NR 852 EKONOMICZNE PROBLEMY USàUG NR 117 2015
TOMASZ LIPCZYēSKI
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie1
TELEINFORMATYCZNE WSPIERANIE KONCEPCJI FUNKCJONOWANIA ORGANIZACJI
Streszczenie
Celem artykuáu jest analiza moĪliwoĞci teleinformatyki jako narzĊdzia wspierania nowych koncepcji funkcjonowania organizacji. W artykule skupiono siĊ na twórczoĞci organizacyjnej, która jest jednym z kluczowych rodzajów przedsiĊbiorczej aktywnoĞci odnawiających organizacjĊ. Takie ujĊcie celu obligowaáo do przedstawienia naukowych podstaw twórczoĞci organizacyjnej oraz zidentyfikowania znaczenia teleinformatyki we wspomaganiu twórczoĞci organizacyjnej.
Sáowa kluczowe: teleinformatyka, twórczoĞü organizacyjna, wspieranie
funkcjonowa-nia organizacji.
Wprowadzenie
Znaczenie twórczoĞci organizacyjnej w ostatnich latach niezmiernie wzrosáo. Jest ona uwaĪana przez specjalistów z dziedziny zarządzania za jeden z najbardziej dynamicznie rozwijających siĊ obszarów badawczych oraz czynnik niezbĊdny za-równo do przetrwania organizacji, jak i do rozwoju spoáeczno-gospodarczego (Flo-rida 2002, s. 87). Wielu badaczy uznaje twórczoĞü organizacyjną za kluczowy skáadnik decydujący o kondycji organizacji, jej moĪliwoĞciach do konkurowania z innymi podmiotami na dynamicznie zmieniającym siĊ rynku oraz zapewnienia sukcesu w obszarze opracowania i wdraĪania innowacji (Klijn, Tomic 2010, s. 322– 343). Wzrost konkurencyjnoĞci dziĊki twórczym zachowaniom jest szczególnie
1
zauwaĪalny w nowych sektorach, gdzie zdolnoĞü do bycia twórczym wydaje siĊ waĪniejsza niĪ systemy produkcyjne (Driori, Honig 2010).
Prace badawcze dotyczące wykorzystania teleinformatyki we wspieraniu twórczoĞci organizacyjnej są rzadko podejmowane przez oĞrodki naukowe w Pol-sce. Brak jest opracowaĔ dotyczących wykorzystania teleinformatyki do wspoma-gania twórczoĞci organizacyjnej rozumianej jako proces o znaczeniu strategicznym dla organizacji. OĞrodki naukowo-badawcze na Ğwiecie coraz czĊĞciej podejmują siĊ badaĔ obejmujących w sposób kompleksowy zagadnienia teleinformatycznego wspomagania twórczoĞci organizacyjnej (von Brocke i in. 2010, s. 10–11).
W Ğwietle powyĪszych informacji istotne jest wykorzystanie narzĊdzi, sposo-bów oraz infrastruktury, jaką moĪe dostarczyü teleinformatyka do wspierania roz-woju twórczoĞci organizacyjnej jako nowej koncepcji funkcjonowania organizacji. Gáównym zaáoĪeniem artykuáu jest ukazanie nowych moĪliwoĞci wspierania funk-cjonowania organizacji poprzez pryzmat twórczoĞci organizacyjnej i komputerowe-go jej wspomagania. Przedstawione rozwaĪania daáy podstawy do okreĞlenia roli teleinformatyki we wspomaganiu twórczoĞci organizacyjnej, a takĪe luki poznaw-czej, jaka istnieje w tym zakresie.
1. TwórczoĞü organizacyjna jako nowa koncepcja funkcjonowania organizacji
Definicja twórczoĞci organizacyjnej nie jest kategorią jednolicie rozumianą przez badaczy zjawisk organizacyjnych (Batey 2012, s. 56–63). Dokonując prze-glądu pojmowania tej kategorii przez róĪnych autorów, moĪna wyróĪniü w ich opracowaniach cztery istotne cechy wspólne. Przede wszystkim panuje powszechne przekonanie, Īe tworzywem twórczoĞci są idee. Po drugie, uznaje siĊ, Īe twórcze idee wyróĪniają siĊ nowoĞcią i uĪytecznoĞcią. W wiĊkszoĞci przypadków stosowa-ne jest ujĊcie procesowe káadące nacisk na gestosowa-nerowanie czy teĪ wytwarzanie twór-czych idei. Czwartym istotnym podobieĔstwem jest kwestia rozróĪnienia pomiĊdzy twórczoĞcią a innowacyjnoĞcią.
Przedstawiciele zarządzania, ekonomii, socjologii, psychologii spoáecznej, polityki i historii przekonująco argumentują, Īe twórczoĞü uruchamia innowacje, a innowacje uáatwiają twórczoĞü(Chan, Mann 2011, s. 2–4).
DziĊki twórczym ideom jest moĪliwe wzmacnianie potencjaáu innowacyjnego organizacji, a co za tym idzie wdroĪenie nowych programów, wprowadzenie no-wych produktów albo usáug. Opierając siĊ na powyĪszych rozwaĪaniach: innowacja rozumiana moĪe byü jako proces wdraĪania nowego elementu organizacyjnego bĊdącego w punkcie wyjĞcia twórczą ideą, która jest czĊstokroü modyfikowana w czasie procesu wdroĪeniowego (KraĞnicka 2012, s. 81–100).
TwórczoĞü organizacyjna czĊsto rozumiana jest jako wypracowywanie no-wych i uĪytecznych idei, a innowacja jest uznawana za proces skutecznego
wdraĪa-nia owych idei. Nie powinno wiĊc dziwiü posáugiwanie siĊ w kontekĞcie organiza-cji pojĊciem twórczoĞci, które obejmuje zarówno ją samą, jak i innowacjĊ.
RozwaĪając istotĊ twórczoĞci organizacyjnej, naleĪy zauwaĪyü, Īe moĪe byü ona prezentowana w ujĊciu statycznym lub procesowym. W tym pierwszym przy-padku traktowana jest jak chwilowe zadanie realizowane przez pojedyncze osoby lub maáe grupy, które są odizolowane od szerszego organizacyjnego wpáywu (Dra-zin i in. 1999, s. 290). Uwaga skoncentrowana jest tu na powiĊkszaniu wyniku twórczoĞci w organizacji bez wnikania w procesy i interakcje, jakie zachodzą np. w procesach pracy.
W opozycji do statycznego rozumienia twórczoĞci znajduje siĊ model proce-sowy przejawiający siĊ przede wszystkim w procesach bizneproce-sowych, praktykach menedĪerskich i procesach pracy. W podejĞciu tym gáówny nacisk káadzie siĊ m.in. na potrzebĊ wspomagania twórczoĞci organizacyjnej poprzez technologie informa-cyjne.
WspóáczeĞnie problematyka twórczoĞci organizacyjnej coraz czĊĞciej rozpa-trywana jest w powiązaniu z tematyką systemów informacyjnych oraz zarządzania informacją i wiedzą. Dominuje przekonanie, Īe twórczoĞü zbliĪona jest do systemu wiedzy, moĪe generowaü coĞ nowego z istniejącej informacji i wiedzy, wspomaga efektywnoĞü organizacji oraz jest szczególnie istotna przy rozwiązywaniu sáabo lub w ogóle niestrukturalizowanych problemów (Mumford i in. 2012, s. 33).
Wyniki badaĔ wskazują, Īe na poziomie jednostki takie czynniki, jak: cechy osobowe, moĪliwoĞci kognitywne, motywacja i wiedza mają najwiĊkszy wpáyw na rozwój twórczoĞci. Natomiast na poziomie grupy za najistotniejsze uznaje siĊ: przywództwo, strukturĊ grupy, spójnoĞü oraz dostĊpnoĞü zasobów. Z kolei na po-ziomie organizacji do najbardziej istotnych czynników zaliczane są te, które zwią-zane są z klimatem organizacyjnym, kulturą organizacyjną, stylem przywództwa, strukturą i systemami oraz zasobami i umiejĊtnoĞciami. Obejmują one m.in. podej-mowanie ryzykownych tematów oraz legitymizacjĊ konfliktów (von Brocke i in. 2010, s. 8).
TwórczoĞü organizacyjna rozumiana jest przez wielu naukowców jako kreacja nowych i uĪytecznych idei dotyczących produktów, usáug, procesów, praktyk me-nedĪerskich, modeli biznesu, a takĪe strategii konkurencyjnych (Gong i in. 2012, s. 1620).
Istotnym elementem pozwalającym na nowe ujĊcie problemu twórczoĞci or-ganizacyjnej jest strategiczne podejĞcie zasobowe. Koncepcja zasobowa opiera siĊ na zaáoĪeniu, Īe Ĩródáem sukcesu przedsiĊbiorstwa jest posiadanie oraz wáaĞciwe wykorzystanie strategiczne wartoĞciowych zasobów i umiejĊtnoĞci. PodejĞcie zaso-bowe zakáada, Īe jeĪeli niektóre z zasobów i umiejĊtnoĞci organizacji pozwalają na wykorzystywanie szans oraz neutralizowanie zagroĪeĔ, są dostĊpne w niewielkiej liczbie przedsiĊbiorstw, są trudne do naĞladowania, to stanowią silną stronĊ przed-siĊbiorstwa i mogą byü potencjalnym Ĩródáem przewagi konkurencyjnej. Dlatego
teĪ zasoby te i umiejĊtnoĞci naleĪy wzmacniaü i wokóá nich budowaü strategiĊ (Ma-lewska 2010, s. 225).
Zgodnie z koncepcją strategicznego podejĞcia zasobowego przewagĊ konku-rencyjną dają te zasoby, które charakteryzują siĊ czterema atrybutami (VRIN), a wiĊc są one: 1) wartoĞciowe (Valuable) – umoĪliwiają organizacji wdraĪanie oryginalnych i innowacyjnych strategii, 2) rzadkie (Rare), 3) trudne do naĞladowa-nia (Inimitable), 4) niezastĊpowalne (Nonsubstitutable).
W koncepcji tej przyjmuje siĊ, Īe zasoby mają charakter statyczny i nie uwzglĊdniają zmian zachodzących w turbulentnym otoczeniu organizacji.
WaĪnym elementem pozwalającym dostosowaü siĊ do zmieniających siĊ wa-runków otoczenia są zdolnoĞci dynamiczne. Organizacje muszą koncentrowaü siĊ na ustawicznym nabywaniu nowych zasobów i tworzeniu z nich nowych konfigura-cji, poniewaĪ korzyĞci pochodzące z danej puli zasobów przemijają. ZdolnoĞci dynamiczne pozwalają organizacji tworzyü, rozszerzaü, podwyĪszaü, chroniü i utrzymywaü w odpowiednim stanie unikalną bazĊ zasobową przedsiĊbiorstwa. TwórczoĞü organizacyjna to szeroka kategoria, odnosząca siĊ do generowania nowych, uĪytecznych idei dotyczących produktów, usáug, procesów, praktyk mene-dĪerskich, modeli biznesu, a takĪe strategii konkurencyjnych. Ze wzglĊdu na ciągáe zmiany zachodzące w otoczeniu organizacji twórczoĞü organizacyjną naleĪy rozpa-trywaü w kategoriach dynamicznych, strategicznych zdolnoĞci organizacji, ozna-czających adaptacjĊ do zmiennych warunków otoczenia, poprzez ustawiczne naby-wanie nowych zasobów i tworzenie z nich nowych konfiguracji (Arora, Nandkumar 2012, s. 240).
2. Teleinformatyczne wspieranie twórczoĞci organizacyjnej
Efektywne funkcjonowanie twórczoĞci organizacyjnej w ramach przedsiĊbior-stwa wymaga wykorzystania wielu nowoczesnych narzĊdzi teleinformatycznych. Jednym z nich jest eksploracja oraz eksploatacja zasobów wiedzy. Eksploatacja związana jest z wykorzystywaniem juĪ istniejącej organizacyjnej bazy wiedzy. Zatem tak dáugo, jak organizacja podejmuje czynnoĞci, w ramach których wykorzy-stuje posiadane kompetencje, tak dáugo nakierowane są one na eksploatacjĊ. Eks-ploatacja ograniczona jest zatem do posiadanych zasobów i związana jest z ich szczegóáową analizą. Z kolei eksploracja wiąĪe siĊ z przekroczeniem granic aktual-nej bazy wiedzy organizacji i jej umiejĊtnoĞci. MoĪe ona dotyczyü nowych tech-nicznych umiejĊtnoĞci, doĞwiadczeĔ rynkowych oraz powstawania nowych relacji z otoczeniem.
W grupie narzĊdzi do eksploatacji zasobów wiedzy znajdują siĊ: cloud compu-ting, SOA, BSC, narzĊdzia do wizualizacji danych, kokpity menedĪerskie (Olszak 2014, s. 145). MoĪliwoĞci rozwoju twórczoĞci organizacyjnej szczególnie
zazna-czają siĊ w czasach Internetu. Internet zacząá oferowaü niespotykane dotąd moĪli-woĞci w zakresie zbierania i analizy danych. Systemy HTTP oparte na Web 1.0, takie jak: Google, Yahoo, Amazon, eBay, pozwoliáy organizacjom wyjĞü poza swo-je granice i zasoby oraz prowadziü bezpoĞrednie interakcswo-je z otoczeniem, klientami i dostawcami.
Mechanizmy cookies, logi serwerów staáy siĊ Ĩródáem danych do zrozumienia potrzeb róĪnych interesariuszy oraz identyfikowania nowych potrzeb biznesowych.
Analiza mediów spoáecznoĞciowych daje niepowtarzalną okazjĊ organizacjom w zakresie wzmocnienia twórczoĞci organizacyjnej. Przejawiaü siĊ to moĪe gene-rowaniem oryginalnych produktów i usáug z daleko posuniĊtą personalizacją. Szczególną rolĊ do odegrania mają tutaj techniki w zakresie przetwarzania seman-tycznej informacji (information semantic services), jĊzyka naturalnego oraz analizy zawartoĞci stron WWW (Bitterer 2011, s. 12).
TwórczoĞü organizacyjna moĪe z powodzeniem wykorzystywaü technologiĊ wieloagentową. W literaturze przedmiotu przyjmuje siĊ, Īe agent to taki system informatyczny, który posiada zdolnoĞü rozwiązywania problemów oraz efektywne-go dziaáania w Ğrodowiskach charakteryzujących siĊ duĪą dynamiką i záoĪonoĞcią (Wooldridge 2009, s. 21). Koncepcja agenta w ujĊciu systemu informatycznego oznacza specjalny program informatyczny, który dziaáając w pewnym systemie programów, ma zdolnoĞci do: komunikowania siĊ z innymi programami (agentami), monitorowania otoczenia i podejmowania lub przygotowania decyzji pozwalają-cych na osiągniĊcie celu lub celów, dla których zostaá zaprogramowany (Sterling, Taveter 2010, s. 7).
W 2004 roku powstaá plan dziaáaĔ na rzecz rozwoju spoáeczeĔstwa informa-cyjnego w Polsce, w którym okreĞlono obszary wymagające wsparcia ze strony szeroko rozumianej teleinformatyki. JednakĪe pomimo istnienia tego planu Polska sytuowana jest w rankingach Ğwiatowych na odlegáych pozycjach, jeĪeli chodzi o poziom rozwoju twórczoĞci i innowacyjnoĞci.
Przykáadowo, w opracowanym w 2011 r. rankingu 82 paĔstw najaktywniej wykorzystujących technologie informatyczne Polska znalazáa siĊ na 41. miejscu (Martin Prosperity Institute 2011, s. 16–24). Istnieją bariery niepozwalające na teleinformatyczne wspomaganie efektywnego rozwoju twórczoĞci organizacyjnej, a co za tym idzie wykorzystanie tego wspomagania do poprawy konkurencyjnoĞci i innowacyjnoĞci polskich przedsiĊbiorstw. Brakuje metodologii, wytycznych oraz dobrych wzorców – nie tylko, jak rozwijaü twórczoĞü organizacyjną i wspomagaü ją komputerowo, ale teĪ jak czerpaü z tego faktu korzyĞci ekonomiczne, spoáeczne, organizacyjne i inne.
W Polsce badania i opracowania naukowe dotyczące wykorzystania telein-formatyki do wspomagania twórczoĞci organizacyjnej naleĪą do sporadycznych i wycinkowych. Związki pomiĊdzy twórczoĞcią organizacyjną i komputerowym jej
wspomaganiem są caáy czas niedostatecznie zbadane. Istnieje luka poznawcza w zakresie twórczoĞci organizacyjnej i jej komputerowego wspomagania.
Gáówną tego przyczyną jest niewystarczająca ĞwiadomoĞü prawdziwego zna-czenia twórczoĞci organizacyjnej i jej komputerowego wspomagania oraz páyną-cych z tego faktu korzyĞci i potencjalnych zagroĪeĔ. JednoczeĞnie moĪna zauwaĪyü coraz silniejszą potrzebĊ wykorzystywania teleinformatyki i jej narzĊdzi do popra-wy konkurencyjnoĞci i innowacyjnoĞci polskich organizacji.
Podsumowanie
Procesy globalizacyjne i integracyjne na Ğwiecie stanowią dla polskich przed-siĊbiorstw wyzwanie ze wzglĊdu na zagroĪenie konkurencyjne ze strony bardziej innowacyjnych zagranicznych podmiotów. Z drugiej strony specyfika gospodarki opartej na innowacyjnych rozwiązaniach otwiera nowe szanse dla organizacji, pre-miując elastycznoĞü, róĪnorodnoĞü i twórczoĞü w dziaáaniu. W warunkach dyna-micznego rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych moĪliwe jest w stosunkowo krótkim czasie i bez wzglĊdnie duĪych nakáadów przeksztaácenie siĊ z przedsiĊbiorstw lokalnych w globalne. W Ğwietle powyĪszych rozwaĪaĔ moĪliwe jest przeprowadzenie badaĔ mających na celu identyfikacjĊ poziomu wiedzy na temat narzĊdzi teleinformatyki niezbĊdnych do wspomagania twórczoĞci organiza-cyjnej. Konieczne jest wykreowanie nowych sposobów rozwiązywania problemów i przeáamywania barier w funkcjonowaniu organizacji, tak aby umoĪliwiü im wzrost ich twórczoĞci, produktywnoĞci i innowacyjnoĞci. Kluczowe znaczenie dla takich projektów badawczo-rozwojowych bĊdzie miaáa podstawa naukowa, w której znaj-dą równieĪ oparcie rozwiązania dla praktyki.
Autor planuje podjĊcie takich wyzwaĔ badawczych, mających na celu uzupeá-nienie stanu wiedzy dotyczącego twórczoĞci organizacyjnej jako koncepcji funk-cjonowania organizacji przy wykorzystaniu moĪliwoĞci, jakie daje stosowanie na-rzĊdzi szeroko rozumianej teleinformatyki. Dziaáania takie mogą uáatwiü organiza-cjom adaptacjĊ do zmiennych warunków otoczenia poprzez ustawiczne nabywanie nowych zasobów i tworzenie z nich nowych konfiguracji.
Literatura
1. Arora A., Nandkumar A. (2012), Insecure advantage? Markets for technology and the value of resources for entrepreneurial ventures, „Strategic Management Jour-nal”, No. 33.
2. Batey M. (2012), The Measurement of Creativity: From Definitional Consensus to the Introduction of a New Heuristic Framework, „Creativity Research Journal”, Vol. 24.
3. Bitterer A. (2011), Hype Cycle for Business Intelligence, Gartner Inc., CT, Stam-ford.
4. Bratnicka K. (2013), Understanding the organizational creativity through the lens of a dynamic capability framework, w: Managing to make a difference, British Academy of Management, Liverpool.
5. Brocke J. von, Seidel S., Simon A. (2010), Bridging the gap between enterprise
content management and creativity: a research framework, Proceedings of the 43rd
Hawaii International Conference on System Sciences, IEEE Computer Society. 6. Chan J., Mann L. red., (2010), Creativity and innovation in business and beyond:
Social science perspectives and policy implications, Routledge, London–New York.
7. Creativity and Prosperity: the Global Creativity Index Martin Prosperity Institute
2011, http://martinprosperity.org/media/GCI%20Report%20Sep%202011.pdf. 8. Drazin R., Glynn M.A., Kazanjian R.K. (1999), Multilevel theorizing abort
crea-tivity in organizations. A sense-making perspective, „Academy of Management Review”, 24.
9. Driori I., Honig B. (2010), Organizational failure and the dark side of creativity: A framework based on the theory of practice, Proceedings from Academy of Man-agement, Montreal.
10. Florida R. (2002), The rise of the creative class: How it’s transforming work, lei-sure, community and everyday life, Basic Books, Cambridge.
11. Gong Y.P., Cheung S-Y., Wang M., Huang J-C. (2012), Unfolding the proactive process for creativity. Integration of employee proactivity, information exchange, and psychological safety perspectives, „Journal of Management”, No. 38.
12. Klijn M., Tomic W. (2010), A review of creativity within organizations from a psychological perspective, „Journal of Management Development”, No. 29. 13. KraĞnicka T. (2012), InnowacyjnoĞü jako wymiar przedsiĊbiorczoĞci w maáych
i Ğrednich firmach (wyniki badaĔ), w: PrzedsiĊbiorczoĞü – natura i atrybuty, red. K. Jaremczuk, PWSzZ, Tarnobrzeg.
14. Malewska K. (2010), Ograniczenia podejĞcia zasobowego w zarządzaniu strate-gicznym, A. Kaleta, K. Moszkowicz (red.), w: Zarządzanie strategiczne w praktyce i teorii, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocáawiu, Wrocáaw. 15. Mumford M.D., Medeiros K.E., Partlow P.J. (2012), Creative thinking: Processes,
strategies, and knowledge, „The Journal of Creative Behaviour”, No. 46.
16. Olszak C.M. (2014), An Overview of Information Tools and Technologies for Competitive Intelligence Building. Theoretical Approach, „Issues in Informing Science and Information Technology”, Informing Science Institute, No. 11, Cali-fornia.
17. Sterling L., Taveter K. (2010), The Art of Agent-Oriented Modeling, The MIT Press Cambridge, London.
18. Wooldridge M. (2009), An Introduction to Multi Agent Systems, John Wiley & Sons Ltd., New York.
INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES AS AN SUPPORT FOR CONCEPTS OF ORGANIZATION FUNCTIONING
Summary
The aim of this article is to analyze the possibilities of Information and Communi-cation Technologies as a tool to support the new concept of the organization function-ing. The article focuses on organizational creativity, which is one of the key types of entrepreneurial activity renewing the organization. Such an approach to provide the required scientific basis for the organizational creativity and to identify the role of In-formation and Communication Technologies in supporting organizational creativity.
Keywords: Information and Communication Technologies, organizational creativity,
supporting of organizations.
