n iosku, że w y b ó r określonej płaszczyzny kom unikacyjnej p o ciąg a z a so b ą szereg konsekw encji. W serw isach in form acyjnych analizow anych w arty k u le ro zg ło śn i (I PR , III P R , R M F F M , R adio M a ry ja) p o d sta w ą k o m u n ik a cji je s t po łączen ie p ła s z c z y z n y p ro fe s jo n a ln e j i o fic ja ln e j. M a to sta n o w ić sw eg o ro d z a ju g w a ra n c ję o b ie k ty w iz m u i rzeteln o ści. W p rz y p ad k u d y ż u ró w p re ze n te rsk ic h i b ardziej o tw artej fo rm u ły p ro g ram u , często m ie sz a się k ilk a p o z io m ó w k o n ta k tu z e słuchaczem . Je d n ak a n te n o w a sw ojskość b y w a p o w o d em z m ie sza n ia i d y sk o m fo rtu słu ch acza, co w y ra ż a się np. w in to n a cji, b arw ie g ło su , gdy d zien n ik arz z w rac a się do o d b io rcy , b io rąceg o a k ty w n y u d z ia ł w p ro g ram ie, z b y t b ezp o śred n io . W an ek sie autorka zam ieszcza przykładow e gatunki etykiety językow ej n a tle płaszczyzn kom unikacyjnych. Co w ażn e, p rzy k ład y te są b ardzo ko n k retn e, co sp rzy ja dobrej ich percepcji. O prócz trad y c y jn y c h ju ż p y ta ń d la stu d en tó w , a u to rk a u m ie sz c z a tak ż e p ro p o z y c ję c ałeg o te k s tu do an alizy (z ra d ia R M F F M ), co - p o w c z e śn ie js z y c h re fle k sja c h - n ie w ą tp liw ie w z b o g a c a w a lo ry d y d a k ty c z n e arty k u łu .
K s ią ż k ę z a m y k a p u b lik a c ja K a ta rz y n y O le jn ik T o d la C ie b ie g r a T w o je r a d io - n a d a w c a i o d biorca sta cji ra d io w ej w e w sp ó ln e j p rz es tr ze n i kom unikacyjnej. A u to rk a zam ieszcza i analizuje w tek ście w ie le a u d y cji rad io w y ch . Jak stw ierd za K . O le jn ik „ w a n alizo w a n y m m ate ria le u d e rza przede w szy stk im spójność w y b ran y ch przez dziennikarzy strategii i schem atów . [...] W o b u sferach d z ia ła ln o ś c i ra d io w ej - in fo rm a c ji i p u b lic y s ty c e - d a je się b o w ie m o d n a le ź ć w s p ó ln y ry s, w y ró ż n iając y k a ż d ą z e stacji: je d y n k o w y im p e raty w in fo rm o w an ia, n a sta w ie n ie n a do starcz an ie rozryw ki w R M F F M czy budow anie w ięzi w R adiu M aryja. Jedynie w Program ie T rzecim następuje w y ra z iste ro z d z ie le n ie fu n k c ji te k s tó w in fo rm a c y jn y c h i p u b lic y sty c zn y c h " (s. 23 3 ). A u to rk a a n a liz u je o d ra z u k o le jn e frag m e n ty tek s tó w , co w y d a je się b y ć n a jk o rz y stn ie jsz e d la o d b io rcy .
O gólnie m ożna stw ierdzić, że książka zaw ierabardzo dużo przykładów , ale tylko część z n ich je s t - w skróconej fo rm ie - p rzean alizo w an a . C ało ść m ate ria łu p o ch o d ząceg o z d a n y ch ro z g ło śn i je s t zam ieszczo n a w aneksach do artykułów . C zytelnik jest, zatem , zm uszony do ciągłego odw oływ ania się do p o szczególnych tek stó w i p oszu k iw an ia p rzeanalizow anych fragm entów . D w ie części k siążki - n apisane przez P aw ła N o w ak a i D anutę K ępę-F igurę dość h erm etycznym jęz y k iem - m ają p odobny schem at. M ało p rz ea n alizo w an y c h szczeg ó ło w o p rz y p ad k ó w , n a k o rz y ść p ó ź n ie jszy c h , b ard zo o b sz e rn y c h , an ek só w . R e n a ta D y b a lsk a p rz e p ro w a d z iła a n alizę w tro c h ę in n y sp o só b , b ard ziej k o rz y stn y d la c z y te ln ik a - w y b ie ra ją c b a rd z o k ró tk ie fra g m e n ty te k s tó w do an ek só w .
Pod su m o w u jąc, k sią żk a niew ątp liw ie m a w a lo ry dy d ak ty czn e, p y ta n ia u ło żo n e przez au to ró w m o g ą być bardzo przydatne podczas ćw iczeń. D o tej pory rzadko poruszano problem atykę przem ocy w a u d y c ja c h ra d io w y ch , n ie p ro w a d zo n o ta k sz c ze g ó ło w e g o n asłu ch u . B ra k u je m i je d n a k w tej p u b lik acji szerszych analiz, c zy teln ik z d erza się w ręcz z o lb rzy m ią lic z b ą m ate ria łó w źró d ło w y ch , zam ieszczo n y ch w aneksach. Przykłady niew ątpliw ie są bardzo cenne, lecz i d la w y k ład o w có w i dla słuchaczy w ięk sza liczb a p rzean alizo w an y c h w y p o w ied zi d ziennikarzy ra d io w y ch b yłaby bardzo przydatna. K siążka m o że być adresow ana do studentów dziennikarstw a i polonistyki, lecz ostatnich lat studiów, co sugeruje specjalistyczny, m om entam i w ręcz herm etyczny ję z y k w ypow iedzi autorów.
