dzo wysoko ocenione w liœcie pochwalnym wystosowa-nym przez kierownictwo Programu Rozwoju ONZ m.in. do ambasady polskiej w Dakarze.
W latach 80. i 90. XX w. bardzo o¿ywiona wspó³praca z Amerykañsk¹ S³u¿b¹ Geologiczn¹ (g³ównie z prof. Lindri-them Cordellem) zaowocowa³a artyku³em w Pracach PIG (vol. 144) zatytu³owanym Geophysical Mapping of the E³k Syenite Massiv. O wysokich kompetencjach S. Wybrañca œwiadczy Jego udzia³ w opracowanym przez Jeffrey’a D. Phillipsa oprogramowaniu do przetwarzania danych pól potencjalnych (Potential-Field Geophysical Software for the PC, version 2.2), udostêpnionym przez USGS (United States Geological Survey) do u¿ytku publicznego w 1997 r. Stanis³aw Wybraniec bra³ udzia³ w licznych projektach miêdzynarodowych, takich jak EUROPROBE-TESZ, PANCARDI, GEORIFT, EUROBRIDGE, CELEBRA-TION 2000, Atlas Po³udniowego Basenu Permskiego oraz, we wspó³pracy polsko-litewsko-bia³oruskiej, w badaniach kratonu wschodnioeuropejskiego. Wyniki tych badañ uka¿¹ siê w formie mapy i publikacji tekstowej.
Uczestniczy³ w licznych konferencjach i zgromadzeniach naukowych, zarówno krajowych, jak i miêdzynarodowych, a referaty i prezentacje, których by³ autorem lub wspó³auto-rem, spotyka³y siê z du¿ym uznaniem uczestników.
*** Jego wa¿niejsze publikacje to:
KRÓLIKOWSKI Cz. & WYBRANIEC S. 1996 — Mapy grawimetryczne i magnetyczne Polski. Publ. Inst. Geoph. Pol. Acad. Sc.: 82–92.
WYBRANIEC S. 1997 — Obrazy wektorowe — nowy sposób przedstawiania danych. Pos. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 53: 42.
GUTERCH A., LEWANDOWSKI M., DADLEZ R., POKORSKI J., WYBRANIEC S., ¯YTKO K., GRAD M., KUTEK J., SZULCZEWSKI M. & ¯ELANIEWICZ A. 1996 — Podstawowe proble-my g³êbokich badañ geofizycznych i geologicznych obszaru Polski, Publ. Inst. Geoph. Pol. Acad. Sc. WYBRANIEC S., ZHOU S., THYBO H., FORS-BERG R., PERCHUÆ E., LEE M. & DEMIANOV G.D. 1998 — New compiled of Europe’s gravity field. Eos, 79: 437–439.
WYBRANIEC S., JANKOWSKI J., ERNST T., PECOVA J. & PRAUS O. 1999 — A new method for presentation of induction vector distribution in Europe. Acta Geoph. Pol., 47: 323–334.
LEE M.K., WYBRANIEC S., THYBO H., WILLIAMSON J., BANKA D. & WONIK T. 1999 — Regional tectonic framework of the
Trans-Euro-pean Suture Zone from gravity and magnetic data. Rom. J. Tect. Reg. Geol., 77: 52.
WYBRANIEC S., PERCHUÆ E., THYBO H., JANKOWSKI J., ERNST T., PRAUS O. & PECOVA J. 2006 — New views of selected European geophysi-cal fields. Rom. J. Tect. Reg. Geol., 77: 76–77.
Bielik M., Kloska K., Meurers B., Svancara J., Wybraniec S., Francsik T., Grad M., Grand T., Guterch A., Katona M., Królikowski Cz., Mikuska J., Pasteka R., Petecki Z., Polechoñska O., Ruess D., Szalaiova V., Sefara J. & Vozar J. 2006 — Gravity anomaly map of the CELEBRATION 2000 region. Geologica Carpathica, 57: 145–156.
KRYSIÑSKI L., GRAD M. & WYBRANIEC S. 2009 — Searching for Regional Crustal Velocity--Density Relations with the Use of 2-D Gravity Model-ling — Central Europe Case. Pure appl. geophys. MAJOROWICZ J. & WYBRANIEC S. 2009 — Zmiany strumienia cieplnego Europy w skali regio-nalnej i g³êbokoœciowej i ich wp³yw na szacowanie zasobów energii geotermicznej g³êbokich zamkniê-tych systemów typu EGS (Enhanced Geothermal Systems). Prz. Geol., 57: 644.
MAJOROWICZ J. & WYBRANIEC S. 2010 — New terrestrial heat flow map of Europe after regio-nal paleoclimatic correction application. Internatio-nal JourInternatio-nal of Earth Sciences 97, przyjêto do druku styczeñ 2010.
***
Stanis³aw Wybraniec by³ czlowiekiem rzadkiej uczciwoœci i skromnoœci, oddanym bez reszty nauce, otwartym na nowe pomys³y i metody badawcze, nieprze-ciêtnie oczytanym w œwiatowej literaturze, nie tylko z dzie-dziny nauk o Ziemi, ale te¿ i pokrewnych nauk przyrodniczych. Zafascynowany mo¿liwoœciami technik komputerowych, sta³ siê od najdawniejszych lat ich nad-zwyczaj kompetentnym orêdownikiem. Chêtnie, ca³ym sercem wspiera³ poczynania m³odszych kolegów i wspó³pracowników.
Kocha³ przyrodê, a przede wszystkim ptaki. Karmi³ je zim¹, nagrywal ich g³osy, cieszy³ siê z ka¿dego niecodzien-nego ptasiego goœcia w karmniku na balkonie. Obserwo-wa³ je w drodze do pracy i entuzjazmoObserwo-wa³ siê ka¿dym zidentyfikowanym gatunkiem. „Ptasie” dyskusje prowa-dzi³ te¿ czasem z kolegami i przyjació³mi. Równie¿ w tej dziedzinie uchodzi³ za eksperta — powiedzia³ jeden z nich.
Zmar³ w dniu 7 czerwca 2009 r. i spocz¹³ w katolickiej czêœci cmentarza prawos³awnego na warszawskiej Woli.
Gra¿yna Burchart, Marek Grad & Lech Krysiñski
Kilka wspomnieñ o Staszku...
Pamiêtam, jak w paŸdzierniku 1970 r. po skoñczeniu studiów geofizycznych na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, dr Adam D¹browski, ówczesny kierownik Zak³adu Geofizyki PIG, przyjmowa³ mnie do pracy i po krótkiej rozmowie przydzieli³ mnie do pracowni kierowa-nej przez specjalistê od grawimetrii, Henryka Kurbiela.
Zaprowadzi³ mnie do pokoju, gdzie m.in. siedzia³ Staszek Wybraniec, któremu zosta³em przedstawiony jako nowy sta¿ysta. Staszek zajmowa³ siê wtedy geoelektryk¹. Od samego pocz¹tku, nastawiony do mnie bardzo ¿yczliwie, s³u¿y³ mi rad¹ jako starszy kolega, doœwiadczony w zasto-sowaniach metod geofizycznych w rozwi¹zywaniu proble-297 Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 4, 2010
mów geologicznych. Trochê mi tej wiedzy brakowa³o (jako ¿e koñczy³em studia ukierunkowane na geofizykê litosfery na Wydziale Fizyki UW) i w zwi¹zku z tym Jego rady by³y dla mnie niezwykle cenne. Staszek by³ nadzwy-czaj oczytany w literaturze geofizycznej zachodniej, jak te¿ tej ze wschodu. To w³aœciwie dziêki Niemu zetkn¹³em siê z wieloma nowymi w tamtych czasach aspektami tekto-niki p³yt, która wtedy dynamicznie siê rozwija³a. Na uni-wersytetach uczono jeszcze teorii geosynklin Bohdanowa! Moje pierwsze kroki w geotermice Staszek popiera³ ju¿ w wtedy, kiedy ta dziedzina w Pañstwowym Instytucie Geo-logicznym nie by³a jeszcze uprawiana. Wspiera³ mnie zaw-sze w moich czêsto z Nim dyskutowanych poczynaniach. Jego biurko zwykle by³o zas³ane najlepszymi czasopismami z geofizyki (J. Geophysical Research, Physics of the Earth Pla-netary Research, Geophysical Prospecting, Geophysics, Izwiestia Radzieckiej Akademii Nauk itp.). Kiedy znalaz³ coœ ciekawego, dzieli³ siê ze mn¹ zdobyt¹ wiadomoœci¹
Staszek nadzorowa³ prace geoelektryczne PIG-u i by³ w tym super fachowcem. Pamiêtam, jak kiedyœ pojechaliœ-my na objazd grup terenowych w Polsce po³udniowo-za-chodniej. Prace prowadzone by³y przez PPG. Widzia³em podziw i szacunek, kiedy zg³asza³ swe cenne uwagi i korekty. Traktowa³ swoj¹ misjê niezwykle powa¿nie i fachowo. Solidnoœæ by³a Jego g³ówn¹ cech¹, a zaraz za ni¹ niezwyk³a skromnoœæ.
W latach 70. XX w., w czasach nowego otwarcia Polski na œwiat (czasy Gierka), Zak³ad Geofizyki PIG prowadzi³ wymianê i wspó³pracê z Amerykañsk¹ S³u¿b¹ Geolo-giczn¹ USGS. W ramach takiej wymiany Staszek wyjecha³ do USA, odwiedzaj¹c wiele znanych na ca³ym œwiecie oœrodków USGS. Z wyników tej podró¿y, poza zachwyta-mi nad nowyzachwyta-mi technikazachwyta-mi obróbki danych, o których opo-wiada³ z entuzjazmem, pamiêtam Jego bardzo nowoczesny kalkulator Texas Instruments, który by³ obiektem podziwu i rzadkoœci¹ w PIG-u. Przecie¿ w tym czasie wielofunkcyj-ny kalkulator by³ niedoœcigniowielofunkcyj-nym marzeniem, a oœrodek komputerowy dopiero zaczyna³ siê organizowaæ. W po-³owie lat 70. Staszek, po ukoñczeniu kursu programowa-nia w jêzyku FORTRAN, zaj¹³ siê z wielkim zapa³em komputeryzacj¹ i technikami obliczeniowymi. S³usznie widzia³ w tym szanse na podniesienie poziomu naszej geofizyki. Ta idea, prawdziwie prekursorska jak na insty-tut, zawa¿y³a w du¿ym stopniu na Jego karierze naukowej.
Zastosowanie nowych technik komputerowych przy u¿yciu nowoczesnych metod statystycznych, numerycz-nych, nowoczesnych technik filtracji danych geofizycznych i ich inwersji by³y Staszka domen¹. Przetwarzanie danych pól potencjalnych w ró¿nej skali, od regionalnej, do konty-nentalnej i globalnej by³o dla Niego niezwykle fascynuj¹ce.
Zna³em Staszka od 1970 r. i mimo, ¿e nie by³o mnie w kraju przez lata (1974 r., a póŸniej po 1978 r. i a¿ do teraz), zawsze utrzymywaliœmy ze sob¹ kontakt. Nasili³ siê on po roku 1990, kiedy moje wizyty w nowej wolnej Polsce sta³y siê czêste. Zawsze odwiedza³em PIG i pokój Staszka. Pokazywa³ mi swoje filtracje, mapy i opowiada³ o nowych pomys³ach. Ile razy przypadkowo wpada³em do zak³adu i zagl¹da³em do Jego pokoju , zawsze mog³em liczyæ na to, ¿e zobaczê Go przy komputerze, gotowego do rozmowy na tematy Jego nowych naukowych fascynacji. Nie goni³ za zaszczytami, karier¹ czy te¿ publikowaniem czegoœ, czego nie uwa¿a³ za wa¿ne osi¹gniêcie czy te¿ materia³u, który
wed³ug Jego oceny nie by³ jeszcze gotowy. Wiele razy publikacje odwleka³y siê nadmiernie, bo Staszek by³ per-fekcjonist¹ jak ¿aden z nas. Pamiêtam, jak któregoœ dnia odwiedzi³em zak³ad i Jego koledzy z dum¹ oznajmili, ¿e Jego globalne kompilacje pól potencjalnych i mapy uka-za³y siê na ok³adce EOS (tygodnika Amerykañskiej Unii Geofizycznej AGU).
By³em akurat w Polsce, kiedy Staszek obroni³ w Insty-tucie Geofizyki PAN na Woli swoj¹ habilitacjê. Przyjem-noœæ by³a tym wiêksza, ¿e trafi³em na przyjêcie zaraz po tej obronie i mia³em szansê wznieœæ toast za Jego sukces razem z Nim i kole¿eñstwem. Zesz³ego roku, korespon-duj¹c ze mn¹, Hans Thybo(profesor z Uniwersytetu w Kopenhadze) napisa³, napisa³, ¿e Staszek to by³ mistrz (cit. he was a master) syntez w postaci map pól geofizycz-nych. Jego kompilacje danych i odwzorowania mapy pól potencjalnych dla Europy i w skali œwiatowej s¹ cytowa-ne w wielu publikacjach œwiatowych.
Dopiero po wielu latach uda³o siê nam podj¹æ wspólny temat: wykonanie nowej mapy strumienia cieplnego Euro-py. Wiosn¹ 2008 r., na konferencji zorganizowanej przez prof. Gutercha w Zakopanem, dzieliliœmy ze Staszkiem pokój w pensjonacie Bell Ami, gdzie odbywa³a siê konfe-rencja. Podczas obrad wyg³osi³ On referat, w którym da³ now¹ interpretacjê stanu litosfery i jej granicy z astenosfer¹ na podstawie danych grawimetrycznych, izostazji, termiki i sejsmiki wg³êbnej. Przemyœliwa³ wtedy na temat braku zgodnoœci swoich przeliczeñ danych geotermicznych z obserwacjami geotermicznymi z uprzednio publikowa-nych map strumienia Europy. W tamtym czasie doszliœmy do wniosku, ze trzeba sporz¹dziæ now¹ mapê, która uwzglêdni³aby moj¹ poprawkê paleoklimatyczn¹ dla p³ytkich otworów, gdzie wp³yw temperaturowych zmian glacjalno-interglacjalnych jest wyraŸnie obserwowany i zgadza siê z modelem wp³ywu zmian powierzchniowych. Dane te stanowi¹ oko³o 80% wszystkich europejskich baz, a Staszek przekopa³ siê przez tê ogromn¹ iloœæ i dokona³ ich kompilacji. Zabraliœmy siê do tego, szczerze mówi¹c, w ramach naszego hobby. Bez pomocy wielkich organiza-cji i ich funduszy, prywatnie, we w³asnych mieszkaniach (Staszek by³ ju¿ na emeryturze) uda³o nam siê wykonaæ to zadanie. Praktycznie dokoñczyliœmy prace na kilka tygo-dni przed tym, jak mi napisa³, ¿e czeka go seria badañ lekarskich. Z dat naszej korespondencji wynika, ¿e a¿ do dnia pójœcia Staszka do szpitala dyskutowaliœmy o tym, co zrobimy po Jego powrocie do zdrowia. Jak zawsze, chcia³ On jeszcze dodaæ wiêcej danych otrzymanych dziêki kon-taktom z kolegami ze S³owacji. Chcia³ wykorzystaæ te nowe, poprawione informacje w pracy nad stanem litosfe-ry/astenosfery w Europie, która mia³a byæ kontynuacj¹ refera-tu wyg³oszonego w Zakopanem wiosn¹ 2008 r. jako wyniku wspó³pracy z kolegami z Uniwersytetu. Dla Niego zagadnie-nie to pozostawa³o ci¹gle otwarte. Bóg jednak chcia³ inaczej... Tak¹ „s³oneczn¹ plam¹” wspomnieñ, które zacho-wa³em, by³o nasze ostatnie spotkanie latem 2008 r. na Kra-kowskim Przedmieœciu w kawiarni na przeciwko pomnika Mickiewicza. W gor¹cy warszawski dzieñ piliœmy piwo i gadaliœmy o geofizyce, polityce œwiatowej i tej lokalnej, instytutowej, panowskiej itd. By³ to mi³y dzieñ, spotkanie z przyjacielem, którego zna³em przez dekady.
Jacek Majorowicz 298
