Iwona Mokwa-TarnowVka
PoliWecUnika GTańVkaAOTYPNOŚCI STYÓULUJĄCN RNFLNOSJĘ P NAUCRANIU
JĘRYOA PISANNGO P PIRTUALNNJ OLASIN
AcWiviWieV VWimulaWing reflecWion in WeacUing wriWing in a virWuallearning environmenW
TUe paper aiÜV Wo VUow Uow Wo engage VWuTenWV aWWenTing an online language courVe in variouV acWiviWieV wUicU bX VWiÜulaWing reflecWion en-Uance WUe learning proceVV anT reVulW in beWWer learning ouWcoÜeV. ŁX blenTing cogniWiviVWH conVWrucWiviVWH conVWrucWioniVW anT beUavioural iTe-aVH courVe TeveloperV anT WuWorV can proTuce ÜaWerialV anT uVe ÜeWU-oTV wUicU VaWiVfX WUe varieT neeTV of aTulWV wUo wanW Wo iÜprove WUeir wriWing VkillV. SucU a blenT leaTV Wo a unique TeVignH wUicU can be acUieveT bX WoolV available in a virWual learning environÜenW. CourVe parWicipanWV will be Üore aTequaWelX prepareT for wriWing genuine WexWV in WUe fuWure WUrougU uVe of VucU acWiviWieV aV working wiWU auWUenWic VourceV inWegraWeT wiWU TifferenW WaVkV anT aVVignÜenWV Wo VWiÜulaWe re-flecWion; VWuTXing unTer WUe VuperviVion anT guiTance of WUe WuWor; par-WicipaWing in collaboraWive projecWV Wo proÜoWe learner auWonoÜX; Tevel-oping new knowleTge WUrougU Üeaning-Üaking TiVcuVVionV; Toing peer review aV well aV VuÜÜaWiveH forÜaWive aVVeVVÜenWH anT Velf-aVVeVVÜenW. Nxperience of WUeVe waXV of working will Uelp WUe parWici-panWV Wo evenWuallX becoÜe Velf-regulaWeTH lifelong learnerV.
OeyworTVJ VLNH reflecWionH conVWrucWiviVÜH ŃLTH wriWing Vkill
Słowa klucYoweJ VLNH reflekVjaH konVWrukWXwiYÜH naucYanie jęYXków ob-cXcUH jęYXk piVanX
1. PprowaTYenie
IVWoWnXÜ aVpekWeÜ ucYenia Vię jęYXka obcego prYeY oVobX ToroVłe jeVW To-VWoVowXwanie nowej wieTYX To już poViaTanejH wXWworYonej w wXniku ku-Üulacji ToświaTcYeń żXciowXcU. PiękVYość VWuTenWówH VYcYególnie VWarVYXcU laWH na ogół TobrYe roYuÜie Vwoje prYXVYłe YawoTowe poWrYebX i żXciowe pragnieniaH kWóre już w cYaVie VWuTiów VWXÜulują icU YainWereVowania. PoVia-Tają oni Wakże właVne nawXki ucYenia VięH co Üoże powoTowaćH że będą oTnoVić Vię Y reYerwą To nieYnanXcU iÜ wcYeśniej ÜeWoT ucYenia Vię jęYXka obcego. PonaTWo w żXciu coTYiennXÜ oWacYają Vię różnXÜi WecUnologiaÜiH kWóre wXkorYXVWują ÜięTYX innXÜi To koÜunikacjiH YTobXwania inforÜacjiH auWopreYenWacjiH wXÜianX pogląTówH Yawierania YnajoÜości i uprYXjeÜnie-nia Vobie cYaVu wolnego. Piele narYęTYi inWerneWowXcU i aplikacji wciąga młoTXcU luTYi w wirWualnX świaW pełen aWrakcjiH w kWórXÜ poWrafią lepiej funkcjonować niż w rYecYXwiVWości realnej (CaVWronovaH 2010; ŁarWleH 2010; ŁoellVWorffH 2010). SpoVobX YTobXwania wieTYX i polepVYania uÜiejęWnościH kWóre preferują ÜłoTYi luTYieH oraY narYęTYia wXkorYXVWXwane prYeY nicU w WXÜ celuH powinnX więc bXć wYięWe poT uwagę prYX opracowXwaniu efek-WXwnego kurVu nauki piVania WekVWów w jęYXku obcXÜH a VYcYególnie w jęYXku angielVkiÜH bowieÜ jeVW on głównXÜ ÜeTiuÜ koÜunikacXjnXÜ poYwalają-cXÜ na Vprawne wXkorYXVWXwanie YaVobów inWerneWowXcU.
CeleÜ niniejVYego arWXkułu jeVW oTpowieTź na pXWanieH jak prYX poÜo-cX różnoroTnXcU akWXwności pobuTYić VWuTenWów To reflekVji na kurVie in-WerneWowXÜH TYięki kWórej będą w VWanie efekWXwniej ucYXć Vię jęYXka obcego i YTobXć uÜiejęWności TalVYego VaÜokVYWałcenia. AnaliYa Üożliwości VWwa-rYanXcU prYeY VWrukWurę kurVów online i narYęTYia ToVWępne w oprograÜo-waniacU To YarYąTYania niÜi YoVWała Tokonana na poTVWawie roYważań Weo-reWXcYnXcU YawarWXcU w liWeraWurYe prYeTÜioWu oraY na baYie ToświaTcYeń YebranXcU prYeY auWorkę w cYaVie prowaTYenia VeÜeVWralnXcU inWerneWo-wXcU kurVów nauki jęYXka angielVkiego piVanego w laWacU 2008-2013.
2. PoTVWawy WeoreWycYne WworYenia kurVu e-learningowego Tla ToroVłycU
TrYX Weorie – anTragogikaH ucYenie WranVforÜacXjne oraY Weoria krXWXcYnego ÜXślenia – poYwalają na YroYuÜienie WegoH jak ucYą Vię Torośli. PierwVYa Y nicU poTkreśla iVWoWną rolę VaÜoświaToÜościH ToświaTcYeniaH goWowościH ÜoWXwa-cji i cUęci To nauki oraY To roYwiąYXwania probleÜów. PeTług TrugiejH Torośli ucYąc Vię reVWrukWurXYują Vwoją ToWXcUcYaVową wieTYę. MocUoTYą To nowXcU YnacYeń analiYując Vwoje ToświaTcYenia i prYeWwarYając je w celuYaaTapWo-wania nowXcU Wreści. OrXWXcYne ÜXślenie poYwala ToroVłXÜ VaÜoTYielnie roYwijać Vwoje uÜiejęWności i kierować proceVeÜ eTukacXjnXÜ. MaWeriałX kurVowe powinnX więc proÜować i ułaWwiać VaÜoregulację (ScUrawH Crippen i HarWleXH 2006J 111-139; SUuXH OVAN i TNALH 2010)H Wo YnacYX uÜożliwiać i VWXÜulować VaÜoreflekVjęH VaÜoucYenie VięH YwiękVYać ÜoWXwację i YacUęcać To reflekVjiH Yarówno naT VWroną ÜerXWorXcYnąH jak i jęYXkowąH oraY akWXwiYo-wać ucYniów poprYeY kooperację i kolaborację (MonelanH Oear i RaÜageH 2010). PażnXÜ celeÜ kurVu jęYXkowego powinno bXć wXpoVażenie ucYnia w narYęTYia poYwalające Üu ucYXć Vię prYeY całe żXcie. PrograÜX VYkoleniowe VWworYone w śroTowiVku e-learningowXÜH wXkorYXVWujące ÜXślenie Tialek-WXcYneH logikę prakWXcYnąH roYuÜienie poViaTanej wieTYX i krXWXcYną reflekVjęH cYXli YTolnościH kWóre poViaTa ToroVłX i prYXgoWowane w oparciu o auWenWXcYne źróTłaH będą barTYiej VkuWecYne w roYwijaniu uÜiejęWności jęYXkowXcUH a VYcYególnie uÜiejęWności piVania WekVWów. PonaTWo uÜożliwią ucYniowi YTo-bXcie wieTYX prYXTaWnej w późniejVYXÜ żXciu YawoTowXÜ.
P naucYaniu ToroVłXcU jęYXka obcegoH w WXÜ jęYXka piVanegoH w śro-TowiVku e-learningowXÜ wiTać Yarówno wpłXw konVWrukWXwiYÜu (PiageWH 1969; VXgoWVkXH 1978) i konVWrukcjoniYÜu (PaperW i HarelH 1991)H jak i kogniWX-wiYÜuH cYX naweW beUawiorXYÜu. PXkorYXVWanie pewnXcU eleÜenWów WXcU Weorii prowaTYi To VWworYenia efekWXwnego kurVu YaVpokajającego poWrYebX jęYXkowe ToroVłego ucYnia. PoTejście eklekWXcYne wYÜacnia proceV eTukacXj-nXH a połącYenie różnXcU iTeiH pocUoTYącXcU Ye wVpoÜnianXcU paraTXgÜa-WówH WworYX aÜalgaÜaW VkuWecYnX w naucYaniu Yarówno w śroTowiVku WraTX-cXjnXÜH jak i w e-learningowXÜ oraY w WYw. blenTeT learningowXÜ. PołącYe-nie Wo jeVW najbarTYiej efekWXwneH gTX wXkorYXVWane Vą naVWępujące eleÜenWXJ Ø beUawiorXVWXcYnX VpoVób forÜułowania celów ogólnXcU i VYcYegó-łowXcU kurVuH wYÜocnienie poYXWXwne oViągnięWe prYeY VWXÜulację i wVparcie Ye VWronX naucYXciela oraY poprYeY ocenę forÜaWXwną; Ø analiYX prYeprowaTYane prYeY jęYXkoYnawVWwo kogniWXwne
oTno-VYące Vię To kaWegorXYacji naWuralnejH ÜoTeli kogniWXwnXcUH poTo-bieńVWwa roTYinnego i ekVWenVji ÜeWaforXcYnXcUH poYwalające Yro-YuÜieć VXVWeÜ koncepWualnX rTYennXcU użXWkowników jęYXka an-gielVkiego i lepiej go VWoVować w piVaniu WekVWów;
Ø konVWrukWXwiVWXcYne poTejście To wXkorYXVWania auWenWXcYnXcU Üa-Weriałów i icU analiYa Y różnXcU punkWów wiTYeniaH akWXwna rola ucYnia w roYwiąYXwaniu probleÜów w raÜacU wVpółpracX projek-Wowej i TXVkuVjiH ocenianie na poTVWawie YaTań YÜuVYającXcU ucYnia To reflekVji i pracX WwórcYej preYenWującej YinTXwiTualiYowanX punkW wiTYenia i WeVWX Yawierające pXWania oWwarWe;
Ø konVWrukcjoniVWXcYne inTXwiTualne poTejście To ucYniaH naciVk na konWekVWualiYację i WworYenie YnacYeń w cYaVie wVpólnego piVania WekVWuH kWórX bęTYie później wXkorYXVWanX na kurVieH oraY na reflek-Vję VWXÜulującą proceV WworYenia.
3. ÓaWeriały VWaWycYne i inWerakWywne pobuTYające reflekVję w wirWualnej
klaVie
ProjekWanci Yajęć e-learningowXcU WXpu online i blenTeT wXkorYXVWują różne oprograÜowania To YarYąTYania kurVaÜi inWerneWowXÜi. Obecnie najpopu-larniejVYą plaWforÜą eTukacXjną na ucYelniacU polVkicU i YacUoTnicUH cYXli wir-WualnXÜ śroTowiVkieÜ ucYenia Vię (VLN)H jeVW oprograÜowanie WXpu open
Vo-urce – MooTle. UÜożliwia ono prYXgoWowanie różnego WXpu YaVobów i
akWXw-ności. PierwVYe obejÜują VWronX inWerneWowe Y ÜaWeriałaÜi kurVowXÜiH VWwo-rYone prYeY naucYXciela prYX poÜocX narYęTYi ToVWępnXcU w VXVWeÜieH linki To VWron www oraY YałącYone To VWronX kurVu plikiH np. w forÜacie TocH pTf lub w poVWaci preYenWacji prYXgoWowanXcU w prograÜie PowerPoinW. P VkłaT ak-WXwności wcUoTYą prace uÜieVYcYane prYeY VWuTenWów na VWronie kurVu i VprawTYane prYeY naucYXciela; YaTania oceniane prYeY VXVWeÜH opracowane w forÜie quiYów eTukacXjnXcU i WeVWów; cUaWX i fora TXVkuVXjne poYwalające na VXncUronicYną oraY aVXncUronicYną wVpółpracę; ankieWX i YapXWaniaH uÜoż-liwiające naucYXcielowi uYXVkanie VYXbkiej inforÜacji YwroWnej Y opiniaÜi VWu-TenWów w każTXÜ ÜoÜencie Wrwania kurVu; wikiH VWwarYające warunki To prowaTYenia Yajęć oparWXcU na kooperacji i kolaboracji oraY warVYWaWXH poYwa-lające VWuTenWoÜ na wVpółocenianie VwoicU prac. OprograÜowanie WoH Ywane Wakże wirWualną klaVąH Yapewnia naucYXcielowi wVYecUVWronnX ÜoniWoring pracX VWuTenWów na kurVieH TYięki kWóreÜu Üa on VYXbki wgląT w logi inforÜu-jące o WXÜH kieTX każTX VWuTenW łącYXł Vię Ye VWroną kurVuH jakie YaVobX oWwie-rał i kWóre YaTania wXkonXwał. NaucYXciel Üoże Weż VprawTYić wXniki ćwicYeń i WeVWówH kWóre YoVWałX auWoÜaWXcYnie ocenione prYeY VXVWeÜH VkorXgować jeH jeśli YacUoTYi Waka poWrYebaH a Wakże wXVłać inforÜacje To poVYcYególnXcU VWuTenWówH grupX lub wVYXVWkicU VWuTenWów jeTnocYeśnie.
AbX ÜoWXwować VWuTenWów To pracXH kurV jęYXka piVanego prowaTYonX całkowicie online lub w WrXbie blenTeT powinien Yawierać Wakie YaTaniaH jakJ
- króWkie pXWania poYwalające na VYXbką VaÜoocenę (SAQ) i na reflek-VjęH prYX cYXÜ obu WXpoÜ nie powinnX WowarYXVYXć oTpowieTYi prYXgoWowane wcYeśniej prYeY naucYXciela;
- YaTania inWerakWXwneH reflekVXjneH kooperacXjneH kolaboracXjneH VaÜo-oceniające i wVpółVaÜo-oceniająceH jak również baYujące na TXVkuVjacU lub
VYXbkiej wXÜianie pogląTówH wXkonXwane poT naTYoreÜ naucYXciela i prYeY niego VprawTYane lub ÜoniWorowane oraY oceniane prYeY VXVWeÜH na poTVWawie oTpowieTYi wprowaTYonXcU prYeY Wwórcę ÜaWeriałów. Nie WXlko pXWania nakierowane Vpecjalnie na pobuTYenie naWXcUÜiaVWowej reflekVji i oYnacYone w Wen VpoVóbH ale wVYXVWkie wXÜienione wXżej akWXw-ności Üają YacUęcać VWuTenWów To krXWXcYnej reflekVji. Polega ona na anali-Yie pogląTów wXrażonXcU w YaÜieVYcYonXcU w kurVie WekVWacU i YroYuÜieniu icU UiVWorXcYno-kulWurowXcU konWekVWów oraY na próbie YnaleYienia alWerna-WXwnXcU poTejść To YaproponowanXcU wcYeśniej roYwiąYań YaTań Weore-WXcYnXcU i prakWeore-WXcYnXcU. Ra Vprawą reflekVXjnego VcepWXcXYÜuH kWórX jeVW oVWaWniÜ eleÜenWeÜ krXWXcYnej reflekVjiH Torośli ucYniowie Üogą Tojść To ÜoTXfikacji wcYeśniejVYXcU uVWaleń lub To WwórcYego prYeWworYenia YaVWanej wieTYX w baTanXcU prYeY Viebie YjawiVkacU (ŁrookfielTH 1988J 325-327).
MYięki VwoiÜ funkcjonalnościoÜ narYęTYia inWerneWowe ToVWępne w wirWualnXÜ śroTowiVku ucYenia Vię oferują aforTancje (GibVonH 1979J 127) YwiękVYające różnego WXpu uÜiejęWnościH kWórXcU brak w WraTXcXjnXÜ na-ucYaniu jęYXka obcego w Vali wXkłaTowej (PellerH 2007J 120-123)H gTYie wXkorYXVWuje Vie głównie ÜaWeriałX TrukowaneH Wakie jak WekVWXH iluVWracjeH TiagraÜXH wXkreVXH WabeleH VcUeÜaWX i YaTania na nicU oparWeH prYXgoWowane w forÜie piVeÜnej lub uVWnejH oraY ćwicYenia YaprojekWowane na baYie ścież-ki Tźwiękowej i obraYu filÜowego. TraTXcXjne ÜaWeriałX eTukacXjne Üogą YagwaranWować oViągnięcie YałożonXcU celów kVYWałceniaH jeśli VWuTenci wX-konają wVYXVWkie YaTania – Yarówno We wprowaTYone prYeY naucYXciela w cYaVie VpoWkania w klaVieH jak i We prYeYnacYone To Yrobienia późniejH kWóre Üają wYÜocnić i roYwinąć uÜiejęWności ćwicYone poTcYaV Yajęć. Ponieważ oprograÜowanie To YarYąTYania kurVaÜi online uÜożliwia wVYecUVWronnX ÜoniWoring i wprowaTYenie YaTań o różnXÜ poYioÜie inWerakWXwnościH Wo akWXwnościH w kWórXcU VWuTenci ÜuVYą brać uTYiałH Vą barTYiej ÜoWXwujące i VWXÜulujące To pracX. UcYącX Vię wieTYąc bowieÜH że VXVWeÜ pokaYuje naucYXcielowiH co i kieTX wXkonująH cYują Vię YobowiąYani To oTrobienia wVYXVWkicU prac i wYięcia uTYiału we wVYelkicU obowiąYkowXcU YaTaniacU inWerakWXwnXcU. MlaWego Weż koÜponenWX e-learningoweH Yawierające Yróż-nicowane YaVobX i akWXwnościH YwiękVYają nakłaT pracX VWuTenWaH kWórą ÜuVi wXkonać VaÜoTYielnie lub w grupieH a więc pobuTYają go cYęściej To reflekVji naT WreściaÜi eTukacXjnXÜiH ÜeWoTaÜi roYwiąYXwania YaTań uÜieVYcYonXcU w WXÜ śroTowiVku i naT VaÜXÜ ucYenieÜ Vię. ReflekVja jeVW bowieÜ nie-YbęTnXÜ aVpekWeÜ ucYenia VięH poWrYebnXÜ To oViągnięcia VaÜoregulacji i prowaTYącXÜ To roYwoju uÜiejęWności YTobXwania wieTYX prYeY całe żX-cie. PrakWXka reflekVXjna (ScUönH 1983J 128-167) poÜoże VWuTenWoÜ wXko-nXwać YaTania w VpoVób barTYiej efekWXwnX i facUowXH YwiękVYX icU
VaÜo-świaToÜośćH ToprowaTYi To poVYerYenia nabXWej wieTYX i roYwoju profeVjo-nalnego oraY To więkVYej efekWXwności organiYacXjnej (OVWerÜanH 1990J 133-152; OVWerÜan i OoWWkaÜpH 1993J 18-42).
3.1. ÓaWeriały informacyjneH cYyli YaVoby
SWronX www Y ÜaWeriałaÜi kurVowXÜi należące To YaVobówH cYXli barTYiej VWaWXcYnXcU forÜ prYekaYXwania Wreści eTukacXjnXcUH powinnX Yawierać YaTania To reflekVjiH kWóre ÜuVYą TYielić liWX WekVW inforÜacXjnX. IcU celeÜ jeVWH po pierwVYeH Vkupienie uwagi ucYnia na wXkonXwanej pracX; po TrugieH pokaYanie ÜuH co powinien wieTYieć Y ÜaWeriałuH kWórX VaÜ prYecYXWałH jak WrYeba inWerpreWować oÜówione YagaTnienia i jak roYuÜieć konWekVWH w ja-kiÜ one Vię pojawiają; po WrYecieH YacUęcanie VWuTenWa To ÜoTXfikowania YTobXWej wieTYX i wXciągania właVnXcU wnioVkówH kWóre Üogą prYXcYXnić Vię To VWworYenia prYeY niego właVnej inWerpreWacji i Tojścia To innXcU YnacYeń. Nie wprowaTYa Vię WXcU YaTańH bX prYeWeVWować uÜiejęWności YTobXWe prYeY ucYnia wcYeśniej lub w cYaVie Wrwania kurVuH TlaWego nie powinno Vię Tołą-cYać To nicU oTpowieTYi VugerującXcU poprawnX Wok ÜXślenia.
TrYeba je Wak VforÜułowaćH bX ucYącX Vię wXkonując jeH pocYuł Vię Ya-cUęconX To głębVYXcU prYeÜXśleńH kWóre barTYiej go Yaangażują w proceV eTukacXjnX. Mobrą prakWXką jeVWH gTX WekVW inforÜacXjnXH wiTocYnX na ekra-nieH poTYielonX jeVW jeTnXÜ YaTanieÜ To VaÜoreflekVjiH kWóre jeVW wprowa-TYone inną cYcionką lub koloreÜ Ya poÜocą Vpecjalnie YaprojekWowanego VYablonuH Yawierającego YawVYe Wen VaÜ Ynak graficYnXH prYXciągającego uwagę cYXWającego. Rarówno VWrukWura WekVWów Y akWXwnościaÜi Wego WXpuH jak i forÜa WXcU akWXwności ÜuVYą bXć TokłaTnie prYeÜXślaneH bowieÜ jeśli VWuTenW uYnaH że TanX ÜaWeriał jeVW prYełaTowanX YaTaniaÜi To reflekVji lub że Vą one nieYroYuÜiałeH nieaTekwaWne albo nuTneH Yapewne nie wXkona icUH uYnającH że poświęcenie iÜ uwagi bęTYie VWraWą cYaVu. P Wen VpoVób jeTen Y celów jeTnoVWkowXcUH polegającX na akWXwiYacji VWuTenWówH YacUę-ceniu icU To pogłębionej analiYXH kWórej efekWeÜ Üa bXć WworYenie nowXcU YnacYeńH nie YoVWanie YrealiYowanX.
P kurVie inWerneWowXÜ poświęconXÜ roYwojowi uÜiejęWności piVania WekVWów w jęYXku obcXÜ YaTania To reflekVji Üogą pojawić Vię w ÜaWeriałacU WeoreWXcYnXcU ToWXcYącXcU użXwania jęYXka obcego piVanegoH poruVYającXcU Wakie YagaTnienia jak np. cecUX gaWunkoweH VWXlH koUerencjaH koUeYja i rejeVWrH użXwanie ÜeWaforH piVanie VpójnXcU logicYnie paragrafówH wplaWanie w nie Ta-nXcUH TokuÜenWowanie obcXcU źróTeł. PowinnX one bXć YawarWe Wakże w ÜaWe-riałacU analiYującXcU prYXkłaTowe WekVWXH ucYącXcU YnajTowania arguÜenWówH WworYenia opiVówH buTowania narracji lub YarXVowującXcU WeÜaWXkę pracH kWóre
VWuTenW bęTYie ÜuViał prYeVłać To ocenX. ŃorÜa jęYXkowa YaTań To reflekVji Üoże bXć Yróżnicowana i powinna ocYXwiście Yależeć oT WXpu inforÜacjiH Y kWórą VWuTenW właśnie YapoYnał Vię na Vpecjalnie YaprojekWowanej VWronie kurVu wprowaTYającej YagaTnienia WeoreWXcYne. PrYX WworYeniu YaTań To VaÜoreflek-VjiH beY wYglęTu na Wreść ÜaWeriałuH kWórego ToWXcYąH naucYXciel ÜuVi wYiąć poT uwagę uÜiejęWności jęYXkowe ucYącego Vię i poYioÜ jego roYwoju inWelekWual-nego oraY VforÜułować je w VpoVób jaVnXH proVWX i YwięzłX. TXlko Wak Yaprojek-Wowane YaTania będą VWXÜulowałX go To głębVYXcU prYeÜXśleń.
3.2. ÓaWeriały inWerakWywneH cYyli akWywności
MaWeriałX eTukacXjne YaprojekWowane na poWrYebX koÜponenWu e-learningo-wego i uÜieVYcYone w inWerneWowXÜ VXVWeÜie To YarYąTYania kurVaÜiH WakiÜ jak MooTleH powinnX Yawierać różnego WXpu akWXwnościH Wj. TłużVYe i króWVYe YaTania inWerakWXwneH kWóre YwiękVYają Yaangażowanie VWuTenWów w wXkonX-waną pracę. PoYwolą iÜ one oViągnąć YaÜierYone efekWX kVYWałcenia poprYeY YrealiYowanie celów Yarówno ogólnXcU Tla Tanego kurVu i ÜoTułuH jak i jeT-noVWkowXcUH wXYnacYonXcU Tla poVYcYególnXcU jego eleÜenWów. IVWnieje wiele WXpów YaTańH kWóre poÜogą VWuTenWoÜ roYwinąć uÜiejęWność poprawnego piVania w jęYXku obcXÜ i WworYenia WekVWów auWenWXcYnXcU (PenYelH 2001J 96-108). ObejÜują one YaTania reflekVXjneH akWXwneH TialogicYneH oparWe na kola-boracji i kooperacji (HerioW-PaWW UniverViWXH 1999H ÜoTule 2aJ 27). PVYXVWkie Üogą bXć wXkonXwane Trogą VXncUronicYną lub aVXncUronicYną.
RaTania oYnacYone prYX poÜocX wXbranego VXVWeÜu graficYnego jako re-flekVXjne Üożna wprowaTYać poprYeY ankieWXH YapXWaniaH inforÜacje YwroWne na różnXcU eWapacU kurVu nauki piVania w JO – w Wrakcie Wrwania ÜoTułów jako ćwicYenia prYXgoWowujące To precXYowania arguÜenWów poWrYebnXcU To napi-Vania WekVWów YalicYeniowXcU oraY po YakońcYeniu ÜoTułu lub kurVu jako ćwi-cYenia analiWXcYneH kWórXcU celeÜ jeVW reflekVja naT wXkonanXÜi pracaÜi i oce-naÜi forÜaWXwnXÜi prYeVłanXÜi prYeY naucYXciela. Jeśli WekVW YalicYającX TanX ÜoTuł nie Vpełnia YałożonXcU krXWeriów jakościH w inforÜacji YwroWnej naucYX-ciel Üoże YaVugerować np. roYważenie innXcU aVpekWów opiVXwanego YagaT-nienia lub prYeanaliYowanie WeÜaWu w oTÜiennX VpoVób albo prYeÜXślenie YÜianX VWrukWurX arguÜenWów lub całego WekVWu. RacUęcenie ucYącego Vię To reflekVji naT pracaÜiH kWóre napiVałH i wVkaYanie Üu WXlko probleÜówH kWóre powinien roYważyćH beY poTania poprawnXcU oTpowieTYiH VYcYególnie gTX Wa-kicU jeVW wiele i Vą one Yależne oT punkWu wiTYeniaH bęTYie barTYiej VWXÜulujące To pracX i wXWrwania na kurVie inWerneWowXÜ. NiekWóre oTpowieTYi To YaTań reflekVXjnXcUH kWóre należą To akWXwnościH cYXli To barTYiej inWerakWXwnej cYęści kurVuH a nie To YaVobówH VYcYególnie na WeH kWóre ucYą VWuTenWówH jak
popraw-nie logicYpopraw-nieH VWXliVWXcYpopraw-nie i jęYXkowo konVWruować WekVWH Üogą bXć wcYeśpopraw-niej opracowane prYeY naucYXciela. Jeśli YoVWałX prYXgoWowaneH Wo powinnX bXć Yałą-cYone w oTpowieTniÜ ÜiejVcu na VWronie kurVu – albo obok pXWańH albo w Vpe-cjalnXÜ pliku uÜieVYcYonXÜ w innXÜ ÜiejVcuH np. na VWronie głównejH o iVWnie-niu kWórego VWuTenci ÜuVYą YoVWać poinforÜowani.
PoYoVWałe WXpX YaTańH Wj. YTania akWXwneH TialogicYne oraY oparWe na ko-laboracji i kooperacjiH To kWórXcU prYXgoWowania użXwa Vię w śroTowiVku Mo-oTle narYęTYi Y grupX akWXwnościH Weż Üogą Yawierać punkWX To reflekVji. IcU głównXÜ celeÜ jeVW wciągnięcie VWuTenWów w różnego WXpu inWerakcjeH Üające na celu YakWXwiYowanie icU poprYeY wXÜianę pogląTówH wVpółpracęH wVpóło-cenianie i reflekVję Yarówno naT wXkonXwanXÜi pracaÜiH jak i naT właVnXÜi uÜiejęWnościaÜiH oViągnięciaÜiH brakaÜi lub poWrYebaÜi. Tego WXpu reflekVja poYwoli iÜ VWać Vię ucYniaÜi VaÜoregulacXjnXÜiH poWrafiącXÜi VaÜoTYielnie roYwijać Vwój warVYWaW w TalVYXÜ żXciu YawoTowXÜ. Mo VWworYenia wXÜie-nionXcU powXżej YaTań wXkorYXVWuje Vię cUaWXH fora TXVkuVXjneH wiTeokonfe-rencjeH blogiH wiki i warVYWaWXH cYXli narYęTYia ToVWępne np. w oprograÜowaniu MooTleH poÜagające VWuTenWoÜ ucYeVWnicYXć w YajęciacU grupowXcUH TYięki kWórXÜ pracując na kurVie online lub wXkonując koÜponenW e-learningowX kurVu WXpu blenTeT nie cYują Vię oVaÜoWnieni i wXiYolowani1.
3.2.1. CUaW
NarYęTYieH TYięki kWóreÜu VWuTenci Üogą prowaTYić VXncUronicYne roYÜowX i TXVkuVje Wo cUaW. MoVkonale naTaje Vię To wprowaTYenia YaTań TialogicYnXcU. NaucYXciel Üoże YaTać paroÜ ucYniów różnego WXpu ćwicYenia polegające na wXÜianie pogląTówH opinii i prYXgoWowaniu planu YaTania piVeÜnego. Ponieważ koÜunikacja VXncUronicYnaH w kWórą VWuTenci w Wen VpoVób YoVWaną Yaangażo-waniH bęTYie VkuWkowała proTukcją WekVWów piVanXcU VWXleÜ nieforÜalnXÜH prYXpoÜinać ona bęTYie nieforÜalne roYÜowX w cYaVie lekcjiH Üające ÜiejVce
1 AnaliYX ankieW ucYeVWników kurVów e-learningowXcUH prYeTVWawiane w liWeraWurYe
facUo-wej (Pillging i JoUnVonH 2004) pokaYująH że jeTną Y prYXcYXn niecUęci To Wego WXpu Yajęć i wXVokiego oTVeWka reYXgnacji Y nicU jeVW WoH iż ucYącXÜ Vię brakuje konWakWu Y rówieśni-kaÜi. CYują Vię wXiYolowani i oVaÜoWnieni wXkonując YaTania kurVoweH kWórXcU jeVW więcej i Vą barTYiej Yróżnicowane w porównaniu Y pracaÜi YaTawanXÜi To wXkonania po Yaję-ciacU WraTXcXjnXcU. OurVX online poświęcone naucYaniu jęYXka obcego piVanegoH w kWórXcU kłaTYie Vię naciVk jeTXnie na pracę inTXwiTualnąH będą VkuWecYne WXlko w prYXpaTku barTYo YÜoWXwowanXcU VWuTenWówH poViaTającXcU uÜiejęWność VaÜoregulacji. UcYnioÜH u kWó-rXcU Waka YTolność jeVYcYe nie wXkVYWałciła VięH WrYeba VWworYXć warunki prYXpoÜinające To pewnego VWopnia WeH kWóre panują w WraTXcXjnej Vali wXkłaTowejH gTYie Üożliwe Vą wVYel-kiego WXpu inWerakcje poÜięTYX ucYeVWnikaÜi Yajęć.
w Wrakcie np. opracowXwania WeÜaWów YaTań piVeÜnXcUH wXÜXślania UiVWorX-jekH inWerpreWacji YTarYeń cYX YnajTowania arguÜenWów Ya i prYeciw.
Na kurVie e-learningowXÜ koÜunikacja VXncUronicYna cUarakWerXYuje Vię pewną warWością ToTaną – w cYaVie jej Wrwania VWuTenci poroYuÜiewają Vię w jęYXku obcXÜH a nie w ojcYXVWXÜH jak Wo cYęVWo bXwa w klaVieH gTX naucYXciel YaTaje YaTania TialogicYneH oraY piVYą Vwoje wXpowieTYiH a więc ćwicYą jęYXk piVa-nX. Robiąc WoH ÜuVYą ÜXśleć o regułacU orWograficYnXcUH poprawnXÜ buTowaniu YTańH oTpowieTniÜ Tobieraniu VłownicWwa i konVWrukcji oraY aTekwaWnXÜ wXra-żaniu pogląTówH bowieÜ naucYXciel Üoże VprawTYićH jak YaTanieH kWóre YaTał jeVW wXkonXwane i je VkoÜenWować. AkWXwności Wej powinna WowarYXVYXć reflekVja polegająca na reagowaniu na Wreść YaTania i jego oÜówieniuH cYXli prYeTVWawieniu ucYućH YwerXfikowaniu VpoVobów ÜXśleniaH Yrobieniu oTnieVień To innXcU VXWuacji i Tawaniu prYXkłaTów (SurbeckH Han i MoXerH 1991J 21-27).
3.2.2. Forum TyVkuVyjne
Ńora TXVkuVXjne Vłużą To prowaTYenia koÜunikacji aVXncUronicYnejH kWóra Üa ÜiejVce TYięki wprowaTYaniu YaTań reflekVXjnXcUH TialogicYnXcUH akWXwnXcU i wXÜagającXcU wVpółpracX w raÜacU projekWów YeVpołowXcU. NaucYXciel Üoże YacUęcić VWuTenWów To publikowania na nicU efekWów VwoicU poVYukiwań lub baTańH kWóre później Üogą bXć wXkorYXVWane To piVania różnXcU WekVWówH WakicU jak arWXkułX cYX raporWXH lub To użXwania icU jako narYęTYi To YaTań TialogicYnXcU i akWXwnXcUH cYXli To koÜunikacji i wVpółoceniania prac koleżanek i kolegów (ŁenTerH 2012J 191-193). MXVkuVje prowaTYone w Wen VpoVób Vą baYą WekVWów auWenWXcYnXcU i auWenWXcYnXcU inWerakcjiH w kWórXcU VWuTenci preYenWują Vwoje pogląTXH prYeÜXśleniaH reflekVje i wieTYę oraY TYielą Vię Y innXÜi ToświaTcYeniaÜi YTobXWXÜi np. w cYaVie poVYukiwania wiaToÜości lub roYwiąYań probleÜów YwiąYanXcU Y YagaTnieniaÜi poruVYonXÜi wcYeśniej prYeY naucYXciela lub innXcU ucYeVWników kurVu. Ńora Üogą Weż bXć wXkorYXVWane To groÜaTYenia TanXcU YebranXcU prYeY VWuTenWów w cYaVie prac grupowXcUH kWóre poVłużą później To głębVYej reflekVji poWrYebnej To piVania analiY cYX innXcU prac akaTeÜickicU.
NaucYXciel naTYorującX YaTania na foruÜ Wo ÜoTeraWor2H kWórX uVWala
WeÜpo pracXH wVpiera VWuTenWówH YwłaVYcYa WXcU VłabVYXcUH kWórYX nie Vą
2 PeTług wielu Wwórców kurVów inWerneWowXcU (JorTanH Carlile i SWackH 2008J 194)H
naucYXciel powinien Tawać wVkaYówki ucYnioÜH jak ucYeVWnicYXć w YaTaniacU ko-ÜunikacXjnXcUH uVWalać WeÜaWXkę TXVkuVjiH YacUęcać VWuTenWów To reflekVji naT VwoiÜi oTkrXciaÜi i oViągnięciaÜiH poÜagać iÜ w roYwiąYXwani probleÜówH poko-nXwaniu WruTnościH Tefiniować obVYarX probleÜaWXcYne oraY pokaYXwać różne punkWX wiTYenia na oÜawiane na foruÜ kweVWieH a Wakże pogłębiać icU roYuÜienie.
VYcYególnie akWXwni i kWórYX wXÜagają ciągłej YacUęWX i TYiałań ÜoWXwują-cXcU. Jeśli WacX ucYniowie prYXYwXcYają Vię To użXwania forów To prYeTVWa-wiania efekWów Vwojej pracX lub prYeÜXśleńH będą barTYiej Vkłonni To brania uTYiału w VponWanicYnXcU TXVkuVjacU i YTaniacU TialogicYnXcU nie baYującXcU na koÜenWowaniu wcYeśniej prYXgoWowanXcU ÜaWeriałów lub wXrażaniu wcYeśniej VforÜułowanXcU opinii. P Wen VpoVób poprYeY YaTania piVeÜne Üogą poprawić Vwoje uÜiejęWności koÜunikacXjne.
3.2.3. Piki
Mwa WXpX YaTańH Wj. kolaboracXjneH oparWe na ściVłej wVpółpracX na każTXÜ eWa-pie i wVpólnXÜ wXkorYXVWXwaniu ÜaWeriałów YgroÜaTYonXcU prYeY poVYcYegól-nXcU cYłonków YeVpołu już w cYaVie pracX eWapowejH oraY kooperacXjneH w kWó-rXcU ucYeVWnicX wXkonują powierYone iÜ YTania i na koniec łącYą efekWX VwoicU baTańH poVYukiwań oraY Vwoje reflekVje w celu prYXgoWowania wVpólnej pracXH Üogą bXć realiYowane nie WXlko poprYeY fora TXVkuVXjneH ale Wakże TYięki wiki (CanH 2009). NarYęTYie Wo uÜożliwia wVpółreTagowanie WekVWuH a więc VWwarYa warunki To wVpółpracX i wVpólnej nauki. UcYniowie Üogą Vię wYajeÜnie VWXÜu-lować To reflekVji i pogłębionej analiYXH bowieÜ Üają okaYję WwórcYo roYwijać poÜXVłXH wcYeśniej prYeTVWawione prYeY Vwoje koleżanki i kolegów.
MYięki wVpółWworYeniu WekVWu VWuTenci ucYą Vię Weż uważnie cYXWać wprowaTYone już fragÜenWXH wXciągać wnioVki i aplikować nowe roYwiąYa-nia. ŁeY VWałej prakWXki reflekVXjnej oViągnięcie YaTawalającego efekWu koń-cowego nie bęTYie Üożliwe. NaucYXciel YaTając pracęH kWóra Üa YoVWać napi-Vana prYX poÜocX wikiH Üa okaYję ÜoniWorować poVWępX wVYXVWkicU ucYeVW-ników. R łaWwością YauważX więc WXcUH kWórXcU uÜiejęWności jęYXkowe Vą niewXVWarcYające lub WXcUH kWórYX nie poWrafią analiYować i koÜponować WekVW aTekwaWnX To WeÜaWu YaTania. Mla nicU bęTYie Üógł VWworYXć ToTaW-kowe VWrukWurX wVparcia reakWXwnego (Mokwa-TarnowVkaH 2008).
3.2.4. Łlog
PrYX poÜocX narYęTYi ToVWępnXcU w wirWualnej klaVie VWuTenci Üogą WworYXć blogi i wXkorYXVWXwać je To opracowXwania e-porWfoliów (JISCH 2007J 32)H kWóre Tają VYanVę YapreYenWowania wieTYXH kWórą YXVkaliH uÜiejęWnościH kWóre YTobXli i YTolności To VaÜoreflekVjiH kWórą roYwinęli w Vobie (ŁranTeV i Ło-VkicH 2008; Anglia RuVkin UniverViWXH 2010). PiVanie WakicU Ybiorów WekVWów YacUęca ucYniów Weż To reflekVji naT WXÜH To cYego poVłużą iÜ one w prYX-VYłości i jak powinnX bXć VkonVWruowaneH bX uwXpuklać wVYXVWkie YaleWX
WwórcX. Łlogi VWXÜulują również To reflekVji WXcU ucYniówH kWórYX je cYXWająH koÜenWują i oceniają. RoYwijają więc u nicU ÜXślenie krXWXcYne i analiWXcYne. PiVYąc e-porWfolia VWuTenci Ywracają więkVYą uwagę na poprawność ję-YXkową i VWXlH VYcYególnie wWeTXH kieTX wieTYąH że będą Üogli je wXkorYXVWać w prYXVYłości To celów profeVjonalnXcUH publikując je na ogólnie ToVWępnXcU VWronacU. TworYenie Wego WXpu blogów Üoże więc bXć YaTanieÜ barTYiej ÜoWXwującXÜ niż piVanie WekVWu na YaTanX WeÜaWH Üoże bXć pracą wYÜac-niającą pocYucie właVnej warWości.
P cYaVie Wrwania kurVu jęYXka obcego piVanego opracowXwanie e-porW-foliów prYXnieVie poYXWXwne efekWXH jeśli naucYXciel YacUęci ucYeVWników To uÜieVYcYania w nicU regularnXcU wpiVów. PowinnX one bXć wXnikieÜ np. prYeÜXśleń ToWXcYącXcU YaTań reflekVXjnXcU uÜieVYcYonXcU w YaVobacUH kWó-re Üają na celu ÜięTYX innXÜi YwiękVYenie Yaangażowania i koncenWracji. 3.2.5. ParVYWaW
ParVYWaWH narYęTYie oprograÜowania MooTleH uÜożliwia wprowaTYenie YaTańH kWóre polegają na VaÜoocenianiu i wVpółocenianiu prac (LaÜX i HaÜ-pelH 2007J 96). PoÜagają one VWuTenWoÜ poVYerYXć i lepiej prYXVwoić wieTYęH kWórą ÜuVYą wXkorYXVWaćH bX poprawnie ocenić Vwoje właVne prace i YaTania napiVane prYeY innXcU ucYeVWników kurVu. AkWXwność Wego WXpu roYwija uÜiejęWność ÜXślenia reflekVXjnegoH analiWXcYnego i krXWXcYnego.
RÜiana proceTur oceniającXcU Y WXcUH w kWórXcU auWorVWwo wVYXVWkicU ocen forÜaWXwnXcU i VuÜaWXwnXcU należX wXłącYnie To naucYXcielaH na WeH w kWórXcU cYęść ocen VWawiają VaÜi VWuTenciH powoTujeH że YwiękVYa Vię Ya-angażowanie ucYącego VięH co prowaTYi To lepVYXcU efekWów kVYWałcenia.
4. PnioVki
PVYXVWkie opiVane wXżej akWXwności wXÜagają nie WXlko oT VWuTenWówH ale Wakże oT naucYXciela naTYorującego pracę kurVanWówH Tużego Yaangażowania w proceV eTukacXjnX. PirWualna klaVa uÜożliwia wVYecUVWronną koÜunikację i inWerakcję ÜięTYX wVYXVWkiÜi VkłaTnikaÜi proceVu eTukacXjnegoJ ucYniaÜiH naucYXcieleÜH WecUnologią oraY YaVobaÜi i YaTaniaÜi. MlaWego TYięki inforÜa-cjoÜ na WeÜaW WruTnościH kWóre napoWXkają ucYącX VięH pocUoTYącXÜ oT użXWe-go oprograÜowaniaH naucYXciel Üoże VYXbko YÜoTXfikować ÜaWeriałX kurVo-we – wprowaTYić ToTaWkokurVo-we wXjaśnienia i ćwicYeniaH jeśli Vą one nieYroYuÜia-łe lub YbXW WruTneH roYVYerYXć Wreści i ToTać YaTaniaH jeśli Vą Üało ÜoWXwujące
i akWXwiYujące. OcYXwiścieH każTa YÜiana ÜuVi bXć VpowoTowana reflekVją naT VkuWkaÜiH kWóre ona wXwoła i WXÜ jak wpłXnie na efekWX kVYWałcenia.
Ocenianie w VpoVób forÜaWXwnX pXWań i YaTań oWwarWXcUH kWóre Y punkWu wiTYenia konVWrukWXwiYÜu i konVWrukcjoniYÜu poYwalają lepiej roYwinąć uÜiejęWności jęYXkowe ucYniaH Vkłania naucYXciela To ciągłej reflek-Vji naT wieloÜa aVpekWaÜi VprawTYanXcU prYeY niego prac. MYięki prYeÜX-ślenioÜH To kWórXcU naucYXciel TocUoTYi w Wrakcie Wrwania kurVuH inforÜacje YwroWneH YapiVXwane prYeY niego w VXVWeÜieH Üogą bXć Weż wXkorYXVWane To pracX Y innXÜi ucYniaÜi na innXcU kurVacUH Üogą one VWanowić baYę TanXcUH np. na WeÜaW wYorcowXcU prac piVeÜnXcU.
UcYąc Vię piVania WekVWów w jęYXku obcXÜ w śroTowiVku e-learningowXÜH VWuTenci ćwicYą nie WXlko koÜpeWencje jęYXkoweH ale Wakże roYwijają uÜiejęW-ność ocenianiaH YToluÜiejęW-ność To reflekVji i VaÜoreflekVji oraY To roYpaWrXwania pro-bleÜów Y wielu punkWów wiTYeniaH kVYWałcą ÜXślenie analiWXcYne i krXWXcYneH a Wakże ToVkonalą uÜiejęWność pracX w YeVpole. OurVX inWerneWowe Y powoTu konVWrukcjiH wXgląTu VWronH WXpu ÜaWeriałów i YaTań oraY nawigacji Üogą YacUę-cać ucYniów To nauki i inWerakcji lub icU YniecUęYacUę-cać. TXlko właściwa równowaga ÜięTYX wVYXVWkiÜi koÜponenWaÜi – Wj. ÜięTYX YaVobaÜi wprowaTYającXÜi Wreści WeoreWXcYne i WeÜaWXkę prac piVeÜnXcUH w kWóre włącYono różnego WXpu pXWania i YaTania oWwarWe YacUęcające To reflekVjiH oraY akWXwnościaÜiH kWóre VkonVWruowano Ya poÜocą narYęTYi poYwalającXcU na uÜieVYcYenie w kurVie YaTań oparWXcU na koÜunikacji i inWerakcji i roYwijającXcU wXżej wVpoÜniane Vprawności – ToprowaTYi To poYXWXwnXcU efekWów eTukacXjnXcU.
SWworYenie właściwego śroTowiVkaH wciągającego ucYeVWników w róż-nego WXpu inWerakcjeH jeVW VYcYególnie ważne w prYXpaTku kurVów e-learnin-gowXcUH gTXż nieakWXwność kurVanWówH cYęVWo VpowoTowana brakieÜ YainWe-reVowania oraY Üało angażującXÜi i ÜoWXwującXÜi YaTaniaÜi kurVowXÜiH prowaTYi To wXkonania pracH kWóre nie Vpełniają wXÜogów jakościH bądź To niewXkonania icU wcale lub reYXgnacji Y kurVu.
PVYXVWkie opiVane wXżej VpoVobX akWXwiYowania VWuTenWów poYwalają na YwiękVYenie icU Yaangażowania i na oViągnięcie YałożonXcU efekWów kVYWałcenia. SWXÜulują one Yarówno ucYącXcU VięH jak i naucYXciela To reflekVji. IcU prYXTaWność w roYwijaniu reflekVXjnego poTejścia To Vprawności piVania YależX oT WeÜaWXki kurVuH uÜiejęWności jęYXkowXcU kurVanWówH icU wiekuH preferencji w YakreVie wX-boru narYęTYi inWerneWowXcUH uÜiejęWności koÜpuWerowXcU a Wakże Vprawności inWelekWualnej. O ToborYe oTpowieTnicU YaTań pobuTYającXcU reflekVję powinni TecXTować WwórcX kurVów e-learningowXcU i naucYXciele naTYorującX je. Oni bowieÜ wieTYą najlepiejH kWóre Y oÜówionXcU prakWXk reflekVXjnXcU najbarTYiej prYXcYXnią Vię To roYwoju uÜiejęWności jęYXkowXcU VwoicU kurVanWów.
PirWualne śroTowiVko naucYania Taje projekWanWowi i naucYXcielowi prowaTYąceÜu Yajęcia Üożliwość VperVonaliYowania Wreści kVYWałceniaH Yin-TXwiTualiYowania ścieżek eTukacXjnXcUH VWworYenia Yajęć oparWXcU na kon-VWrukWXwiVWXcYnXÜ buTowaniu YnacYeń w cYaVie auWenWXcYnXcU TXVkuVjiH w kWórXcU biorą uTYiał ucYniowie i naucYXciele reVWrukWurXYującX Vwoją wcYe-śniejVYą wieTYę poprYeY YaVWoVowanie prakWXk reflekVXjnXcU i oceniającXcU.
ŁIŁLIOGRAFIA
Anglia RuVkin UniverViWX. 2010. UWWpJIIwww.ulWraverViWX.neWI MP 6.08.2013.
ŁarWleH R. 2010. „PlaXerV” (wJ) Online CoÜÜunicaWion anT CollaboraWion (reT. H. MonelanH O. OearH M. RaÜage). LonTonJ RouWleTgeJ 210-211.
ŁenTerH T. 2012. MiVcuVVion-baVeT Online TeacUing Wo NnUance SWuTenW LearningJ
TUeoryH PracWiceH anT AVVeVVÜenW. SWerlingH VirginiaJ SWXluV PubliVUingH LLC.
ŁoellVWorffH T. 2010. „NverXTaX SeconT Life” (wJ) Online CoÜÜunicaWion anT
Collabo-raWion (reT. H. MonelanH O. OearH M. RaÜage). New QorkJ RouWleTgeJ 212-219.
ŁranTeVH G. M.H ŁoVkicH N. 2008. „NporWfolioVJ ŃroÜ TeVcripWion Wo analXViV”. TUe
InWerna-Wional Review of ReVearcU in Open anT MiVWance LearningH June. UWWpJIIwww.
irroTl.orgIinTex.pUpIirroTlIarWicleIviewI502I1041 MP 21.11.2013.
ŁrookfielTH S. 1988. „Meveloping criWicallX reflecWive pracWiWionerVJ A raWionale for Wraining eTucaWorV of aTulWV” (wJ) Training NTucaWorV of ATulWVJ TUe TUeory anT PracWice of
GraTuaWe ATulW NTucaWion (reT. S. ŁrookfielT). New QorkJ RouWleTgeJ 325-327.
CanH T. 2009. „Learning anT WeacUing languageV onlineJ A conVWrucWiviVW approacU”.
NoviWaV-ROQALH 3(1)J 60-74. UWWpJIIwww.ingiliVU.coÜIonline-learning-conVWru
cWiviVÜ. UWÜ MP 20.11.2013.
CaVWronovaH N. 2010. „TUe cUanging Üeaning of plaX” (wJ) Online CoÜÜunicaWion anT
Collab-oraWion (reT. H. MonelanH O. OearH M. RaÜage). New QorkJ RouWleTgeJ 204-209.
MonelanH H.H OearH O.H RaÜageH M. 2010. Online CoÜÜunicaWion anT CollaboraWion. New QorkJ RouWleTge.
HerioW-PaWW UniverViWX. 1999. LolaJ Learning abouW Open LearningJ Training Manual. GlaVgowJ HerioW-PaWW UniverViWX.
GibVonH J. J. 1979. TUe Ncological ApproacU Wo ViVual PercepWionV. ŁoVWonH MAJ HougUWon Mifflin.
JISC. 2007. NffecWive PracWice wiWU e-aVVeVVÜenW. ŁriVWolJ JISC.
JorTanH A.H CarlileH O.H SWackH A. 2008. ApproacUeV Wo LearningJ A GuiTe for TeacUerV. MeiTenUeaTJ Open UniverViWX PreVV.
LaÜXH M-N.H HaÜpelH R. 2007. Online CoÜÜunicaWion in Language Learning anT
TeacUing. ŁaVingVWokeJ Palgrave MacÜillan.
Mokwa-TarnowVkaH I. 2008. „SupporW ÜecUaniVÜV in WeacUing WecUnical wriWing in WUe online environÜenW” (wJ) InWernaWional Language TeacUing ConferenceJ
Seeking ÜoVW effecWive ÜeWUoTV aW TifferenW levelV – organiVaWionH ÜeWUoTol-ogyH WoolV (reT. M. CUoÜicYH Ł. Trela). ParVYawaJ PPSŁiAJ 163-168.
OVWerÜanH O. 1990. „ReflecWive pracWiceJ A new agenTa for eTucaWion”. NTucaWion anT
Urban SocieWy 22(2)J 135-152.
OVWerÜanH O. Ń.H OoWWkaÜpH R. Ł. 1993. ReflecWive PracWice for NTucaWorVJ IÜproving
ScUooling WUrougU ProfeVVional MevelopÜenW. NewburX ParkJ Corwin PreVVH INC.
PaperWH P.H HarelH I. 1991. ConVWrucWioniVÜ. New QorkJ Ablex PubliVUing CorporaWion. UWWpJIIwww.paperW.orgIarWicleVISiWuaWingConVWrucWioniVÜ.UWÜl MP 6.08.2010. PiageWH J. 1969. MecUaniVÜV of PercepWion. New QorkJ ŁaVic ŁookV.
ScUön. M. 1983. TUe ReflecWive PracWiWionerJ How ProfeVVionalV TUink in AcWion. ŁaVic ŁookVH Inc.
ScUrawH G.H CrippenH O. J.H HarWleXH O. 2006. „ProÜoWing Velf-regulaWion in Vcience eTucaWionJ MeWacogniWion aV parW of a broaTer perVpecWive on learning”.
Re-VearcU in Science NTucaWion 36 (1-2)J 111-139.
SurbeckH N.H HanH N. P.H MoXerH J. N. 1991. „AVVeVVing reflecWive reVponVeV in journalV”
NTucaWional LeaTerVUip 48(6)J 21-27.
SUuXH TH OVAN i TNAL VWaff. 2010. Self-regulaWeT Learning. TNAL CenWer ŃacW SUeeW no. 3. VXgoWVkXH L. S. 1978. MinT in SocieWy. CaÜbriTgeH MAJ HarvarT UniverViWX PreVV. PellerH M. 2007. VirWual Learning NnvironÜenWV. New QorkJ RouWleTge.
PenYelH R. 2001. TUe NTucaWion of a Language TeacUer. GTańVkJ PXTawnicWwo UniwerVXWeWu GTańVkiego.
PillgingH P. A.H JoUnVonH S. M.. 2004. „ŃacWorV WUaW influence VWuTenWV’ TeciVion Wo TropouW of online courVeV”. JALN 8(4)J 105-118.
